Ang Pagsulbong ug Pagkahapay sa Komersiyo sa Kalibotan
Bahin 5—Ang Dakong Negosyo Mihugot sa Iyang Kupot
ANG Gubat sa Kalibotan I bag-o lang gayod natapos sa dihang ang kahimtang sa Uropanhong ekonomiya may tilimad-on sa dugang kalisdanan. Sa hinapos sa Oktubre 1929, ang katalagman mihapak. Ang negosyo sa pamuhonan sa New York nahagsa ug hilabihan. Ang katawhan nalisang. Sa yugto human dayon niana gatosan ka mga bangko ang nahapay. Minilyon ka mga dolyares ang nawala sa kaliboan ka tawo, pipila kanila miambak sa ilang kamatayon gikan sa hataas nga mga tinukod.
Ang Dakong Depresyon nagtambog sa tibuok kalibotan ngadto sa ekonomikanhong kagun-oban ug, pinaagi sa pagpasamot sa mga kahimtang nga nag-agak sa Gubat sa Kalibotan II, ngadto sa mingsunod politikanhong kaguliyang. Ang propesor sa kasaysayan nga si René Albrecht-Carrié naghubit sa mga 1930 ingong “gitiman-an pinaagig mga sal-ang sa krisis, nagbuklad samtang nagapaluyo ang ekonomikanhong katalagman.”
Mao nga, wala pay 20 ka tuig human sa 1914, dayag na kaayo nga ang kalibotanong sistema sa ekonomiya dili takos makatuman sa tahas sa bag-ong siglo. Kini hinungdanon, sanglit sumala sa kronolohiya sa Bibliya ug sa balaang panagna, ang pagtugot sa Diyos sa wala-pugnging tawhanong pagmando natapos sa 1914. Sa maong hinungdanon kaayong tuig, ang Diyos nagtukod sa langitnong Gingharian nga magpahibalo sa iyang dili makitang presensiya pinaagi sa makitang mga kaugmaran. Pipila ning ebidensiyaha nahisgotan diha sa Mateo kapitulo 24, Lucas kapitulo 21, ug Pinadayag kapitulo 6, nga ang maong mga kapitulo kami nagaaghat kaninyo sa pagbasa.
Laing tagsaong ebidensiya sa pagkatukod sa Gingharian maoy ang progresibong paglaglag sa yuta sa iyang mga molupyo. (Pinadayag 11:18) Tungod sa kamatuoran nga atong ginaatubang ang globonhong paghugaw, kadaot sa nagapanalipod nga haklap sa ozone likos sa yuta, ug ang hulga sa ekolohikal nga katalagman nga pahinaboon sa gikatawag nga epektong greenhouse, kita adunay igong rason sa paghinapos nga kining propesiyaha karon nagakatuman.
Ang Dakong Negosyo—Hawod nga Maghugaway?
Ang dakong kausaban sa industriya nagpahimutang ug pundasyon alang sa katingad-ang matang sa kalamboan—kalamboan nga nagpasayon, nagpadali, ug nagpabarato sa bili sa pagtagana sa katawhan sa ilang nagustohan ug gikinahanglan apan diin sa samang panahon nagpahinabo ug ulan nga asido, nagmugna ug mga pagkayabo sa kemikal, ug nagdaot sa alindanawong mga kalasangan sa yuta; kalamboan nga nagpasayon alang sa mga turista sa pagbiyahe pinaagig jet ngadto sa pikas bahin sa yuta aron sila makapasad sa kaniadto hinlong mga baybayon ug makadaot sa kinaiyanhong puy-anan; kalamboan nga pinaagi sa paghugaw sa atong kahanginan, pagkaon, ug tubig naghulga kanato ug sayo nga kamatayon.
Gawas pa sa pag-ugmad sa teknolohiya nga misangpot sa paglaglag sa yuta, ang dakong negosyo nakahatag usab ug panukmod. Ingon sa giasoy sa Time nga magasin, “ang sambunot nga pangagpas sa mga negosyo ug ganansiya dugay nang pangunang tinubdan sa paghugaw.” Ang ekonomista sa panglasang sa HK makutlo nga nagsulti nga ang komersiyal “ilegal nga paglogging [sa alindanawong mga kalasangan] nakagamot sa kahakog.”
Ang dili-kapitalistikong mga sistema susamang sad-an. Ang manunulat nga si Richard Hornik nagsulat niadtong 1987 nga “sulod sa hapit tulo ka dekada sa Komunistang pagmando, ang Peking padayong naghupot nga “imposible ang sosyalistikong programa sa kaugmaran mosangpot sa pagkadaot sa kalikupan.” Apan karon sa panahon sa pag-atubang sa mga sangpotanan ming-abot, ug bisan gani ang Tsina nakakat-on “sa bili sa kadaot sa kalikupan nga gidala sa ekonomikong kauswagan.”
