Jiowa Emon Kot Mi Songommang
“Jiowa, emon Kot mi umoumoch me kirikiroch, a songommang me a ur ren tong me enlet.”—EKISTOS 34:6, New World Translation.
1, 2. (a) Io kewe me loom ra kuna feioch seni an Jiowa songommang? (b) Ifa weween ewe kapas “songommang”?
EKKEWE aramas lon ranin Noa we, Moses me ekkewe Chon Jus mi sai ngeni ewe fonu poon, ekkewe Chon Jus mi manau lupwen Jises a nonnom won fonufan—ra manaueni eu manau mi sokkolo lapalapan. Nge ir meinisin ra feioch seni lapalapen Jiowa we mi tong—ina songommang. Ekkoch me leiir ra manau pokiten ena songommang. Me an Jiowa songommang epwe pwal tongeni atoto ngenikich manauach.
2 Met ena songommang? Ineet atun Jiowa a pwaralo an songommang, me met popun? “Songommang” a wewe ngeni “likiitu mi mosonottam fan fofforingau are sossot watte, kapachelong an ese fangeta ewe apilukuluk pwe ewe osukosuk epwe tongeni wesilo.” Ina popun, ar songommang mei wor lamotan. Epwe akkaewin tumunu emon mi efisata eu osukosuk. Iwe nge, songommang ese wewe ngeni an emon tipeeu ngeni minne mi mwaal. Songommang a muchulo lupwen ewe popun emon a pwari songommang a fen pwonueta are lupwen ese chuen wor popun an epwe likiitu fan ewe osukosuk.
3 Aramas repwe tongeni songommang, nge an Jiowa eani ei lapalap a murinno seni meinisin. Lon ekkewe fite ier seni ewe fansoun lupwen tipis a aosukosuka ewe riri lefilen Jiowa me aramas, ewe Chon Forata a fen pwari likiitu fiti mosonottam me a awora ewe tufichin aier pwe aramas repwe tongeni amurinnoolo ar chiechi ngeni. (2 Piter 3:9; 1 Jon 4:10) Nge lupwen ewe popun an songommang a fen pwonueta, Kot epwe u ngeni chokkewe mi pukun fofforingau, me arosalo ei otot mi ngau.—2 Piter 3:7.
Mi Tipeeu Ngeni Lapalapen Kot Kewe Mi Akkom
4 Lon ewe Tesin Ipru, ewe lapalapen songommang a mak ren ruu kapasen Ipru mi wesewesen wewe ngeni “ttamen ekkewe pwangen pwoot” me ra siwili ngeni “mmang le song” lon ewe New World Translation.a Ewe soufos Nahum a apasa ussun an Kot songommang: “Ewe Samol mi Lapalap a mang le song, nge a fokun manaman, esap likitala an epwe apwungu ewe chon tipis.” (Nahum 1:3) Ina popun, an Jiowa songommang esap eu esissinnen apwangapwang me ese wewe ngeni pwe an songommang ese aukuuk. Pokiten ewe Kot mi lapalap a mmang le song me a watte an manaman, a ffat pwe an songommang a pop seni an nemeni meefian ren och popun. Mei wor an manaman le apwungu aramas, nge a filata an epwe witiwit pwe epwe atufichi ewe chon tipis le siwili ekiekin ren an epwe aier. (Isikiel 18:31, 32) Ina popun, an Jiowa songommang eu minen pwaraloon an tong, me a pwaraalo tipatcheman lupwen a aea manamanan.
5 An Jiowa songommang a pwal tipeeu ngeni an pwung. A pwalo ngeni Moses pwe i “emon Kot mi umoumoch me kirokiroch, songommang [are, likiitu fan riaffou] me a ur ren tong me enlet.” (Ekistos 34:6, NW) Fitu ier mwirin, Moses a eani kolun mwareiti Jiowa: “An kewe al meinisin ra pwung. I eman Kot mi allukuluk, esap wor an mwal, a pwung o wenechar.” (Tuteronomi 32:4) Ewer, an Jiowa umoumoch, songommang, pwung, me wenechar ra angang fengen fan tipeeu.
