Itá Ach Pwáraatá Letipeta Ina Pwúkún Meefiach?

EMÉN mi letipeta a makkeei: “Lekúkkúni me England, ua káé pwe usap pwáraawu meefiei lein aramas. Semei we emén soufiu me lóóm, ua chechchemeni atun a wor met a ekkechiwaei, a kkúúfengeni

ngiin me ereniei: ‘Komwan kosap kechiw!’ Use chechchemeni ika inei we mi mwo nge kisi me foropachei emén leim (ám fémén). A 56 ieri atun ua kúna án semei we a máló. Ua meefi watteen letipeta. Iwe nge me lepoputáán, use tongeni kechiw.”

Lón ekkóch fénú, aramas ra kan pwáraawu meefier. Ese lifilifil ika ra pwapwa are letipechou nge ekkewe ekkóch ra silei. Nge pwal lón ekkóch fénú, lape ngeni lón ekkewe fénúen ennefenin Iurop me Britain, ákkáeúin ekkewe mwán, ra kan pwouni meefier. Nge atun ka riáfféú ren málóón emén attongeom, mi ngaw óm kopwe pwáraaló óm letipeta? Met ewe Paipel a apasa?

Chókkewe mi Kechiw lón Paipel

Ewe Paipel makkeien ekkewe re Ipru iir seni étiwen Mediterranean, nge chón ena leeni rese kan pwouni meefier. Ewe Paipel a masou ren chómmóng pwóróusen aramas mi pwári ar letipechou. King Tafit a kechiw atun emén a nieló néún we Amnon. Iwe, a “fokun kechüangau.” (2 Samuel 13:28-39) A pwal mwo nge letipechou ren málóón néún we Apsalom mi rawangaw, ewe a sótun angei seni wisan we king. Ewe Paipel a apasa: “Iwe, [Tafit] ewe king a fokun letipeta, a feila lon ewe rum asen ewe asamalap o kechü. A feitä, nge senituttun, ‘Wo ko nei mwän Apsalom, nei mwän, nei mwän Apsalom. Amwo üpwe siwiliik le mäla, Apsalom nei mwän, nei mwän.’” (2 Samuel 18:33) Tafit a kechiw usun chék sam meinisin. A ifa me chómmóngun án ekkewe sam me in áneán pwe amwo ra fen wisen má nge esap néúr kewe! Usun itá nge ese pwúng án emén nau epwe akkomw má me mwen inan are seman.

Met Jesus a féri atun málóón chienan we Lasarus? A kechiw atun a feiliiti ewe peias. (Johannes 11:30-38) Mwirin och fansoun, Maria Maktalene a pwal kechiw atun a feiliiti peiasen Jesus we. (Johannes 20:11-16) Pwúngún, emén Chón Kraist mi weweiti ewe ápilúkúlúkún manawsefál lón Paipel, esap kon letipechou usun itá ese wor ourur epwe chip ren. Esap usun ekkewe ekkóch ese ffat ar lúkú seni Paipel usun napanapen ekkewe mi máló. Nge ese sókkóló meefien ekkewe Chón Kraist mi enlet seni meefien aramas, inaamwo ika a wor ewe ápilúkúlúkún manawsefál nge ra pwal letipechou me kechiw atun attongeer kewe ra máló.—1 Tesalonika 4:13, 14.

Sipwe Kechiw are Sisap

Nge ifa usun kich? A weires are ássáw ach sipwe pwáraawu meefiach? Met ekkewe soufén ra eáni fén? Fán chómmóng ar ekiek a chék léllé ngeni án ewe Paipel kapasen emmwen me lóóm seni Kot. Ra erá pwe sipwe pwáraawu ach letipeta nge sisap fen pwouni. Ena mettóch a áchema ngenikich ekkewe aramas mi tuppwél me lóóm, choweán Hiop, Tafit me Jeremaia, a nóm lón Paipel pwóróusen ar chúúpwún. Rese fókkun túkúmi meefier. Ina minne esap eú alen tipachem óm kopwe eimukóló seni aramas. (Än Salomon Fos 18:1) Ewer, a sókkópat alen án aramas pwári ar letipeta lón sókkópaten fénú, a pwal lóngólóng wóón án lamalam kewe lúkú mi chéúfetál.a

Nge ika ka mochen kechiw? Kechiw ina pwisin kinikinin napanapen aramas. Sipwe liwiniti ewe fansoun Lasarus a máló, atun letipen Jesus a “fokun mwökütüküt o . . . a kechü.” (Johannes 11:33, 35) Iwe Jesus a pwári pwe kechiw ina pwisin napanapen aramas atun emén attongeer a máló.

