Leksplikasyon bann mo dan Labib
A B D E F G I K L M N O P R S T V W Z
A
Ab.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i non sa senkyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e onzyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Sa mwan ti konmans milye Zilyet e fini milye Out. Sa mo Ab pa ganny mansyonnen dan Labib me i plito servi sa lekspresyon “senkyenm mwan.” (No 33:38; Ezr 7:9)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Abib.
Non sa premye mwan lo kalandriye relizye Zwif e setyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Abib i vedir “Zepi ver.” Mwan Abib ti konmans milye Mars e fini milye Avril. Ler bann Zwif ti retournen sorti an egzil, sa mwan ti ganny apele Nizan. (De 16:1)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Adar.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i non sa douzyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e sizyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Sa mwan ti konmans milye Fevriye e fini milye Mars. (Es 3:7)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Adilter.
Akai.
Sa ti en provens Romen dan sid Lagres. Korent ti kapital sa provens. Akai i enkli sa rezyon ki apel Peloponez ek parti santral Lagres kontinantal. (Akt 18:12)—Vwar Lezot lenformasyon B13.
Alamot.
Albat.
Sa i non bann pti boutey ki ti ganny fer avek en kalite ros ki ganny trouve Alabastronn, Lezip. Delwil parfimen ti ganny mete dan sa bann pti boutey. Son bout anler ti etrwat pour anpes sa lesans koule. Avek letan, sa ros ki ti ganny servi pour fer sa bann pti boutey ti osi ganny apele albat.—Mr 14:3.
Alfa ek Omega.
Algoumim.
En bon kalite dibwa ki ti ganny servi pour fer bann zoli meb.
Amenn.
“Ki sa i arive” oubyen “sirman.” Sa mo i sorti dan en mo Ebre ’a man’ ki vedir “fidel, diny konfyans.” “Amenn” ti ganny dir ler dimoun ti dakor avek en serman, en lapriyer ouswa en deklarasyon. Dan liv Revelasyon, “Amenn” i ganny servi konman en tit pour Zezi.—De 27:26; 1Kr 16:36; Re 3:14.
Ansyen, zonm aze.
En zonm matir ki annan en bon laz, me dan Lekritir, sa i prensipalman refer avek en zonm ki annan lotorite ek responsabilite dan en kominote oubyen dan en nasyon. Liv Revelasyon i refer avek serten ki dan lesyel konman bann ansyen. Sa mo Grek pre·sbyʹte·ros ki ganny tradwir “ansyen” i refer avek bann ki annan bann responsabilite dan kongregasyon.—Eg 4:29; Pr 31:23; 1Ti 5:17; Re 4:4.
Antikris.
Dan langaz Grek, sa mo i annan de sans. Premyerman i refer avek tou sa ki kont, ki opoz oubyen ki lennmi Kris. I kapab osi vedir en fo Kris oubyen enn ki’n pran plas Kris. Tou dimoun, lorganizasyon ouswa group dimoun ki swadizan reprezant Kris ouswa ki dir ki zot sa Mesi oubyen ki opoz Kris ek son bann disip i osi bann antikris, bann lennmi Kris.—1Zan 2:22, not.
Aram, Arameen.
Bann desandans Aram, garson Sem, ti reste dan rezyon bann Montanny Liban ziska Mezopotami e depi bann Montanny Taurus dan nor ziska Damas e ziska dan rezyon ki dan sid Damas. Sa landrwa ki ganny apele Aram dan langaz Ebre ti pli tar ganny apele Siri e son bann zabitan ti ganny apele bann Siriyen. (Ze 25:20; De 26:5; Os 12:12) Arameen i osi en langaz ki en pe parey langaz Ebre e ki servi menm alfabet. O konmansman, zis bann Arameen ki ti koz sa langaz, me apre i ti vin en langaz enternasyonal pour komers dan lanpir Asiriyen e Babilonnyen. I ti osi langaz ofisyel dan Lanpir Pers. (Ezr 4:7) En parti liv Ezra, Zeremi ek Danyel ti ganny ekrir dan langaz Arameen.—Ezr 4:8–6:18; 7:12-26; Zer 10:11; Da 2:4b–7:28.
Armagedon.
Sa mo i sorti dan sa mo Ebre Har Meghid·dohnʹ ki vedir “Montanny Megido.” Sa mo i relye avek “lager sa gran zour Bondye Tou Pwisan” kot “bann lerwa partou lo later” pou rasanble pour lager kont Zeova. (Re 16:14, 16; 19:11-21)—Vwar GRAN LADETRES.
Astoret.
En bondye Kananeen pour lager ek fertilite, madanm Baal.—1Sa 7:3.
Astrolog.
Azan Prensipal.
Azazel.
B
Baal.
En bondye Kananeen ki ti ganny konsidere konman bondye oubyen met lesyel e sa enn ki fer lapli tonbe. I ti osi bondye fertilite. “Baal” ti osi ganny servi konman en tit pour lezot bondye mwen enportan. Sa mo dan langaz Ebre i vedir “Propriyeter” ek “Met.”—1Rw 18:21; Ro 11:4.
Bag lerwa.
Bat.
En mezir pour keksoz likid. Dapre bann arkeolog ki’n dekouver bann bout sa resipyan ki annan non sa mezir lo la, i apepre lavaler 22 lit. Laplipar mezir pour keksoz solid oubyen likid dan Labib i ganny kalkile dapre sa mezir ki apel bat. (1Rw 7:38; Eze 45:14)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Batenm, batize.
Bato Tarsis.
Baton lerwa.
Baton pour mezire.
En baton oubyen en zon ki ti mezir sis koude longer ki ti ganny servi pour mezire. Dapre en koude ordiner, i ti apepre 2.67 met (8.75 pye). Dapre en gran koude, i ti apepre 3.11 met (10.2 pye). (Eze 40:3, 5; Re 11:1)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Baton pwent.
En baton ki ti annan en bout feray pwent dan bout ki bann fermye ti servi pour gid bann zannimo. Parol en dimoun saz ki motiv en dimoun pour ekout son konsey i ganny konpare avek sa baton. “Donn koudpye baton pwent” pe dekrir aksyon en toro antete ki pe donn koudpye sa baton pwent son met akoz i pa anvi al dan direksyon ki sa met pe dir li ale e i fer son prop lekor ditor.—Akt 26:14, not; Zi 3:31.
Belzeboub.
Blok dibwa.
Bon nouvel.
Boul.
Non sa wityenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e i dezyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. I sorti dan en mo ki vedir “rekolt, prodwir.” I konmans dan milye Oktob e i fini dan milye Novanm. (1Rw 6:38)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Boutey lapo.
En boutey ki ti ganny fer avek lapo en zannimo antye, kabri ouswa mouton e ki ti ganny servi pour met diven ladan. Diven ti ganny mete dan nouvo boutey lapo akoz ler diven i formante, en gaz (dyoksid karbonn) i ganny formen e i fer sa boutey gonfle. Si nouvo diven ti ganny mete dan bann vye boutey, sa gaz ti fer sa boutey gonfle ziska ki sa boutey lapo ti pete akoz sa vye lapo ti red.—Zoz 9:4; Mt 9:17.
Bras.
I en mezir profonder anba delo apepre 1.8 met. (Akt 27:28, not.)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
D
Dagonn.
Darik.
En pyes larzan lor ki ti ganny servi Pers. Sa pyes i pez 8.4 granm. (1Kr 29:7)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Dekapol.
Sa i en group lavil Grek. O konmansman, i ti annan dis lavil. Dan langaz Grek, deʹka i vedir “dis” e poʹlis “lavil.” I ti osi non sa rezyon les Lanmer Galile ek Larivyer Zourden kot laplipar sa bann lavil ti sitye. Zot ti bann sant komers ek kiltir Grek. Zezi ti pas dan sa rezyon me napa okenn lendikasyon ki i ti vizit sa bann lavil. (Mt 4:25; Mr 5:20)—Vwar Lezot lenformasyon A7 ek B10.
Delwil parfimen.
Demon.
Bann move lanz ki envizib e ki bokou pli for ki bann imen. Zot ganny apele “bann garson sa vre Bondye” dan Zenez 6:2 e bann “lanz” dan Zid 6. Zot pa ti ganny kree move me zot ti vin lennmi Bondye ler zot ti dezobeir li dan letan Noe e zot ti pran kote avek Satan e rebel kont Zeova.—De 32:17; Li 8:30; Akt 16:16; Zak 2:19.
Denye.
En pyes larzan Romen ki ti pez apepre 3.85 granm e ki ti annan figir Sezar lo enn son kote. I ti saler en labourer pour en lazournen travay e i ti osi sa “taks” ki bann Zwif ti pey bann Romen. (Mt 22:17; Li 20:24)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Dernyen zour.
Sa lekspresyon ki ganny servi dan bann profesi Labib pe refer avek sa peryod letan kot bann levennman dan listwar i ariv lo zot lafen. (Eze 38:16; Da 10:14; Akt 2:17) Sa peryod letan i kapab dire pour detrwa lannen oubyen plizyer lannen dapre konteks sa profesi. I enportan pour note ki Labib i servi sa lekspresyon “bann dernyen zour” pour koz lo sa peryod letan avan lafen sa lemonn, lepok oubyen sistenm pandan prezans envizib Zezi.—2Ti 3:1; Zak 5:3; 2Pyr 3:3.
Devosyon pour Bondye.
Dey.
Sagrinasyon ki en dimoun i eksprimen akoz en lanmor oubyen lezot maler ki’n arive. Dan letan Labib, dimoun ti dan dey pour en serten peryod letan. Apard ki plere byen for oubyen fer leokri, zot ti met bann lenz spesyal, met lasann lo zot latet, desir zot lenz e tap zot lestoman. I ti osi annan bann dimoun ki ti ganny envite pour vin plere kot bann lanterman.—Ze 23:2; Es 4:3; Re 21:4.
Dezer.
Sa mo “dezer” dan Labib pa zis bann gran landrwa kot i annan disab, me i osi pe refer avek bann landrwa kot napa dimoun ki reste. Souvandfwa, i annan en ta ros e napa bokou delo. Toudmenm, i kapab annan bann laplenn zerb dan sa bann landrwa.—Zer 23:10; Mr 1:4.
Dimoun lib, dimoun ki’n vin lib.
Anba gouvernman Romen, en “dimoun lib” ti en dimoun ki pa ti’n ne konman en lesklav e ki ti annan tou bann drwa ki en sitwayen Romen ti annan. En dimoun ki “vin en dimoun lib” i en dimoun ki ti’n ne konman en lesklav, me ki ti’n ganny libere ofisyelman e vin en sitwayen Romen. Par kont, i ti napa drwa vin en manm dan gouvernman. Si en dimoun ti ganny libere me pa ofisyelman, i ti nepli en lesklav, me i pa ti ganny tou bann drwa ki en sitwayen Romen ti annan.—1Ko 7:22.
Dipen prezantasyon.
I ti sa de ta sis dipen ki ti ganny mete lo latab dan Lasanm Sen dan latant ladorasyon e dan tanp. I ti annan douz dipen an tou. Zot ti osi ganny apele “dipen sakre.” Sa bann dipen ki ti pe ganny ofer avek Bondye ti ganny ranplase avek dipen fre sak Saba. Normalman, zis bann pret ki ti annan drwa manz sa bann dipen ki ti ganny ranplase. (2Kr 2:4; Eg 25:30; Le 24:5-9; Ebr 9:2)—Vwar Lezot lenformasyon B5.
Dipen san lelven.
Direkter lanmizik.
I paret ki sa mo Ebre ki ganny servi dan bann Psonm i refer avek en dimoun ki ti aranz bann sanson, diriz lafason ki sanson i ganny sante, praktis avek e form bann Levit ki sante. I ti pou osi diriz bann santer ek mizisyen ler zot pe zwe ofisyelman. Lezot tradikter i tradwir sa mo konman “sef mizisyen.”—Ps 4:Len; 5:Len.
Drak.
Dan Lekritir Grek Kretyen, sa mo pe refer avek en pyes larzan Grek ki ti pez apepre 3.4 granm sa letan. Dan Lekritir Ebre, sa pe refer avek en Drak annor dan lepok bann pers ki annan menm valer avek en darik. (Ne 7:70; Mt 17:24, not)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Dyab.
E
Ebre.
Sa mo ti konmans ganny servi pour montre diferans ki i ti annan ant Abram (Abraam) ek son bann vwazen Amorit. Apre, sa mo ti vin non bann desandans Zakob, pti zanfan Abraam. I osi non sa langaz ki zot ti koze. Ler Zezi ti vin lo later, i ti annan bokou mo Arameen ki ti’n ganny azoute dan langaz Ebre. I ti sa langaz ki Kris ek son bann disip ti koze.—Ze 14:13; Eg 5:3; Akt 26:14.
Edonm.
En lot non pour Ezai, garson Izaak. Bann desandans Ezai (Edonm) ti reste Seir, dan bann montanny ant Lanmer Mor ek Labe Akaba. Pli tar sa landrwa ti ganny apele Edonm. (Ze 25:30; 36:8)—Vwar Lezot lenformasyon B3 ek B4.
Efa.
En mezir pour keksoz sek e sa resipyan li menm ki ti ganny servi pour mezir bann lagrenn. I ti egal avek mezir bat pour bann likid, alor i ti apepre 22 lit (20 qt sek). (Eg 16:36; Eze 45:10)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Efod.
En lenz ki parey en tabliye ki bann pret ti mete. Granpret ti met en efod spesyal. Devan sa efod, i ti annan en pektoral e lo sa pektoral i ti annan 12 pyer presye. (Eg 28:4, 6)—Vwar Lezot lenformasyon B5.
Efraim.
Efrat.
Sa i larivyer pli enportan e pli long dan sidwas Lazi. I ti enn parmi sa de pli gran larivyer Mezopotami. Efrat i ganny mansyonnen pour premye fwa dan Zenez 2:14. I ti enn parmi sa kat larivyer Edenn. Souvandfwa i ganny apele “Larivyer.” (Ze 31:21) Larivyer Efrat ti lafrontyer nor sa pei ki ti ganny donnen avek pep Izrael. (Ze 15:18; Re 16:12)—Vwar Lezot lenformasyon B2.
Egzil.
Ler en dimoun i ganny pouse dan son pei oubyen lakour souvan par bann dimoun ki pran pei. Sa mo Ebre i vedir “ale.” Bann Izraelit ti ganny egzile de fwa. Bann Asiriyen ti anmenn sa dis tribi dan rwayonm nor an egzil e pli tar bann Babilonnyen ti anmenn sa de tribi dan rwayonm sid an egzil. Pli tar, Siris, lerwa Pers ti fer serten dimoun ki ti’n ganny anmennen an egzil retourn dan zot pei.—2Rw 17:6; 24:16; Ezr 6:21.
Eloul.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i non sa sizyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e sa douzyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. I ti konmans dan milye Out e fini milye Septanm. (Ne 6:15)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Enik.
En zonm ki son parti prive in ganny koupe. Sa bann zonm ti souvan ganny apwente konman bann serviter larenn oubyen bann madanm lerwa. Sa mo i osi kapab refer avek en zonm ki son parti prive pa’n ganny koupe me ki annan en pozisyon oubyen responsabilite dan lakour rwayal. I ganny servi dan en sans senbolik pour en dimoun ki vin enik akoz Rwayonm, setadir en dimoun ki demontre kontrol lo son lekor e ki pa marye pour li kapab fer plis dan servis Bondye.—Mt 19:12, not; Es 2:15, not; Akt 8:27, not.
Enpir.
Ermes.
En bondye Grek. I ti garson en lot bondye ki apel Zous. Ler Pol ti Lis, bann dimoun ti krwar ki i ti Ermes akoz Ermes ti swadizan en mesaze bann bondye e en bondye ki koz byen.—Akt 14:12.