Laing manunulat nagtawag sa kadaot sa paghugaw sulod sa 40 ka tuig nga pangdaot sa Sidlakang Uropa “ang kinahugawang sekreto sa komunismo.” Karon lamang nadayag ang gidak-on sa kadaot, nga naghatag sa Bitterfeld, 50 kilometros amihanan sa Leipzig, sa gikatahapang dungog ang hayan kinagrabehang nahugawan nga siyudad diha sa tingali kinahugawang rehiyon sa kalibotan.
“Mga Bunga sa Mabangis nga Indigay”
Bisan ingong daghan sa atong mga lihok ug kontra-lihok maoy sa dakong bahin giumol sa relihiyon ug politika, maingon sab sa dakong sukod kita naimpluwensiyahan sa dakong negosyo. Sa pagkamatuod, ang hugot nga pagkupot niana sa katawhan hayan tingali mailhan ug maayo sa paaging kini nag-umol ug mga personalidad.
Ang pinakapundasyon diin ang kalibotan sa kapitalistang komersiyo natukod, ang espiritu sa way kalooy nga indigay, makita bisag asa—sa eskuylahan, sa trabaho, sa kalibotan sa kalingawan ug isports, ug usahay bisan sulod sa pamilya. Ang mga batan-on gitudloan sukad pagkabata nga mahimong maindigon, nga mahimong kinahaworan, mahimong numero uno. Ang pagkaadunahan gilantaw ingong hinungdanon sa tanan, ug diyutayng pagdili ang gibutang sa unsang paagi kana kab-oton. Alang sa kalamposan, mga lalaki ug babaye ginadasig nga mahimong ambisyoso, ngani agresibo kon kinahanglan.
Ang mga negosyante gibansay nga magmahigalaon ug magbatasag maayo. Apan kini bang mga ilhanan kanunay nga nagahulagway sa ilang tinuod nga personalidad, o sila ba usahay nagalarawan sa usa ka takuban nga ilang ginasul-ob samtang sila nagadula ug usa ka papel? Niadtong 1911, si Edgar Watson Howe, manunulat nga Amerikano, naghatag niining tambag: “Sa dihang ang usa ka tawo nagatinguha pagbaligya kanimo ug usa ka butang, ayawg hunahunaa nga siya maayog batasan sa tanang panahon.”
Ang indigay mopausbaw ug masinahong mga pagbati, pangabugho, ug kahakog. Mga tawo nga mohawod mosugod sa paghunahuna sa ilang kaugalingon nga labaw, maghimo kanilang mapahitas-on ug mapalabilabihon. Ang pildi kanunay, sa laing bahin, mahimong moantos sa kakulang sa pagtamod-sa-kaugalingon, mosangpot sa pagkahiubos. Kon nag-atubang sa mga pagpit-os sa indigay diin sila dili makasagubang, mahimong sila mopili sa paghunong, usa ka batasan nga makatabang pagsaysay sa pag-usbaw sa mga paghikog tali sa mga batan-on diha sa pila ka mga nasod.
Tungod sa pagkapakyas sa paghatag sa matag-usa sa kinahanglanon sa kinabuhi nga maangayon, ang dili epektibong mga sistema sa ekonomiya makatuis sa mga personalidad ngadto sa pagkahimong dili mapasalamaton, dalo, ug kawalay pagbati sa laing bahin o bagis, naluoy-sa-kaugalingon, ug malinglahon sa pikas bahin. Ug sa pagtuboy sa kuwarta ug mga kabtangan ngadto sa kahimtang nga samag diyos, ang komersiyo sayon rang makakawat sa katawhan sa ilang espirituwalidad.
Ang Malipatong Gahom sa Kuwarta
Sa dihang ang kuwarta gipailaila sa sosyedad, kini nagsugod pagsuhop sa tanang tawhanong kapunongan ug sa ingon nag-apektar sa tawhanong mga relasyon. Ang sistema sa prisyo nagpahamtang ug panalaping kantidad diha sa mga butang ug mga serbisyo. Sa wala madugay ang tanang butang pagahisgotan na sumala sa tumbas niini sa kuwarta, nga kana nahimong sukdanan diin ang tanang butang pagasukdon sumala sa kahinungdanon. Kini nagpahanap sa kamatuoran nga maayong pagpahayag sa awit, nga “ang kinamaayohang mga butang sa kinabuhi maoy walay bayad.”
