Watchtower ONLINE LIBRARY
Watchtower
ONLINE LIBRARY
Chuuk
  • PAIPEL
  • PUK
  • MEETINGS
  • w98 10/1 p. 5-10
  • Luku Me Om Apilukuluk Fan Iten Mwach Kkan

Ese wor video fán iten ei kinikin.

Omusaaló, a wor osukosuk le eppietá ewe video.

  • Luku Me Om Apilukuluk Fan Iten Mwach Kkan
  • Ewe Leenien Mas a Esilefeili án Jiowa We Mwú—1998
  • Itelap Kisikis
  • Pwal Ekkóch
  • Mei Fet Fonufan me Lom?
  • Esap Pwak ren Aramas
  • Ekiekin Chon Pwarata Jiowa Ussun Mwach Kkan
  • Nemenien Aramas lon Mwach Kkan
  • Luku An Jiowa kkewe Pwon
  • Muun Kot—Ewe Minefoon Nemenemen Fonufan
    Ewe Leenien Mas a Esilefeili án Jiowa We Mwú—2001
  • Jiowa A Kan Akkapwonueta An Kkewe Pwon Ngeni Noun Kkewe Mi Tuppwol
    Ewe Leenien Mas a Esilefeili án Jiowa We Mwú—1998
  • Jiowa I ewe Koten Tong
    Ewe Leenien Mas a Esilefeili án Jiowa We Mwú—2015
  • Met Epwe Fis lon Mwachkkan?
    Ewe Leenien Mas a Esilefeili án Jiowa We Mwú​—2008
Pwal Och
Ewe Leenien Mas a Esilefeili án Jiowa We Mwú—1998
w98 10/1 p. 5-10

Luku Me Om Apilukuluk Fan Iten Mwach Kkan

“Weween luku, ach enletin achifoua pwe epwe wesewesen fis ekkewe mettoch sia apilukuluk ngeni.”​—IPRU 11:1.

1. A lap ngeni aramas ra mochen kuna met lon mwach kkan?

EN mi kan mochen silei met epwe fis lon mwach kkan? A lap ngeni aramas ar ra ina ussun. Ra aneanei pwe lon mwach kkan epwe wor kinamwe, an aramas ngaselo seni niuokkus, lapalapen nonnomur mi murinno, angang mi auchea me apwapwa, pochokkulen inis me manauattam. Esor tipemwaramwar pwe iteiten tappin aramas a fen mochen ekkena mettoch. Iwe ikenai, lon ei fonufan mi kon ur ren fitikoko, a fen kon watte an aramas tipeni ekkena lapalap.

2. Ifa ekiekin emon sou emmwen ussun met epwe fis lon fansoun epwe feito?

2 Lon ei atun lupwen chon fonufan ra feffetal ngeni ewe ruwe me aewin senturi, a wor och mettoch epwe tongeni affata met epwe fis lon mwach kkan? Patrick Henry, emon sou emmwen lon Merika lap seni 200 ier lom a uwawu meefian ussun ena, iwe, iei alon: “Use silei met epwe affata met epwe fis lon mwach kkan chilon chok ach nengeni met a fen fis lon ekkewe fansoun lom.” Me ren an ekiek, sipwe tongeni silei met epwe fis ngeni chon fonufan lon mwach kkan ren ach nengeni met aramas ra ffori lon ekkewe fansoun lom. Chommong ra kan tipeeu ngeni ena ekiek.

Mei Fet Fonufan me Lom?

3. Met porausen uruwo a affata ussun an aramas apilukuluk ren mwach kkan?

3 Ika pwe mwach kkan epwe ussun minne a fis me lom, en mi kan pwapwa ren ena poraus? Eu me eu ekkewe tappin aramas me lom a ita kuna pwe a murinnolo fonufan lon fansoun mwer? Aapw. Inaamwo ika aramas ra aneanei an epwe murinnolo fonufan ren fite ngerou ier me inaamwo ika ra pisekisekilo lon ekkoch leeni, nge uruwo a ur ren porausen kirikiringau, ipweri alluk, ffoffor mi mwanesol, maun, me chon woungau. A chok fiffis iteitan fitikoko watte, nge a fis pokiten lipwakingauen an aramas kkewe nemenem. Mi enlet alon Paipel ei: “Aramas ra fen nemenemengau won aramas, iwe, ra sopwongau ren.”​—Eklesiastis 8:9.