Erod.
Sa ti non en fanmir bann dirizan ki Ronm ti’n apwente e ki ti diriz bann Zwif. Erod Legran ki ti rekonstri tanp Zerizalenm e ki ti donn lord pour touy bann zanfan akoz i ti anvi touy Zezi. (Mt 2:16; Li 1:5) Erod Arkelais ek Erod Antipas ti bann garson Erod Legran e zot ti ganny apwente pour diriz serten parti sa rezyon ki zot papa ti dirize. (Mt 2:22) Antipas ti en tetrark, setadir i ti gouvern en kar en provens me i ti koni konman “Lerwa Erod.” I ti dirize pandan sa peryod letan ki ti enkli sa trwa-z-an edmi minister Zezi ziska bann levennman ki ganny mansyonnen dan Akt sapit 12. (Mr 6:14-17; Li 3:1, 19, 20; 13:31, 32; 23:6-15; Akt 4:27; 13:1) Apre sa, Erod Agripa 1, pti zanfan Erod Legran ti dirize pour en pti pe letan e li menm ki ti ganny touye par lanz Bondye. (Akt 12:1-6, 18-23) Son garson, Erod Agripa 2 ti dirize ziska rebelyon bann Zwif kont Ronm.—Akt 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32.
Etanim.
Setyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e premye mwan lo kalandriye normal Zwif. I ti konmans milye Septanm ziska milye Oktob. Ler bann Zwif ti retournen sorti an egzil Babilonn, sa mwan ti ganny apele Tisri. (1Rw 8:2)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Etyopi, Etyopyen.
En dimoun ki sorti Etyopi. Sa pei i sitye sid avek Lezip. Sa lepok, Etyopi ti enkli sa rezyon pli dan sid Lezip konmela e dan nor Soudan konmela. Parfwa sa mo Etyopi i ganny servi dan plas sa mo Ebre “Kous.”—Es 1:1.
F
Faraon.
Farizyen.
En sekt ki sorti dan larelizyon Zwif dan premye syek. Zot pa ti desandans bann pret, me zot ti obeir tou detay Lalwa e zot ti met bann tradisyon oral lo menm nivo avek Lalwa. (Mt 23:23) Zot ti kont kiltir Grek e vi ki zot ti bann spesyalis Lalwa ek bann tradisyon, zot ti annan en gran lotorite lo lepep. (Mt 23:2-6) Serten Farizyen ti manm Sannedren. Zot pa ti dakor avek Zezi an sa ki konsern Saba, bann tradisyon e lefet ki Zezi ti asosye avek bann kolekter taks ek bann dimoun ki ti annan en move lavi. Serten zot ti vin Kretyen, enn parmi i Sol sorti Tars.—Mt 9:11; 12:14; Mr 7:5; Li 6:2; Akt 26:5.
Filisti, Filisten.
Sa pei lo lakot sid Izrael ki pli tar ti ganny apele Filisti. Bann dimoun ki ti imigre sorti Kret ki ti etabli zot laba ti ganny apele Filisten. David ti defet zot, me zot ti reste endepandan e zot ti toultan lennmi Izrael. (Eg 13:17; 1Sa 17:4; Am 9:7)—Vwar Lezot lenformasyon B4.
Filozof Epikiryen.
Dimoun ki ti swiv sa filozof Grek ki ti apel Epikiris (lannen 341-270 avan Kris). Zot filozofi ti baze lo sa nide ki en dimoun i devret viv zis pour plezir e ki sa ti sa keksoz pli enportan dan lavi.—Akt 17:18.
Filozof Stoisyen.
Sa ti bann filozof Grek ki ti krwar ki pour en dimoun ere, sa dimoun ti bezwen viv an armoni avek lanatir e sa ki lozik. Dapre zot, en dimoun ki vreman saz pa pou les douler ek plezir annan okenn lefe lo li.—Akt 17:18.
Fleo.
Dan Lekritir Ebre, sa mo pe refer avek en maladi oubyen maler ki Bondye ti anvoye konman en pinisyon.—No 16:49.
Fles.
En lakord ki ti ganny fer avek lapo zannimo oubyen ganny trese avek tandon zannimo, serten plant oubyen pwal zannimo. En keksoz oubyen ros ti ganny mete dan sa bout pli larz dan milye sa fles. En bout sa fles ti ganny anmare lo lanmen oubyen ponnyen lanmen e sa lot bout ti dan lanmen e i ti ganny large ler sa fles ti ganny balanse. Dan letan lontan, i ti annan dimoun ki ti tir fles dan larme. Sa mo “fles” i annan en lot sans, vwar LARK.—Zi 20:16; 1Sa 17:50.
Fornikasyon.—
Vwar IMORALITE SEKSYEL.
Fot.
Four dife.
Fouro.
En bwat ki ti souvandfwa ganny fer avek lapo zannimo kot zot ti met lepe oubyen bann fles.
Fwet.
Dan Lekritir Grek Kretyen, i refer avek ganny bate oubyen fwete avek en lakord ki annan bann nen lo la oubyen bann pti bout feray.—Zan 19:1.
G
Garanti.
Sa ti en keksoz personnel ki en dimoun ki ti pe demann pret larzan oubyen en lot keksoz ti donn sa dimoun ki ti pe donn li sa lón konman en laprev ki i pou rann li sa ki i dwa. I ti annan serten lareg dan Lalwa Moiz konsernan bann garanti ki ti protez lentere bann dimoun ki ti pov e san defans parmi pep Izrael.—Eg 22:26; Eze 18:7.
Gard Pretoryen.
En group solda Romen ki ti bodigard lanperer Romen. Sa bann gard oubyen sa group solda ti vin en lafors politik ki ti kapab siport ouswa ranvers en lanperer.—Fil 1:13, not.
Gardyen.
En dimoun ki vey en propriyete oubyen ki fer sir ki dimoun pa an danze. Souvan i vey dan aswar e sonn en alarm an ka i annan okenn danze. Souvandfwa, bann gardyen ti debout lo bann miray lavil oubyen latour pour vwar bann dimoun ki pe vini avan zot ariv tro pros. An zeneral dan militer, en gardyen i en gard oubyen en veyer. Dan en sans senbolik bann profet ti parey en gardyen ki ti pe vey pep Izrael, pour averti zot ki en destriksyon pros pour arive.—2Rw 9:20; Eze 3:17.
Garson Aaron.
Sa ti bann desandans Levi ki ti granper Aaron. Aaron ti sa enn ki Bondye ti swazir konman premye granpret anba lalwa Moiz. Bann garson Aaron ti servi konman pret kot tabernak ek tanp.—1Kr 23:28.
Garson David.
Garson zonm.
Sa lekspresyon i ganny trouve apepre 80 fwa dan bann Levanzil. Sa pe refer avek Zezi e i montre ki i ti en imen ler i ti ne lo later e non pa en lanz ki’n pran laform imen. I osi montre ki Zezi ti sa enn ki ti pou akonpli sa profesi dan Danyel 7:13, 14. Dan Lekritir Ebre, Ezekyel ek Danyel i ganny apele garson zonm. Sa lekspresyon ti ganny servi pour montre ki zot ti bann portparol imen kontrerman avek sa Enn ki ti donn zot sa bann mesaz.—Eze 3:17; Da 8:17; Mt 19:28; 20:28.
Gera.
En pwa ki pez apepre 0.57 granm ki parey avek 1/20 sekel. (Le 27:25)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Gilead.
En landrwa fertil dan les Larivyer Zourden, ki ti dan nor ek sid Vale Zabok. Parfwa sa non i ganny servi pour teritwar Izrael antye ki dan les Larivyer Zourden, kot bann tribi Ribenn, Gad ek lanmwatye tribi Manasse ti reste. (No 32:1; Zoz 12:2; 2Rw 10:33)—Vwar Lezot lenformasyon B4.
Gitit.
Sa mo i ganny servi dan lanmizik, me nou pa konnen ki i vedir, menm si i sorti dan sa mo Ebre gath. Serten dimoun i krwar ki i kapab annan pour fer avek bann sanson ki koz lo fer diven, vi ki gath i en preswar diven.—Ps 81:Len.
Gran ladetres.
Sa mo “ladetres” dan langaz Grek pe dekrir bann soufrans oubyen lenkyetid akoz en move sityasyon oubyen sirkonstans. Zezi ti koz lo en “gran ladetres” ki pa’n zanmen arive avan, ki ti pou ariv Zerizalenm e ki ti pou arive pli tar lo later antye ler Zezi i ‘vini avek gran laglwar.’ (Mt 24:21, 29-31) Pol ti dir ki Bondye pou demontre son lazistis ler i pou anmenn sa gran ladetres e pran aksyon kont “bann ki pa konn Bondye e sa bann ki pa obeir sa bon nouvel” konsernan Kris. Revelasyon sapit 19 i montre Zezi pe diriz bann larme dan lesyel kont “sa bebet sovaz, bann lerwa lo later ek zot bann larme.” (2Te 1:6-8; Re 19:11-21) En “gran lafoul” pou osi sirviv sa gran ladetres. (Re 7:9, 14)—Vwar ARMAGEDON.
Gran omer, pti omer.
En mezir pour keksoz solid ki egal avek en kor. Sa in ganny kalkile dapre lavaler en lot mezir ki apel bat. En gran omer i apepre 220 lit e en pti omer i apepre 22 lit. (Le 27:16; Eg 16:16)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Granpret.
Anba Lalwa Moiz, i ti sa pret prensipal ki ti reprezant lepep devan Bondye e ki ti ansarz lezot pret. I osi ganny apele “sef pret.” (2Kr 26:20; Ezr 7:5) Zis li ki ti annan drwa antre dan Tre Sen, sa lasanm pli anndan dan tabernak e pli tar dan tanp. I ti fer sa Zour Rekonsilyasyon ki ti ganny selebre en fwa par an. Sa lekspresyon “granpret” i osi aplik pour Zezi Kri.—Le 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; Ebr 4:14.
Grek.
Grenad.
En fri ki annan menm laform avek en ponm e i annan en rozet oubyen kouronn lo en kote. Son lapo i red e i annan en kantite pti lagrenn ki ranpli avek zi. I ti annan bann pti dekorasyon ki ti parey bann grenad lo roule sa manto ble san lanmans ki granpret ti mete e osi lo bann kornis ki lo pilye Zakin ek Boaz ki ti devan tanp.—Eg 28:34; No 13:23; 1Rw 7:18.
Grigri.
Ler dimoun i servi en pouvwar ki zot konnen i sorti kot bann demon pour fer bann keksoz ekstraordiner.—2Kr 33:6.
I
Igayon.
En mo teknik ki ganny servi pour diriz bann mizisyen. Dapre lafason ki sa mo i ganny servi dan Psonm 9:16, i kapab vedir en tranzisyon kot en dimoun i zwe bann not lanmizik ki ba lo larp oubyen i kapab osi en poz pour fer dimoun reflesir.
Iliri.
En provens Ronm, nor was avek Lagres. Pol ti ariv dan sa rezyon pandan son minister. Labib pa dir si i ti pres laba oubyen si i ti pres ziska kot sa provens. (Ro 15:19)—Vwar Lezot lenformasyon B13.
Imoralite seksyel.
Dan langaz Grek, sa lekspresyon i por·neiʹa. Sa i en mo zeneral ki enkli tou relasyon seksyel ki kont lalwa Bondye. Sa i enkli adilter, prostitisyon, relasyon seksyel ant bann dimoun ki pa marye, omoseksyalite ek relasyon seksyel avek zannimo. I osi ganny servi dan en sans senbolik dan liv Revelasyon pour dekrir relasyon ki “Gran Babilonn,” sa prostitye relizye, i annan avek bann dirizan sa lemonn pour ganny pouvwar ek larises. (Re 14:8; 17:2; 18:3; Mt 5:32; Akt 15:29; Ga 5:19)—Vwar PROSTITYE.
In.
En mezir pour keksoz likid. I osi non sa resipyan. I lavaler 3.67 lit, dapre sa ki Josephus en istoryen i dir ki en in i egal avek de choes Atennyen. (Eg 29:40)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Ivwar.
I sa materyo blan krenm ki annan valer ki bann gran ledan lelefan oubyen lezot zannimo i ganny fer avek. Ivory an Angle.
Izrael.
Non ki Bondye ti donn Zakob. Pli tar, sa non ti refer avek tou bann desandans Zakob konman en nasyon. Bann desandans sa 12 garson Zakob ti osi ganny apele bann garson Izrael, lakaz Izrael, pep Izrael ouswa bann Izraelit. Izrael ti osi non sa dis tribi dan nor e pli tar bann Kretyen swazir in ganny apele par sa non, “Izrael Bondye.”—Ga 6:16; Ze 32:28; 2Sa 7:23; Ro 9:6.
Kab.
En mezir pour keksoz solid lavaler 1.22 lit. Sa in ganny kalkile dapre lavaler en lot mezir ki apel bat. (2Rw 6:25)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Kaldeen, Kaldea.
Bann dimoun ki ti reste dan sa rezyon ki ant sa de larivyer, Tig ek Efrat. Pli tar, rezyon antye Babilonn ti ganny apele Kaldea e son pep bann Kaldeen. Bann dimoun edike ki ti etidye lasyans, listwar, langaz ek astronomi me ki ti osi fer mazik ek astrolozi ti osi ganny apele bann “Kaldeen.”—Ezr 5:12; Da 4:7; Akt 7:4.
Kanaan.
Pti zanfan Noe e katriyenm garson Kam. Sa 11 tribi ki ti bann desandans Kam ti vin reste dan sa rezyon ki dan les Lanmer Mediterannen, ant Lezip ek Siri. Sa landrwa ti ganny apele “pei Kanaan.” (Le 18:3; Ze 9:18; Akt 13:19)—Vwar Lezot lenformasyon B4.
Kantik dey.
Kasya.
Kemos.
Sa Bondye pli enportan pour bann Moabit.—1Rw 11:33.
Kislev.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i non sa nevyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e trwazyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Sa mwan ti konmans milye Novanm e fini milye Desanm. (Ne 1:1; Zek 7:1)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Kongregasyon.
En group dimoun ki zwenn ansanm pour en serten rezon oubyen pour fer keksoz ansanm. Dan Lekritir Ebre, an zeneral, sa pe refer avek nasyon Izrael. Dan Lekritir Grek Kretyen, sa pe refer avek sak kongregasyon Kretyen dan diferan landrwa me souvan, i pe refer avek tou bann Kretyen an zeneral konman en sel kongregasyon.—Akt 9:31; Ro 16:5.
Konkibin.
Konklizyon sa lemonn, lafen sa lemonn.
Sa i sa peryod letan avan ki lemonn Satan i fini. Sa peryod letan i koresponn avek prezans Kris. Anba direksyon Zezi, bann lanz pou “separ bann move dimoun ek bann ki fer sa ki byen” e detrir bann move dimoun. (Mt 13:40-42, 49) Bann disip Zezi ti anvi konnen kan sa “lafen” oubyen sa “konklizyon” ti pou arive. (Mt 24:3, not) Avan ki i ti retourn dan lesyel, Zezi ti promet son bann disip ki i ti pou avek zot ziska sa letan.—Mt 28:20.
Kor.
Koray.
En keksoz ki red parey ros ki ganny formen avek leskelet bann pti zannimo dan lanmer. I ganny trouve dan lanmer e i annan diferan kouler, rouz, blan ek nwanr. I ti annan bokou koray dan Lanmer Rouz. Dan letan Labib, koray rouz ti annan en kantite valer e i ti ganny servi pour fer bann kolye ek lezot kalite bizou.—Pr 8:11.
Korn.