A ffat ena ren pwóróusen emén inelap itan Anne, atun a má seni néún we Rachel. Pwúlúwan we a apasa: “Met a ámáirú pwe ám me Anne ause kechiw atun ewe felin mei má. Nge meinisin ra kechiw.” Anne a erá: “Ewer nge ngang ua wesewesen kechiw fán itach me rúúemén. Fitu wiik mwirin, a kerán toriei metekin málóón néúm we atun ua chék ákkáláemén lón imwem we eú rán. Unusen rán ua kechiw. Nge ai lúkú a álisiei. Ua meefi kinamwe. A lamot ai upwe pwáraawu ai letipeta ren málóón nei we. Ua fókkun lúkú pwe mi lamot ekkewe mi chúúpwún repwe kechiw. Inaamwo ika ekkóch repwe apasa: ‘Kesap kechiw,’ nge ena esap fókkun álisi ekkewe mi letipeta.”

Meefien Ekkóch

Ifa meefien ekkewe ekkóch atun attongeer kewe ra má seniir? Áwewe chék ekieki pwóróusen Juanita. A silei meefien ekkewe a má seniir néúr. A fen fán nimu an a tturu seni néún. Iei a pwopwosefál. Atun a lamot an epwe núing pokiten a ákseten wóón tarakú, iwe, a fich an epwe lólilen. Mwirin ruu wiik a metekin néúnéú nge ese mwo tori an maram. Ekiseló chék a néúnatiw Vanessa, nge a fókkun kúkkún pwe a chék ruu paun. Juanita a chechchemeni: “Ua fókkun pwapwa. Akkarap nge ua emén inelap!”

Nge an na pwapwa ese ttam. Pún mwirin rúáánú rán Vanessa a máló. Juanita a erá: “Ua meefi pwe ese wor lamotei. Use chúen emén inelap. Ese unus manawei. A weires ai ló leimw lón ruumwen Vanessa we aua fen ammólnatá me katol úfan kewe ua mééni fán itan. Ekkewe fitu maram mwirin ua chúen chechchemeni ewe rán ua néúnatiw nei we. Ua chék mochen ákkáláemén.”

Mi kon luló an na letipeta? Eli epwe weires án ekkewe ekkóch repwe weweiti, nge chókkewe mi usun chék Juanita, ra erá pwe ar chúúpwún ren néúr kana a usun chék ar chúúpwún ren málóón ekkewe ra fen manaw ren och fansoun. Fitu fansoun mwen án emén semirit epwele uputiw ra erá pwe a fen wor tongan me ren ekkewe sam me in. A wor eú riri mi kkóló lefilen ewe ménúkol me ewe inelap. Atun ewe ménúkol a máló, ewe in a meefi pwe a fen máló wesewesen emén aramas. Ina met mi lamot ekkewe ekkóch repwe weweiti.

Met Song me Mengiringir Ra Efisi Ngonuk?

Pwal emén in a áweweei meefian atun ra ereni weiweitáán málóón néún we át wonu ierin, pokiten ewe semwenin ngasangas mi úri seni me lekúkkúnún: “A toriei ekkeei memmeef, akkomw use meefi och mettóch, mwirin use lúkú, mwirin ua mengiringir, mwirin ua song ren pwúlúwei we me ewe tokter pwe ese mirititi choun án nei we we semmwen.”

Song a tongeni pwal eú esissillen letipeta. Eli song ren are song ngeni ekkewe tokter me kangof pwe me ren rese kon féréchú ar angang ngeni ewe a máló. Are song ren are song ngeni chiener me máráriir kewe ra usun apasa are féri mettóch mi mwáál. Ekkóch ra song ren ewe mei má ren an ese túmúnú péchékkúlen inisin. Stella a erá: “Ua chemeni pwe ua song ren pwúlúwei we pún ua silei pwe ika iei nge ese má. A chou an semmwen nge a tunaló allúkún kewe me ren tokter.” Fán ekkóch a wor song ren ewe mei má pokiten ekkewe weires a likit ngeniir.

Ekkóch ra meefi mengiringir pokiten ewe song, weween ra apwúngú pwisin iir ren ar meefi song. Ekkóch ra erá pwe tipisiir málóón attongeer kewe. Ra apasa: “Itá iei nge ese má ika ua chék eriáni an epwe mwittir chuuri tokter” are “echchimwa an epwe ló chuuri pwal emén tokter” are “aumwesi pwe epwe túmúnúéchú péchékkúlen inisin.”