Ngani ang mga tawo ginasukod na sumala sa iyang panalapi, sa dakong bahin gihukman pinasikad sa suweldo o mga kabtangan. Ang manunulat nga si Max Lerner nag-ila niini niadtong 1949, sa dihang siya misulat: “Sa atong kultura kita mohimog mga bantogan sa mga tawo kinsa nagalingkod ibabaw sa tipun-og sa kuwarta, ug kita motagad dili lamang sa kon unsay ilang isulti bahin sa natad diin sila hawod, apan sa ilang kaalam labot sa ubang mga suliran sa kalibotan.” Ning bag-o pa lang gayod usa ka reporter mipahayag sa iyang dili pag-uyon sa lig-ong gikuptan nga panlantaw sa usa ka pangulo sa T.B. nga ang bahandi maoy sukod sa tawo. Ang reporter nakakaplag niini nga “dili angay nga pagpabili sa materyalistikong mga tumong nga nakapahimo sa mga katuigang 1980 ngadto sa ‘Akong dekada,’ usa ka panahon sa dihang pinaagi sa imong mga kabtangan ikaw mailhan ug pagahukman.”
Hingaping pagpasiugda sa kuwarta ug mga butang nga iyang mapalit mokiling sa pagpaubos sa bili sa tawhanong mga relasyon. Usa ka batan-ong lalaki gikan sa Bangladesh, human molalin sa kapitalistang Uropa, sa pagkatinuod may punto sa dihang siya miasoy: “Ang mga tawo dinhi interesado sa mga butang; sa amoa kami labaw nga interesado sa mga tawo.”
Ang nasentro-sa-kuwarta nga mga tinamdan usab nagpakamenos sa trabaho, naghimo niana nga paagi lamang sa pagkab-ot sa tumong, usa ka kahasol ug dili na kangaya. Ang usa nagatrabaho, dili tungod sa kalipay sa kalamposan o tungod sa kalipay sa paghatag sa uban sa mga butang ilang gikinahanglan, kondili aron lamang makakuhag kuwarta. Kining tinamdana sa pagkatinuod nagkawat sa indibiduwal ug kalipay tungod kay “dunay labaw nga kalipay sa paghatag kaysa pagdawat.”—Buhat 20:35.
Buot ba Nimong ang Dakong Negosyo Mohulma Kanimo?
Ang siyentipikanhon ug teknolohikal nga kalamboan nga nahimong posible pinaagi sa pagkadiskobre ug pagpadapat sa mga balaod sa kinaiyahan nga gikan sa Diyos sa subsob may dakong kaayohan alang sa katawhan. Pananglitan, ang mga Saksi ni Jehova labing mapasalamaton tungod sa mga kaugmaran sa modernong pamaagi sa pag-imprinta ug tungod sa mas maayong transportasyon ug mga kahigayonan sa komunikasyon nga motugot kanila sa pagtuman sa ilang pagwali nga buluhaton sa paagi nga unta dili mahimo.—Mateo 24:14.
Sa gihapon, dili ikalimod nga ang katakos sa paghimog maayo nga ginatanyag niining kalamboan nadaot pag-ayo sa mga tawo kinsa nagtugot sa ilang mga personalidad nga umolon diha sa dili-diyosnong paagi pinaagig bakak nga relihiyon, dunot nga politika, ug dili hingpit nga sistema sa ekonomiya.
Buot ba nimong ang imong katakos alang sa maayo mawala pinaagi sa dili maayong pagkaumol sa personalidad—imong kaugalingon? Imo bang tugotan ang hakog nga komersiyo sa pagtino sa imong mga prinsipyo nga lunlon ipasikad sa panalapi? sa pagtugot niana nga ipahinabo nga ang paghigugmag kuwarta ug mga kabtangan modaog sa imong kinabuhi ibabaw sa tawhanong mga relasyon? sa pagtugot niana sa pagkawat sa imong espirituwalidad?
Kay ang komersiyo nagahugot sa iyang pagkupot sa katawhan sukad sa 1914, naa bay laing paagi sa pagsanta niini gikan sa paghulma sa atong mga personalidad? Oo, aduna! Kauban sa pagpakita kanato kon unsa kini, ang kataposang artikulo niining serye mosaysay kon sa unsang paagi kita mahimong mabuhi aron makakita sa adlaw sa dihang ang katawhan makaarang sa pagpanghupaw sa kahupayan: “Mga Kabalaka sa Salapi—Natapos sa Kataposan!”
