MUTWE WA KULILONGESA 21
MWASO 21 Liangenu Kufupa Wanangana
Fupenu Mbonge Yize Muyikanunga ku Miaka Yeswe
“Twakufupa ni mbunge yeswe mbonge yize muyizako.”—HEPRE. 13:14.
YIZE MUTULILONGESA
Mutumona chize kapitulu 13 wa A-Hepreu mahasa kutukwasa musono ni kulutwe lia matangwa.
1. Yika Yesu ambile ngwo te muyilingwa ni mbonge ya Yerusaleme?
MUZE te kanda achifwa, Yesu yahanjika umwe uprofeto uze te muulianga kumanunuka, hakutwala ku unongeso wa Yerusaleme ni tembele. Iye yamba ngwenyi, tangwa limwe mbonge ya Yerusaleme te mayijingilika kuli “yilombo ya maswalale.” (Luka 21:20) Mba yalweza tumbaji twenyi ngwenyi, muze ayo mamona yuma yacho, katamba kuchina ha shimbu lizeliene. Maliji wano kamanunukine muze yilombo ya maswalale a A-Roma yajingilikile Yerusaleme.—Luka 21:21, 22.
2. Utowezo uka Paulu ahanyine kuli Akwa-Kristu waze apwile mu Yerusaleme ni mu Yundeya?
2 Ha yimwe miaka muze yilombo ya maswalale a A-Roma te kanda yijingilika Yerusaleme, postolo Paulu yasoneka mukanda uze musono tunanyingika ngwo, A-Hepreu. Mu mukanda wacho, iye yahana yiyulo kuli Akwa-Kristu a mu Yerusaleme ni a mu Yundeya, yize te muyaakwasa alilulieke hakutwala ku yuma yize te muyilingiwa kulutwe. Yika lume te muyilingiwako? Yerusaleme te mayinongesa. Nyi Akwa-Kristu jacho kazangile kulilamwina, ayo te katamba kulilulieka hanga ahichike mazuwo ni mingoso yo. Hakutwala ku mbonge ya Yerusaleme, Paulu yasoneka ngwenyi: “Kutushi ni mbonge yize muyinunga miaka ni miaka, alioze twakufupa ni mbunge yeswe mbonge yize muyizako.”—Hepre. 13:14.
3. ‘Mbonge ya fundamentu yamwenemwene’ yika, nawa mumu liaka twatamba kuyifupa?
3 Akwa-Kristu waze ahichikile Yerusaleme ni Yundeya, kota kaambile yuma yipi kuli akwo ni kwakekuna, alioze chiyulo chacho chalamwinyine mwono wo. Ni musono nawa, atu kakutwamba yuma yipi mumu kutushi kujikijila ha mbongo hanji yikumba chipwe kufuliela ngwetu, atu mahwisa lamba hano hashi. Etu twakufupa “mbonge yize yili ni fundamentu yamwenemwene,” hanji ngwetu, “mbonge yize muyizako,” we Wanangana wa Zambi.a (Hepre. 11:10; Mateu 6:33) Mumu liaka twakuchilinga? Twakuchilinga mumu tunanyingika ngwetu, yuma ya hano hashi kwasala hakehe hanga ayinongese. Kashika ha mutwe uno, mutuhengwolaho yikuma yitatu: (1) chize chiyulo cha Paulu chakwashile Akwa-Kristu ku sekulu yitangu hanga anunge ni kufupa mbonge yize te muyizako, (2) chize Paulu aaluliekele hakutwala ku yuma yize te muyiza kulutwe, ni (3) chize chiyulo chenyi muchihasa kutukwasa musono.
FULIELA MULI YOZE KECHI KEZA KAKWEHUKA
4. Mumu liaka mbonge ya Yerusaleme yapwile yilemu kuli Akwa-Kristu?
4 Yerusaleme yapwile mbonge yilemu chinji kuli Akwa-Kristu. Chikungulwila chitangu cha Akwa-Kristu, chaputukile mu mbonge yacho ha mwaka 33 M.J., nawa Chizavu cha Tusongo mwe te chatwama. Akwa-Kristu anji kapwile ni mazuwo ni yikumba yinji mu Yerusaleme. Chipwe chocho, Yesu yatoweza tumbaji twenyi ngwenyi, katamba kutuhuka mu Yerusaleme ni mu membo eswe a Yundeya.—Mateu 24:16.