Sa pe refer avek bann korn zannimo ki ti ganny servi pour bwar keksoz e i ti osi ganny servi konman bann resipyan delwil, lank, lesans e konman bann lenstriman lanmizik e pour donn sinyal. (1Sa 16:1, 13; 1Rw 1:39; Eze 9:2) “Korn” i souvandfwa ganny servi dan en fason senbolik pour reprezant lafors oubyen laviktwar.—De 33:17; Mik 4:13; Zek 1:19.
Korn lotel.
Dan kat kwen serten lotel kot zot ti fer bann sakrifis, i ti annan en keksoz pwent ki ti parey bann korn. (Le 8:15; 1Rw 2:28)—Vwar Lezot lenformasyon B5 ek B8.
Kornis.
Sa bout ki vin anler lo en pilye. I ti annan bann gro kornis lo sa de pilye ki apel Zakin ek Boaz ki ti devan larantre tanp Salomon. (1Rw 7:16)—Vwar Lezot lenformasyon B8.
Koude.
En mezir longer ki apepre zistans ant koud ek bout trwazyenm ledwa. Bann Izraelit ti zeneralman servi en koude ki ti apepre 44.5 santimet, me par ler zot ti servi en mezir en pe pli long par azout larzer en lanmen avek en koude normal e sa ti mezir apepre 51.8 santimet. (Ze 6:15; Li 12:25, not)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Kouvertir rekonsilyasyon.
Sa i kouvertir lars lalyans. Granpret ti fann disan pour kouver pese Zour Rekonsilyasyon devan sa kouvertir. Sa lekspresyon Ebre i sorti dan en verb ki vedir “kouver (pese)” oubyen posibleman “efas (pese).” Sa kouvertir lars ti ganny fer avek lor e i ti annan en seriben lo sak kote. Parfwa, i ti senpleman ganny apele “kouvertir.” (Eg 25:17-22; 1Kr 28:11; Ebr 9:5, not)—Vwar Lezot lenformasyon B5.
Koz kont Bondye.
Kretyen.
En non ki Bondye in donn bann disip Zezi Kri.—Akt 11:26; 26:28.
Kris.
K
L
Labim.
Labonte ekstraordiner.
En mo Grek ki donn lide en keksoz ki agreab e bon. Sa lekspresyon i souvandfwa ganny servi pour dekrir en bon kado oubyen en keksoz ki ganny donnen avek labonte. Kan i pe refer avek labonte ekstraordiner Bondye, sa i vedir en kado gratwit ki Bondye i donnen akoz i zenere. Ler Bondye i donnen i pa ekspekte nanryen an retour. Sa i montre ki Bondye i vreman zenere e ki i annan en kantite lanmour ek labonte pour bann imen. Sa mo Grek i osi kapab vedir en “faver” oubyen en “kado ki’n ganny donnen avek labonte.” I ganny donnen menm si nou pa merite, menm si nou pa’n fer nanryen pour ganny sa keksoz e i ganny donnen selman akoz sa enn ki pe donnen i zenere.—2Ko 6:1; Efe 1:7.
Labrid.
En lekipman avek en lakord ki ti ganny mete dan labous en seval pour gid e kontrol li. An zeneral “labrid” i ganny servi dan Labib dan en fason senbolik oubyen konman en legzanp.—2Rw 19:28; Zak 3:2, 3.
Labsent.
Bann plant ki vreman anmer e annan en loder for. Labsent i ganny servi dan Labib dan en fason senbolik pour dekri move konsekans imoralite seksyel, lesklavaz, lenzistis ek apostazi. Dan Revelasyon 8:11, “labsent” i annan pour fer avek en keksoz anmer e anpwazonnen.—De 29:18; Pr 5:4; Zer 9:15; Am 5:7.
Lades.
Haiʹdes, en mo Grek ki koresponn avek sa mo Ebre “Seol.” I ganny tradwir “Latonm” (avek en “L” maziskil) pour montre ki i pa latonm en sel dimoun me latonm tou dimoun ki’n mor an zeneral.—Vwar LATONM.
Ladim, dizyenm.
En dizyenm oubyen 10 poursan en keksoz ki ti ganny donnen oubyen peye pour siport ladorasyon Bondye. (Mal 3:10; De 26:12; Mt 23:23) Anba Lalwa Moiz, en dizyenm tou sa ki later ti prodwi e en dizyenm logmantasyon bann zannimo ti ganny donnen avek bann Levit sak lannen pour siport zot. Bann levit ti donn en dizyenm sa ki zot ti gannyen avek bann pret ki ti bann desandans Aaron. I ti osi annan lezot kalite ladim. Bann Kretyen pa oblize donn ladim.
Ladrwatir.
Lafet bann Payot.
Sa ti osi ganny apele Lafet bann Latant oubyen Lafet Rekolt. I ti ganny selebre le 15-21 Etanim. Bann Zwif ti selebre sa lafet pour remersye Zeova pour rekolt a lafen sa sezon e sa ti en letan kot zot ti dan lazwa. Pandan sa lafet, dimoun ti reste dan bann payot oubyen bann pti lakaz an fey. Sa ti rapel zot sa zour ki zot ti kit Lezip e i ti enn parmi sa trwa lafet ki bann zonm ti oblize al selebre Zerizalenm.—Le 23:34; Ezr 3:4.
Lafet Dipen san Lelven.
Lafet Pirifikasyon Tanp.
Sa lafet ti ganny selebre enn fwa par an pour fer bann Zwif rapel ki tanp ti ganny pirifye apre ki i ti’n ganny sali par Antyokis Epifann. Sa selebrasyon ti konmans le 25 Kislev e i ti dire pour wit zour.—Zan 10:22.
Lafet Rekolt, Lafet bann semenn.—
Vwar LAPANNKOT.
Lak dife.
En landrwa senbolik kot i annan “dife ek souf” ki pe brile e ki reprezant “dezyenm lanmor.” Bann move dimoun ki pa repantir, Dyab e menm lanmor ek Latonm (oubyen Lades) pou ganny zete dan sa lak. Vi ki lanmor, Latonm ek Dyab pa kapab ganny brile dan dife literal, sa i montre ki sa lak i senbolik e i reprezant en destriksyon eternel e non pa en landrwa kot dimoun i ganny tourmante eternelman.—Re 19:20; 20:14, 15; 21:8.
Lakour.
Sa ti en landrwa o plenner otour latant ladorasyon ki ti annan en baraz toultour. Pli tar, sa ti sa landrwa o plenner toultour landrwa sen dan tanp, i ti antoure avek en miray. Lotel pour bann lofrann brile ti dan lakour latant ladorasyon e dan lakour enteryer kot tanp. (Vwar Lezot lenformasyon B5, B8, B11.) Labib i osi koz lo lakour dan bann pale oubyen lakaz bann dimoun.—Eg 8:13; 27:9; 1Rw 7:12; Es 4:11; Mt 26:3.
Lalep, lepre.
En maladi lapo ki grav. Dan Labib, lalep pa ti zis sa maladi ki nou konnen ozordi, parski i pa ti zis afekte dimoun me osi lakaz ek lenz. En lepre i en dimoun ki annan lalep.—Le 14:54, 55; Li 5:12.
Lalwa, desizyon, zizman.
Sa i bann zizman, desizyon oubyen lalwa ki ganny etabli par en dimoun ki annan lotorite. An zeneral, i annan pour fer avek desizyon ki Zeova ti fer konman en Ziz, Lerwa oubyen sa Enn ki donn lalwa lo serten keksoz ki pli tar ti vin bann lalwa Izrael.
Lalwa, Lalwa Moiz.
Ler sa mo i konmans avek en “L” maziskil, i pe souvandfwa refer avek Lalwa Moiz, setadir Lalwa ki Zeova ti donn pep Izrael atraver Moiz ouswa i pe refer avek sa senk premye liv dan Labib. Ler i konmans avek en “l” miniskil, i pe refer avek en lalwa oubyen en prensip dan Lalwa Moiz.—No 15:16; De 4:8; Mt 7:12; Ga 3:24.
Lalyans.
En lagreman formel oubyen en kontra ant Bondye ek bann imen oubyen ant de dimoun ki dakor pour fer ouswa pa fer en keksoz. Dan serten ka, zis en dimoun oubyen en group ki ti oblize akonpli serten keksoz an rapor avek sa lalyans (sa ti en lalyans inilateral, andotmo en promes). Dan lezot ka, tou le de group ti oblize akonpli serten keksoz (en lalyans bilateral). Apard bann lalyans ant Bondye ek imen, Labib i osi koz lo bann lalyans ant bann zonm, tribi, nasyon ek group dimoun. Bann lalyans pli enportan i sa bann ki Bondye ti fer avek Abraam, David ek nasyon Izrael (lalyans Lalwa) e avek “Izrael Bondye” (nouvo lalyans).—Ze 9:11; 15:18; 21:27; Eg 24:7; 2Kr 21:7.
Lamann.
Manze prensipal bann Izraelit ler zot ti dan dezer pour 40 an. Zeova ki ti donn zot sa manze. Dan en fason mirakile, lamann ti zis aparet tou le bomaten avek laroze. Lamann pa ti aparet zour Saba. Ler bann Izraelit ti vwar sa pour premye fwa, zot ti dir, “Kwa sa?” ki dan langaz Ebre i “man huʼ?” (Eg 16:13-15, 35) Dan lezot konteks, i ganny apele “dible ki sorti dan lesyel” (Ps 78:24), “dipen sorti dan lesyel” (Ps 105:40) e “dipen bann lanz” (Ps 78:25). Zezi ti osi servi sa mo lamann dan en sans senbolik.—Zan 6:49, 50.
Lamir.
En kalite lakol ki sorti dan bann zarbis ki annan pikan oubyen pti pye dibwa (Commiphora). Lamir ti enn parmi bann zengredyen dan delwil sen ki ti ganny servi pour apwent bann lerwa. I ti osi ganny servi pour fer bann lenz ek lili santi bon. I ti ganny melanze avek delwil masaz oubyen lakrenm pour lekor. Lamir ti ganny servi pour prepar en lekor mor avan i ganny antere.—Eg 30:23; Pr 7:17; Zan 19:39.
Landrwa bat dible.
Dan sa landrwa, lagrenn parey dible ti ganny separe avek lapay ek tiz. Ler en ptigin dible ti ganny separe, sa ti ganny fer avek lanmen ek en baton. Ler en pli gran kantite ti bezwen ganny separe, sa ti ganny fer avek bann lekipman spesyal ki bann zannimo ti trennen pour separ lagrenn ek lapay. Sa ti ganny fer dan en landrwa plat e ron, normalman lo en oter kot divan ti kapab pous bann lapay.—Le 26:5; Iza 41:15; Mt 3:12.
Landrwa ladorasyon.
Landrwa sen.
En landrwa ki’n ganny met apar pour ladorasyon, me pli souvan, i vedir latant ladorasyon (tabernak) oubyen landrwa sen dan tanp Zerizalenm. Landrwa sen i osi refer avek sa landrwa dan lesyel kot Bondye i reste.—Eg 25:8, 9; 2Rw 10:25; 1Kr 28:10; Re 11:19.
Lanmour fidel.
Souvan sa mo Ebre cheʹsedh i ganny tradwir konman lanmour fidel. Langazman, lonnekte, fidelite ek en gran latasman ki motiv en dimoun pour demontre sa kalite lanmour. Lanmour fidel i souvan ganny asosye avek lanmour ki Bondye i annan pour imen, me i osi en lanmour ki ganny demontre ant bann imen.—Eg 34:6; Ri 3:10.
Lansan.
En melanz bann lagonm oubyen sibstans ki santi bon ki bann plant i prodwi. Lansan i bril dousman e i anvoy en bon loder. Lansan ki ti ganny servi dan latant ladorasyon ek tanp ti ganny fer avek kat zengredyen spesyal. Sa lansan ti ganny brile bomaten ek aswar lo lotel lansan dan Lasanm Sen e Zour Rekonsilyasyon dan Lasanm Tre Sen. Dan en sans senbolik, lansan i osi ganny konpare avek lapriyer bann serviter fidel Bondye. Bann Kretyen pa oblize servi lansan dan zot ladorasyon.—Eg 30:34, 35; Le 16:13; Re 5:8.
Lansan blan.
Sa ti ganny fer avek en dile oubyen lakol ki’n sek ki sorti dan en kalite pye dibwa ki apel Boswellia. Ler lansan blan ti ganny brile, i ti anvoy en bon loder. I ti enn bann zengredyen ki ti annan dan lansan sen ki ti ganny servi dan latant ladorasyon ek tanp. I ti ganny ofer ansanm avek lofrann lagrenn e i ti ganny mete lo bann dipen sakre dan Lasanm Sen.—Eg 30:34-36; Le 2:1; 24:7; Mt 2:11.
Lansanswar, resipyan pour lanmes.
Sa ti en resipyan ki ti ganny servi dan latant ladorasyon oubyen dan tanp pour bril lansan. I ti osi annan lezot resipyan oubyen vesel annor, larzan oubyen kwiv ki ti ganny servi pour tir labrez lo lotel kot lansan ti ganny brile e pour tir lanmes lalanp sandelye annor.—Eg 37:23; 2Kr 26:19; Ebr 9:4.
Lanz.
Dan langaz Ebre, sa mo i mal ’akh’ e dan langaz Grek ag’ge los. Tou le de mo i literalman vedir “mesaze,” me sa mo “lanz” i ganny servi ler i pe refer avek bann kreatir spirityel. (Ze 16:7; 32:3; Zak 2:25; Re 22:8) Bann lanz i vreman for e Bondye ti kree zot byen lontan avan bann imen. Dan Labib, zot osi ganny apele “bann garson Bondye” ek “bann zetwal bomaten.” (Zob 1:6; 38:7) Sak lanz in ganny kree endividyelman e zot pa kapab reprodwi. I annan bokou plis ki san milyon lanz. (Da 7:10) Labib i montre ki sak lanz i annan son prop non ek personnalite ki diferan avek lezot lanz. Zot annan limilite, zot pa oule ganny adore e laplipar zot pa ni menm dir zot non. (Ze 32:29; Li 1:26; Re 22:8, 9) Zot annan diferan ran e zot ganny donnen diferan travay. Sa i enkli servi kot tronn Zeova, fer konnen mesaz Bondye, defann bann serviter Zeova lo later, egzekit zizman Bondye e siport sa travay pour anons sa bon nouvel. (2Rw 19:35; Ps 34:7; Li 1:30, 31; Re 5:11; 14:6) Dan lavenir, zot pou pran par dan lager Armagedon ansanm avek Zezi.—Re 19:14, 15.
Lapak.
Lapannkot.
Sa dezyenm lafet pli enportan dan sa trwa lafet annyel ki tou bann zonm Zwif ti oblize al selebre Zerizalenm. Lapannkot i vedir “Senkantyenm (Zour).” Lapannkot dan Lekritir Grek Kretyen i sa menm lafet ki ganny apele Lafet bann Semenn oubyen Lafet bann Premye Rekolt dan Lekritir Ebre. I ti ganny selebre sa 50 tyenm zour depi le 16 Nizan.—Eg 23:16; 34:22; Akt 2:1.
Lapay.
Lapostazi.
Larantre.
Larenn lesyel.
Sa i tit en bondye madanm ki bann Izraelit ki ti’n vin aposta ti adore dan letan Zeremi. Serten dimoun i krwar ki i bondye Istar (Astarte) ki bann Babilonnyen ti adore. Sa i bondye ki bann Simeryen ti adore avan e ki apel, Inanna, ki vedir “Larenn lesyel.” Apard ki asosye li avek lesyel, i ti osi bondye fertilite. Lo en plak Ezipsyen, Astarte ti osi ganny apele “Madanm lesyel.”—Zer 44:19.
