ESTUDIO 22
C’AY 15 Laʼ lac ñuqʼuesan i Yalobil Dios
Chucoch wen ñuc i cʼʌjñibal i cʼabaʼ Jehová tiʼ tojlel Jesús
«Tsaʼ cʌqʼueyob i cʌn a cʼabaʼ, i mi caj c chʌn acʼ ti cʌñol» (JUAN 17:26).
TEMA
Mi caj laj qʼuel chuqui i sujmlel cheʼ Jesús tsiʼ yʌlʌ chaʼan tsiʼ yʌcʼʌ ti cʌjñel i cʼabaʼ Jehová, bajcheʼ tsiʼ pʌsʌ chaʼan chʼujulʌch yicʼot chaʼan mach i sujmic tsaʼ bʌ i yʌlʌ Satanás tiʼ tojlel Jehová.
1, 2. a) ¿Chuqui tsiʼ mele Jesús cheʼ ti acʼʌlel chaʼan jiñi 14 de nisán? b) ¿Chuqui mi caj laj qʼuel ti ili estudio?
TI JUEVES ti acʼʌlel cheʼ ti 14 de nisán ti jabil 33, Jesús tsiʼ cʼuxu i waj yicʼot jiñi i yapóstolob. Cheʼ bʌ tsaʼ ujtiyob ti cʼux waj tsaʼ caji i ñuqʼuesʌben i pusicʼal jiñi i yapóstolob come yujil chaʼan tsʼitaʼ jax yom chaʼan miʼ yʌjqʼuel tiʼ cʼʌb jiñi i contrajob, miʼ ticʼlʌntel i miʼ tsʌnsʌntel. Cheʼ bʌ muqʼuix caj i sujtelob, Jesús tsiʼ mele jumpʼejl oración wen ñuc bʌ i cʼʌjñibal, ti Juan capítulo 17 mi lac taj jiñi oración tsaʼ bʌ i mele.
2 Ti ili estudio mi caj laj qʼuel chuqui miʼ pʌsbeñonla jiñi oración tsaʼ bʌ i mele Jesús. Mi caj laj qʼuel chuqui tsaʼ bʌ i ñumen pensari ti jiñi bʌ ora yicʼot chuqui tsaʼ bʌ i ñumen acʼʌ ti ñuc cheʼ bʌ wʌʼan ti pañimil (mulawil).
«TSAʼ CɅQʼUEYOB I CɅN A CʼABAʼ»
3. ¿Chuqui tsiʼ yʌlʌ Jesús tiʼ tojlel i cʼabaʼ Jehová, i chuqui yom i yʌl jiñi? (Juan 17:6, 26).
3 Jesús tsiʼ sube Jehová ti oración: «Tsaʼ cʌqʼueyob i cʌn a cʼabaʼ». Chaʼyajl tsiʼ yʌlʌ iliyi, jin chaʼan miʼ mejlel la cʌl chaʼan Jesús miʼ wen qʼuel ti ñuc i cʼabaʼ i Tat (pejcan Juan 17:6, 26). ¿Pero jin jach ba woli (choncol) i taj ti tʼan chaʼan tsiʼ pʌsʌ chaʼan i cʼabaʼ Dios jiñʌch Jehová? Mach jiñiqui. Jiñi xcʌntʼañob yujilobix chuqui i cʼabaʼ Jehová come judíojob, i cheʼ jaʼel yaʼ ti Tsʼijbujel hebreo miʼ wen tilel i cʼabaʼ Jehová. Cheʼ bʌ tsiʼ yʌlʌ chaʼan tsiʼ yʌcʼʌ ti cʌjñel i cʼabaʼ Dios woli (yʌquel) i yʌcʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan tsiʼ pʌsʌ bajcheʼ yilal Jehová, chuqui ñaʼtʌbil i chaʼan yicʼot chuqui tac miʼ mel (chaʼlen). Jesús miʼ mejlel i wen pʌs bajcheʼ yilal Jehová come jiñʌch ñumen i cʌñʌ bʌ.
4, 5. a) ¿Chucoch tajol miʼ cʼotel lac ñumen cʼuxbin juntiquil lac piʼʌl? Alʌ jumpʼejl ejemplo. b) ¿Chuqui tsiʼ colta jiñi apóstolob chaʼan miʼ ñumen cʌñob Jehová?