5. Kuchi Paulu aluliekele Akwa-Kristu hakutwala ku yuma yize te muyilingiwa mu Yerusaleme?
5 Paulu kazangile hanga Akwa-Kristu mu Yerusaleme, alilulieke hakuwala ku yuma yize te muyilingiwako. Kashika aakwashile hanga amone mbonge ya Yerusaleme, ngwe chize Yehova apwile ni kuyimona. Paulu yeulula Akwa-Kristu jacho ngwo, kuli Yehova, tembele ni yitapo yize asasendote apwile ni kuhana, kuyakapwile nawa yisandu. (Hepre. 8:13) Atu anji mu mbonge ya Yerusaleme kalitunyine Mesaya, chocho tembele yiyecha kupwa chihela chilemu cha uwayilo wamwenemwene. Kashika mbonge yacho hamwe ni tembele yamo, te mayinongesa.—Luka 13:34, 35
6. Mumu liaka Akwa-Kristu atambile kukaula chiyulo cha Paulu chili ha A-Hepreu 13:5, 6?
6 Muze Paulu asonekene mukanda wa A-Hepreu, mbonge ya Yerusaleme yapwile ni upite unji. Kashika umwe mukwa-kusoneka Ka-Roma, ambile ngwenyi: “Yerusaleme yapwile mbonge ya lufuma ku chivumbuko. A-Yunda a ku yihela yinji te kakuya ku Yerusaleme mwaka ha mwaka hanga alinge yimwe yiwanyino.” Chino te chakukwasa mbonge yacho kupwa ni upite. Pundu lume, Akwa-Kristu amwe kapwile ni kuyuka ha upite wacho. Kota kashika Paulu ambile ngwenyi: “Ku mwono wenu, kanda nuzanga mbongo, wahililenu ni yuma yize nuli nayo.” Yeulula nawa Akwa-Kristu jacho hakutwala ku chilakenyo chilemu chize Yehova alingile ngwenyi: “Chichi kakwehuka, chichi kakumbila.” (Tanga A-Hepreu 13:5, 6; Shimbi 31:6; Samu 118:6) Akwa-Kristu waze apwile mu Yerusaleme ni mu Yundeya, kafupiwile lume kwivwa chilakenyo chino. Mumu liaka? Mumu muze te hatambula mukanda wacho, ha kupalika cha shimbu likehe wika ayo te mahichika mazuwo, mingoso ni yuma yeswe yize apwile nayo. Ayo nawa te maputuka mwono waha ku chihela kuze kanyingikine. Chochene, chino te kuchichi kupwa chashi kuli ayo.
7. Mumu liaka haliapwila twatamba kujikijila muli Yehova ni mbunge yeswe?
7 Longeso lika twawana hano? Kwasala hakehe mutumona songo lia yuma ya mwakono ha “luyinda munene.” (Mateu 24:21) Chizechene ngwe Akwa-Kristu mu Yerusaleme, twatamba kununga ni kushishika ni kulilulieka hakutwala ku tangwa liacho. (Luka 21:34-36) Ha luyinda munene, muchikafupiwa kuhichika yuma yimwe hanji yuma yeswe ha kujikijila muli Yehova ngwo, kechi katwehuka. Kashika, kukatuka haliapwila shimbu luyinda munene kanda achiputuka, twatamba kusolola ngwetu twakujikijila muli Yehova. Lihule ngwe: ‘Yiyulo yami ni yuma yize hingunatese kulinga kulutwe, yakusolola ngwo nakujikijila ha mbongo nyi nakujikijila muli Zambi yoze unalakenya kungufunga? (1 Timo. 6:17) Chilweza cha Akwa-Kristu ku sekulu yitangu, muchihasa kutukwasa kununga ni kushishika. Alioze, yize ayo apalikile kuyichi kalifwa ni yize yetu mutukapalika ha luyinda munene. Mba kuchi mutukanyingika yize mutulinga muze luyinda munene maputuka?
