Ho Na Baŋ Taaɛ Popeɛloŋ Ho Nyaammo Saŋa

1-2. Bo teɛroŋ ka Jehoova taa kyaare neŋnyaane naŋ puoruu yelmennoŋ poɔŋ? (Yieme 92:12-14; kaa a foto.)

HO TEƐRƐƐ bebiri na hoŋ nyɛ zukɔɔn-peɛle ho zuŋ? Aminekaŋaŋ, saŋa na hoŋ wa nyɛ a na, ho lonneeŋ wieoŋ a tagaa vuoɔ. Aminekaŋaŋ, ho da ba boɔrɔ ka neɛzaa nyɛ zukɔɔn-peɛle ho zuŋ. Kyɛ, beŋ la hoŋ leɛteɛre ka, lɛ zaa ho naŋ erɛ kyɛ ka ho yuomoŋ nyɛrɛ nimitɔɔre gaabo yɛŋ, zukɔɔn-peɛle na bulee ho zuŋ. Noba mine bebeŋ, ka ba naŋ wa nyɛ zukɔɔn-peɛle ba zuŋ, ba poɔ maŋ pɛleŋ yaga. Kyɛ, noba mine ba maŋ nɔŋ ka ba nyɛ zukɔɔn-peɛlaa bonyenaa gba ba zuŋ.

² Kyɛ, bo teɛroŋ ka Jehoova taa kyaare o puorebiiri yuomo naŋ nyɛrɛ nimitɔɔre gaabo na? (Yeng. 16:31) Jehoova de baŋ manne neŋ teere naŋ veɛlɛ. (Kanne Yieme 92:​12-14.) Ananso la wala? Gbɛɛ yaga, teere naŋ kore maŋ taaɛ vamaara neŋ flaaware yaga. Teere mine be la Japan paaloŋ a maŋ taa flaaware naŋ veɛlɛ yaga baŋ boɔlaa Nansaalee poɔŋ ka cherry. A teere ŋa maŋ veɛlɛŋ soŋ, kyɛ a mine korɛɛŋ a pare yuomo turi. Lɛ neŋ o zu la, te yɔɔmine naŋ de yuomo yaga a puore neŋ Jehoova veɛlɛŋ soŋ Jehoova nimitɔɔreŋ. Yelmeŋɛ la, ba taaɛ zukɔɔn-peɛle, kyɛ Jehoova maŋ nyɛrɛɛ gyog-sonne na baŋ taa na. Jehoova de la ba kannyiri diibu, ane yelmennoŋ na baŋ de puoruu a yuomo ŋa zaa poɔŋ na tegroŋ yaga zaa.

3. Wuli lɛ na Jehoova naŋ de neŋnyaane toŋ neŋ toma ka o poboɔbo nyɛ eebo.

³ Ka neɛŋ wa e neŋnyaaŋaa, lɛ ba wuli ka o ba lɛ taa tɔnɔ ko Jehoova.a Ka hooŋ kaa a Baabole poɔŋ, ho na nyɛŋ ka Jehoova da maŋ de la neŋnyaane a toŋ neŋ toma ka o poboɔbo nyɛ eebo. Aŋa mannoo poɔŋ, Saara yuomo da nyɛɛ nimitɔɔre gaabo yaga saŋa na Jehoova naŋ da yelka o yaane na leɛ la paaloŋ kpoŋ. Jehoova da lɛ yeleeŋ ka a Mɛzaaya na eɛ Saara yaaŋaa. (Mun. 17:15-19) Moosis yuomo da nyɛɛ nimitɔɔre gaabo saŋa na Jehoova naŋ da kaa iruu ka o gaa Igyipiti a te de a Izerayɛl biiri weɛ a yineŋ a paaloŋ. (Yiib. 7:6, 7) Bitontona Gyɔɔn da eɛ dɔɔ nyaaŋaa saŋa na Jehoova naŋ da de o vooroŋ soŋ somooŋ oŋ sɛge Baabole gama anuu.

4. Aŋa lɛ na Yeng Yelibie 15:15 naŋ wuli na, boŋ na baŋ soŋ neŋnyaane ka ba toɔ̃ are yelkpeɛne na baŋ maŋ tuoro ba nyaammo saŋa na noɔreŋ? (Kaa a foto.)

⁴ Neŋnyaane maŋ tuoree yelkpeɛne yaga. Te yɔɔpɔge kaŋa yeleeŋ ka, “Nyaammo ba e yelbile oo, a maŋ vɛŋeŋ ka yɛlɛ e kpeɛŋaa yaga.” Kyɛ ka neŋnyaaneŋ taa popeɛloŋ,b a na soŋ baŋ ka ba are yelkpeɛne na baŋ na tuore na noɔreŋ. (Kanne Yeng Yelibie 15:15.) A zannoo ŋa poɔŋ, te na zannɛɛ yɛlɛ naŋ na baŋ soŋ neŋnyaane ka ba naŋ kyɛnɛ taa popeɛloŋ. Te na zanne nyɛɛ lɛ na te kaŋa zaa naŋ na baŋ e a soŋ neŋnyaane naŋ be te lantaapuoruu na poɔŋ. Kyɛ, boŋ maŋ vɛŋ aŋ e kpeɛŋaa ko neŋnyaane ka ba naŋ kyɛnɛ taa popeɛloŋ? Yɛ vɛŋ ka te daŋ nyɛ a soorebiri ŋa noɔre iribo.