4 Chaʼan mi lac chʼʌmben i sujm, laʼ lac ñaʼtan ili lajiya. Laʼcu lac ñaʼtan chaʼan yaʼ ti a congregación an juntiquil anciano doctor bʌ i cʼabaʼ David, wem bʌ doctor. Tajol wajalix a cʌñʌ, pero ti jumpʼejl bʌ qʼuin maʼ waʼ cʼamʼan i ti ora maʼ waʼ pʌjyel majlel ti jiñi hospital baqui miʼ chaʼlen eʼtel (troñel) jiñi hermano i jiñʌch muʼ bʌ i coltañet. Come David tsiʼ coltayet, muqʼuix caj a ñumen cʼuxbin i cheʼ bʌ maʼ wubiben i cʼabaʼ mi caj i cʼajtiyel a chaʼan tsaʼ bʌ i mele ti a tojlel.
5 Jiñʌch tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel jiñi xcʌntʼañob. Yujilobix chuqui i cʼabaʼ Jehová, pero tsaʼ cʼoti i ñumen cʌñob bajcheʼ yilal. Jin chaʼan tsaʼ cʼoti i ñumen qʼuelbeñob ti ñuc i cʼabaʼ. ¿Chuqui tsiʼ coltayob? Jiñʌch tsaʼ bʌ i mele Jesús tiʼ subtʼan. Tiʼ pejtelel chuqui tsiʼ yʌlʌ yicʼot tsiʼ mele tsiʼ laji bajcheʼ yilal i Tat. I cheʼ bʌ jiñi apóstolob tsiʼ qʼueleyob bajcheʼ tsiʼ chaʼle cʌntesa Jesús yicʼot bajcheʼ yilal tiʼ tojlel jiñi lac piʼʌlob, tsaʼ mejli i ñumen cʌñob bajcheʼ yilal Jehová (Juan 14:9; 17:3).
«JIÑI A CʼABAʼ, JIÑI TSAʼ BɅ A WɅQʼUEYON»
6. ¿Chuqui i sujmlel cheʼ Jesús tsiʼ yʌlʌ «jiñi a cʼabaʼ, jiñi tsaʼ bʌ a wʌqʼueyon»? (Juan 17:11, 12).
6 Tiʼ yoración, Jesús tsiʼ cʼajti tiʼ tojlel jiñi xcʌntʼañob i chaʼan. Tsiʼ yʌlʌ: «Cʌntañob tiʼ caj jiñi a cʼabaʼ, jiñi tsaʼ bʌ a wʌqʼueyon» (pejcan Juan 17:11, 12). ¿Yom ba i yʌl chaʼan Jesús miʼ mejlel ti subentel jaʼel bajcheʼ Jehová? Maʼañic. Mi laj qʼuel chaʼan Jesús tsiʼ yʌlʌ tiʼ yoración «jiñi a cʼabaʼ». Woli i taj ti tʼan i cʼabaʼ Jehová, Jesús maʼañic tsiʼ qʼuexta i cʼabaʼ i cheʼix tsaʼ cʌjñi bajcheʼ Jehová. Yubil, ¿chuqui i sujmlel tsaʼ bʌ i yʌlʌ? Junchajp jiñʌch chaʼan Jesús tsaʼ tili tiʼ wenta Jehová, jiñʌch tsaʼ bʌ i choco tilel, i jiñi milagro tac tsaʼ bʌ i mele tsiʼ mele tiʼ cʼabaʼ Jehová (Juan 5:43; 10:25). Cheʼ jaʼel, i sujmlel i cʼabaʼ Jesús jiñʌch «Jehová jiñʌch coltaya». Cheʼ bajcheʼ mi laj qʼuel, tiʼ sujmlel i cʼabaʼ Jesús yaʼ ochem i cʼabaʼ Jehová.
7. Cʼʌñʌ jumpʼejl ejemplo chaʼan maʼ tsictesan chucoch Jesús tsaʼʌch mejli ti tʼan tiʼ cʼabaʼ Jehová.
7 Chaʼan mi lac ñumen chʼʌmben i sujm, laʼ la cʌl jumpʼejl ejemplo. Juntiquil presidente miʼ mejlel i waʼchocon juntiquil i wiñic chaʼan miʼ chaʼlen tʼan tiʼ wenta o tiʼ cʼabaʼ. Cʼʌlʌl ti jimbʌ ora, pejtelel muʼ bʌ i yʌl jiñi wiñic lajalʌch i pʼʌtʌlel bajcheʼ i tʼan jiñi presidente. Jiñʌch tsaʼ bʌ i mele Jehová jaʼel, tsiʼ waʼchoco Jesús chaʼan miʼ chaʼlen tʼan tiʼ wenta (Mat. 21:9; Luc. 13:35).