TWONONOKENENU WAZE APWA TUSONGO MUKACHI KETU
8. Usongwelo uka Yesu ahanyine kuli tumbaji twenyi?
8 Ha miaka yikehe wika kukatuka haze Akwa-Kristu atambwile mukanda wa A-Hepreu, ayo yamona yilombo ya maswalale a A-Roma yinajingilika Yerusaleme. Chino chapwile chilayi chize te muchaakwasa hanga achine, mumu mbonge yacho te mayinongesa. (Mateu 24:3; Luka 21:20, 24) Mba kulihi o te machinyina? Yesu kambile wika ngwenyi: “Waze mapwa mu Yundeya akachinyine ku milundu.” (Luka 21:21) Alioze mu chifuchi chacho mwapwile milundu yinji, mba ku mulundu uka o atambile lume kuchinyina?
9. Mumu liaka kota kuchakapwile chashi kuli Akwa-Kristu kunyingika mulundu uze te machinyina? (Tala nawa mapa.)
9 Tutalenu yihela yimwe yize te Akwa-Kristu mahasa kuchinyina: milundu ya ku Samaria, ya ku Ngalileya, Mulundu wa ku Hermone, milundu ya Lebano ni milundu yize yapwile mu sali lia lwiji Yordau. (Tala mapa.) Mbonge jimwe jize japwile ku milundu yacho, kota japwile ni kusoloka ngwe jili ni ufunge upema. Ngwe chilweza, mbonge ya Gamela yapwile helu lia umwe mulundu usuku chinji, chapwile chikalu kuhetako. Amwe kapwile ni kumona mbonge yacho ngwe chihela chipema cha kuchinyina. Alioze, Gamela yapwile mbonge yize mwalingiwile jita yinji mukachi ka A-Yunda ni A-Roma, chocho atu anji waze apwilemo yafwa.b
Kwapwile milundu yinji kuze te Akwa-Kristu mahasa kuchinyina, alioze hi yeswe ko yapwile ni ufunge upema (Tala paragrafu 9)
10-11. (a) Jila yika Yehova anakahanyinamo usongwelo kuli Akwa-Kristu? (A-Hepreu 13:7, 17) (b) Kuchi Akwa-Kristu ayukile ha kwononokena waze apwile tusongo mukachi ko? (Tala nawa chizulie.)
10 Chinasoloka ngwe Yehova kanakasongwela Akwa-Kristu kupalikila muli mandumbu waze apwile ni kusongwela chikungulwila. Eusebius, mukwa-kulumbununa sango ja ku shakulu, kasonekene ngwenyi: “Kupalikila mu usongwelo wa Zambi, Akwa-Kristu mu chikungulwila cha Yerusaleme yatambula usolwelo kuli malunga waze apwile ni utayizo wenyi. Ayo yaasongwela hanga atuhuke mu mbonge shimbu jita kanda yichiputuka ni kuya ku mbonge ya Pereya yize apwile ni kuvuluka ngwo, Pela. Mbonge yacho, yapwile chihela chipema kuli Akwa-Kristu. Pela kuyakapwile kusuku ni Yerusaleme, kashika chapwile chashi kuhetako. Chikwo nawa, atu jamo anji kapwile akwa-mavungu, kashika kakapwile ni kulimika ni A-Roma ngwe chize A-Yunda apwile ni kulinga.—Tala mapa.
11 Akwa-Kristu waze achinyinyine ku milundu, kakawile chiyulo cha Paulu cha ‘kwononokena waze apwile tusongo’ mu chikungulwila. (Tanga A-Hepreu 13:7, 17.) Kwononoka chinakalamwina mwono wo. Sango jakusolola pundu ngwo, Zambi kakehukile atu eswe waze apwile ni kushimbwila “mbonge yize yili ni fundamentu yamwenemwene,” we Wanangana wa Zambi.—Hepre. 11:10.