[Kahon sa panid 24]
Ang Dakong Negosyo Nagatabang sa Pagpaila sa “Kataposang mga Adlaw”
Pinaagi sa paghulma sa mga personalidad, ang dakong negosyo nagatabang sa pagtagana sa ebidensiya sa “kataposang mga adlaw” ingon sa mabasa sa 2 Timoteo 3:1-4: Apan sabta kini, nga unya sa kaulahiang mga adlaw managpangabot ang mga panahon nga malisod [lakip ang kalisod sa pagsagubang sa mga kabalaka sa ekonomiya]. Kay ang mga tawo . . .
Magamahigugmaon sa ilang kaugalingon: Ang mga materyalistiko makikaugalingon, usa ka tinamdan nga gidasig sa komersiyal nga panganunsiyo, diin mangatarongan: ‘Ang kinamaayohan mao nay para nimo. Ayaw pasagdahi ang imong kaugalingon. Unaha sa pagtagad ang imong kaugalingon’
Mahigugmaon ug salapi: ang Amerikanhong komedyante nga si Mark Twain kas-a miingon: “Ang pipila ka tawo nagasimba ug taas nga kahimtang sa sosyedad, ang pipila nagasimba ug mga bantogan, pipila nagasimbag gahom, pipila nagasimba sa Diyos, . . . apan silang tanan nagasimba sa kuwarta”
Mapahitas-on sa kaugalingon, hambogiro: Usa ka politikong Aleman miingon bahin sa hinayan-molihok nga mga kompaniya sa kemikal nga gihangyo sa paghunong sa paghugaw: “Akong nakaplagan ang nagasulabing tinamdan nga dili maayo. Mao kana ang kamapalabawlabawon sa gahom”
Dili-mapasalamaton, dili-maunongon: Ang Ingles nga manunulat nga si Thomas Fuller nag-ingon, “Ang mga bahandi nagapadugang inay nagatagbaw sa gana” ug, “Ang kasagaran nga patigayon ug komersiyo maoy kanunay paglimbong pinaagig pag-uyon”
Walay kinaiyanhong pagbati: Mga kompaniya nga tungod sa katarongan sa ganansiya mobaligya sa nagakaugmad nga kanasoran ug mga produkto nga ginadili sa laing dapit o motukod ug peligrosong mga paktorya sa kayutaan nga walay estriktong regulasyon sa pagkaluwas nagapakita ug diyutay nga pagtagad alang sa mga kinabuhi sa uban
Dili ikasabot, mabutangbutangon: Ang ekonomistang si Adam Smith nagsulti nga ang “komersiyo, diin sa kinaiyanhon angay unta nga, diha sa kanasoran, maingon sa mga indibiduwal, usa ka bugkos sa panaghiusa ug panaghigala, nahimong ang labing tabunok nga tinubdan sa kabingkilan ug pagdumot”
Walay pagpugong-sa-kaugalingon, mabangis: Ang hinobrang datahan nga pagpamalit, pagpatuyang sa gastos pinaagi sa kredit-kard, ug ang “palit karon, bayad unya” nga mentalidad, gipasiugda sa komersiyo alang sa personal nga ganansiya, mopadayag sa kakulang sa pagpugong-sa-kaugalingon; pipila ka komersiyal nga mga pangagpas nagapahimulos sa tawhanong mga kahuyangan ug magpadato gikan sa droga, imoralidad, ug pagsugal
Walay paghigugma sa maayo, mabudhion: Ang mantalaang The German Tribune nag-ingon: “Kon may kalabotan na sa dako kaayong bili sa pagsagubang sa paghugaw sa kasilinganan, ang moral nga mga sukdanan usahay ubos kaayo.” Ang mga tawo nga walay moral nga sukdanan masayonan sa paglimbong sa uban tungod sa personal nga ganansiya
Gahig-ulo: Mga gamhanang grupo, sama sa tigpaluyo sa pagnegosyog pusil ug tabako, masupilong mogugol ug dakong kantidad sa pagsulay sa pagdiktar sa politikanhong mga polisa aron maseguro ang dagkong mga halin, bisan pa nga ang ilang mga igbabaligya magpameligro sa panglawas ug kaluwasan sa publiko.
Tigpaburot: Mga kabtangan dili rason aron mahimong garboso, bisan pa sa pangangkon sa mga materyalistiko. Ang Gregong manunulat ug sugilanon nga si Aesop nagsulti: “Ang panggawas nga makita maoy dili maayong iilis sa pangsulod nga bili”
Mahigugmaon sa kalingawan inay sa Diyos: Ang komersiyal nga kalingawan nagapasiugda ug kalingawan nga nagapahigawas sa espirituwalidad ug nakamugna ug kaliwatan sa mga nagiyan sa pagpangitag kalipay
[Hulagway sa panid 23]
Ang komersiyo nakatabang paghimo sa Uropa nga hayan ang labing nahugawan nga kontinente sa kalibotan