Lareopaz.
En pti montanny dan lavil Atenn, ki nor was avek Akropol. I ti osi non sa lakour (konsey) ki ti zwenn dan sa landrwa. Laba ki Pol ti ganny anmennen par bann filozof Stoisyen e Epikiryen pour li eksplik son krwayans.—Akt 17:19.
Lark.
Sa i en zouti avek en lastik ki ganny servi pour tir fles. En fles i en gro dart ki ganny servi pour touy zannimo oubyen dimoun.—2Rwa 9:24; Re 6:2.
Larkanz.
Lars lalyans.
Sa ti en gro bwat oubyen kof ki ti ganny fer avek dibwa akasya e ki ti kouver avek lor. Lars lalyans ti ganny mete dan Tre Sen (Lasanm Tre Sen) dan latant ladorasyon. Pli tar, i ti ganny mete dan Tre Sen dan tanp ki Salomon ti konstri. Son kouvertir ti annor e i ti annan de seriben ki vir avek kanmarad lo la. Sa de plak ki ti annan sa Dis Komannman lo la ti’n ganny mete ladan. (De 31:26; 1Rw 6:19; Ebr 9:4)—Vwar Lezot lenformasyon B5 ek B8.
Larzer en lanmen.
Sa i en mezir ki apepre zistans ant bout pous ek bout pti ledwa, ler lanmen i ouver. Kot dimoun i servi koude konman en mezir ki 44.5 santimet (17.5 pous), larzer en lanmen i egal 22.2 santimet (8.75 pous). (Eg 28:16; 1Sa 17:4)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Lasanble.
Latant renyon.
Latonm.
Ler sa mo i konmans avek en “l” miniskil, sa i vedir latonm en dimoun me ler i konmans avek en “L” maziskil i vedir latonm tou bann dimoun ki’n mor an zeneral. Latonm oubyen “Seol” dan langaz Ebre, Sheʹol ek “Lades” dan langaz Grek, Haiʹdes i ganny dekrir dan Labib konman en kondisyon oubyen en landrwa senbolik kot dimoun mor i ete, kot zot pa fer nanryen e zot pa konn nanryen.—Ze 47:30; Ek 9:10; Akt 2:31.
Latonm memoryal.
Sa landrwa kot lekor mor en dimoun i ganny mete. Sa lekspresyon dan langaz Grek i mne·meiʹon, ki sorti dan sa verb “rapel.” Sa i montre ki sa dimoun mor pa’n ganny oubliye.—Zan 5:28, 29, not.
Latwal goni.
Lavil for.
Sa mo Ebre i refer avek en lavil ki ti ganny proteze par bann gro miray, ki ti annan bann zarm pour defann sa lavil e bann rezerv delo.
Lavil David.
Sa i non ki lavil Zebouz ti gannyen apre ki David ti pran sa lavil e konstri son pale laba. I osi ganny apele Siyon. I sa bout ki dan sides Zerizalenm e sa bout pli vye dan lavil Zerizalenm.—2Sa 5:7; 1Kr 11:4, 5.
Lavil refiz.
Bann lavil pour bann Levit kot dimoun ki ti touy en lot dimoun san fer ekspre ti taye pour al rod refiz pour ki sa enn ki revanze pa touy li. Anba gidans Zeova, Moiz e pli tar Zozye ti swazir sis lavil dan Later Promiz. Ler sa dimoun ki ti pe rod refiz ti ariv dan enn sa bann lavil, i ti bezwen eksplik sa ki’n arive avek bann ansyen kot baro lavil e i ti pou ganny byen resevwar. Pour anpes bann mertriye profit lo sa laranzman, sa dimoun ki pe rod refiz ti pou bezwen pas ankour dan sa lavil kot sa aksidan ti arive pour prouve ki i vreman inosan. Si i ti inosan, zot ti fer li retourn dan sa lavil refiz kot i ti bezwen reste tou dilon son lavi oubyen ziska ki granpret i mor.—No 35:6, 11-15, 22-29; Zoz 20:2-8.
Lazi.
Sa ti en provens Romen ki ozordi i was Latirki e ki enkli detrwa zil lo lakot parey Samos ek Patmos. Kapital sa provens ti Efez. (Akt 20:16; Re 1:4)—Vwar Lezot lenformasyon B13.
Lekipman batay.
Sa ti proteksyon ki bann solda ti met lo zot. I ti enkli en kask, en sang, en boukliye, en proteksyon pour pwatrin ek lazanm.—1Sa 31:9; Efe 6:13-17.
Lekritir.
Sa i parol Bondye an ekri ki sakre. Sa lekspresyon i ganny trouve zis dan bann liv Labib ki’n ganny ekrir dan langaz Grek.—2Ti 3:16.
Lelven.
En sibstans ki ti ganny azoute avek lapat oubyen en likid pour ki i formante. Souvandfwa en bout lapat ki ti’n deza formante ti ganny servi pour fer en nouvo lapat monte. Lelven i osi ganny servi dan Labib pour reprezant pese, koripsyon ek move lenfliyans ki propaz partou.—Eg 12:20; Mt 13:33; Ga 5:9.
Lemonn, lepok, sistenm.
Sa mo Grek ai·onʹ ki kapab ganny tradwir konman lemonn, lepok oubyen sistenm i dekrir sityasyon oubyen bann karakteristik ki disteng en peryod letan, en lepok oubyen en zenerasyon. Ler Labib i koz lo “sa lemonn” aktyel oubyen konmela, sa pe refer avek sityasyon lemonn oubyen sistenm ki nou pe viv ladan oubyen fason viv sa lemonn. (2Ti 4:10) Atraver lalyans Lalwa, Bondye ti entrodwi en sistenm ki kapab ganny apele lepok Izrael oubyen lepok bann Zwif. Gras a son sakrifis, Zezi Kri ti ganny servi par Bondye pour entrodwi en sistenm diferan ki annan pour fer avek kongregasyon bann Kretyen swazir. Sa ti konmansman en nouvo lepok, kot bann diferan laspe lalyans Lalwa ti vin en realite. Ler sa mo i ganny servi dan son form pliriyel (bann sistenm), sa i refer avek tou bann lepok oubyen sistenm ki’n egziste oubyen ki pou egziste.—Mt 24:3; Mr 4:19, not; Ro 12:2; 1Ko 10:11, not.
Lentrodiksyon.
Lepidemi.
En maladi kontazye ki propaz vitman e ki kapab touy en kantite dimoun. I souvan annan pour fer avek zizman Bondye.—No 14:12; Eze 38:22, 23; Am 4:10.
Lepton.
Dan lepok Lekritir Grek Kretyen, sa pe refer avek sa pli pti pyes larzan Zwif ki ti ganny fer an kwiv oubyen bronz. (Mr 12:42; Li 21:2, not.)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Lespri.
Dan langaz Ebre, sa mo i ruʹach e dan langaz Grek i pneuʹma. Menm si sa de mo i ganny servi dan plizyer sans e i ganny tradwir dan diferan fason, zot tou le de i refer avek bann keksoz ki imen pa kapab vwar me ki montre ki i annan en lafors an aksyon. Ruʹach ek pneuʹma i kapab refer avek (1) divan, (2) lafors lavi ki dan dimoun oubyen zannimo ki vivan lo later, (3) lafors oubyen motivasyon dan leker senbolik en dimoun ki pous li pour dir oubyen fer serten keksoz, (4) bann parol enspire ki sorti kot en sours envizib, (5) bann lanz oubyen demon e (6) lafors Bondye oubyen lespri sen.—Eg 35:21; Ps 104:29; Mt 12:43; Li 11:13.
Lespri sen.
Levi, Levit.
Levi i non trwazyenm garson Zakob avek Lea. I osi non en tribi Izrael. Sa trwa garson Levi ti vin sef sa trwa group bann Levit. Parfwa sa mo “Levit” i osi aplik pour tribi Levi antye, me ordinerman i pa enkli bann pret ki sorti dan fanmir Aaron. Tribi Levi pa ti ganny en par later dan Later Promiz me zot ti ganny donnen 48 lavil ki ti sitye dan teritwar lezot tribi.—De 10:8; 1Kr 6:1; Ebr 7:11.
Levyatan.
En zannimo ki normalman reste dan delo. I paret ki dan Zob 3:8 ek 41:1 i pe koz lo krokodil oubyen en lot gro zannimo ki for ki reste dan delo. I kapab ki Psonm 104:26 pe koz lo en kalite balenn. Dan lezot landrwa dan Labib, Levyatan i ganny servi dan en sans senbolik e i pa refer avek okenn zannimo.—Ps 74:14; Iza 27:1.
Lezyon.
Lizop.
En plant ki son brans ek fey ti ganny servi pour fann disan ouswa delo pandan bann seremoni pirifikasyon. Posibleman, i ti sa plant ki apel marzolenn (marjoram an Angle; Origanum maru; Origanum syriacum). Sa ki ganny dekrir dan Zan 19:29 ti kapab marzolenn ki ti’n ganny mete lo bout en baton en plant ki apel doura (durra an Angle), en varyete sorgo (Sorghum vulgare). Sa plant ki apel doura ti annan bann gran baton kot zot ti’n kapab met sa leponz ranpli avek vineg pour ariv kot labous Zezi.—Eg 12:22; Ps 51:7.
Lofrann balanse.
En lofrann kot sa pret ti met son lanmen anba lanmen sa dimoun ki ti pe tyonbo sa sakrifis ki i pe ofer e balans sa sakrifis devan deryer. Oubyen sa pret li menm ti balans devan deryer sa sakrifis e sa ti ganny fer pour ofer sa lofrann avek Zeova.—Le 7:30.
Lofrann brile.
Lofrann diven.
Lofrann lagrenn.
Sa bann lofrann ti kapab en bon kalite lafarin, lagrenn dible oubyen lorz ki’n ganny griye, dipen ron ki’n ganny kwi dan four oubyen pwalon.
Lofrann pese.
Lofrann pour bann pov.
Bann keksoz ki ganny donnen pour ed dimoun pov akoz dimoun ti pran pitye pour zot. Sa bann lofrann pa ganny mansyonnen dan Lekritir Ebre, me Lalwa ti donn bann Izraelit bann lenstriksyon spesifik lo konman pour ed bann pov.—Mt 6:2, not.
Lofrann pour en ve.
Log.
Dan Labib, sa i pli pti mezir pour keksoz likid. Dan Talmud Zwif, i ganny dekrir konman 1/12 en in. Alor baze lo sa, log ti apepre 0.31 lit. (Le 14:10)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Lotel.
En striktir oubyen platform ki ti ganny konstri avek later, ros, blok ros oubyen avek dibwa ki ti’n ganny kouver avek metal. Bann ki ti ador Zeova ti fer bann sakrifis e bril lansan lo sa lotel. I ti annan en pti “lotel annor” dan premye lasanm dan latant ladorasyon e dan tanp kot lansan ti ganny brile. Sa pti lotel ti anbwa e i ti ganny kouver avek lor. I ti osi annan en pli gran “lotel an kwiv” deor dan lakour tanp kot bann lofrann brile ti ganny ofer. Bann lotel ti osi ganny servi pour ladorasyon bann fo bondye. (Eg 27:1; 39:38, 39; Ze 8:20; 1Rw 6:20; 2Kr 4:1; Li 1:11)—Vwar Lezot lenformasyon B5 ek B8.
M
Maalat.
En mo ki ganny servi dan lanmizik, ki dan lentrodiksyon Psonm 53 ek 88. I kapab relye avek en mo Ebre ki vedir “fay, malad.” Sa i donn en nide sagrinasyon oubyen mosad e sa i al byen avek parol sa de sanson.
Maladi ki atak plant.
En kalite mwazi ki fer bann plant malad. I paret ki sa maladi ki atak bann plant ki ganny mansyonnen dan Labib i “black stem rust” (Puccinia graminis).—1Rw 8:37.
Malediksyon, modi.
Malkam.
Maryaz bofrer.
Masedwann.
En rezyon ki ti sitye nor Lagres. Anba direksyon Aleksann Legran, i ti vin en rezyon enportan e endepandan ziska ki i ti ganny konkerir par bann Romen. Masedwann ti en provens Romen ler Pol ti fer son premye vizit Lerop. Pol ti vizit sa rezyon trwa fwa. (Akt 16:9)—Vwar Lezot lenformasyon B13.
Maskil.
En mo Ebre ki nou pa konnen ki i vedir. I aparet dan lentrodiksyon 13 psonm. I posib ki i vedir “poenm ki fer reflesir.” Serten dimoun i krwar ki i annan en lot mo ki parey “maskil” ki’n ganny tradwir konman ‘servi avek bon zizman’ ki kapab annan menm sinifikasyon.—2Kr 30:22; Ps 32:Len.
Mazistra.
Anba gouvernman Babilonn, bann mazistra ti bann zofisye sivil dan bann distrik Babilonn ki ti konn lalwa me zot ti napa bokou lotorite pour zize. Dan bann koloni Romen, zot ti bann administrater gouvernman. Zot ti responsab pour met lord, zot ti ansarz finans, zot ti ziz e pini bann ki kas lalwa.—Da 3:2; Akt 16:20.
Med.
En nasyon ki ti desandans Madai, garson Zafet. Zot ti reste Iran dan bann montanny, en rezyon ki’n ganny apele Medi. Bann Med ti zwenn bann Babilonnyen pour defet Asiri. Sa letan, Pers ti en provens ki ti anba bann Med, me Siris ti rebele e bann Med ti zwenn bann Pers pour form Lanpir Medo-Pers. Sa lanpir ti defet nouvo Lanpir Babilonn an 539 avan Kris. I ti annan dimoun sorti Medi ki ti Zerizalenm Lapannkot lannen 33. (Da 5:28, 31; Akt 2:9)—Vwar Lezot lenformasyon B9.
Medyater.
Merodak.
Bondye prensipal lavil Babilonn. Apre ki Amourabi, lerwa Babilonn ki ti fer bann lalwa, ti’n fer Babilonn vin kapital lanpir Babilonn, Merodak (oubyen Mardouk) ti vin pli enportan. I ti ranplas bann bondye ki ti deza la e i ti vin bondye prensipal bann Babilonnyen. Pli tar, sa non Merodak (oubyen Mardouk) ti ganny ranplase par sa tit “Belou” (“Met”) e souvan Merodak ti ganny apele Bel.—Zer 50:2.
Mesi.
Miktam.
Mil.
En mezir pour zistans. I aparet zis en fwa dan teks orizinal Lekritir Grek Kretyen dan Matye 5:41 e i posib ki i pe refer avek sa mil Romen ki egal 1,479.5 met.—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Milkonm.
Min.
I osi ganny apele mane dan Ezekyel. I ti ganny servi konman larzan e konman mezir pour pwa. Baze lo levidans bann arkeolog ki en min ti lavaler 50 sekel e en sekel ti pez 11.4 granm, sa min ki ganny mansyonnen dan Lekritir Ebre i pez 570 granm. I posib ki i ti osi annan en min rwayal, parey koude. Dan Lekritir Grek Kretyen, en min ti lavaler 100 drak. I ti pez 340 granm. Swasant min ti lavaler en talan. (Ezr 2:69; Li 19:13)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Mirak.
Molek.
En bondye bann Amonnit. I posib ki li menm li Malkanm, Milkonm ek Molok. Petet sa pa en non me i en tit. Dapre Lalwa Moiz, en dimoun ki ti ofer son zanfan konman en sakrifis pour Molek ti bezwen ganny met amor.—Le 20:2; Zer 32:35; Akt 7:43.
Molok.
Vwar MOLEK.
Montanny Liban.