An Jiowa Songommang Mwen Ewe Nooter
6 An Atam me If u ngeni lon Ichen a unusen ataielo ar chiechi mi auchea ren nour Chon Forata mi tong, Jiowa. (Keneses 3:8-13, 23, 24) Ar imulo seni Kot a kku nour kewe, pokiten ra alemwiri tipis, apwangapwang, me malo. (Rom 5:17-19) Inaamwo ika ewe aewin pean aramas ra pukun filata tipis nge, Jiowa a mut ngeniir pwe repwe nounou. Lo, lo, lo, ren tong, a awora ngeni mwirimwirin Atam me If kewe ar tufichin chasefal ngeni i. (Jon 3:16, 36) Ewe aposel Paul a awewei: “Nge Kot a fen pwarata an we tong ngenikich, pun, lupwen sia chuen tipis, Kraist a malo fan asengesich. Iwe, iei sia fen kuna pung ren chaan; iei minne, epwe pwal fakkun amanauakich seni ewe liwinin ingau me ren Kot. Pun are Kot a fen achasefallikich ngeni pwisin i ren an Noun we malo, nge kich chon oput i, iwe, epwe pwal fakkun amanauakich ren an Noun we manau, pokiten sia chasefal.”—Rom 5:8-10.
7 An Jiowa songommang a pwalo lon ranin Noa we. Lap seni ipuku ier mwen ewe Noter, “Kot a nengeni fanufan o kuna pwe a unusen ngau, pun ekkewe aramas meinisin ra chok alapala ar fofor mi ngau.” (Keneses 6:12) Nge, ren och fansoun mi aukuuk, Jiowa a pwarata an songommang ngeni aramas. A apasa: “Nguni esap nonom lon aramas tori feilfeilachok, pun aramas fituk chok. Iwe, ranin manauan epwe ipuku rue ier chok.” (Keneses 6:3) Ekkena 120 ier a atufichi ewe mwan mi tuppwol, Noa, ewe fansoun epwe nounou me—lupwen a silei an Kot poraus—ewe fansoun le aueta efoch waaimw me ouroura ekkewe aramas ussun ewe Nooter. Ewe aposel Piter a makkeei: “An Kot we songommang [ei lapalap a riri ngeni likiitu fan riaffou] a witiwit lon fansoun Noa, lupwen ra fori ewe waim. Lon ewe waim ekkewe aramas mi chokukkun, ir walumon chok, ra manau pokiten ewe konik.” (1 Piter 3:20) Pwungun pwe chokkewe lukun an Noa we famili ‘rese auseling’ lupwen a afalafaler. (Mattu 24:38, 39) Nge ren an Noa aueta ewe waaimw me an wiiseni ewe wiis “sounpetak mi pung,” ren chommong ier, Jiowa a atufichi aramas lon ranin Noa we ar repwe aier seni ar fofforingau me angang ngeni I. (2 Piter 2:5; Ipru 11:7) Taloon ena tappin aramas mi ngau mwirin mi wesewesen pwung.
Songommang Watte Ngeni Israel
8 An Jiowa songommang ngeni Israel a lu seni 120 ier. Lon ekkewe lap seni 1,500 ier pwe ir noun Kot mi kefil, a chokisikkis ekkewe ier Chon Israel rese sotuni an Jiowa songommang. Ra sufolungau watte ngeni nour Chon Amanau lupwen ra poputa le fel ngeni uluulun, fitu chok wiik mwirin ar ngaselo seni Isip ren manamanen Kot. (Ekistos 32:4; Kol Fel 106:21) Atun ekkewe ier mwirin, ekkewe Chon Israel ra ngunungunungaua ewe mongo Jiowa a awora fan iter lon ewe fonu poon, ra ngunungunugau ussun Moses me Arun, ra u ngeni Jiowa, me ra lisowu mwaal ren ekkewe chon lukun, me ra pwal mwo nge fel ngeni Paal. (Numperis 11:4-6; 14:2-4; 21:5; 25:1-3; 1 Korint 10:6-11) Mei wor an Jiowa pwungun nnielo noun kewe aramas lon ena fansoun, nge a pwaralo an songommang ngeniir.—Numperis 14:11-21.