Nge ren ekkóch ewe niamam a lululó, ákkáeúin atun a weiweitá málóón attongeer. Ra poputá le áchemasefáli ekkewe fansoun atun ra song are ánini me ewe a máló. Are eli ra meefi pwe ese naf ar angang ngeni ewe a máló.

Ttamen ewe fansoun letipeta ren chómmóng in a pwúngúló ren alon chómmóng sousile, ren ar apasa pwe málóón emén nau a efisi an esap chúen unus manawen ekkewe sam me in nge ákkáeúin ewe inelap.

Atun A Má Sonuk Pwúlúwom

Málóón pwúlúwom pwal ina eú sókkun metek-riáfféú, ákkáeúin ika oua fókkun pacheéchfengen. A tongeni wewe ngeni muchún eú sókkun manaw oua ákkeáni, ren ámi sáifengen, angangfengen, kukkunoufengen me lúkúlúkfengen.

Ricardo a áweweei meefian atun pwúlúwan we a máló: “Ua fókkun pwosiiti pwúlúwei we ua mwo nge áneánei pwe amwo upwe pwal máló.” A pwal erá: “Mwirin málóón pwúlúwei we, ua meefi pwe ua fókkun mochen ai upwe chék ákkáláeménúló, nge ua mwittir esilla pwe ai féri ena sanne epwe eliwinato pwúlúwei we nge epwe fen alapaaló ai weires.” Iwe Ricardo a sópweló an fiffiti án Chón Kraist kewe mwich me afalafala pwóróusen Paipel ngeni aramas.

Ricardo a pwal erá: “Atun ua meefi án Jiowa álillis fán tong me kúna pwe a pélúweni ai kewe iótek pwal mwo nge lón ekkewe mettóch mi kisikis, a lapóló ai pacheéch ngeni i. Ai silei án Kot tong a atufichiei ai upwe likiitú fán pwal mwo nge ekkewe sóssót mi lululó áweiresin ua kúna.” Nge a affata: “Ua chúen fókkun pwosiiti pwúlúwei we, nge ua enletin lúkúlúk pwe ese wor minne Jiowa a mut ngeni an epwe fis nge epwe nómoffóch riáfféún.”

“Kosap Mut Ngeni Ekkóch Repwe Erenuk . . . ”

Iei án eú puk usun letipeta fén: “Kosap mut ngeni ekkóch repwe erenuk met itá kopwe féri me meefi. Án aramas pwári letipeta a sókkofesen. Eli ekkóch repwe ekieki pwe ka kon letipechou are kese kon letipechou, nge repwe pwal erenuk metena ra ekieki. Nge kopwe chék omusereló me likitaló. Ren óm aumwesuk le fitaaló alór are eérenien fénúom, a eppeti an epwe chip letipom.”

Pwúngún, a sókkópat napanapen án aramas pwári ar letipeta. Sise erá pwe eú napanap a múrinné lap seni eú napanap fán iten emén me emén. Iwe nge, epwe wor efeiengawan are ese wor ekkesiwil, ika ewe mi letipeta ese chúen tufichin tipeeú ngeni met a wesewesen fis. Iwe eli a lamot álillis seni chiechian kewe mi tong. Ewe Paipel a erá: “Eman chiechiach a tongeekich fansoun meinisin, nge pwiich a nom rech pwe epwe alisikich lon fansoun riaföü.” Ina pwata kosap niwokkus le kútta álillis, fós ngeni ekkóch, me kechiw.—Än Salomon Fos 17:17.

Letipeta ina pwisin meefiach atun a fis máló, me ese wor ngawen an epwe pwápwáló ngeni aramas pwe sia letipechou. Nge ikkeei ekkeei kapas eis a lamot repwe pélú: ‘Ifa usun ua tongeni úppós fán ai letipechou? Ina pwúkún napanapach pwe sipwe mengiringir me song? Ifa usun upwe pwákini ekkeei memmeef? Met epwe tongeni álisiei le likiitú fán pwos me letipeta?’ En lesen mwirin ei epwe pélúweni ekkena me pwal ekkóch kapas eis.

[Ppii ewe Footnote]

Sipwe Ekieki Ekkeei Kapas Eis

Met eérenien aramas a efisi ngeni án ekkóch letipeta?

Ikkefa pwóróusen chókkewe lón Paipel ra pwári ar letipeta?

Ifa meefien ekkewe ekkóch atun attongeer kewe ra má seniir? Mi fet meefiom atun a fis ngonuk ena mettóch?

Pwata a sókkóló málóón mi pwúpwúlú?

Met a fis lón ewe fansoun chúúpwún? Mi ngaw ach sipwe letipeta?

