Atu See Ynkaethungnaw Hae
ATU see Zahova ccaecceihae mihphungpawtuh athangvaepaw kum zahkheih laetenynh he ynthotakaw. 1870 kum he ynthotakaw lya Amerikan, Pensivenia pine (state), atuze Pisbah kholohpi lung khu ungpaw Elkini kya Baebu ccangkuhaepaw Butarawkyate nynh ynthotakaw. Tuh e Butaraw lungkhuze abahpituh C.T. Rasel nynh thua. 1879 kum, July sawkhe Zion Rawvianaw (king hmiaw sin) ccawte Zisu yn rungthuinawkonghopaw ccawkhah vaekheihnaw ccawkhah yntho hae. 1880 kum he ynthuatuh Butarawkyate Bulepawlang yntangzah, pine (state) tahkyh klang ynpahzaekuvae. 1881 kumvaetuh Zion’s Watch Tower Tract Society Bu cite minphuhaezah, 1884 kumkhe tazavuin Bu lang yntang, Lupituh Rasel nynhthua. Nyalangvaetuh Watch Tower Bible and Tract Society’s cite minbua ynrulae hae. Baebu ccawtarahrawte innkheih te innkheih ccaeccei tanghaepaw pahtae lah unghae. 1888 kumkhe ccungccaw Sungpangaw nynh tuh e ryalawkhah lalah haezah atuvaetuh laephi pyngpi kya Ccing 700,000 hangcia ynkae thungvae.
1909 kum khe rangtakyhkya mihryalaw ynkaethungzah mih Headquarters tuh Brooklyn, New York kholahpi klang lahnuehae. Mihphunghonaw tuh tahdingccaw kyakhe lahzeibiahae, 1913 kum he ynthua tuh Amerikan, Kaneida, (Europe) Urawpah ranghaekyakhe tadingccaw 3000 kya byabahpalite lahohae. Ccah-uk lepawte ccah-uk tarahrawhaekhah Ccangpung patae lahnehae.
1912 kum khemah “raenawkong sawkhung-Drama” khah bualapia hae. Laephi raetakawnaw kyate Zisu khrih kum thungkheih uknaw athangnaw kyacia sawkhungte thuasah, Zohsin te thuasah alahpia hae. 1914 kum te lapiatakaw haezah ningtakyh ccungccaw 35,000 haenynh ladohae. Tuh e Zohsing tuh malang ryalawnaw masahty nynh thua.
1914 KUM
Azicipawccyh ynnaevae. 1876 kum ynthuatuh Baebu ccangkuh paw C. T. Raselnynh New York Brooklyn kya lathopaw Baebu dokhiatu ccah-uk kya “Minphun ccanghaepaw mihccyh hotuhmou ynthangci?” cihkuhpaw ccawkha alahthobia. Tuh e ccawtuh Octobersaw thopaw ccakia nanbah 27 kya Kum 7 ccyhtuh AD 1914 kumkhenynh ynthangcih” alaci. Minphun ccanghaepaw mihccyhtuh accangpaw Baebu haekyama “Minphunccanghaepaw khannawccyh” lang ala e nawccyh nynhthua. (Luka 21:24) 1914 kumkya ynciikulangpaw kha ngaehoinawhawte alathuakhyh zema Tuh e kum minphunccang haepawkum (ccyh) tuh phethangvae, Rulaekukum nynhthua. Phungpawlangte ahawhaepaw te tuanaw ahoihaepaw nynhmah 1914 kumtu arulae kuhpawkum cite mihnawpung accahkalanghae. Akawlang e hae byanynh hynhte aci.
“Phungpaw kyaze nyathya ahoihuakumtuh 1913 kum nynhthya. Vaekheihnaw rawtupikum maw nynhthua.”—Editorial in the Times Herald, Washington, D.C., March 13, 1949.
“Laephi kong anyhuahaepaw nynh rawtupi ccangning te aruhlang te tukunawhaekong athuapaw 1914 kumte 1989 kumcia 75 kum lahkukhah rangalunghua kyatuh rawtukunaw, arohpaw uhccaw thahdang sahthuinaw (or) rawtukulang paccyngkunaw haete phebeihpaw kawccang pawccyh cite amuihae.”—The New York Times, May 7, 1995.
“Vaekheihnaw rawtupikyatuh laephipyngpi thangccingte phelahkoi ccahccingzah pawkeiccuciipaw atucia anyhlouhkhyh oh. Kha ee ccyh mawlyatuh mya rya ynhoivaecih cite ccungccawhae nynh lahtuahae. Khuarangdaenaw phe lahkaethung. Tuh ee kou te pungbua lahroh. Ae ning nynh tu ee ccyh kyate thozah atungboilei ohpaw vawsawnaw klang athua vaeoh, ... accangpawkumlyahae laeze ee seekyaccungccaw achiahuahae.”—Dr. Walker Percy, American Medical News, November 21, 1977. [Translator: For quote, see g93 3/22 p. 11, box.]
1914 kumkoute kum 50 lae German nainganzei kya min athang huapaw Konrad Adenauer nynh “1914 kumte thozah ngae-ngangnaw te daenawkhah ccungccawhae hingnawkya ungvaekhyh.”—The West Parker, Cleveland, Ohio, January 20, 1966.