9 Atun fansoun ekkewe Soukapwung, ekkewe Chon Israel ra kukkuf le fel ngeni uluulun. Lupwen ra kkuf, Jiowa a likitiirelo ngeni chon oputeer. Nge lupwen ra aier me tingor an we alillis, a pwarata songommang me a tiinalo ekkewe sou kapwung pwe repwe selaaniir. (Soukapwung 2:17, 18) Lon ewe fansoun mi langattam fan nemenemen ekkewe king, ekkoch chok king ra angang ngeni Jiowa ren letip unus. Me pwal mwo nge fan nemenien ekkewe king mi tuppwol, fan chommong ekkewe aramas ra nofitifengenni fel mi enlet ren fel mi mwaal. Lupwen Jiowa a autai ekkewe soufos pwe repwe ouroureer ussun ar lukulukummang, fan chommong ekkewe aramas ra mochen auseling ngeni ekkewe samol fel mi ppwor me ekkewe soufos chofona. (Jeremaia 5:31; 25:4-7) Ekkewe Chon Israel ra eriaffou noun Jiowa kewe soufos mi tuppwol me pwal mwo nge nnielo ekkoch me leiir. (2 Kronika 24:20, 21; Fofor 7:51, 52) Nge, Jiowa a chuen pwarata songommang.—2 Kronika 36:15.
An Jiowa Songommang Ese Kaulo
10 Iwe nge, uruwo a pwarata pwe an Jiowa songommang mi aukuuk. Lon 740 B.C.E., a mut ngeni an ekkewe Chon Asiria akkufu ekkewe engol-einagen muun Israel me ekkena Chon Israel lon ena muu ra eolo. (2 King 17:5, 6) Me a mut ngeni an ekkewe Chon Papilon tooki ekkewe ruu-einangen muun Juta me ar ataielo Jerusalem me ewe imwen fel lon 607 B.C.E.—2 Kronika 36:16-19.
11 Iwe nge, inaamwo ika Jiowa a apwungu Israel me Juta, ese monuki le pwarata an songommang. Me ren alon ewe soufos Jeremaia, Jiowa a oesini ussun liwinsefallin noun kewe aramas mi filita. A apasa: “Are a wes ekewe fik ier fan iten Papilon, ngang upwe amwakemi. Upwe apwonueta ai pwon ngenikemi o aliwinikemi ngeni ei leni. Ewer, ua apasa pwe oupwe kunaei . . . Upwe achufengenikemi seni ekewe mwu me ekewe leni meinisin ia ua atoropasakemiila ie o aliwinisefalikemi seni ewe leni ia ua tinikemiila ie pwe oupwe oola.”—Jeremaia 29:10, 14.
12 Ekkoch lusun seni ekkewe Chon Jus mi fen eolo ra liwinlo Juta me ra poputasefalli ewe fel ngeni Jiowa lon ewe imwen fel lon Jerusalem mi fen forsefal. Lon pwonuetaan an Jiowa kewe kokkot, ei lusun repwe ussun chok “amurenipwin seni ewe Samol mi Lapalap,” mi wato asosoon ngun me feioch. Repwe pwal pwora me pochokkul ussun “eman laion lein ekewe manmwachon lein wollap.” (Mika 5:7, 8) Eli ewe saingoon poraus a pwonuta atun ewe fansoun Maccabe lupwen ekkewe Chon Jus fan nemenien Chon Maccabe ra asuolo ekkewe chon oput seni ewe Fonu Mi Pwoneitiu me ra efinunusefalli ewe imwen fel, mi fen limengauelo. Iei ussun ewe fonu me ewe imwen fel ese talo nge pwal eu lusun mi tuppwol epwe tongeni awasolaochu Noun Kot we lupwen a feito lon wiisan we Messaia.—Taniel 9:25; Luk 1:13-17, 67-79; 3:15, 21, 22.
13 Pwal mwo nge mwirin ekkewe Chon Jus ra nnielo Noun we, Jiowa a chuen pwarata songommang ngeniir ren ulungat esopw ier, me lon ena ukuukun fansoun a suuk ngeniir chok ewe tufichiin wiliiti kinikinin mwirimwirin Eperiem lon pekin ngun. (Taniel 9:27)b Mwen me mwirin ewe ier 36 C.E., ekkoch Chon Jus ra nguuri ei etiwetiw, ina popun, ussun chok Paul a makkeei mwirin, “mi wor ekkoch nusun mi filita ren chen.”—Rom 11:5.