8. ¿Chuqui yom i yʌl cheʼ jiñi i cʼabaʼ Jehová yaʼan tiʼ tojlel Jesús cʼʌlʌl cheʼ bʌ yaʼto an ti panchan? (Éxodo 23:20, 21, TNM).
8 Jehová an i wen cʼʌñʌ Jesús chaʼan miʼ suben jiñi ángelob yicʼot wiñicob xʼixicob (quixtañujob) chuqui yom bʌ miʼ melob, jin mecu chaʼan Jesús miʼ subentel bajcheʼ jiñi Tʼan (Juan 1:1-3). Cheʼ jaʼel, tajol jiñʌch jiñi ángel tsaʼ bʌ i cʼʌñʌ Jehová chaʼan miʼ coltan i miʼ cʌntan jiñi israelitajob cheʼ bʌ yaʼañob ti desierto. ¿Chucoch yomʌch miʼ jacʼbeñob i tʼan jiñi ángel? Jehová tsiʼ yʌlʌ chucoch: «Jiñi j cʼabaʼ yaʼan tiʼ tojlel» (pejcan Éxodo 23:20, 21, TNM).a ¿Chuqui yom i yʌl cheʼ jiñi i cʼabaʼ Jehová yaʼan tiʼ tojlel Jesús? Yom i yʌl chaʼan jiñʌch tsaʼ bʌ i choco tilel tiʼ wenta yicʼot chaʼan jiñʌch muʼ bʌ i coltʌben yicʼot miʼ sʌqʼuesʌben i cʼabaʼ.
«C TAT, ÑUQʼUESAN JIÑI A CʼABAʼ»
9. ¿Bajcheʼ la cujil chaʼan i cʼabaʼ Jehová wen ñuc i cʼʌjñibal tiʼ tojlel Jesús?
9 Cheʼ bajcheʼ mi laj qʼuel, jiñi i cʼabaʼ Jehová wen ñucʌch tiʼ tojlel Jesús cʼʌlʌl cheʼ bʌ yaʼto an ti panchan, i cheʼʌch tsiʼ qʼuele jaʼel cheʼ bʌ tsajñi ila ti pañimil. Pejtelel tsaʼ bʌ i mele tsiʼ pʌsʌ bajcheʼ cʼamel miʼ qʼuel ti ñuc i cʼabaʼ i Tat. Cheʼ bʌ tsʼitaʼ jax yom chaʼan miʼ chʌmel, Jesús tiʼ sube Jehová: «C Tat, ñuqʼuesan jiñi a cʼabaʼ». Jehová ti ora tsiʼ jacʼbe yaʼ ti panchan, i tiʼ sube: «Tsaʼix c ñuqʼuesa i mi caj c chaʼ ñuqʼuesan» (Juan 12:28).
10, 11. a) ¿Chuqui tsiʼ mele Jesús chaʼan miʼ ñuqʼuesʌben i cʼabaʼ Jehová? (Qʼuele jaʼel jiñi dibujo). b) ¿Chucoch yom miʼ sʌqʼuesʌbentel yicʼot miʼ ñuqʼuesʌbentel i cʼabaʼ Jehová?
10 Jesús tsiʼ ñuqʼuesʌbe i cʼabaʼ i Tat jaʼel. Tsiʼ mele iliyi cheʼ bʌ tsiʼ sube yambʌyob bajcheʼ yilal yicʼot chuqui tac melbil i chaʼan. Pero anto chuqui yambʌ tsiʼ mele chaʼan miʼ ñuqʼuesʌben i cʼabaʼ. Jesús yujil chaʼan yom miʼ pʌstʌl chaʼan weñʌch pejtelel chuqui tsiʼ mele Jehová yicʼot chaʼan chʼujul jiñi i cʼabaʼ. Jin chaʼan, tiʼ sube jiñi xcʌntʼañob i chaʼan chaʼan miʼ cʼajtiñob ti oración iliyi: «C Tat lojon añet bʌ ti panchan, laʼ sʌqʼuesʌntic a cʼabaʼ» (Mat. 6:9).