Abulungkhu kya ccangkheihnaw lupi C.T. Rasel tuh 1916 kumkhe chihzah Joseph F. Rutherford nynh lupilang bualatang. Arulaekupaw alah ung. Rawvianaw magazine te Suisee magazine khah ynthoty hae. (Atuccang 20,000,000 lae tyty thohaezah, bya 80 laete athohae paw thaekutua cikuh paw (nolawh) magazine nynhthua. Innkheih te innkheih phunghonaw kyakhe houh ynmanghae. Mihmawte mihmawkhah khrihccawranghae te alaenawlang khah ee khrihccaw phu tarawnynh 1931 kumte Zahova ccaecceihae ciipaw minkhah ynphuku hae. Ee mintuh Isaiah 43:10-12 kya e nynhthua.
1920 te 1930 kumloukaw tuh Redio te phunghonaw khah thawmaw te ynmanghae. 1933 kumtuh aBunynh Redio te phunghonaw zung 403 tephung ahohae. Nyalangtuh Redio zungkyakhe phungho nawlang mangpaw roi ccuingtypaw sehkrihza khah innkheih te innkheih phunghonaw kya lahmangruvaehae. Amepaw Baebu aryhae pawte Baebu ccangkunaw alathohae. ...
SPECIAL BAEBU CCANGKU NAW PROGRAMS
1942 kumkhe J. F. Raccahfawh alahchih, lupi ryakhah N. H. Nawr nynh bua lalaw. Rya lawkheihklangnaw khah alahthohae. 1943 kum ynthuatuh Kiliah siainn (missionaries) phunghotuhae hanglang Baebu siainn laphun hae. Tuh e ccyh te thozah siainn rungvaehaepawkhah laephi pyngpikya lasawhae. Langmaw khrihccaw bu ungleinaw ranghaekyakhe khrihccawbuthawpaw ynlungchihzah rangtakyh kya thanakhue (branches) patae ynphunhae, atutuh 100 lae civae. Khrihccawbu piccanghae, (thanakhue) zungtaw kya ryalah haepaw phungho ryalawnaw kya (special pioneers) phunghorya alahaepaw hanglang ccangkunaw ccingtang (training) lapyahae. Khrihccaw phunghotuhae hanglang ahangpaw siainnphun khah alunghuatuh New York kholahpi, Petasin kya hawnaw pyatu zungccangkheih kyakhe bua laphunpyahae.
1977 kumkhe N. H. Nawr khah alachih. Achiimaw khe arulae kupaw ccangkheih tuh Brooklyn (headquarters) zungpi kyate uktu haekhah apochihae. 1976 kumtuh Uktuhae ungbuapaw kawmati takyh khah ukkunawte asekuhpaw ryalawnekute rya alawsahae, Tuh e haeblyngtuh khrihccaw ryalawnaw akumhynhsepi alalahboivae haepaw nynhthua.
CCAH-UK NANGPAW RYALAW YNKAETHUNG
Atusee Zahova ccaecceihae miphungpawtuh myarya arulaekukho. 1870 kumlya ee Pensivenia kya Baebuccaw ccangkuhaepaw Butarawtuh kum 2000 ynccingvaete tuh laephipyngpi ccaecceihae Bu 90,000 cia ynkaethungvae. Atahkawtuh ccawtarahraw haekhah amepyate alahnanghae. 1920 kum ynthuavaetuh hohpaw sehzung kya ccawnanghaezah ynthohae. Thuaslazemah 1927 kum koutevaetuh Brooklyn, New York e Bupi nynh arepaw taihinn khangtaryapaw zungkyakhe ccawtarahrawkhah patae ynthokhovae hae. Atuvaetuh accangpaw sehzung haete apiakupaw inn ccangkheih khah ynsachihvae hae. Ccawnangpaw ryalaw lawnawlang, ryalahtuhae ungnawlangpaw innhaekhamah Brooklyn pepangkhenynh a-ung. Tuhlaelangze New York khuate atolang Wallkill pekhe saring voh-aw kuakunaw, thingthae eruccoukunaw khokhute, nangnawpaw sehzungkhah a-ung. Tuh e kyate Rawvianaw, te thaekutua cikupaw magazines thotuhaepaw hanglang aepawniapaw athopyahae. Ryalahtu lukheih ary abou nawkya manglang sahtakyh bungnaw beitaraw amuehae.
RANGTAKYH CIVOI LEPAW
1893 kumkhe U.S.A ILLinois, Chikakokhe vaekheihnaw civoile paw lahtua haezah ccungccaw 360 lahpungkuhae, 70 tuipii lah-ing hae. Nyathyakou lahtuahaepaw civoipituh New York khuathuazah 1958 kum nynhthua. Yangkii bawlungkuing innlepawkya te PoLo zuenawpaw innkhah alah-hohae. Apungkupaw ccungccaw 253,922 lahcih haezah, tuipii ingpaw 7,136 alahcih. Tuh ee ccyhkyate thozah rangtakyh haekya khe rangtahkyh civoilepaw vaeleih lahtua hae. Laephipyngpite civoilepawkya apungkuhhaepaw ccungccaw athungasang alahcih hae.
[Hmanthlak biu 6]
“Rawvianaw” bahkheihte ccah-uk 6,000 kyate bya 132 byalaete ccah-uk 22,000,000 cia
[Hmanthlak biu 7]
Ccungccawphungpaw liakheih lahrukuh