4, 5. (a) Pwata aramas ra apilukulukoch le poputaan ewe aruween senturi? (b) Met a fis ngeni ar kkewe apilukuluk fan iten fansoun mwer?

4 A pwung pwe a ekkenniwil mettoch mi ngau lon uruwoon chon fonufan, me a lapalapalo watteer me ngauer. Ei aruween senturi a anneta ena mettoch. Chon fonufan ra ita kaeo seni me ti seniir mwaallin chon lom? Iwe, le poputaan ei senturi, chommong ra luku pwe epwe murinnolo fonufan pun a ekis ttam ewe fansoun kinamwe me aramas ra feffeita lon pekin sopai, science, me sukul. Mwirin 1900, emon university professor a apasa pwe aramas ra luku nge maun esap chuen tongeni fis pun “aramas ra mmen mirit.” Iei alon emon mi fen piin wiseni ewe wis prime minister lon Britain ussun ekiekin aramas lon ena fansoun: “Mettoch meinisin repwe chok murinnolo. Iei meefien ewe fonufan ua uputiu lon.” Nge mwirin, a apasa pwe “Muttir chok, lesossorun eu ran lon 1914, unusen ar apilukoch a sopwolo, nge ina eu mettoch rese ekiekin kuna.”

5 Inaamwo ika aramas ra achifoua pwe mettoch meinisin epwe murinnolo lon fansoun mwer, nge le poputaan chok ewe minefoon senturi ewe fonufan a riaffou ren ewe mettoch mi ngau seni meinisin aramas ra efisata, weween, ewe Aewin Maunen Fonufan. Ren ach sipwe awewei ukuukun ngauan, ekieki mwo met a fis lon 1916 lon eu leenien maun lupwen sounfiun Britain ra maun ngeni sounfiun Tois arap ngeni ewe Chanpupu Somme lon France. Lon chok fitu awa 20,000 sounfiun Britain ra malo, me a ina ussun chommong lon pekin Tois. Ruanu ierin maun a nnielo arapakan engol million sounfiu me chommong sou ppwul. Ren ekis fansoun a kukkunulo chochoon chon France pokiten nninniiloon chommong mwan. Angangen sopai a tatakkis, iwe, a efisata ewe Fansoun Osupwang Watte mwirin 1930. A ffat ewe popun ekkoch ra apasa pwe lon ewe ranin an a poputa ewe Aewin Maunen Fonufan, ina ewe ran fonufan a umwesilo!

6. Nonnomun aramas a ita murinnolo mwirin ewe Aewin Maunen Fonufan?

6 Ita ina ewe sokkun mettoch ena tappin aramas a apilukuluku an epwe fis? Aapw, esap fokkun ina. Ar apilukuluk a kataalo, nge sap minne fonufan a murinnolo mwirin. Ruwe me eu ier chok mwirin ewe Aewin Maunen Fonufan, are lon 1939, eu mettoch mi fokkun ngau seni ena, nge kefisitaan aramas, a poputa, weween, ewe Oruuen Maunen Fonufan. Ina epwe 50 million mwan, fefin, me semirit ra nninniilo ren. Koturutiuen chommong pakutang a atatakkisi chommong telinimw. Lon ewe Aewin Maunen Fonufan, fite ngerou sounfiu ra nninniilo lon eu leenien maun lon chok fitu awa, nge lon ewe Oruuen Maunen Fonufan, ruuefou kensi pakutang ra nnielo lap seni 100,000 aramas lon chok fitu seken. Chommong ra meefi pwe a ngau seni ena nninniiloon fite million lon ekkewe leenien fotek fan nemenien ekkewe sounfiun Tois.