11 ¿Chucoch yom miʼ sʌqʼuesʌntel yicʼot miʼ ñuqʼuesʌntel i cʼabaʼ Jehová? Come ti wajali yaʼ ti paraíso, Satanás tsiʼ yʌlʌ chaʼan Jehová juntiquil xlot yicʼot chaʼan an chuqui wem bʌ woliʼ mʌctʌben Adán yicʼot Eva (Gn. 3:1-5). Cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ chaʼan mach weñic chuqui tac miʼ mel Jehová. Jiñi lot tac tsaʼ bʌ i yʌlʌ miʼ yʌcʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan Jehová juntiquilʌch jontol bʌ Dios. I ti wiʼil, cheʼ ti qʼuiñilel Job, Satanás tsiʼ yʌlʌ chaʼan pejtelel muʼ bʌ i melben i yeʼtel Jehová chaʼan jach yomob i wenlel, tsiʼ yʌlʌ jaʼel chaʼan cheʼ bʌ miʼ tilel jiñi wocol tac mach xucʼulic mi caj la cajñel come maʼañic mi lac wen cʼuxbin Jehová (Job 1:9-11; 2:4). Jin chaʼan yom miʼ ñumel tiempo chaʼan miʼ pʌstʌl majqui jiñi mach bʌ xlotic: Mi jin Jehová o mi jin Satanás.
Jesús tiʼ sube jiñi xcʌntʼañob chucoch wen ñuc i cʼʌjñibal miʼ sʌqʼuesʌntel i cʼabaʼ Jehová. (Qʼuele jiñi párrafo 10).
«MI CɅCʼ J CUXTɅLEL»
12. ¿Chuqui tsiʼ mele Jesús chaʼan i cʼuxbiya tiʼ tojlel Jehová?
12 Jesús miʼ wen cʼuxbin i Tat, jin chaʼan tsaʼto i yʌcʼʌ i bʌ ti chʌmel chaʼan miʼ pʌs chaʼan Jehová chʼujul yicʼot chaʼan weñʌch pejtelel chuqui miʼ mel (Juan 10:17, 18). Adán yicʼot Eva tsiʼ yʌcʼʌyob i bʌ tiʼ contra Jehová. Pero Jesús tsiʼ pʌsʌ chaʼan miʼ wen cʼuxbin Jehová, jin chaʼan tsiʼ jacʼʌ tilel ila ti lum i tsiʼ chʌn jacʼbe i tʼan cʼʌlʌl tsaʼ chʌmi (Heb. 4:15; 5:7-10).b Xucʼul tsaʼ ajñi anquese pʼumpʼuntic tsaʼ chʌmi (Heb. 12:2). Cheʼ bajcheʼ jiñi tsiʼ pʌsʌ bajcheʼ cʼamel miʼ cʼuxbin Jehová yicʼot chaʼan miʼ wen qʼuel ti ñuc i cʼabaʼ.
13. ¿Chucoch Jesús tsaʼ mejli i pʌs chaʼan Satanás juntiquilʌch xlot? (Qʼuele jaʼel jiñi dibujo).
13 Pejtelel tsaʼ bʌ i mele Jesús tsiʼ pʌsʌ chaʼan Satanás jiñʌch jiñi xlot (Juan 8:44). Jesús jiñʌch ñumen i cʌñʌ bʌ Jehová. Jin chaʼan, cheʼ i sujmic tsaʼ bʌ i yʌlʌ Satanás, tsaʼʌch cʼoti i qʼuel. Pero Jesús tsaʼʌch i chʌn coltʌbe i cʼabaʼ Jehová. Cheʼto jaʼel, cheʼ bʌ Jehová maʼañic chuqui tsiʼ mele chaʼan maʼañic miʼ chʌmel, Jesús tsiʼ yʌcʼʌ i bʌ ti chʌmel come xucʼul yom ajñel ti Jehová (Mat. 27:46).c
Pejtelel tsaʼ bʌ i mele Jesús tsiʼ pʌsʌ chaʼan Satanás juntiquilʌch xlot. (Qʼuele jiñi párrafo 13).
«TSAʼ C TSʼɅCTESA JIÑI EʼTEL TSAʼ BɅ A WɅQʼUEYON»
14. ¿Chuqui tsiʼ taja Jesús chaʼan i xucʼtʌlel?