Met a kapachelong lón ewe fansoun chúúpwún? (Ppii ewe pwóór lón pekin taropwe 9.)

Ikkefa ekkewe mettóch mi kkóló a fis ngeni ekkewe sam me in mwirin málóón emén nau? (Ppii ewe pwóór lón pekin taropwe 12.)

An tturu seni fefin néúr are málong lón luker a efisi met ngeni chómmóng inelap? (Ppii ewe pwóór lón pekin taropwe 10.)

[Pwóróusen/Áweween ewe sassing lón pekin taropwe 9]

Pwálóón Fansoun Chúúpwún

Ikkeei ekkóch esissil emén a tongeni meefi.

Memmeefin lepoputáán: Rúké, ese mochen lúkú, ese wor an memmeef, mengiringir, song.

A tongeni kapachelong lón letipeta mi kon ssenúk: Tipeménúk me ese sile méúr, wesewesen mélúlú, a mwittir siwil napanapan, mwámmwáállikkis lón an kefil me ekiek, nikekkechiw, ese mwon mwéngé ina pwata a kichúchú are a mwon mwéngé ina pwata a kitinnup, sókkópaten esissil pwe ese chúen kon péchékkúl, eiemélú, kisilóón met a tufichin féri, mwakenetá pwe a kúna, meefi, rongorong ewe mi máló, nge ren málóón emén nau a efisi án emén lein ewe sam are in song ren emén leir.

Atun epwele chikar letipan: A chemeni ewe mi máló fán letipechou, chemeni met mi apwapwa usun pwal mwo nge pwóróusan kewe mi atakirikir. Ese kaúkúló fansoun chúúpwún. Memmeefin letipeta a tongeni akkannop me a sókkofesen ttamen fansoun an epwe chikar, alóngólóng wóón ewe emén. Ekkena mettóch ra eiteitetiw, esap ikkeei meinisin. Mi pwal wor ekkóch repwe tongeni ppiitá.

[Pwóróusen/Áweween ewe sassing lón pekin taropwe 10]

Tturulóón me Málóón Ménúkol lón Luken Iner, ina Chúúpwúnún Inelap

Inaamwo ika a fen wor fitemén néún Monna, nge a mwétéresiti uputiwen pwal emén néún. Pwal mwo nge me mwen an epwe néúnatiw ewe ménúkol, a fen “urumwot ngeni, fós ngeni, me anchangei.”

A péchékkúl ewe riri lefilen ewe inelap me ewe ménúkol esaamwo uputiw. Monna a pwal erá: “Rachel Anne, i ewe ménúkol a kan faati ekkewe puk me wóón lukei atun ua állea me a pwal efisi ai usap tongeni annut lepwin. Ua chúen chechchemeni ekkewe áeúin mwékútúkút, a pwetete an sukuuei fán tong. Iteiten an mwékútúkút ua uren tong. Ua sileéchú, ina pwata ua mwo nge silei atun a metek me atun a samau.”

Monna a sópweló le apasa: “Ewe tokter ese lúkúei tori an a ser lupwan. A ereniei pwe usap lólilen. Ua lúkú pwe ua meefi pwe nei we a máló. A mwékútúmmóng, iwe sorotáán chék a máló.”

Esap chék Monna a fis ngeni ei mettóch. Ekkewe pekin káé ra apasa pwe me lein ekkewe fefin meinisin mi pwopwo wóón unusen fénúfan, epwe wor 10 ngeni 20 persent epwe tturu seniir néúr. Ena úkúkún persent a pwáraatá pwe iteiten ier epwe wor fite million fefin a tturu seniir néúr.

Lap ngeni aramas rese weweiti pwe tturulóón me málóón ménúkol lón luken iner, ina chúúpwúnún emén inelap me neman esap ménúki lón unusen manawan. Áwewe chék ren Veronica, iei a 50 som ierin me a chechchemeni an tturu seni néún kewe nge ákkáeúin ewe ménúkol mi manaw tori maramen an epwe uputiw nge ruu wiik me mwan, a máló. Veronica a chúen ukkuwei néún we lón lukan lón ekkena ruu wiik, me ewe ménúkol a 13 paunan. A erá: “A fókkun achúúpwún ngeni emén inelap an epwe néúnatiw emén ménúkol mi má.”

Esap fansoun meinisin aramas, pachelong ekkóch fefin ra weweiti meefien ekkena inelap mi lichippúng. Emén fefin mi tturu seni néún a makkeei: “Met ua káé lón eú napanap mi fókkun eriáfféú pwe me mwen a fis ngeniei ei mettóch, use fókkun weweiti met chienei kewe ra kúna lón manawer. Use áfánniir me weweitiir usun chék met ekkeei aramas ra féri ngeniei.”