7. Mei fet wesewesen lapalapen unusen ei senturi?

7 Meefien aramas pwe ika sipwe apachalong maun lefilen muu, fitikoko lefilen sou ppwul, me an ekkewe muu nnielo pwisin nour kkewe aramas, iwe, kapachelapen ir mi nninniilo lon ei senturi ina epwe tori 200 million. Eu minen aporaus a apasa pwe a tori 360 million. Ekieki mwo aniuokkusun ekkena mettoch meinisin, weween, ewe watteen cheuch, kechiuen aramas, riaffou, me kataaloon manauen aramas! Pwal och, ina epwe 40,000 aramas, nge a lap ngeni semirit, ra kan malo iteiten ran pokiten ir mi mwelele. Ipuku ruwe ngerou ra kan nninniilo iteiten ran ren ewe abortion. Ina epwe eu billion aramas ra mwelele, iwe, rese tongeni moni ewe mongo mi lamot ngeniir fan iten ar repwe angang eu ran. Ekkena lapalap meinisin ra anneta met Paipel a oesini ussun ach nonnom lon “ekkewe ranin le sopwoloon” lon ei otot mi ngau.​—2 Timoti 3:1-5, 13; Mattu 24:3-12; Luk 21:10, 11; Pwarata 6:3-8.

Esap Pwak ren Aramas

8. Pwata ekkewe sou emmwen rese tongeni pwakini fitikokoon fonufan?

8 Iei sia arap ngeni sopwoloon ei aruween senturi, me sipwe tongeni apacha minne a fis lon ngeni ekkewe fitepuku ier ra lo. Iwe, met ena uruwo a affata? A affata pwe esap fan eu an ekkewe chon nemenem tufichin pwakini ekkewe fitikoko watte won fonufan, me rese tongeni pwakiniir iei, iwe, resap tongeni pwakiniir lon mwach kkan. Rese chok tufichin awora met sia mochen kuna lon mwach kkan, inaamwo ika ina ewe mettoch ra ekiekin ffori. Nge ekkoch sou nemenem rese ekiekin alisi aramas pwe ra kan kutta wis me it fan iten pwisin feiochur me itochur, nge esap fan iten feiochun aramas.

9. Pwata a wor ach tipemwaramwar ussun an science tufichin pwakini an aramas kkewe fitikoko?

9 Pekin silelap are science epwe tongeni pwakini ekkewe fitikoko watte? Sipwe apasa aapw ika sipwe nengeni ekkewe fansoun lom. Ekkewe sou aak lon pekin muun ra fen awora watteen moni, fansoun, me achocho pwe repwe fforata chommong sokkun pisekin maun mi fokkun pochokkul. Ekkewe muu, pachelong ir mi tufichingau, ra kan nounou 700 billion chala iteiten ier fan iten pisekin maun! Pwal och, ‘afeffeitaan silelap’ a pwal fforata ekkewe mettoch mi alapalo limengauen asapwal, fonu, konik, me mongo.

10. Pwata pekin sukul ese tongeni amurinnolo nonnomun aramas lon mwach kkan?

10 Sipwe tongeni apilukuluku pwe pekin sukul epwe amurinnolo fonufan lon mwach kkan ren an emiriti aramas pwe repwe sufoliiti alluk, me pwarata kirokiroch me tong ngeni aramas meinisin? Aapw. Nge ra kan amwokutu aramas pwe repwe akkom achocho ngeni ar kutta angang me moni. Ra kan efisata ewe ngunun emiisfengen, nge esap ewe ngunun tipeeufengen, me ekkewe sukul rese pwal apochokkula ffoffor mi limoch. Nge, chommong leir ra mutata lisowu mwaal, iwe, a fokkun lapalo pwopwoon sarafo me semmwenin sikepwach.

11. Ifa ussun ffofforun ekkewe sopai a kan efisata tipemwaramwar ussun met epwe fis lon mwach kkan?

11 Ekkewe watteen sopai repwe ita muttir mwokut ren ar repwe tumunuochu ach ei fonufan me pwarata tong ngeni aramas ren ar fforata pisek mi wesewesen efeiochu aramas, nge esap fan iten ar repwe chok kutta winner? Neman ena mettoch esap fis. Repwe ita ukutiu seni ar ffoffori ekkewe tv prokram mi ur ren ffoffor mi mwanesol me sikepwach, nge ir mi angaua ekiekin aramas, akkaewin, ekkewe kukkun? Sise pwapwa ren minne sia kuna me lom, nge kanoto chok, pun ekkewe tv prokram ra fokkun ur ren ffoffor mi sikepwach me ffoffor mi mwanesol.