Mbonge ya Pela yapwile ni ufunge upema, nawa yapwile hakamwihi ni Yerusaleme (Tala maparagrafu 10-11)
12-13. Kuchi Yehova akusongwela tuvumbi twenyi ha mashimbu akalu?
12 Longeso lika twawana hano? Yehova kakuhana usongwelo kuli atu jenyi kupalikila muli waze apwa tusongo. Mu Mbimbiliya munazale too ni yilweza ya chize Yehova atumine malunga ashishika hanga asongwele tuvumbi twenyi ha mashimbu akalu. (Shimbi 31:23; Samu 77:20) Ni musono nawa, tuli ni yuma yinji yize yinasolola ngwo, Yehova kananungu ni kusongwela tuvumbi twenyi kupalikila muli mandumbu waze apwa tusongo.
13 Ngwe chilweza, muze musongo wa COVID-19 waputukile, “mandumbu waze apwa tusongo,” katuhele usongwelo uze te tunafupu. Makulwana a mu chikungulwila, katambwile usongwelo wa chize mafunga mandumbu ku ufulielo. Ha amwe mashimbu muze musono wa COVID-19 te hiwaputuka, yitutala kukunguluka cha mambonge ha internet, ha TV ni ku yisaji ya fuji mu malimi kuhiana 500. Ha mashimbu jacho, twanungine ni kutambula usongwelo ni kulia cha ku ufulielo chize Yehova apwile ni kutwaha. Chino chatukwashile kulinunga. Tuli ni shindakenyo ngwetu, chipwe ngwe kulutwe mukusoloka lamba lieswalio, nihindu Yehova manunga ni kukwasa mandumbu jetu waze apwa tusongo, hanga atulweze jila yize mutuhasa kukaula. Mba tukapwe akulilulieka ha luyinda munene ni kulinga yuma ni mana ha mashimbu jacho a lamba, twatamba kujikijila muli Yehova ni kwononokena waze apwa tusongo mukachi ketu. Kuchizako yino, yitanga yikwo yika yize twatamba kupwa nayo?
SOLOLA ZANGO LIA UNDUMBU NI KUPWA CHIHANYI
14. Kulita ni A-Hepreu 13:1-3, yitanga yika Akwa-Kristu atambile kusolola muze te kwasala hakehe hanga anongese Yerusaleme?
14 Muze luyinda munene maputuka, mutukafupiwa kusolola zango linji kuli mandumbu jetu kuhiana musono. Chilweza cha Akwa-Kristu waze apwile mu Yerusaleme ni mu Yundeya, muchitukwasa kuchilinga. Ayo te kakulizanga umwe ni mukwo. (Hepre. 10:32-34) Alioze, muze te hikwasala hakehe hanga Yerusaleme ayinongese, ayo katambile kusolola ‘zango lia undumbu’ ni kupwa yihanyi kuhiana ku mashimbu a kunyima.c (Tanga A-Hepreu 13:1-3.) Ni yetu ye mutukafupa kulinga ha luyinda munene.
15. Mumu liaka hanyima lia kuchina, Akwa-Kristu atambile kusolola zango lia undumbu ni kupwa chinji yihanyi?
15 Muze yilombo ya maswalale a A-Roma yajingilikile Yerusaleme, ha shimbu likehe yaya ko, hazehene Akwa-Kristu yachina, alioze kakambachile yuma yinji. (Mateu 24:17, 18) Muze te anachinyina ku milundu, ayo katambile kulikwasa umwe ni mukwo. Chikwo nawa, ayo katambile kulikwasa muze ahetele ku Pela ni kuputuka mwono waha. Pundu lume, anji a kuli ayo kafupile yuma ya kulia, mazalo ni yihela ya kutwama. Yino yakwashile Akwa-Kristu kusolola zango lia undumbu ni kupwa chinji yihanyi ha kulikwasa ni kulianyina yuma yize apwile nayo.—Titu 3:14.