Pwal eú osukosuk ren emén fefin mi letipeta, pwe me ren pwe eli pwúlúwan we ese meefi ewe letipechou i a meefi. Iei usun met emén fin pwúpwúlú a áweweei: “Ua wesen letipengaw ren pwúlúwei we lón ena atun. Me ren pwe use pwopwo pún ese tongeni meefi ewe letipeta ua memmeefi. A fen kon áteneki ai kewe lólilen nge esap ai letipeta.”

Iwe nge, eli pwúkún ina meefien emén mwán pwúpwúlú, pún ese pwal fis ngeni ewe riri lefilen ewe inelap me ewe ménúkol lón pekin memmeef me pekin inis. Iwe nge i a pwal riáfféú ren málóón néúr we. Nge a lamot ekkewe pwúpwúlú repwe weweiti pwe iir me rúúemén ra riáfféúppék, inaamwo ika napanapen ar riáfféú a sókkofesen. Itá úrúrún repwe pwáppwárfengeni ar kewe riáfféú. Ika ewe mwán a aopaaló, eli pwúlúwan we epwe ekieki pwe ese pwal chúng. Oupwe kechiwfengen, pwárfengeni ámi ekiek me oupwe róómifengenikemi. Pwári pwe ámi me rúúemén mi lamot ngeni emén me emén leimi lap seni me lóóm. Iwe, ámi mwán pwúpwúlú oupwe pwári pwe oua weweiti meefien pwúlúwemi kewe.

[Pwóróusen/Áweween ewe sassing lón pekin taropwe 12]

Pworacho Ngeni Chúúpwúnún Málóón Ménúkol

Málóón emén ménúkol a kon eriáfféú. Sise fókkun ekieki pwe epwe fis, pwe ié epwe ekieki pwe emén ménúkol are nau epwe máló akkomw me mwen ekkewe sam me in? Ewe ménúkol ina iolapen án ewe inelap tong nge mwirin chék a wiliti iolapen an chúúpwún fóchófóch.

A tapw ekkewe memmeefin mengiringir. Ekkewe sam me in ra tongeni meefi pwe tipisiir an a máló, usun itá ra túmúnúngaw. Ra eisini pwisin iir ekkeei kapas eis: ‘Met itá aupwe tongeni féri pwe esap fis ena?’ Fán ekkóch, ewe mwán pwúpwúlú ese meefi pwe a tipi ngeni pwúlúwan we inaamwo ika ese wor popun, ren an eáni ei kapas eis: ‘Pwata ese túmúnúéchú ewe ménúkol?’ A lamot pwe repwe ataweei ekkena kapas eis mi eriáfféú pwe ete áweiresi ar pwúpwúlú.

Pwata mwo ekkewe ménúkol ra máló? Pún ra usun chék ekkewe watte le álemwiri ewe tipis “pun liwinin tipis mäla.” (Rom 5:12; 6:23) Pokiten sise unuséch me sia tipis, kich meinisin sia sessemwen me máló pwal mwo nge ekkewe ménúkol. Pwal eú lón ei fénúfan ese wor túmún fán nemenien Jiowa, a fis fansoun serengaw ngeni aramas meinisin. (Än Salomon Afalafal 9:11) Lón án Kot we fénúfan mi fé, “esap chüen wor eman semirit lon ei fanü epwe manau ekoch chök rän” me esap chúen fis pwe ekkewe semirit repwe mákkái.—Aisea 65:19-24.

Ifa usun ekkewe ekkóch ra tongeni awora álillis atun a máló emén ménúkol lón eú famili? Iei pélúwan me ren emén inelap mi letipeta: “Emén chienei a etto me limeti lón imwei we inaamwo ika use ereni. Ekkóch ra kuk fán item. Ekkóch ra chék álisiei ren ar rese pwal fós nge ra chék róómiei. Use mochen fós usun. Use mochen upwe ekkenniwili le apwóróusa met a fen fis. Use pwal mochen ar repwe eisittuf pwe usun itá nge ua túmúnúngaw. Nge ngang ewe inelap, upwe féri mettóch meinisin pwe nei we esap máló.”

[Lios/Sasing lón pekin taropwe 8]

Ina pwúkún napanapach pwe sipwe letipeta me kechiw atun attongeach kewe ra máló

[Lios/Sasing lón pekin taropwe 11]

Málóón emén nau a fókkun metek-riáfféú, iwe, enletin kirekiréch me weweéch a tongeni álisi ekkewe sam me in