14 Cheʼ bʌ jumpʼejl jax acʼʌlel yom chaʼan miʼ chʌmel, Jesús tiʼ sube Jehová ti oración: «Tsaʼ c tsʼʌctesa jiñi eʼtel tsaʼ bʌ a wʌqʼueyon». Jesús yujil chaʼan Jehová mi caj i yʌqʼuen i chobejtʌbal mi xucʼul miʼ yajñel (Juan 17:4, 5). I cheʼʌch tsaʼ ujti. Jehová mach yaʼic tsiʼ cʌyʌ yaʼ ti mucoñibʌl (Hech. 2:23, 24). Tsiʼ chaʼ cuxtesa i tsiʼ yʌqʼue ñumen ñuc bʌ i yeʼtel yaʼ ti panchan (Filip. 2:8, 9). Ti wiʼil, Jesús tsiʼ teche i mel i yeʼtel bajcheʼ Rey tiʼ Yumʌntel Dios. ¿Chuqui mi caj i mel jiñi Yumʌntel? Mi lac taj i jacʼbal ti jiñi oración tsaʼ bʌ i pʌsʌ Jesús: «Laʼ tilic a Yumʌntel. Laʼ mejlic chuqui a wom wʌʼ ti lum cheʼ bajcheʼ yaʼ ti panchan» (Mat. 6:10).
15. ¿Chuqui tac yambʌ mi caj i mel Jesús?
15 Tsʼitaʼ jax yom chaʼan Jesús miʼ chaʼlen guerra yicʼotob jiñi i contrajob Dios, i mi caj i jisan ti Armagedón jiñi jontoloʼ bʌ (mañajoʼ bʌ) (Apoc. 16:14, 16; 19:11-16). Ti wiʼil, mi caj i ñupʼ mil jab Satanás ti jiñi «abismo» i maʼañic chuqui mi caj i mejlel i mel (Apoc. 20:1-3). Cheʼ jiñi Jesús mi caj i chaʼlen yumʌntel Mil jab, mi caj i yʌcʼ ñʌchʼtʌlel ti pañimil i mi caj i coltan wiñicob xʼixicob chaʼan miʼ sujtelob ti toj. Mi caj i chaʼ cuxtesan jiñi chʌmeñoʼ bʌ yicʼot mi caj i sujtesan jiñi pañimil ti jumpʼejl paraíso. Muqʼuix caj i luʼ tsʼʌctiyel ñaʼtʌbil bʌ i chaʼan Jehová (Apoc. 21:1-4).
16. ¿Bajcheʼ yilal mi caj lac chumtʌl cheʼ bʌ miʼ yujtel jiñi Mil jab?
16 Ili ora i cʼʌjñibal lac chaʼan i coltaya Jesús chaʼan mi lac ñusʌbentel lac mul. Pero cheʼ bʌ miʼ yujtel jiñi Mil jab mach i cʼʌjñibalix lac chaʼan miʼ cajel jiñi come maʼañix miʼ cajel mulil yicʼot tojoñixla mi caj lac sujtel. Cheʼ jaʼel, mach i cʼʌjñibalix an majqui miʼ coltañonla, bajcheʼ Jesucristo o jiñi 144 mil, chaʼan mi lac lʌcʼtesan lac bʌ tiʼ tojlel Jehová. «I jiñi cojix bʌ laj contra, jiñi chʌmel» mi caj i jilel. Jiñi chʌmeñoʼ bʌ tsaʼix chaʼ cuxtesʌntiyob i tojobix pejtelel muʼ bʌ caj i chumtʌlob ila ti pañimil (1 Cor. 15:25, 26).
17, 18. a) ¿Chuqui mi caj i tsictiyel cheʼ bʌ miʼ yujtel jiñi Mil jab? b) ¿Chuqui mi caj i mel Jesús cheʼ bʌ miʼ yujtel jiñi Mil jab? (1 Corintios 15:24, 28; qʼuele jaʼel jiñi dibujo).