Enn parmi sa de ranze montanny ki form parti bann montanny dan sa pei ki apel Liban. Bann montanny Liban i dan was e bann montanny Anti-Liban i dan les. I annan en gran vale fertil ki separ sa de ranze montanny. Bann montanny Liban i konmans kot lakot Mediterannen e i monte ziska en oter ant 1,800 ek 2,100 met (6,000 ek 7,000 pye) oter. Dan letan lontan, Liban ti ranpli avek bann gran pye sed ki ti ganny vann byen ser avek bann nasyon dan zalantour. (De 1:7; Ps 29:6; 92:12)—Vwar Lezot lenformasyon B7.
Mout-Labenn.
En mo ki ganny servi dan lentrodiksyon Psonm 9. Dapre tradisyon, sa mo i vedir “konsernan lanmor en garson.” Serten dimoun i krwar ki sa ti non en lanmizik oubyen bann premye parol en sanson ki ti ganny servi ler zot ti sant sa psonm.
N
Nanm.
Dan langaz Ebre, sa mo nanm i neʹphesh e dan langaz Grek psy·kheʹ. Ler nou egzamin konman sa de mo i ganny servi dan Labib, i kler ki zot pe refer avek (1) dimoun, (2) zannimo ouswa (3) lavi ki en dimoun oubyen en zannimo i annan. (Ze 1:20; 2:7; No 31:28; 1Pyr 3:20, vwar osi bann not.) Lafason ki Labib i dekrir sa mo “nanm” i diferan avek sa ki bokou larelizyon i ansennyen. Labib i montre ki nanm (neʹphesh ek psy·kheʹ) pe refer avek bann imen oubyen zannimo ki ou kapab touse, ki fizik, vizib e ki kapab mor. Dan sa tradiksyon Labib, sa de mo neʹphesh ek psy·kheʹ in ganny tradwir dapre konteks, par “lavi,” “dimoun” e konman en pronon personnel (par egzanp, “mon” pour “mon nanm”). Dan serten ka, nou’n met “nanm” dan bann not. Sa mo “nanm” dan teks Labib oubyen dan bann not i devret ganny servi annakor avek sa leksplikasyon ki’n ganny donnen la. Ler nou dir, ‘fer en keksoz avek tou nou nanm,’ sa i vedir ki nou fer sa keksoz avek tou nou leker, avek tou sa ki nou ete oubyen avek tou nou lavi. (De 6:5; Mt 22:37) Dan serten konteks dan langaz Ebre, sa de mo i kapab ganny servi pour refer avek dezir oubyen lapeti en dimoun. Zot osi kapab pe refer avek en dimoun mor oubyen en lekor mor.—No 6:6; Pr 23:2; Iza 56:11; Ag 2:13.
Nar.
En delwil santi bon ki sorti dan en plant ki apel spikenard an Angle (Nardostachys jatamansi). I ti kouler rouz e i ti kout ser. Vi ki nar ti kout ser, souvandfwa i ti ganny melanze avek lezot delwil e parfwa, i ti zis en imitasyon. I byen pour note ki Mark ek Zan ti dir ki “nar pir” ki ti ganny servi lo Zezi.—Mr 14:3; Zan 12:3.
Nazareen.
Nazireen.
En mo Ebre ki vedir “Sa enn ki’n ganny separe,” “Sa enn ki’n ganny dedye,” “Sa enn ki’n ganny met apar.” I ti annan de kalite Nazireen: Bann ki ti swazir lo zot menm pour vin Nazireen ek bann ki Bondye ti swazir. En msye oubyen madanm ti kapab fer en ve avek Zeova pour viv konman en Nazireen pour en serten letan. Bann ki ti fer sa ve lo zot menm ti bezwen respekte sa trwa keksoz: Zot pa ti merit bwar okenn lalkol ni manz okenn prodwi ki sorti dan pye rezen, zot pa ti merit koup zot seve e tous okenn lekor mor. Bann ki ti ganny swazir par Bondye pour vin bann Nazireen ti bezwen reste koumsa pour lavi e Zeova ti dir zot sa ki i ti anvi zot fer.—No 6:2-7; Zi 13:5.
Nefilim.
Bann zanfan ki bann lanz ki ti’n vin lo later ti fer avek bann fiy avan deliz. Sa bann zanfan ti vreman vyolan.—Ze 6:4.
Neilot.
En mo ki dan lentrodiksyon Psonm 5 me ki nou pa konnen ki i vedir egzakteman. Serten dimoun i krwar ki i relye avek sa mo Ebre cha·lilʹ (laflit) e alor i kapab ki Neilot i en lenstriman lanmizik ki ou soufle ladan. Me i osi kapab en melodi.
Netinim.
Bann dimoun ki pa ti Izraelit ki ti travay kot tanp. Sa mo Ebre i literalman vedir “bann ki’n ganny donnen,” sa i vedir ki zot ti ganny donnen pour servi dan tanp. I paret ki bokou Netinim ti desandans bann Gibeonnit ki Zozye ti fer “anmas dibwa e al sers delo pour pep Izrael e pour lotel Zeova.”—Zoz 9:23, 27; 1Kr 9:2; Ezr 8:17.
Nizan.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i non sa premye mwan lo kalandriye relizye Zwif e setyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. I ti ranplas Abib. Sa mwan ti konmans milye Mars e fini milye Avril. (Ne 2:1)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Nouvellin.
O
O zofisye.
Vwar MAZISTRA
Oniks.
Oreb, Montanny Oreb.
Bann montanny ki otour Montanny Sinai. En lot non pour Montanny Sinai. (Eg 3:1; De 5:2)—Vwar Lezot lenformasyon B3.
Ourim ek Toumim.
Bann lobze ki granpret ti servi pour konn larepons Zeova lo en kestyon enportan ki lepep ti demande. Sa bann lobze ti ganny servi parey zot ti fer pour tir osor. Ler granpret ti pe antre dan tabernak, i ti met sa Ourim ek Toumim dan son pektoral. I paret ki Ourim ek Toumim ti aret ganny servi ler bann Babilonnyen ti detrir Zerizalenm.—Eg 28:30; Ne 7:65.
P
Papiris.
En plant ki pouse dan delo e i ganny servi pour fer pannyen, resipyan ek bato. I ti osi ganny servi pour fer en kalite papye ki ti ganny servi pour fer en kantite roulo.—Eg 2:3.
Paradi.
En zoli landrwa oubyen zarden. Sa premye zarden ki ti apel Edenn ti ganny prepare par Zeova pour sa premye koup imen. Ler Zezi ti koz avek sa kriminel ki ti lo poto o bor li, i ti dir ki later pou vin en paradi. Dan 2 Korentyen 12:4, sa mo pe refer avek en paradi a lavenir e dan Revelasyon 2:7 konman en paradi dan lesyel.—Sal 4:13; Li 23:43.
Pektoral.
En pos ki ti annan bann pyer presye lo la. Granpret Izrael ti met sa pos par lao son leker sak fwa i ti antre dan landrwa Sen. I ti ganny apele “pektoral zizman” akoz Ourim ek Toumim ti ganny met ladan. Sa de keksoz ti ganny servi pour konn desizyon Zeova. (Eg 28:15-30)—Vwar Lezot lenformasyon B5.
Penset.
En pti pens ki ti ganny fer avek lor e tre probab i parey en tong. Bann penset ti ganny servi dan tabernak e dan tanp pour tyonbo lanmes oubyen tenny dife lo lalanp.—Eg 37:23.
Pers.
En pei ek pep ki souvan ganny mansyonnen ansanm avek bann Med e ki aparaman zot trouv fanmir avek kanmarad. Boner dan zot listwar, zis sa plato ki dan sid was Iran ki ti pour bann Pers. Ler Siris Legran (ki dapre serten istoryen son papa ti en Pers e son manman ti en Med) ti pe dirize, bann Pers ti konmans domin lo bann Med menm si sa de pep ti kontinyen form lanpir Medo-Pers. Siris ti ganny laviktwar lo Lanpir Babilonn an 539 avan Kris e i ti les bann Zwif retourn dan zot pei. Lanpir Pers ti konmans depi Larivyer Indus dan les ziska kot Lanmer Eze (Aegean Sea) dan was. Bann Zwif ti anba kontrol bann Pers ziska ler Aleksann Legran ti defet bann Pers lannen 331 avan Kris. Danyel ti vwar dan en vizyon sa ki ti pou arive avek Lanpir Pers. I osi ganny mansyonnen dan liv Ezra, Neemya ek Ester. (Ezr 1:1; Da 5:28; 8:20)—Vwar Lezot lenformasyon B9.
Pilye.
Pilye oubyen kolonn i en keksoz drwat ki tenir oubyen siport lezot striktir. Serten pilye ti ganny fer pour komemor en aksyon oubyen levennman istorik. Bann pilye ti ganny servi dan tanp ek bann batiman rwayal ki Salomon ti konstri. Bann payen ti met debout bann pilye oubyen bann ros sakre ki ti ganny servi dan fo larelizyon e parfwa bann Izraelit osi ti ador bann ros sakre. (Zi 16:29; 1Rw 7:21; 14:23)—Vwar KORNIS.
Pilye Salomon.
Dan lepok Zezi, sa ti en landrwa kot dimoun ti pase dan tanp. I ti ganny konstri dan les lakour tanp e i ti konpletman kouver. Bokou dimoun ti krwar ki sa landrwa ti en bout dan tanp ki ti’n reste depi lepok ki tanp Salomon ti’n ganny konstri. En zour pandan liver, Zezi ti al laba e bann premye Kretyen ti osi zwenn ansanm pour ador Bondye dan sa landrwa. (Zan 10:22, 23; Akt 5:12)—Vwar Lezot lenformasyon B11.
Pim.
En pwa ki ti ganny servi konman en mezir. I ti osi pri ki bann Filisten ti sarze pour fit diferan kalite zouti an metal. I annan plizyer pwa ki bann arkeolog in trouve Izrael ki lo la i annan bann konsonn “pim” an Ebre. En pim ti apepre 7.8 g. I ti apepre de tyer en sekel.—1Sa 13:20, 21.
Pitye, pran pitye.
Plak Temwannyaz.
Normalman sa pe refer avek sa Dis Komannman ki ti ganny ekrir lo sa de plak ros ki Bondye ti donn Moiz.—Eg 31:18.
Poto.
En gro bout dibwa ki long e drwat. I ti ganny servi par serten nasyon pour egzekit oubyen pour met anpandan bann lekor mor pour imilye zot piblikman oubyen konman en lavertisman. Bann Asiriyen, ki ti renonmen konman bann dimoun kriyel, ti met zot viktim anpandan lo poto par pers zot dan zot vant ziska kot zot lestoman avek sa poto ki ti pwent. Dapre lalwa bann Zwif, bann dimoun ki ti koupab pour koz kont Bondye oubyen ador zidol ti ganny saboule avek ros ouswa touye par lezot fason avan ki zot ti ganny mete lo bann poto oubyen bann pye dibwa konman en lavertisman pour lezot. (De 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Parfwa bann Romen ti zis anmar zot viktim lo poto. Sa bann dimoun ti kapab reste vivan pour plizyer zour avan ki zot ti mor akoz douler, laswaf, lafen ek soley. Dan lezot ka, parey ler Zezi ti ganny egzekite, bann Romen ti klout lipye ek lanmen sa dimoun ki ti’n ganny kondannen lo sa poto. (Li 24:20; Zan 19:14-16; 20:25; Akt 2:23, 36)—Vwar POTO MARTIR.
Poto martir.
Sa mo stau·rosʹ dan langaz Grek i vedir en poto drwat parey sa ki Zezi ti ganny touye lo la. Napa okenn levidans ki montre ki sa mo i vedir en lakrwa ki bann payen ti pe servi dan zot ladorasyon pour plizyer syek avan Zezi. Sa lekspresyon “poto martir” i koz pour li menm parski sa mo stau·rosʹ i osi endike ki kalite martir, soufrans ek laont ki bann disip Zezi ti pou pas ladan. (Mt 16:24; Ebr 12:2)—Vwar POTO.
Poto sakre.
Sa mo Ebre (ʼashe·rahʹ) i refer avek (1) en poto sakre ki reprezant Asera, en bondye madanm Kananeen pour fertilite oubyen (2) en stati Asera. Sa bann poto drwat ti ganny fer konpletman avek dibwa oubyen serten bout ti avek dibwa. I ti kapab bann senp poto dibwa ki pa’n ganny skilpte oubyen menm bann pye dibwa.—De 16:21; Zi 6:26; 1Rw 15:13.
Potye.
En dimoun ki servi larzil oubyen later pour fer bann resipyan, po ek vesel. Sa mo dan langaz Ebre i literalman vedir sa “enn ki donn laform.” Lotorite ki en potye i annan lo larzil i souvandfwa ganny servi konman en legzanp pour lotorite oubyen souvrennte Zeova lo bann endividi ek bann nasyon.—Iza 64:8; Ro 9:21.
Pourim.
Sa i en lafet ki ti ganny selebre tou le lannen le 14 ek 15 pandan mwan Adar. Bann Zwif ti komemor zot delivrans ler zot ti ganny sove dan letan Larenn Ester. Sa mo pu·rimʹ ki pa en mo Ebre i vedir “osor.” Lafet Pourim oubyen Lafet bann Osor ti ganny sa non akoz Amann ti tir osor pour deside kan i ti pou detrir bann Zwif.—Es 3:7; 9:26.
Poz lanmen.
Pratik demonyak.
Sa i relye avek krwayans ki i annan en keksoz dan en dimoun ki kontinyen viv apre son lanmor. Dapre sa krwayans, sa keksoz ki kit lekor i kapab kominike avek bann dimoun ki ankor vivan. Serten dimoun i swadizan kapab ed nou pour kominik avek sa bann dimoun mor. Sa lekspresyon “pratik demonyak” i sorti dan en mo dan langaz Grek phar·ma·kiʹa ki literalman vedir “servi drog.” Sa i akoz dan letan lontan, bann drog ti ganny servi ler en sorsye ti pe envok pouvwar bann demon.—Ga 5:20; Re 21:8.
Predir lavenir.
Premye fri.
Sa ti bann premye fri pandan en sezon rekolt oubyen premye keksoz ki ganny prodwir. Zeova ti demann nasyon Izrael pour ofer zot bann premye fri avek li, sa ti kapab premye garson, zannimo e premye keksoz ki en dimoun i rekolte. Nasyon Izrael ti ofer zot bann premye fri zour Lafet Dipen san Lelven ek Lapannkot. Dan en fason senbolik, Zezi ek son bann Kretyen swazir i ganny apele “bann premye fri.”—1Ko 15:23, not; No 15:21; Pr 3:9; Re 14:4.
Premye ne.
Sa ti sa premye garson lo kote papa (me pa lo kote manman). Sa mo i osi ganny servi pour premye piti (en mal) en zannimo. Dan letan Labib, garson premye ne ti annan en pozisyon spesyal dan fanmir e i ti vin sef fanmir ler son papa ti mor. Zezi i premye ne Zeova, premye ne tou kreasyon e i osi premye pour ganny resisite.—Eg 11:5; 13:12; Ze 25:33; Kol 1:15.
Prepis.
Lapo lo sa bout devan parti prive (penis) en zonm.—Ze 17:11.
Preswar diven.
Sa ti de trou (basen) ki ti ganny fouye dan en kalite ros. Enn sa basen ti pli o ki lot. Sa de basen ti konnekte avek kanmarad par en pti rigol. Rezen ti ganny kraze dan sa basen ki pli o pour ki son zi i desann dan sa lot basen ki pli ba. Dan en sans senbolik, preswar i vedir zizman Bondye.—Iza 5:2; Re 19:15.
Pret.