14 Lon 36 C.E., ewe tufichin wiliiti kinikinin mwirimwirin Eperiem lon pekin ngun a keran chok suuk ngeni chokkewe esap ir Chon Jus are chon wililo. Chokkeei ra nguuri ewe etiwetiw ra pwal feioch seni an Jiowa chen me songommang. (Kalesia 3:26-29; Efisus 2:4-7) Paul a pwaralo watteen an kilisou fan iten ewe tipatchem me ewe popun an Jiowa songommang mi umoumoch, mi atufichi filien meinisin mi koko ngeni ar repwe aunusa ewe Israel lon pekin ngun ren an apasa: “Olololun pisekisekin Kot, me an we tipatchem, o pwal an we sineilap! Sise tongeni wewe ren an kewe apung, are sineifichi usun an kewe al!”—Rom 11:25, 26, 33; Kalesia 6:15, 16.
Songommang Fan Asengesin Itan We
15 Met popun Jiowa a pwarata songommang? Akkaewin pwe epwe epinalo itan we mi fel me aitochuolo pwungun an nemenem. (1 Samuel 12:20-22) Mi lamot och fansoun ren an epwe pwakini mwen mesen forian kewe meinisin ewe popun alongolongun kapwung Setan a eppieta mi weneiti ifa ussun Jiowa a aea an pwungun nemenem. (Hiop 1:9-11; 42:2, 5, 6) Iwe, lupwen noun kewe aramas ra riaffou lon Isip, Jiowa a ereni Farao: “Ua mwut ngonuk pwe kopwe manau tori ikenai, pwe upwe pwari ngonuk ai manaman, pwe itei epwe foulo won unusen fanufan.”—Ekistos 9:16.
16 Paul a aloni alon Jiowa ngeni Farao lupwen a awewei lamoten an Jiowa songommang ren piniloon itan we mi fel. Mwirin Paul a makkeei: “Nge ifa usun, are Kot a mochen pwarata an we liwinin ingau, o esineilo an we manaman, o pokiten an we songomang mi lap a mosonottam ren ekkewe sepien song, ekkewe a forirata ngeni kiteter, pwe epwe esineilo woun an we ling ngeni ekkewe sepien umoumoch, ekkewe a ammolata me lom ngeni ling, iei kich, ekkewe a fen kori, sap seni chok me lein ekkewe Jus, nge pwal seni me lein ekkewe Jentail? Usun chok a pwal apasa lon ewe puken Osea, ‘Ir ekkewe rese mo nei aramas upwe eiten ngenir “nei aramas.” ’ ” (Rom 9:17, 22-25) Pokiten Jiowa a pwarata songommang, a tongeni angei seni ekkewe muu “ekkoch aramas fan asengesin itan.” (Fofor 15:14) Fan Mokurer, Jises Kraist, ei “mwichen chon pin” repwe alemwiri ewe muu Jiowa epwe nounou le epinalo itan we mi lapalap me aitochuolo pwungun An nemenem.—Taniel 2:44; 7:13, 14, 27; Pwarata 4:9-11; 5:9, 10.
An Jiowa Songommang A Atoto Amanau
17 Seni ewe fansoun an aramas turutiu lon tipis tori iei, Jiowa a sopweilo le pwarata pwe i emon Kot mi songommang. An songommang mwen ewe Nooter a awora nafochun fansoun pwe eu kapasen ourour a tori aramas me fan iten kautaan ewe minen amanau. Nge an mosonottam a muchulo, me ewe Nooter a feito. A pwal ina ussun chok ikenai, Jiowa a pwarata songommang mi lap, nge neman an songommang a ttam seni met chommong ra fen piin ekieki. Iwe nge, esap ina eu popun sipwe fangeta. Ach fangeta epwe ussun ita wewe ngeni ach esiita Kot pokiten an songommang. Paul a kapas eis: “Kopwe mwamwaliki an we woun umoumoch me amosona me songomang? Kose mo sinei pwe an Kot we umoumoch epwe emmwenuketo ngeni aier?”—Rom 2:4.
18 Sise tongeni silei ifa ukuukun lamoten an Kot songommang ngenikich pwe epwe netelo ika a pwapwa rech pwe sipwe manau. Paul a fonou kich pwe sipwe “foriata manau [ach] ren niuokus me chechech.” (Filipai 2:12) Ewe aposel Piter a makkeei ngeni chienan kewe Chon Kraist: “Ewe Samol esap amanga an we pwon, usun chok ekkoch aramas ra ekieki usun mang, nge a chok mosonottam ngenikemi, pun ese mochen pwe emon epwe poutmwalilo, pwe aramas meinisin repwe tori aier.”—2 Piter 3:9.