17 ¿Chuqui yambʌ miʼ cajel cheʼ bʌ miʼ tsʼʌctiyel jiñi Mil jab? Jamʌ tsiquil mi caj i cʌytʌl chaʼan Jehová juntiquilʌch Dios chʼujul bʌ yicʼot toj bʌ. Satanás tsiʼ yʌlʌ yaʼ ti jardín de Edén chaʼan Jehová juntiquil xlot, chaʼan mach weñic bajcheʼ miʼ chaʼlen yumʌntel yicʼot chaʼan maʼañic miʼ cʼuxbiñonla. Jin chaʼan, cʼʌlʌl ti jimbʌ ora jiñi i wiñicob an i chaʼleyob wersa chaʼan miʼ sʌqʼuesʌbeñob i cʼabaʼ. Pero cheʼ bʌ miʼ tsʼʌctiyel jiñi Mil jab jamʌ tsiquil mi caj i cʌytʌl chaʼan mach i sujmic pejtelel tsaʼ bʌ ajli tiʼ tojlel. Jehová mi caj i pʌs chaʼan miʼ cʼuxbiñonla tiʼ sujm.
18 Tiʼ pejtelelob mi caj i qʼuelob chaʼan mach i sujmic tsaʼ tac bʌ i yʌlʌ Satanás tiʼ tojlel Jehová. Ixcu Jesucristo, ¿chuqui mi caj i mel cheʼ bʌ miʼ yujtel jiñi Mil jab? ¿Muʼ ba caj i yʌcʼ i bʌ tiʼ contra Jehová cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele Satanás? ¡Maʼañic! (Pejcan 1 Corintios 15:24, 28). Jesús mach lajalic bajcheʼ Satanás. Mi caj i chaʼ sutqʼuiben i Tat jiñi i Yumʌntel i mi caj i chuc i bʌ tiʼ tojlel. Mi caj i mel jiñi come miʼ cʼuxbin i Tat.
Jesús mucʼʌch caj i chaʼ sutqʼuiben i Yumʌntel i Tat cheʼ bʌ miʼ tsʼʌctiyel jiñi Mil jab. (Qʼuele jiñi párrafo 18).
19. ¿Bajcheʼ yilal tsiʼ qʼuele Jesús jiñi i cʼabaʼ Jehová?
19 Wʌle muqʼuix lac ñaʼtan chucoch Jehová tsiʼ yʌqʼue i cʼabaʼ Jesús yicʼot tsiʼ choco tilel tiʼ wenta. I Jesús tsaʼʌch i tsʼʌctesa ti wen jiñi eʼtel tsaʼ bʌ aqʼuenti. Tsiquil chaʼan tiʼ tojlel Jesús maʼañic chuqui yambʌ ñumen ñuc bʌ i cʼʌjñibal bajcheʼ i cʼabaʼ i Tat. Tsiʼ yʌcʼʌ i bʌ ti chʌmel tiʼ caj i cʼabaʼ i Tat i mucʼʌch caj i chaʼ sutqʼuiben jaʼel jiñi i Yumʌntel cheʼ bʌ miʼ tsʼʌctiyel jiñi Mil jab. ¿I bajcheʼ miʼ mejlel lac lajin Jesús? Mi caj laj qʼuel ti yambʌ estudio.
CʼAY 16 Laʼ lac ñuqʼuesan Jehová chaʼan i Yalobil
a An yambʌ ángelob tsaʼ bʌ i chaʼleyob tʼan tiʼ wenta Jehová. Jin chaʼan, jiñi Biblia an i tajol miʼ yʌl chaʼan Jehová an chuqui tsiʼ yʌlʌ anquese juntiquil ángel tsiʼ chaʼle tʼan tiʼ cʼabaʼ (Gn. 18:1-33). Jumpʼejl ejemplo, anquese jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan Jehová jiñʌch tsaʼ bʌ i yʌqʼue Moisés jiñi Mandar tac, an yambʌ texto tac muʼ bʌ i yʌl chaʼan tsiʼ cʼʌñʌ ángelob chaʼan miʼ yʌqʼuen (Lv. 27:34; Hech. 7:38, 53; Gál. 3:19; Heb. 2:2-4).
b Wocolix i yʌlʌ chaʼan tsaʼ chʌmi Jesús, pejtelel lac piʼʌlob miʼ mejlelob i taj i cuxtʌlel tiʼ pejtelel ora.
c Qʼuele jiñi sección «Jiñi xpejcaya juñob miʼ cʼajtibeñob i bʌ» yaʼ ti Lac Tsictesʌbentel chaʼan abril 2021, página 30 yicʼot 31.