En zonm ki ti ofisyelman reprezant Bondye devan lepep. I ti servi e enstri zot lo Bondye ek son bann lalwa. Bann pret ti osi reprezant lepep devan Bondye, zot ti ofer bann sakrifis, koz pour lepep e sipliy Bondye pour lepep. Avan Lalwa Moiz, bann sef fanmir ti reprezant zot fanmir konman pret. Anba Lalwa Moiz, bann zonm dan fanmir Aaron dan tribi Levi ki ti bann pret. Leres bann zonm dan tribi Levi ti asistan bann pret. Anba nouvo lalyans, Izrael spirityel in vin en nasyon bann pret e Zezi in vin Granpret.—Eg 28:41; Ebr 9:24; Re 5:10.
Prezans.
Dan serten konteks dan Lekritir Grek Kretyen, sa mo i dekrir sa peryod letan ler Zezi i la dan en fason envizib e i konmans ler Zezi in vin Lerwa dan lesyel e i dire tou dilon bann dernyen zour ziska lafen sa move lemonn. Prezans Kris pa vedir ki i vini e ale deswit apre san ki dimoun i remarke, me plito i en peryod letan fikse.—Mt 24:3, not.
Profeser lalwa.
En dimoun ki ti fer bann kopi Labib ki ti’n ganny ekrir dan langaz Ebre. Ler Zezi ti lo later, bann profeser lalwa ti’n vin en group dimoun ki ti’n vin bann eksper dan Lalwa. Zot ti opoz Zezi.—Ezr 7:6, not; Mr 12:38, 39; 14:1.
Profesi.
En mesaz enspire oubyen en mesaz ki sorti kot Bondye. I en revelasyon konsernan lavolonte Bondye ouswa en proklanmasyon son lavolonte. Profesi i osi kapab en lansennyman lo moralite ki sorti kot Bondye, en komannman, en zizman oubyen en revelasyon sa ki pou arive dan lavenir.—Eze 37:9, 10; Da 9:24; Mt 13:14; 2Pyr 1:20, 21.
Profet.
Prokonsil.
Gouverner prensipal en provens ki ti anba lotorite gouvernman oubyen Sena Romen. Sa prokonsil ti annan pouvwar lo larme e i ti annan lotorite pour zize. Menm si Sena Romen ti kapab verifye sa ki i ti pe fer, i ti annan lotorite siprenm lo bann dimoun dan son provens.—Akt 13:7, not; 18:12, not.
Prop, pir.
Dan Labib, sa mo pa refer avek zis lapropte fizik me osi avek mentenir oubyen revin dan en kondisyon ki san okenn defo, san tas, pir e ki napa okenn keksoz ki kapab sali sa dimoun spirityelman oubyen moralman. Dan Lalwa Moiz, sa ti refer avek kondisyon ki en dimoun ti ladan apre ki i ti’n pirifye son lekor atraver en seremoni.—Le 10:10; Ps 51:7; Mt 8:2; 1Ko 6:11.
Prostitye.
En dimoun ki fer relasyon seksyel an deor maryaz espesyalman pour ganny larzan. (Sa mo Grek pour “prostitye” porʹne, i sorti dan en mo ki vedir “vann.”) Ordinerman, sa lekspresyon i relye avek bann madanm menm si Labib i osi koz lo bann zonm ki ti prostitye. Prostitisyon ti ganny kondannen anba Lalwa Moiz e larzan ki en prostitye ti gannyen pa ti kapab ganny ofer konman en kontribisyon pour Zeova. Par kont, bann payen ti servi bann prostitye dan bann tanp pour ganny larzan. (De 23:17, 18; 1Rw 14:24) Dan Labib, sa mo i ganny servi dan en fason senbolik pour dekrir bann dimoun, nasyon ek lorganizasyon ki ador zidol e an menm tan fer krwar ki zot ador Bondye. Par egzanp, liv Revelasyon i dekrir sa lorganizasyon relizye ki apel “Gran Babilonn” konman en prostitye akoz i’n asosye li avek bann dirizan sa lemonn pour ganny pouvwar ek keksoz materyel.—Re 17:1-5; 18:3; 1Kr 5:25.
Proverb.
En fraz oubyen zistwar kourt ki donn en leson, en laverite profon oubyen en lansennyman saz dan zis detrwa mo. Proverb dan Labib i kapab dan laform en problenm oubyen en dikton oubyen zedmo ki pa fasil pour konpran. En proverb i en laverite ki’n ganny eksprimen an servan en langaz senbolik oubyen en legzanp. Serten proverb i ganny servi pour monk oubyen montre en mank respe anver serten dimoun.—Ek 12:9; 2Pyr 2:22.
Prozelit.
Psonm.
En kantik oubyen sanson pour loue Bondye. Bann dimoun ti sant bann psonm avek lanmizik pour ador Bondye. Bann psonm ti osi ganny sante ler zot ti pe ador Zeova piblikman dan son tanp Zerizalenm.—Li 20:42; Akt 13:33; Zak 5:13.
Pti omer.
En mezir pour keksoz solid ki lavaler 2.2 lit oubyen en dizyenm en efa. (Eg 16:16, 18)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Pwenson, sizo.
En zouti ki ti ganny servi pour ekri lo bann materyo parey larzil oubyen lasir. (Ps 45:1; Iza 8:1; Zer 8:8) Sa pwenson oubyen sizo ki ti ganny fer avek metal ti osi ganny servi pour grav bann let lo ros oubyen metal.—Zob 19:24; Zer 17:1.
Pye konnesans sa ki byen ek sa ki mal.
Pye lavi.
R
Raab.
En mo ki ganny servi dan en sans senbolik dan liv Zob, Psonm ek Izai (I pa sa madanm dan liv Zozye). Dan liv Zob, son konteks i ed nou idantifye Raab konman en gro bebet dan lanmer. Dan lezot konteks, sa gro bebet dan lanmer i ganny servi dan en sans senbolik pour reprezant Lezip.—Zob 9:13; Ps 87:4; Iza 30:7; 51:9, 10.
Ranson.
En pri ki ganny peye pour ki en prizonnyen i ganny large, pour liber en dimoun avek soufrans, pese, pinisyon ouswa menm en lobligasyon. Sa pri pa ti toultan ganny peye avek larzan. (Iza 43:3) En ranson ti bezwen ganny peye dan bann diferan sityasyon. Par egzanp, tou bann garson premye ne ek mal zannimo Izrael ti pour Zeova e normalman zot ti ganny met apar pour servis Zeova. Alors en ranson oubyen en pri konpansasyon ti bezwen ganny peye pour liber zot avek sa lobligasyon. (No 3:45, 46; 18:15, 16) Si en toro danzere ki pa ti’n ganny veye ti touy en dimoun, son met ti bezwen pey en ranson pour ki met sa toro pa ganny met amor. (Eg 21:29, 30) Par kont, en ranson pa ti ganny aksepte pour en dimoun ki ti touy en lot dimoun volonterman. (No 35:31) Sa ki pli enportan, Labib i met lanfaz lo sa ranson ki Kris in peye gras a son lanmor konman en sakrifis pour liber bann dimoun obeisan dan pese ek lanmor.—Ps 49:7, 8; Mt 20:28; Efe 1:7.
Reaste.
Dapre Lalwa Moiz, si en Izraelit ti vwar li dan en sityasyon vreman difisil, enn son fanmir pros ti annan drwa menm parfwa i ti oblize ed sa dimoun. Par egzanp, si en dimoun ti’n vin en lesklav, sa fanmir ki ti annan drwa reaste li ti kapab peye pour liber li. Sa dimoun ti osi kapab reaste en bout later, lakaz oubyen menm leritaz en fanmir pros ki ti’n ganny vann akoz problenm finansyel. (Le 25:25-27, 47-54). Lalwa ti osi fer li posib pour ki en vev ti kapab benefisye avek sa laranzman maryaz bofrer, kot en dimoun ti kapab reaste li, setadir marye avek li pour li kapab ganny zanfan. (Ri 4:7-10)—Vwar MARYAZ BOFRER.
Repa Senyer.
En repa kot dipen san lelven ek diven i ganny servi pour reprezant lekor ek disan Kris pour komemor son lanmor. Vi ki dapre Labib, bann Kretyen i devret selebre sa levennman, alor i apropriye pour apel sa levennman “Memoryal” lanmor Kris.—1Ko 11:20, 23-26.
Repantans, repantir.
Rezireksyon.
En dimoun mor ki reganny lavi. Sa mo Grek pour rezireksyon a·naʹsta·sis i literalman vedir “leve, debout.” I annan nef rezireksyon ki’n ganny mansyonnen dan Labib e sa i enkli rezireksyon Zezi par Zeova. Menm si lezot rezireksyon ti ganny fer par Eliya, Elisa, Zezi, Pyer ek Pol, zot ti ganny sa pouvwar avek Bondye. I plan Bondye pour resisit lo later dimoun ki’n fer sa ki byen e bann ki’n fer sa ki mal. (Akt 24:15) Labib i osi dir ki i pou annan en rezireksyon pour bann dimoun ki pou al viv dan lesyel, sa i ganny apele “premye rezireksyon” oubyen “rezireksyon ki pou ganny fer pli boner.” Sa i pour bann Kretyen swazir oubyen bann frer Zezi.—Fil 3:11, not; Re 20:5, 6; Zan 5:28, 29; 11:25.
Rido.
Sa ti ganny fer avek en zoli latwal ki ti ganny brode avek bann reprezantasyon seriben. Sa rido ti separ Sen avek Tre Sen dan latant ladorasyon e dan tanp. (Eg 26:31; 2Kr 3:14; Mt 27:51; Ebr 9:3)—Vwar Lezot lenformasyon B5.
Ros kwen.
En ros ki ganny mete dan kwen kot de miray i zwenn ansanm pour ki sa de miray i reste atase avek kanmarad. Ros kwen prensipal ti sa ros kwen ki ganny mete dan fondasyon. En ros vreman solid ti ganny servi dan bann batiman piblik ek miray lavil. Sa mo i ganny servi dan en fason senbolik pour refer avek fondasyon later e avek Zezi konman “ros kwen sa fondasyon” kongregasyon Kretyen ki ganny konpare avek en lakaz spirityel.—Efe 2:20; Zob 38:6.
Ros moulen.
En ros ron ki annan en trou dan milye, i ganny mete lo en lot ros pour kraz dible. Sa ros ki anba i annan en baton dibwa dan milye e sa baton i antre dan sa ros moulen. Sa i fer li posib pour sa ros moulen vire e kraz dible pour fer lafarin. Dan letan Labib, bann madanm ti servi en ros moulen amen kot lakaz. Vi ki bann dimoun ti depan lo sa ros moulen pour ganny zot dipen sak zour, Lalwa Moiz ti defann konfiske sa ros moulen anler konman en garanti. Bann pli gro ros moulen ti ganny vire par bann zannimo.—De 24:6; Mr 9:42.
Ros sakre.
En pilye drwat, normalman i ti ganny fer avek ros oubyen i ti en ros ki’n ganny met debout. I ti reprezant parti seksyel Baal oubyen lezot fo bondye.—Eg 23:24.
Roulo.
Sa ti ganny fer avek bann gran bout lapo zannimo oubyen papiris anroule lo en baton. Zot ti ekri lo en kote sa lapo oubyen sa papiris. Lapo zannimo ti pli dirab ki papiris. Labib ti ganny ekrir lo bann roulo. Sa ti lafason ki bann liv ti ganny ekrir dan sa lepok. Sa bann roulo ki Pol ti demann Timote pour anmennen ti posibleman bann roulo ki’n ganny fer avek lapo kot i ti annan bann bout Lekritir Ebre. Serten bann roulo Lanmer Mor ti ganny ekrir lo bann bout lapo. (Zer 36:4, 18, 23; Li 4:17-20; 2Ti 4:13)—Vwar PAPIRIS.
Rwayonm Bondye.
S
Sa enn move.
Saba.
Dan langaz Ebre, sa mo i vedir “repoze, arete.” Pour bann Zwif, Saba ti tonm lo setyenm zour lasemenn (depi soley kouse Vandredi ziska soley kouse Sanmdi). Serten lafet dan lannen, ensi ki tou le setyenm ek senkantyenm lannen ti osi bann saba. Personn pa ti devret travay zour Saba eksepte bann pret ki servi dan landrwa sen. Dan bann lannen Saba, later pa ti ganny kiltive e bann Zwif pa ti met presyon lo bann ki ti dwa zot pour pey zot det. Dan Lalwa Moiz, bann restriksyon konsernan Saba ti rezonnab, me bann sef relizye ti gradyelman azout plis restriksyon, sa ti fer ki ler Zezi ti lo later, dimoun ti pe vwar li difisil pour obeir lalwa Saba.—Eg 20:8; Le 25:4; Li 13:14-16; Kol 2:16.
Sadiseen.
En sekt enportan dan larelizyon Zwif. Zot ti bann dimoun ris e serten ti bann pret. Zot ti annan bokou lotorite lo bann aktivite ki ti ganny fer dan tanp. Zot ti rezet plizyer tradisyon oral ek krwayans ki bann Farizyen ti swiv. Zot pa ti krwar dan rezireksyon e ki bann lanz i egziste. Zot ti osi opoz Zezi.—Mt 16:1; Akt 23:8.
Sakrifis.
En lofrann ki ganny prezante avek Bondye pour ki en dimoun i montre son rekonnesans, i aksepte ki i annan tor oubyen ki i oule rekonsilye avek Bondye. Depi Abel, bann imen ti ofer diferan sakrifis volonter, sa ti enkli zannimo. Me ler Lalwa Moiz ti ganny met an plas, sa ti vin en lobligasyon. Bann sakrifis zannimo ti nepli neseser apre ki Zezi ti’n ofer son lavi konman en sakrifis parfe. Kantmenm sa, bann Kretyen i kontinyen ofer bann sakrifis spirityel avek Bondye.—Ze 4:4; Ebr 13:15, 16; 1Zan 4:10.
Sakrifis lape.
En sakrifis ki ti ganny ofer avek Zeova pour fer lape avek li. Sa dimoun ek son fanmir ki ti anmenn sa sakrifis, sa pret ki ti ofer sa sakrifis ek tou bann pret ki ti pe travay sa zour ti manz sa lavyann. Ler sa lagres ti pe brile, sa loder lafimen ki ti monte ti fer plezir Zeova. Disan ki reprezant lavi ti osi ganny ofer avek li. I ti konmsi bann pret ek bann ki ti pe ofer sa sakrifis ti pe manz en repa ansanm avek Zeova, pour montre ki i annan lape antre zot.—Le 7:29, 32; De 27:7.
Sakrifis remersiman.
Sa ti en sakrifis lape ki en dimoun ti ofer pour loue Bondye pour tou keksoz e pour son lanmour fidel. Sa zannimo ki ti pe ganny ofer, dipen san lelven ek dipen ki ti annan lelven ti ganny manze. Lavyann sa zannimo ti bezwen ganny manze menm zour.—2Kr 29:31.
Sakrifis reparasyon.
Samari.
Lavil oubyen kapital rwayonm sa dis tribi dan nor Izrael pour apepre 200 an. Teritwar antye rwayonm sa dis tribi ti osi ganny apele Samari. Sa lavil ti ganny konstri lo montanny Samari. Dan letan Zezi, Samari ti en distrik ki ti ant Galile dan nor e Zide dan sid. I pa ti en teritwar ki Zezi ti pres ladan me par ler i ti pas laba e koz avek zabitan sa teritwar. Pyer ti servi sa dezyenm lakle Rwayonm ler bann Samariten ti ganny lespri sen. (1Rw 16:24; Zan 4:7; Akt 8:14)—Vwar Lezot lenformasyon B10.
Samariten.