12. Mei fet aramas ren porausen samau me malo?

12 Pwal och, inaamwo ika mi wenechar ekkewe tokter, nge resap tongeni amoielo samau me malo. Awewe chok, le sopwoloon ewe Aewin Maunen Fonufan, rese tongeni pinei choufetalin ewe Spanish influenza, pwe a nnielo 20 million aramas won unusen fonufan. Ikenai, a mmen choufetal semmwenin foun ngasangas, kanser, me pwal fitu sokkun samau mi nnielo aramas. Pekin safei ese pwal tongeni amoielo ewe semmwen itan AIDS. Nge, eu repot seni ewe UN mi katowu lon 1997 fan November a apasa pwe choufetalin AIDS a lapalo won fan ruu. Fite million ra fen malo ren. Lon eu ier mi kanoto chok, pwal ulungat million ra uri.

Ekiekin Chon Pwarata Jiowa Ussun Mwach Kkan

13, 14. (a) Ifa ekiekin Chon Pwarata Jiowa ussun mwach kkan? (b) Pwata aramas resap tongeni amurinnolo fonufan lon mwach kkan?

13 Iwe nge, Chon Pwarata Jiowa ra luku pwe a nom ren aramas eu apilukuluk mi fokkun echipwor fan iten mwach kkan! Nge rese ekieki pwe aramas repwe apwonueta ena mettoch. Iwe nge, ra eani apilukuluk won ewe Chon Ffor, Jiowa Kot. A silei met epwe fis lon mwach kkan, me epwe fokkun amwarar! A pwal silei pwe aramas resap tongeni efisata eu fonufan mi murinno. Pokiten Kot a fforiireta, a silei met esap pwak rer. Lon an Kapas, a affata ngenikich pwe ese fforata aramas mi eani ewe tufichin nemenemoch ika esor an lang emmwen. An Kot mutata ren fansoun langattam an aramas kkewe nemenem mi imulo seni i a fen pwarata pwe aramas ra lipwakingau. Iei alon emon soumak: “Ekiekin aramas a fen sotuni sokkun nemenem meinisin, nge mi chok lamot mwaal.”

14 Lon Jeremaia 10:23, sia alleani alon ewe soufos mi mak fan an lang emmwen: “Ua sileifichi, O Jiowa, pwe esap wisen aramasen fonufan an epwe nemeni aalan. Esap wisen aramas mi feffetal an epwe pwal mwo nge emmweni ipwan.” Iei pwal alon Kol Fel 146:3: “Kosap eani apilukuluk won aramas tekia, are won noun aramasen fonufan, pun ewe angangen amanau ese nom rer.” A enlet pwe pokiten kich sise unusoch, ussun Rom 5:12 a affata, iwe, ewe Kapasen Kot a ourourakich pwe sisap eani apilukuluk won pwisin kich. Iei alon Jeremaia 17:9: “Ewe letip a kon sorongau mwen mettoch meinisin.” Ina minne, iei alon Än Salomon Fos 28:26: “Ewe mi eani apilukuluk won pwisin letipan a tiparoch, nge ewe mi feffetal fan mirit, ina i ewe emon epwe kuna manau.”

15. Sipwe tongeni kuna me ia ewe mirit mi tufichin emmwenikich?

15 Sipwe kuna me ia ena mirit? “Ach niueiti Jiowa, iei poputaan mirit, me ach silei ewe Emon mi Tekia seni Meinisin, iei weweoch.” (Än Salomon Fos 9:10) Jiowa chok a eani ewe mirit mi tufichin emmwenikich lon ekkeei fansoun mi aniuokkus. Iwe, a fen suuki ngenikich an mirit ren an awora ewe Paipel mi Fel, ewe mi mak fan nemenien an ngun mi fel fan iten an epwe emmwenikich.​—Än Salomon Fos 2:1-9; 3:1-6; 2 Timoti 3:16, 17.