16. Kuchi mutuhasa kusolola zango kuli mandumbu jetu a ku ufulielo muze anafupu ukwaso? (Tala nawa chizulie.)
16 Longeso lika twawana hano? Zango liakutukwolweza hanga tukwase mandumbu jetu a ku ufulielo muze anafupu ukwaso. Ngwe chilweza, ha miaka yapalika, mandumbu jetu a malunga ni a mapwo, kachinyine mu yifuchi yo mumu lia jita ni luyinda wa chisemewa. Alioze mandumbu jetu a hashi heswe, kalihanyine hanga aakwase ku musunya ni ku ufulielo. Umwe ndumbu wa pwo ku Ucrânia, yoze wayile ku chifuchi cheka mumu lia jita, yamba ngwenyi: “Twamwene chize kwoko lia Yehova linatusongwela ni kutukwasa kupalikila muli mandumbu jetu. Ayo katutambwile kanawa ni kutukwasa chinji muze twapwile ku Ucrânia, mu Hungria ni kuno ku Alemanha.” Atu waze akuzumbula mandumbu jo ni kwakwasa ha yize anafupu, kapwa yikwata yize yili mu kwoko lia Yehova.—Yishi. 19:17; 2 Kori. 1:3, 4.
Mandumbu waze akuchina mu yifuchi yo mumu lia jita, kakufupa chinji ukwaso wetu (Tala paragrafu 16)
17. Mumu liaka chili chilemu kusolola zango lia undumbu haliapwila ni kupwa yihanyi?
17 Ha luyinda munene, mutukafupiwa kulikwasa chinji umwe ni mukwo kuhiana musono. (Haba. 3:16-18) Yehova kanatulongesa chize mutuhasa kusolola zango lia undumbu haliapwila ni kupwa yihanyi. Kupwa ni yitanga yino, muchikatukwasa chinji ha luyinda munene.
YIKA MUYIKALINGIWA KULUTWE?
18. Kuchi mutuhasa kwimbulula Akwa-Kristu waze achinyine mu Yerusaleme?
18 Sango jakusolola ngwo, Akwa-Kristu waze achinyine mu Yerusaleme ni kuya ku milundu, kalamwinyine mwono wo. Ayo kahichikile mbonge yo, alioze Yehova kakaehukile. Kuchi mutuhasa kwimbulula chilweza cho? Yetu kutwanyingikine mu yimako-yimako, chize yuma muyikalingiwa kulutwe. Alioze, Yesu katutowezele hanga tulilulieke ha kupwa ni kwononoka ni kawashi. (Luka 12:40) Mutuhasa nawa kupukuna ha yize Paulu asonekenene A-Hepreu. Yiyulo yenyi yichili ni ulemu unji musono ngwe chize yapwile ha mashimbu jacho. Chikwo nawa, mutuhasa kujikijila ha chilakenyo cha Yehova chinambe ngwo, kechi keza katwehuka nilimwe tangwa. (Hepre. 13:5, 6) Kashika, twatamba kusa tachi hanga tufupe mbonge yize muyikanunga ku miaka yeswe—Wanangana wa Zambi. Nyi twachilinga, mutukazuka yiwape yinji.—Mateu 25:34.
MWASO 157 Sambukila Hiyakundama!
a Ha mashimbu waze asonekene Mbimbiliya, mbonge jinji te kakujiyula kuli mwanangana umuwika. Mbonge jacho te jakupwa wanangana umuwika.—Uputu. 14:2.
b Yino yaputukile kulingiwa ha mwaka 67 M.J., ha kupalika cha amwe mashimbu chize haze Akwa-Kristu achinyine mu Yerusaleme ni mu Yundeya.
c Liji lize akulumbununa ngwo “zango lia undumbu,” mulihasa kutala ha zango lize tukwete hali asoko jetu waze twasemuka no. Alioze, Paulu katongwele liji liacho hanga ahanjike ha zango likolo lize twatwama nalio hali mandumbu jetu a ku ufulielo.