O konmansman, sa ti bann Izraelit dan sa dis tribi dan nor, me apre ki bann Asiriyen ti konkerir Samari an 740 avan Kris, sa non ti osi refer avek bann etranze ki bann Asiriyen ti fer vin reste Samari. Dan letan Zezi, sa non ti nepli refer avek en pep ki reste dan en serten rezyon oubyen dimoun ki annan menm lorizin, me i ti plito refer avek en sekt relizye ki ti baze dan zalantour Sekenm ek Samari. Sa sekt ti annan bann krwayans ki ti vreman diferan avek larelizyon Zwif.—Zan 8:48.
Sanktifye.
Sanktifye i ler ou fer en keksoz vin sen oubyen ler en keksoz i ganny separe oubyen met apar pour Zeova. I osi kapab vedir pirifye. Ler en dimoun oubyen en keksoz i ganny sanktifye, sa i vedir ki sa dimoun pe fer en travay pour Zeova oubyen ki sa keksoz i zis kapab ganny servi pour Zeova. Ler Zeova i dir ki i pou sanktifye son lekor, sa i vedir ki i pou montre tou son kreasyon ki i sen.—Eze 38:23; Mt 6:9; Zan 17:17; 1Ko 1:2.
Sannedren.
Sanson pour dimoun ki pe monte.
En lekspresyon ki ganny trouve dan lentrodiksyon Psonm 120-134. Menm si i annan diferan pwennvi lo sa fraz, en kantite dimoun i krwar ki ler bann Izraelit ki ador Bondye ti pe “monte” pour al Zerizalenm, zot ti sant sa 15 psonm. Lavil Zerizalenm ti anler dan bann montanny Zida e bann Izraelit ti al laba pour asiste sa trwa lafet enportan ki ti ganny fer tou le lannen.
Saret.
Satan.
Satrap.
Sea.
En mezir pour keksoz solid lavaler apepre 7.33 lit. Sa i ganny kalkile dapre lavaler en lot mezir pour keksoz likid ki apel bat. (2Rw 7:1)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Sebat.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i onzyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e senkyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Sa mwan ti konmans milye Zanvye e fini milye Fevriye. (Zek 1:7)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Sef pret.
Dan Lekritir Ebre, sa i en lot tit pour “granpret.” Dan Lekritir Grek Kretyen, en sef pret ti en zonm ki ti pli enportan parmi bann pret, sa ti enkli bann ki ti nepli granpret ek bann sef sa 24 group pret.—2Kr 26:20; Ezr 7:5; Mt 2:4; Mr 8:31.
Sekel.
En mezir prensipal Ebre ki ti ganny servi pour pwa e larzan. Sa pwa ti apepre 11.4 granm. Petet sa lekspresyon “sekel ki ganny servi dan landrwa sen” ti en fason koze pour met lanfaz lo lenportans ki sa pwa i devret egzakt oubyen i devret parey sa enn ki ganny servi kot tabernak. Petet i ti annan en sekel rwayal (ki ti diferan avek en sekel normal) oubyen en sekel ki ti reste kot pale lerwa.—Eg 30:13.
Sekre ki sakre.
Sekt.
En group dimoun ki swiv serten krwayans oubyen en lider e ki annan zot prop krwayans. I ti annan de sekt enportan dan larelizyon Zwif, bann Farizyen ek bann Sadiseen. Bann dimoun ki pa ti Kretyen ti osi konsider bann Kretyen konman en “sekt” e apel zot “sekt bann Nazareen,” petet akoz zot ti panse ki sa ti en group ki ti’n separe avek larelizyon Zwif. I ti osi annan bann sekt ki ti sorti dan kongregasyon Kretyen, parey “sekt Nikola” ki ganny mansyonnen dan liv Revelasyon.—Akt 5:17, not; 15:5, not; 24:5; 28:22; Re 2:6; 2Pyr 2:1.
Sela.
En mo teknik pour lanmizik oubyen parol ki ganny resite dan Psonm ek Abakouk. I kapab en poz dan en kantik oubyen dan lanmizik oubyen tou le de pour ki dimoun i medite an silans oubyen pour met lanfaz lo santiman ki fek ganny eksprimen. Tradiksyon Grek Septant i servi sa mo di·aʹpsal·ma pour sa mo sela e i vedir “poz lanmizik.”—Ps 3:4; Ab 3:3.
Sele.
En keksoz ki ti ganny servi pour fer en mark (ordinerman lo larzil oubyen lasir). En sele ti ganny servi pour montre lekel ki loter en dokiman, ki sa dokiman i vre oubyen konman en laprev en lagreman. En dokiman, latonm, laport oubyen lezot keksoz ti ganny sele pour ki keksoz pa ganny sanze apre. Lontan, bann sele ti ganny fer avek ros, ivwar oubyen dibwa. Bann let alfabet oubyen desen ti ganny grave lanver lo sa sele. Dan en fason senbolik, sele i ganny servi pour montre ki en keksoz in ganny stanpe konman en keksoz ki vre, ki sa keksoz i pour en serten dimoun oubyen ki sa keksoz i kasyet oubyen sekre.—Eg 28:11; Ne 9:38; Re 5:1; 9:4.
Semen.
Dan Labib, sa lekspresyon pe refer senbolikman avek en fason fer keksoz oubyen en kondwit ki Zeova i aprouve oubyen pa aprouve. Sa lekspresyon sa “Semen” ti ganny servi pour koz lo bann disip Zezi Kri akoz zot fason viv ti baze lo lafwa dan Zezi Kri e zot ti swiv son legzanp.—Akt 19:9.
Seminit.
En mo ki ganny servi dan lanmizik. Literalman sa mo i vedir “wityenm” e i kapab pe refer avek en not lanmizik ki ba. Pour bann lenstriman lanmizik, petet sa ti refer avek bann lenstriman ki ti fer bann son ki ba. Pour bann sanson, petet i ti refer avek lanmizik ki ti ganny zwe lo en not ki ba e dimoun ti sant lo sa menm ton.—1Kr 15:21; Ps 6:Len; 12:Len.
Sen, Lasanm Sen.
Sa i premye e pli gran lasanm dan latant ladorasyon e dan tanp. I diferan avek Tre Sen ki ti sa lasanm pli pti e pli dan fon dan latant ladorasyon e dan tanp. Dan latant ladorasyon, dan Lasanm Sen, i ti annan en sandelye annor, en lotel annor kot lansan ti ganny brile, en latab pour dipen prezantasyon ek bann vesel annor. Tandis ki dan Lasanm Sen dan tanp, i ti annan en lotel annor, dis sandelye annor ek dis latab dipen prezantasyon. (Eg 26:33; Ebr 9:2)—Vwar Lezot lenformasyon B5 ek B8.
Sen, sentete.
Zeova i konpletman sen. Sentete i ler en keksoz i konpletman pir moralman e sakre. (Eg 28:36; 1Sa 2:2; Pr 9:10; Iza 6:3) Dan langaz Ebre e Grek, sa kalite i aplikab avek bann imen (Eg 19:6; 2Rw 4:9), bann zannimo (No 18:17), bann keksoz (Eg 28:38; 30:25; Le 27:14), bann landrwa (Eg 3:5; Iza 27:13), bann peryod letan (Eg 16:23; Le 25:12) ek bann aktivite (Eg 36:4). Sen oubyen sentete i vedir separe oubyen ganny sanktifye par sa Bondye ki sen oubyen ganny met apar pour servis Zeova. Dan Lekritir Grek Kretyen, sen oubyen sentete i vedir, ganny met apar pour Bondye e i osi enplik lapirte dan nou kondwit personnel. (Vwar SANKTIFYE.)—Mr 6:20; 2Ko 7:1; 1Pyr 1:15, 16.
Seol.
Serafen.
Seriben.
Bann lanz ki annan bokou lotorite ek bann responsabilite spesyal. Zot diferan avek bann serafen.—Ze 3:24; Eg 25:20; Iza 37:16; Ebr 9:5.
Serman.
En serman i ganny fer pour sertifye ki en keksoz i vre oubyen i en promes ki en dimoun i fer konmkwa i pou fer ouswa pa fer en serten keksoz. Souvandfwa i ti en ve ki ti ganny fer avek en dimoun enportan, spesyalman Bondye. Zeova ti reasir Abraam ki son lalyans pa ti pou sanze par fer en serman.—Ze 14:22; Ebr 6:16, 17.
Servis sakre.
Serviter kongregasyon, asistan ministeryel.
Dan langaz Grek, sa i ganny tradwir di·aʹko·nos ki vedir “minis” oubyen “serviter.” En “serviter kongregasyon” i en dimoun ki servi konman en asistan pour konsey ansyen dan kongregasyon. I bezwen annan bann kalite ki dan Labib pour li kapab kalifye pour sa privilez.—1Ti 3:8-10, 12.
Sez ziz, tribinal.
Sa ti souvan en sez ki ti lo en platform deor. I ti annan bann peron pour mont lo sa platform. Bann o zofisye ti servi sa platform pour koz e anons zot desizyon avek lafoul. Sa lekspresyon “sez ziz Bondye” e “sez ziz Kris” i reprezant laranzman Zeova pour ziz limanite.—Ro 14:10, not; 2Ko 5:10, not; Zan 19:13.
Sezar.
Non en fanmir Romen ki ti vin en tit pour bann lanperer Romen. Bann lanperer ki’n ganny mansyonnen dan Labib i Ogis, Tiber ek Klod e menm si non Nero pa’n ganny mansyonnen, sa tit i aplik pour li osi. “Sezar” i osi reprezant lotorite, gouvernman oubyen Leta dan Lekritir Grek Kretyen.—Mr 12:17; Akt 25:12.
Sinagog.
Sa mo i vedir “rasanble ansanm, en rasanbleman.” Me dan Labib, laplipar ditan, i vedir sa batiman oubyen landrwa kot bann Zwif ti zwenn ansanm pour lir Labib, prese, ganny ansennyen e fer lapriyer. Dan letan Zezi, sak lavil ti annan en sinagog e dan bann gran lavil, i ti annan plis ki enn.—Li 4:16; Akt 13:14, 15.
Siny.
En lobze, en aksyon, en sityasyon oubyen en keksoz ekstraordiner ki reprezant en lot keksoz ki pe arive la konmela ouswa ki pou arive dan lavenir.—Ze 9:12, 13; 2Rw 20:9; Mt 24:3; Re 1:1.
Siny dedikasyon ki sen.
En plak klate ki’n ganny fer avek lor pir e ki sa parol dan langaz Ebre “Zeova i sen” ti’n grave lo la. I ti ganny mete devan lo tirban en granpret. (Eg 39:30)—Vwar Lezot lenformasyon B5.
Siporter parti Erod.
Zot ti osi ganny apele bann Erodyen. Zot ti en parti nasyonalis ki ti siport politik bann lerwa Erod ki Ronm ti’n apwente pour diriz bann Zwif. I tre probab ki serten Sadiseen ti manm sa parti. Bann Erodyen ti zwenn ansanm avek bann Farizyen pour opoz Zezi.—Mr 3:6.
Siri, Siriyen.
Dan Lekritir Grek Kretyen, Siri ti en provens Romen e Antyos ti son kapital. Siri dan Lekritir Grek Kretyen ti preski menm teritwar ki Siri dan Lekritir Ebre (Siri i osi ganny apele Aram). Palestin ti osi anba kontrol gouverner Siri.—Li 2:2; Akt 18:18; Gal 1:21.
Sirkonsizyon, sirkonsi.
Sirt.
Sa i en landrwa kot i annan de tre gran labe lo lakot Latinizi ek Libi, Nor Lafrik, ki ti ranpli avek bann ban disab ki ti pe toultan sanz pozisyon ler mare ti sanze. Sa ti fer sa landrwa danzere e bann maren ti per pour al laba. (Akt 27:17)—Vwar Lezot lenformasyon B13.
Sirveyan.
En zonm ki annan sa responsabilite pour pran swen avek kongregasyon Bondye. Sa term i sorti dan sa mo Grek e·piʹsko·pos ki vedir veye e proteze. Sa de mo, “sirveyan” ek “ansyen” (pre·sbyʹte·ros) pe refer avek menm responsabilite ki en zonm i annan dan kongregasyon Kretyen. Sa mo “ansyen” i met lanfaz lo bann kalite ki en dimoun matir i annan e sa mo “sirveyan” lo bann responsabilite ki sa dimoun i annan.—Akt 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Pyr 5:2, not.
Sitern.
En basen delo ki ti souvandfwa ganny fouye dan later pour stok delo lapli.
Sivann.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i trwazyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e nevyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Sa mwan ti konmans milye Me e fini milye Zen. (Es 8:9)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Siyon, Montanny Siyon.
Zebouz ti non en lavil ki ganny antoure avek bann miray kot bann Zebouzit ti reste. Sa lavil ti lo en pti montanny sides avek Zerizalenm. Apre ki David ti’n pran sa lavil, i ti konstri son pale lo la e sa pti montanny ti finalman ganny apele “Lavil David.” (2Sa 5:7, 9) Siyon ti vin en montanny sakre pour Zeova ler David ti anmenn Lars laba. Pli tar, sa non ti enkli landrwa kot tanp ti ganny konstri lo Montanny Moriya e osi par ler, lavil Zerizalenm antye. Dan Lekritir Grek Kretyen, Siyon i annan en sans senbolik.—Ps 2:6; 1Pyr 2:6; Re 14:1.
Sizo.
Bann zouti ki ti ganny servi dan tabernak e dan tanp. Zot ti ganny fer avek lor oubyen kwiv. Petet zot ti ganny servi pour koup lanmes lalanp.—2Rw 25:14.
Sorsye.
En dimoun ki servi pouvwar ki sorti kot bann demon oubyen bann move lanz.—Akt 13:6.
Sotrel.
Swazir, vers delwil.
Sa mo dan langaz Ebre i vedir “vid oubyen pas en likid lo en keksoz.” Ler en dimoun oubyen en lobze ti ganny dedye pour en servis spesyal, delwil ti ganny verse lo zot. Dan Lekritir Grek Kretyen, sa mo i ganny servi osi ler lespri sen i ganny verse lo bann ki’n ganny swazir pour al viv dan lesyel.—Eg 28:41; 1Sa 16:13; Li 4:18; Akt 10:38; 2Ko 1:21.
T
Tabernak.
En latant ladorasyon ki ti kapab ganny deplase e ki bann Izraelit ti servi ler zot ti sorti Lezip. Lars lalyans Zeova ti reste dan sa latant e sa ti reprezant prezans Bondye. I ti ganny servi pour ofer sakrifis e konman en landrwa ladorasyon. Parfwa i ti osi ganny apele “latant renyon.” I ti en striktir ki ti ganny fer avek bann kad dibwa e i ti ganny kouver avek latwal linenn ki bann seriben ti’n ganny brode lo la. I ti ganny divize dan de lasanm, sa premye ti lasanm Sen e sa dezyenm ti lasanm Tre Sen. (Zoz 18:1; Eg 25:9)—Vwar Lezot lenformasyon B5.
Talan.
Sa pli gro mezir Ebre ki ti ganny servi pour pwa ek larzan. En talan ti 34.2 kilo tandis ki en talan Grek ti pli pti e i ti apepre 20.4 kilo. (1Kr 22:14; Mt 18:24)—Vwar Lezot lenformasyon B14.
Tamouz.
(1) Sa i non en bondye. Bann madanm Ebre ki ti enfidel ti plere akoz sa bondye ler zot ti Zerizalenm. Serten dimoun i krwar ki Tamouz ti en lerwa me apre son lanmor i ti ganny konsidere konman en bondye. Dan bann liv Simeryen, Tamouz i ganny apele Doumouzi e zot dir ki i ti lanmoure Inanna, en bondye fertilite, (pour bann Babilonnyen Istar). (Eze 8:14) (2) Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa ti katriyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e dizyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Sa mwan ti konmans milye Zen ziska milye Zilyet.—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Tanp.