Nemenien Aramas lon Mwach Kkan

16. Io a fen akkota met epwe fis lon mwach kkan?

16 Iwe, met ewe Kapasen Kot a aiti ngenikich ussun mwach kkan? A apasa pwe met epwe fis lon mwach kkan esap ussun met aramas ra fen ffori lon ekkewe fansoun mwan. Ina minne, a mwaal ekiekin Patrick Henry. Minne epwe fis lon mwach kkan ngeni ei fonufan me ekkewe aramas mi nonnom won ese longolong won aramas pwe won Jiowa Kot. Letipan epwe pwonuta won fonufan, nge esap letipen aramas are ekkewe muu won fonufan. “Mi chommong ekkewe kokkot lon letipen emon aramas, nge minne Jiowa a apwungalo epwe uta.”​—Än Salomon Fos 19:21.

17, 18. Ifa letipen Kot fan iten ach ei fansoun?

17 Ifa letipen Kot ren ach ei fansoun? A fen akkota pwe epwe asopwalo ei otot mi ur ren ffoffor ese pwung me ffoffor mi mwanesol. An aramas kkewe nemenem mi fen nom fitepuku ier repwe morolo, iwe, eu nemenem seni Kot epwe siwiliir. Iei alon ewe oesini lon Taniel 2:44: “Lon ranin ekkewe king [ir mi nonnom ikenai] ewe Koten lang epwe aueta eu muu [lon lang] nge esap talo tori feilfeilo chok. Iwe, ewe muu esap nom le poun pwal eu mwichen aramas. Epwe atai me asopwalo ekkeei muu meinisin, iwe, epwe pwisin uta tori fansoun esemuch.” Ewe Muu epwe pwal amoielo ffofforingauen Setan ewe Tefil, nge iei eu mettoch aramas resap tongeni ffori. An nemenem won ei fonufan epwe tafoch.​—Rom 16:20; 2 Korint 4:4; 1 Jon 5:19.

18 Nengeni mwo pwe ena muu lon lang epwe ataielo an aramas kkewe nemenem meinisin. Nemenien ei fonufan esap nom le poun aramas. Lon lang, ir mi choni an Kot Muu repwe nemeni mettoch meinisin won fonufan fan iten feiochun aramas. (Pwarata 5:10; 20:4-6) Won fonufan, aramas mi tuppwol repwe tipeeu ngeni ewe emmwen seni an Kot Muu. Ina ewe nemenem Jises a aiti ngenikich ach sipwe ioteki lupwen a apasa, “Muum epwe feito. Letipom epwe pwonuta won fonufan ussun an epwe pwonuta lon lang.”​—Mattu 6:10.

19, 20. (a) Ifa ussun ewe Paipel a awewei ewe kokkot fan iten ewe Muu? (b) Nemenien ena Muu epwe ffori met fan asengesin chon fonufan?

19 Chon Pwarata Jiowa ra kan eani apilukuluk won an Kot Muu. Ina ewe “lang sefo” ewe aposel Piter a mak ussun: “A wor lang sefo me eu fonufan sefo sia witiwiti me ren an pwon, iwe, pwung epwe nonnom lon ir.” (2 Piter 3:13) Ewe “fonufan sefo,” ina ewe minefoon mwicheichen aramas epwe nom fan nemenien ewe lang sefo, weween, an Kot Muu. Ina ewe kokkot Kot a pwari ngeni ewe aposel Jon, nge a makkei pwe “Ua kuna eu lang sefo me eu fonufan sefo; pun ewe langin lom me ewe fonufanen lom ra fen morolo . . . Iwe, [Kot] epwe tolu chonun mas meinisin seni meser, me malo esap chuen wor, esap pwal chuen wor letipeta are puchor are metek. Ekkewe mettochun lom ra fen morolo.”​—Pwarata 21:1, 4.

20 Nengeni mwo pwe ewe fonufan sefo epwe eu fonufan mi pwung. Mettoch meinisin rese pwung repwe fen morolo ren eu ffofforun Kot, ewe maunen Armaketon. (Pwarata 16:14, 16) Iei alon ewe oesini lon Än Salomon Fos 2:21, 22: “Ekkewe mi wenechar repwe nonnom won fonufan, me ekkewe mi limoch repwe nonnomotiu won. Nge ren ir mi ngau, repwe poku seni fonufan.” Iwe, Kol Fel 37:9 a pwonei pwe “Chon ffofforingau repwe pokupokulo, nge ir mi eani apilukuluk won Jiowa repwe fonueni fonufan.” Kese tipeni om kopwe nonnom lon ena sokkun fonufan sefo?

