Ang Moabite Stone—Nadaot Apan Wala Mawala

ANG Moabite, o Mesha, Stone gibuak ug tuyo sulod sa usa ka tuig nga nadiskobrehan kini sa 1868. Kadto maoy duolan sa 3,000 ang edad. Usa ka piraso sa gipasinaw nga itom nga basalto nga may hamis linginog tumoy, kadto maoy 112 ka sentimetro ang gitas-on, 71 ka sentimetro ang gilapdon, ug 36 ka sentimetro ang gibag-on. Human nga kini gibuak, 2 ka dagko ug 18 ka gagmay nga mga tipak ang nakit-an, apan ang ikatulong bahin sa bato nawala na.

Sa unsang paagi kadtong talagsaong artifact o butang sa karaan hapit mawala sa walay kataposan? Ug unsa ka bililhon kini alang sa mga estudyante sa Bibliya?

Intriga ug Pagkawalay-Pagsalig

Si F. A. Klein mao ang una ug kataposang Uropanhon nga nakakita sa bato sa wala pa kini mabuak. Kini naapil diha sa mga kagun-oban sa Dibon sa amihanang-sidlakan sa Patayng Dagat. Siya mihimog gagmay nga dibuho sa mga bahin sa 34-ka-linya nga kinulit diha sa pinaalsa nga daplin niadto, sa dihang mibalik sa Jerusalem, iyang gitaho ang nadiskobrehan ngadto sa iyang labaw nga taga Alemanya. Ang sinulat natuki dayon nga gikan sa Phoenicia ug nahibaloan ang importansiya niini. Ang Royal Museum of Berlin nagpatunghag pundo aron paliton ang bato, apan sa ulahi ang ubang interesadong mga grupo nag-ilogay sa pagpalit niadto. Nakamatikod sa kantidad niini, gitago kini sa lokal nga mga sheikh ug gipatas-an ang kantidad niini nga hilabihan kataas.

Ang Pranses nga arkeologo nakatigayon sa paghulma sa sinulat niini diha sa papel, apan tungod kay napugos sa pagtangtang sa papel bisag basa pa, dili kaayo klaro ang pagkaluta. Kasamtangan, miabot ang mando gikan sa Damascus alang sa mga Bedouin sa paghatag sa ilang bato ngadto sa mga opisyal sa gobyerno. Inay mosunod, giisip sa Bedouin nga mas maayo pang daoton kadto. Busa ilang gipalibotan ug sunog ang bililhong relikyas ug gisegihan kinig bubo ug tubig. Sa dihang nabuak ang bato, ang mga tipak giapod-apod dayon sa lokal nga mga pamilya aron ibutang diha sa ilang mga kamalig, aron maseguro ang panalangin sa ilang mga pananom. Mao usab kadto ang labing maayong paagi aron makahimog personal nga negosasyon sa pagbaligya sa nakatag nga mga tipak.

Ang Kasaysayan sa Bibliya Nabuhi

Uban sa tabang sa mga molde ug dinasok nga mga papel sa pagtibuok sa mga tipak nga napalit, ang kinulit diha sa bato sa ulahi nabalik. Sa dihang nadayag ang bug-os nga tekso, ang mga eskolar nakurat. Ang karaang stela gibatbat sa maong panahon nga mao “ang labing talagsaong papan nga bato nga nadiskobrehan sukad.”

Si Haring Mesha sa Moab mao ang nagtukod sa Moabite Stone alang sa iyang diyos nga si Chemosh sa paghandom sa pagbungkag ni Mesha sa pagmando sa Israel, diin, matud pa niya, milungtad ug 40 ka tuig ug gitugotan ni Chemosh tungod kay siya “nasuko sa iyang nasod.” Kining pag-alsa sa Moab gilantaw nga nalangkit sa mga hitabo nga narekord diha sa ikatulong kapitulo sa 2 Hari. Diha sa monumento, nagpasigarbo si Mesha nga relihiyoso kaayo, nga nagtukod ug mga siyudad ug usa ka haywey, ug nakadaog batok sa Israel. Diha niini, iyang gipasidunggan ang iyang diyos nga si Chemosh. Ang kaparotan ni Mesha ug ang paghalad sa iyang kaugalingong anak nga lalaki—nga girekord sa Bibliya—sumala sa imong madahom, wala ilakip niining naghimaya sa kaugalingon nga kinulit.

Daghang mga lugar nga gilista ni Mesha ingong mga dapit nga iyang nailog gihisgotan sa Bibliya, apil niini mao ang Medeba, Ataroth, Nebo, ug Jahaz. Busa, ang bato nakalig-on sa pagkatukma sa mga asoy sa Bibliya. Talagsaon, hinunoa, mao ang paggamit ni Mesha sa Tetragrammaton, YHWH, ang ngalan sa Diyos sa Israel, diha sa ika-18 nga linya sa rekord. Didto si Mesha nagpasiatab: “Akong gikuha didto [Nebo] ang [mga galamiton] ni Yahweh, gidala kini sa atubangan ni Chemosh.” Gawas sa Bibliya, tingali mao kini ang labing unang rekord sa paggamit sa balaan nga ngalan.

Niadtong 1873 ang Moabite Stone napasig-uli, ug ang minolde sa nawalang teksto gidugang, ug gieksibit sa museo sa Louvre, Paris, diin kini nagpabilin. Ang hulad niini makita diha sa British Museum, sa London.

[Mga hulagway sa panid 31]

(Ibabaw) Ang yuta sa Moab

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

(Wala) Ang napasig-uli nga Moabite Stone

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris

(Tuo) Ang Tetragrammaton sumala sa makita diha sa butang sa karaan

[Credit Line]

Ang Bibliya diha sa British Museum