Tanp i sa batiman Zerizalenm ki ti sant ladorasyon bann Zwif e ki ti ranplas latant ladorasyon (tabernak). Premye tanp ti ganny konstri par Salomon e i ti ganny detrir par bann Babilonnyen. Dezyenm tanp ti ganny konstri par Zeroubabel ler bann Zwif ti retournen sorti an egzil e pli tar i ti osi reganny konstri par Erod Legran. Dan Labib, tanp i souvandfwa ganny apele “lakaz Zeova.” (Ezr 1:3; 6:14, 15; 1Kr 29:1; 2Kr 2:4; Mt 24:1)—Vwar Lezot lenformasyon B8 ek B11.
Tartar.
Dan Lekritir Grek Kretyen, sa i pa en landrwa me en kondisyon kot bann lanz dezobeisan dan letan Noe ti ganny abese. I konmsi zot ti ganny zete dan en prizon. Dan 2 Pyer 2:4, sa verb tar·ta·roʹo (“ganny zete dan Tartar”) pa vedir ki “bann lanz ki ti’n fer pese” ti ganny zete dan en prizon anba later parey serten lezann payen ti dir ki bann bondye enferyer ti ganny zete dan Tartar. Sa i pa vre, plito sa bann move lanz ti ganny abese par Bondye kot zot ti perdi zot plas ek privilez e zot ti dan fernwanr an sa ki konsern plan Bondye. Labib i dir ki sa fernwanr i vedir ki sa bann lanz pou finalman ganny detrir eternelman ansanm avek Satan. Alor, ganny zete dan Tartar i montre ki sa bann lanz rebel in ganny abese pli ba posib. Tartar i pa menm zafer avek sa “labim” ki Revelasyon 20:1-3 i koz lo la.
Tebet.
Apre ki bann Zwif ti’n sorti an egzil Babilonn, sa i dizyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e katriyenm mwan lo kalandriye normal Zwif. I ti konmans milye Desanm e fini milye Zanvye. An zeneral, i ti ganny apele “dizyenm mwan.” (Es 2:16)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Terafim.
Sa i bann bondye fanmir oubyen zidol ki dimoun ti konsilte pour konnen ki pou arive. (Eze 21:21) Serten ti dan grander ek laform en zonm, tandis ki lezot ti ptipti. (Ze 31:34; 1Sa 19:13, 16) Bann dekouvert arkeolozik Mezopotami i montre ki en dimoun ki ti annan sa bann zidol ki ti pou ganny leritaz lafanmir. (Petet sanmenm sa ki Rasel ti pran bann terafim son papa.) I pa paret ki sa ti leka Izrael, menm si zot ti ador bann zidol dan letan bann ziz e osi dan letan bann lerwa. Bann terafim ti osi parmi bann keksoz ki Lerwa Zosya ti detrir.—Zi 17:5; 2Rw 23:24; Os 3:4.
Tir osor.
Pour tir osor oubyen fer desizyon, dimoun ti servi bann pti ros ek bout dibwa. Bann pti ros oubyen pti bout dibwa ti ganny mete dan en lenz oubyen dan en vesel e ganny sekwe. Sa pti ros oubyen bout dibwa ki ti tonbe oubyen ganny tire ti ganny servi pour fer sa desizyon. Souvandfwa, tir osor ti ganny fer apre en lapriyer. Sa mo ti ganny servi dan en sans literal e senbolik pour refer avek en “par” oubyen “porsyon.”—Zoz 14:2; Ps 16:5; Pr 16:33; Mt 27:35.
Tirban.
En latwal ki ti ganny anmare oubyen anvlope lo latet. Sa tirban ki granpret ti mete ti ganny fer avek en bon latwal linenn e en plak lor ti ganny anmare devan avek en lakord ble. Lerwa ti met son kouronn par lao son tirban. Zob ti servi sa mo dan en fason senbolik ler i ti konpar son lazistis avek en tirban.—Eg 28:36, 37; Zob 29:14; Eze 21:26.
Tisri.—
Vwar ETANIM ek Lezot lenformasyon B15.
Tonbe, fer lezot tonbe.
Sa mo dan langaz Labib i refer avek ‘tonbe,’ ‘pros pour tonbe,’ ‘fer en fo pa’ oubyen met en keksoz ki fer lezot tonbe. Souvandfwa, sa bann mo i ganny servi dan en sans senbolik e zot kapab annan diferan sans dapre konteks. Par egzanp, i kapab vedir fer pese oubyen aret servi Bondye akoz nou’n ganny ofanse. I osi kapab vedir fer lezot fer pese, aret servi Bondye, aret annan konfyans dan Bondye, Zezi oubyen zot bann reprezantan.—Ps 119:165; Mt 5:29; 18:6; 26:31; Mr 6:3; 2Ko 6:3; Zak 3:2.
Tre Sen, Lasanm Tre Sen.
Lasanm pli dan fon dan latant ladorasyon e dan tanp kot lars lalyans ti ganny mete. I ti osi ganny apele Sen bann Sen. Dapre Lalwa Moiz, zis granpret ki ti annan drwa pour antre dan Tre Sen e i ti kapab fer sa zis en fwa par an ler pep Izrael ti selebre Zour Rekonsilyasyon.—Eg 26:33; Le 16:2, 17; 1Rw 6:16; Ebr 9:3.
Tronpet.
En lenstriman lanmizik ki ganny fer avek metal ki ou soufle ladan pour li zwe. I ti osi ganny soufle ler pe donn en sinyal. Dan Nonm 10:2, Zeova ti donn lord pour fer de tronpet annarzan ki ti pou ganny servi pour fer diferan son pour fer lepep zwenn ansanm, lev kan oubyen al lager. Aparaman, sa bann tronpet ti drwat kontrerman avek bann korn ki ti ganny servi konman tronpet. Sa bann korn ti bann vre korn zannimo. I ti osi annan lezot tronpet ki ti ganny servi pour zwe lanmizik dan tanp. Dan en sans senbolik, bann tronpet ti ganny soufle zis avan bann zizman Zeova e avan ki bann levennman enportan ti ganny anonse.—2Kr 29:26; Ezr 3:10; 1Ko 15:52; Re 8:7–11:15.
V
Ve.
Vis.
Sa mo i sorti dan sa mo Grek a·selʹgei·a. I annan pour fer avek bann pese grav ki kont lalwa Bondye. Sa bann move aksyon i ganny fer san okenn laont, avek lardyes ek en leta lespri tanpi konnen, kot en dimoun i mepriz e mank respe anver lotorite, lalwa ek bann standar drwat Bondye. Sa pa pe refer avek bann pti fot.—Ga 5:19; 2Pyr 2:7.
Vre Bondye.
Sa i en fason ki sa lekspresyon Ebre pour “sa Bondye” in ganny tradwir. Souvan, sa lekspresyon i ganny servi an Ebre pour fer en diferans ant sa sel vre Bondye Zeova ek bann fo bondye. Sa lekspresyon “sa vre Bondye” i donn sa menm sans ki sa lekspresyon Ebre dan sa konteks.—Ze 5:22, 24; 46:3; De 4:39.
W
Wadi.
Z
Zakob.
Garson Izaak ek Rebeka. Pli tar, Bondye ti apel li Izrael e i ti vin sef fanmir (patriars) pep Izrael (ki ti ganny apele bann Izraelit e pli tar bann Zwif). I ti papa sa 12 garson ki pli tar zot ek zot desandans ti form sa 12 tribi nasyon Izrael. Nasyon oubyen pep Izrael ti osi kontinyen ganny apele Zakob.—Ze 32:28; Mt 22:32.
Zapot.
Zedoutoun.
En mo ki nou pa konnen ki i vreman vedir. Sa mo i aparet dan lentrodiksyon Psonm 39, 62 ek 77. I paret ki sa bann parol i bann lenstriksyon lo konman pour zwe sa psonm, petet en stil lanmizik oubyen lenstriman lanmizik. I ti annan en mizisyen ki ti en Levit ki ti apel Zedoutoun, alor i posib ki sa stil lanmizik oubyen lenstriman ti annan pour fer avek li oubyen son bann garson.
Zeenn.
Non Grek pour Vale Inonm ki ti dan sid e sid was ansyen lavil Zerizalenm. (Zer 7:31) Profet Zeremi ti profetize ki bann lekor mor ti pou ganny zete dan sa landrwa. (Zer 7:32; 19:6) Napa okenn levidans ki montre ki bann zannimo ek dimoun ti ganny zete vivan dan Zeenn pour ganny brile ouswa ganny tourmante. Alor, sa landrwa pa kapab reprezant en landrwa envizib kot bann nanm i ganny tourmante eternelman dan en dife literal. Plito Zezi ek son bann disip ti servi sa mo Zeenn, dan en fason senbolik pour refer avek en pinisyon eternel, “dezyenm lanmor,” setadir destriksyon eternel.—Re 20:14; Mt 5:22; 10:28.
Zennen.
Pa manz nanryen pour en serten peryod letan. Bann Izraelit ti zennen Zour Rekonsilyasyon, ler zot ti dan problenm e ler zot ti bezwen gidans Bondye. Bann Zwif ti zennen kat fwa par an pour komemor bann maler ki ti’n ariv zot dan zot listwar. Bann Kretyen pa oblize zennen.—Ezr 8:21; Iza 58:6; Li 18:12.
Zeova.
Non Bondye an Kreol pour sa kat let Ebre oubyen Tetragram ki aparet plis ki 7000 fwa dan sa tradiksyon Labib.—Vwar Lezot lenformasyon A4 ek A5.
Zetwal granmaten.
Zibile.
Tou le senkantyenm lannen depi ki Izrael ti antre dan later promiz. Pandan sa lannen Zibile, later ti bezwen repoze e bann lesklav Ebre ti ganny libere. Bann later zeritye ki ti’n ganny vann ti bezwen ganny rann. Dan en sans, sa lannen antye ti en letan selebrasyon, en lannen liberte kot sa nasyon ti revin parey o konmansman ler Bondye ti etabli li.—Le 25:10.
Zida.
Sa ti non katriyenm garson Zakob avek Lea. Ler i ti pros pour mor, Zakob ti predir ki en gran dirizan ki ti pou dirize pour touzour ti pou sorti dan desandans Zida. Zezi, konman en imen, ti en desandans Zida. Zida ti osi non en tribi e pli tar non en rwayonm. Sa de tribi Izrael, Zida ek Benzamen e osi bann pret ek Levit ti form rwayonm Zida oubyen rwayonm dan sid. Zida ti dan sid pei, kot Zerizalenm ek tanp osi ti ete.—Ze 29:35; 49:10; 1Rw 4:20; Ebr 7:14.
Zidol, ador zidol.
En zidol i en reprezantasyon oubyen en stati en keksoz reel oubyen imaziner ki dimoun i kapab adore. Ladorasyon zidol i ler en dimoun i demontre devosyon, lanmour oubyen ador en zidol.—Ps 115:4; Akt 17:16; 1Ko 10:14.
Ziv.
Non sa dezyenm mwan lo kalandriye relizye Zwif e wityenm mwan lo kalandriye normal Zwif. Mwan Ziv ti konmans milye Avril ziska milye Me. Pli tar i ti ganny apele Iyar dan Talmoud Zwif ek lezot liv ki ti ganny ekrir apre ki bann Zwif ti’n sorti an Egzil Babilonn. (1Rw 6:37)—Vwar Lezot lenformasyon B15.
Ziz.
Bann zonm ki Zeova ti swazir pour sov son pep pandan sa letan avan bann Izraelit ti ganny dirize par bann lerwa.—Zi 2:16.
Zon.
En kalite plant ki pous dan bann landrwa kot i annan bokou delo. Sa zon ki Labib i koz lo la i apel Arundo donax. (Zob 8:11; Iza 42:3; Mt 27:29; Re 11:1)—Vwar BATON POUR MEZIRE.
Zoug.
En bar ki annan bann pake lour anpandan lo son de bout ki en dimoun ti anmennen lo son zepol. I ti osi en bar dibwa ki ti ganny mete lo likou de zannimo (ordinerman bann bef) ler zot ti pe trenn en lekipman pour labour later oubyen trenn en saret. Bann lesklav ti osi servi bann zoug pour anmenn keksoz lour e akoz sa, zoug i ganny servi dan en sans senbolik pour reprezant lesklavaz, soumisyon anba lotorite en lot dimoun, martir ek soufrans. Ler en zoug i ganny retire oubyen kase, sa i vedir ki sa dimoun i nepli en lesklav, i nepli ganny dominen oubyen eksplwate, sa dimoun i lib.—Le 26:13; Mt 11:29, 30.
Zour Preparasyon.
Zour Rekonsilyasyon.
Sa ti zour sen pli enportan pour bann Izraelit. Sa zour ti osi ganny apele Yonm Kipour, (en mo Ebre yohm hak·kip·pu·rimʹ, “sa zour kot pese i ganny kouver”). I ti tonm le 10 Etanim (Septanm/Oktob lo nou kalandriye). Zis sa zour ki granpret ti kapab antre dan Tre Sen dan latant ladorasyon oubyen dan tanp pour ofer disan pour kouver son pese, pese lezot Levit ek pese lepep. Dan Lekritir Ebre, sa ti enplik bann sakrifis ki ti ganny fer pour ki dimoun i kapab apros oubyen ador Bondye. Anba Lalwa Moiz, bann sakrifis ti ganny fer regilyerman e spesyalman Zour Rekonsilyasyon pour ki bann dimoun ek pep Izrael i rekonsilye avek Bondye menm si zot ti enparfe. I ti en zour lasanble sen kot dimoun ti zennen. I ti osi en zour saba kot personn pa ti travay. Sa bann sakrifis ti reprezant sakrifis ki Zezi ti pou fer pour kouver pese tou dimoun enn fwa pour tou, pour ki bann imen i rekonsilye avek Zeova.—Le 23:27, 28; Akt 27:9, not; Kol 1:20; Ebr 9:12.
Zour Zizman.
En zour oubyen en peryod letan spesifik kot serten group dimoun, nasyon oubyen bann imen an zeneral pou bezwen rann kont avek Bondye. I kapab sa letan kot bann ki merit lanmor pou ganny egzekite oubyen ler serten dimoun pou ganny sove e ganny lavi eternel. Zezi ek son bann zapot ti osi dir ki i ti pou annan en “Zour Zizman” dan lavenir pa zis pour bann dimoun ki vivan me osi pour bann ki’n mor.—Mt 12:36.
Zous.
Sa bondye pli enportan parmi bann bondye Grek. Ler i ti Lis, bann Grek ti krwar ki Barnabas ti Zous. O bor lavil Lis, i ti annan bann lenskripsyon tel parey “bann pret Zous” ek “Zous, sa bondye soley” ki’n ganny dekouver. Sa bato ki Pol ti lo la ler i ti kit Malt ti annan stati “bann garson Zous,” setadir sa de zimo ki apel Kastor ek Poliks.—Akt 14:12; 28:11.
Zwif.
En dimoun ki sorti dan tribi Zida apre ki sa dis tribi Izrael ti ganny detrir. (2Rw 16:6) Apre legzil Babilonn, bann Izraelit ki ti sorti dan nenport ki tribi ki ti’n retourn Izrael ti osi ganny apele Zwif. (Ezr 4:12) Pli tar, dan lemonn antye, sa mo Zwif ti ganny servi pour disteng bann Izraelit avek bann dimoun sorti dan lezot nasyon. (Es 3:6) Sa mo i osi ganny servi senbolikman par zapot Pol ler i pe montre ki nasyonalite en dimoun pa enportan dan kongregasyon Kretyen.—Ro 2:28, 29; Ga 3:28.