19 Ina popun, sisap osukosuk ren lapalapen an Jiowa apwonueta an kewe kokkot. Nge, sipwe apwonueta an Piter we fon me ‘ekieki usun mosonottamen ach Samol, pwe iei amanauen ngunuch.’ Amanauen io? Amanauach, me amanauen pwal ekkewe chommong repwe chuen rongorong ewe “kapas allim usun ewe mu.” (2 Piter 3:15; Mattu 24:14) Ei mettoch epwe alisikich le aucheaani an Jiowa kisaseu le pwarata songommang me epwe amwokutukich le songommang ngeni aramas.
[Footnotes]
a Lon Hebrew, fan chommong ra nounou ewe kapas “pwoot” are “pwangen pwoot” (ʼaph) fan iten ewe kapas song. A ina ussun pokiten ngasepwichin are ngasetorotorun emon mi fokkun song.
b Ika ka mochen alleani pwal ekkoch awewe ussun ei oesini, nengeni ewe puk Pay Attention to Daniel’s Prophecy!, pekin taropwe 191-4, forien Chon Pwarata Jiowa.
Kopwe Tongeni Awewei?
• Met weween ewe kapas “songommang” lon ewe Paipel?
• Ifa ussun Jiowa a pwarata an songommang mwen ewe Nooter, mwirin ar eolo lon Papilon, me lon ewe aewin senturi C.E.?
• Ifa ewe popun Jiowa a fen pwarata songommang?
• Epwe ifa meefiach ussun an Jiowa songommang?
3. Met popun Jiowa a fen songommang, me ifa aukuukun?
4. (a) Ifa ussun ewe Tesin Ipru a awewei songommang? (Pwal nengeni ewe footnote.) (b) Ifa an ewe soufos Nahum awewe ussun Jiowa, me met a pwalo ussun an Jiowa songommang?
5. Ifa ussun an Jiowa songommang a tipeeu ngeni an pwung?
6. Ifa ussun Jiowa a pwarata songommang mi amwarar ngeni mwirimwirin Atam me If?
7. Ifa ussun Jiowa a pwarata songommang mwen ewe Nooter, me met popun a pwung an ataielo ekkewe aramas mi manau mwen ewe Nooter?
8. Ifa ussun Jiowa a pwarata songommang ngeni ewe muun Israel?
9. Ifa ussun Jiowa a pwarata pwe i emon Kot mi songommang atun fansoun ekkewe Soukapwung me atun fansoun ekkewe king?
10. Ineet atun a much an Jiowa songommang?
11. Ifa ussun Jiowa a pwarata songommang pwal mwo nge lon fansoun an apwungu aramas?
12. Ifa ussun liwinsefallin lusun ekkewe Chon Jus ngeni Juta a pwalo pwe a fis fan emmwenien Kot fan asengesin warotoon ewe Messaia?
13. Pwal mwo nge mwirin ekkewe Chon Jus ra nnielo Noun we, ifa ussun Jiowa a chuen pwarata songommang?
14. (a) Lon 36 C.E., a pwal tori io kewe ewe tufichin wiliiti kinikinin mwirimwirin Eperiem lon pekin ngun? (b) Ifa ussun Paul a awewei meefian ussun lapalapen an Jiowa filata chokkewe repwe chooni ewe Israel lon pekin ngun?
15. Ifa ewe popunlap ren an Jiowa songommang, me a lamot fansoun pwe menni popun alongolongun kapwung epwe pwak?
16. (a) Ifa ussun an Jiowa songommang a atufichi ionfengennin eu mwichen aramas fan asengensin itan? (b) Ifa ussun iten Jiowa epwe pinilo me pwungun an nemenem epwe itochulo?
17, 18. (a) Ach fori met epwe tongeni pwaralo pwe sia esiita an Jiowa pwarata songommang? (b) Epwe ifa ussun meefiach ussun an Jiowa songommang?
19. Ifa ussun sipwe alamota an Jiowa songommang?
[Picture on page 22]
An Jiowa songommang mwen ewe Nooter a atufichi an aramas aier
[Picture on page 23]
Mwirin an Papilon turutiu, ekkewe Chon Jus ra feioch seni an Jiowa songommang
[Pictures on page 25]
Ekkewe Chon Kraist ikenai ra alamota an Jiowa songommang