Luku An Jiowa kkewe Pwon

21. Pwata sia tongeni achifoua an Jiowa kkewe pwon?

21 Sipwe tongeni luku pwe epwe pwonuta an Jiowa kkewe pwon? Nengeni mwo met a apasa ren noun we soufos Aisea: “Chechchemeni ekkewe mettoch mi akkom lom lom, pwe ngang ewe Emon mi Fel me esor pwal emon Kot, are pwal emon mi ussi; ewe Emon mi awewei seni le poputaan met epwe fis le sopwoloon, me pwal seni lom lom ekkewe mettoch resaamwo fis; ewe Emon mi apasa, ‘Pwisin ai fon epwe uta, me mettoch meinisin ua pwapwaiti upwe ffori.’” Le sopwoloon wokisin 11 a apasa pwe “Ua fen apasata, iwe, upwe pwal efisata. Ua fen alapalapa, iwe, upwe pwal apwonueta.” (Aisea 46:9-11) Ewer, sipwe tongeni luku Jiowa me an kkewe pwon, nge epwe ussun ita pwe ekkena pwon ra fen pwonuta. A iei ussun an Paipel awewei ena mettoch: “Weween luku, ach enletin achifoua pwe epwe wesewesen fis ekkewe mettoch sia apilukuluk ngeni, me pwapwaaloon ekkewe mettoch mi enlet, inaamwo ika sise kuner.”​—Ipru 11:1.

22. Pwata sipwe tongeni luku pwe Jiowa epwe apwonueta an kkewe pwon?

22 Aramas mi tipetekison ra kan pwarata ena sokkun luku pun ra silei pwe Kot epwe apwonueta an kkewe pwon. Ren chok awewe, iei alon Kol Fel 37:29: “Ir mi pwung repwe fonueni fonufan, me repwe nonnom won tori feilfeilo chok.” Sipwe tongeni luku ena? Ewer, pun iei alon Ipru 6:18: “Kot esap tongeni kapas chofona.” Kot epwe tongeni liffang ngeni chon tipetekison ei fonufan pokiten an ita wesewesen eani? Pwarata 4:11 a apasa pwe “Ka fforata mettoch meinisin, me pokiten letipom ra fisita me fforuta.” Ina minne, Kol Fel 24:1 a apasa pwe “An Jiowa ei fonufan me masouan kkewe.” Jiowa a fforata fonufan, a eani, me a liffangolo ngeni ir mi luku i. Ren an epwe alisikich le alapalo ach achifoua ena mettoch, ena eu lesen mwirin ei epwe affata ifa ussun Jiowa a fen apwonueta an kkewe pwon ngeni noun kkewe aramas lon ekkewe fansoun lom me pwal ikenai, me pwata sipwe tongeni wesewesen luku pwe epwe pwal ffori ena mettoch lon mwach kkan.

Enniwili Poraus

◻ Met a fen fis ngeni an aramas kkewe apilukuluk lon uruwo meinisin?

◻ Pwata sisap eani apilukuluk won aramas fan iten an epwe murinnolo fonufan lon mwach kkan?

◻ Ifa letipen Kot fan iten mwach kkan?

◻ Pwata sipwe tongeni luku pwe Kot epwe apwonueta an kkewe pwon?

[Sasing lón pekin taropwe 6]

Mi enlet alon Paipel ei: “Esap wisen aramas . . . an epwe emmweni ipwan.”​—Jeremaia 10:23

[Credit Line]

Bomb: U.S. National Archives photo; famished children: WHO/OXFAM; refugees: UN PHOTO 186763/J. Isaac; Mussolini and Hitler: U.S. National Archives photo

    Meinisin mi Peres lón Fósun Chuuk (1987-2025)
    Log Out
    Log In
    • Chuuk
    • Share
    • Preferences
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Log In
    Share