BON NANSO AŊ NA BAŊ E KPEƐŊAA KO BO KA HO TAA POPEƐLOŊ HO NYAAMMO SAŊA

5. Bo yɛlɛ la na toɔ̃ vɛŋ ka neŋnyaane enne kyoɔre?

⁵ Bo yɛlɛŋ na toɔ̃ vɛŋ ka ho eŋɛ kyoɔre? Aminekaŋaŋ, ho koŋ baŋ lɛ tonɔ toma na hoŋ da maŋ toɔ̃ toŋ saŋa kaŋa naŋ pare na. Kyɛbee ho nyɛɛŋ ka ho faŋa baaraŋ ka ho laafeeloŋ meŋ ba lɛ paale. (Ikil. 7:10) Aŋa mannoo poɔŋ, te yɔɔpɔge Ruby yeleeŋ ka: “Lɛ na N eŋɛ naŋ maŋ ɔɔrɔ zuŋ, a maŋ eɛ kpeɛŋaa ka N su bonsuurii, bonso a maŋ eɛ kpeɛŋaa ka N iri e yɛlɛ mine. A gba maŋ eɛ kpeɛŋaa ko ma ka N de N gbɛre a tuŋ socks poɔŋ. N taaɛ kɔbɔ poɔ baaloŋ kaŋa, azuŋ N nuuri neŋ N gbɛɛ zaaŋ maŋ pipi. A maŋ eɛ kpeɛŋaa ka N zɛle N nu bee N gbɛre. Azuŋ, N koŋ baŋ toŋ toŋbilii bilii gba.” Harold tonɛɛ toma Bɛɛtiliŋ. Ŋaaŋ oŋ yeli: “Saŋa kaŋa N suuri maŋ iriŋ, bonso N koŋ baŋ lɛ e yɛlɛ na mine maŋ da maŋ erɛ saŋa kaŋa naŋ pare na. N baapaaloŋ saŋa N kɔbɔ da eɛ kpeɛne, azuŋ N da maŋ toɔ̃ zoroŋ soŋ. N da nɔŋɛɛŋ ka N ŋmeɛrɛ baseball. N taaba maŋ yeliŋ ka, ‘Yɛ za a bɔɔl ko Harold, bonso o na vɛŋeŋ ka te di te taaba na.’ Kyɛ pampana ŋa, N ba teɛre ka N na baŋ de la a bɔɔl za gba.”

6. (a) Bo yɛlɛ mine la na baŋ lɛ vɛŋ ka neŋnyaane enne kyoɔre? (b) Bo yɛlɛŋ na baŋ soŋ neŋnyaane ka ba de gbɛre naŋ soma a kyaare moto zɔmmo, kyɛbee lɔɔre mɔmmo? (Kanne a yelzu ŋa, “Aseŋ Ka N Bare Lɔɔre Mɔmmo Bee Moto Zɔmmo Bee?” O be la a gane ŋa poɔŋ.)

⁶ Ka hooŋ koŋ baŋ lɛ e yɛlɛ na mine hoŋ da maŋ erɛ ho meŋɛŋ na, a na toɔ̃ vɛŋeŋ ka ho eŋɛ kyoɔre. Ka hooŋ te kpeɛrɛ neŋ ho bie kaŋa, kyɛbee ka a naŋ wa fɛre ka neɛ kaŋa maŋ wa soŋ bo ka ho e yɛlɛ mine, a na baŋ vɛŋeŋ ka ho eŋɛ maaleŋ kyoɔre yaga. Ka baaloŋ biliibilii meŋ wa kpeɛrɛ bo, ho ba maŋ baŋ lɛ zaa hoŋ na e ho meŋɛ. Saŋa kaŋa gba ho nimie ba maŋ lɛ nyɛrɛ soŋ, azuŋ ho koŋ baŋ gaa ziiri mine ho yoŋ. Lɛ maŋ lɛ vɛŋeŋ ho koŋ baŋ lɛ zɔŋ sakere, kyɛbee moto, kyɛbee a mɔŋ lɔɔre. Nyɛ yɛlɛ naŋ seŋ lɛ! Ka teneeŋ na baŋ kaa te menne, a kpeɛrɛ te yoŋ a erɛ yelzaa te menneŋ, kyɛbee a baŋ lɔɔre mɔmmo, a somaŋ. Kyɛ, a yɛlɛ ama naaneŋ maŋ vɛŋ teŋ e neŋtegrɛ Jehoova nimitɔɔreŋ. Jehoova baŋɛɛ lɛ na yɛlɛ naŋ e kpeɛŋaa ko te aseŋ. Jehoova baŋɛɛ lɛ na teŋ nɔmoo, ane te yɔɔmine seŋ. A gyog-sonne ŋa la maŋ vɛŋ teŋ e neŋtegrɛ Jehoova nimitɔɔreŋ.—1 Saa. 16:7.

7. Ka hooŋ wa nyɛ ka ho koŋ de ho nimiri nyɛ Hammagedon, boŋ na toɔ̃ soŋ bo ka ho eŋɛ ta kyoɔre?

⁷ Aminekaŋaŋ, ho da kaarɛɛ soriŋ ka ho na bebeŋ ka Hammagedon wa pɔge bo. Kyɛ pampana ŋa, lɛ na ho yuomo naŋ nyɛ nimitɔɔre gaabo na zuŋ, ho nyɛɛŋ ka lɛ koŋ toɔ̃ nyɛ eebo. Lɛ na baŋ vɛŋeŋ ka ho eŋɛ kyoɔre. Bo yɛlɛŋ na baŋ soŋ bo? Aseŋ ka ho leɛteɛre ka Jehoova diree kannyiri ka wagre na oŋ nare biŋ na ta ka o pãã sãã a donfaa ŋa. (Aiz. 30:18) Bonso ka Jehoova dire kannyiri? O kannyiri diibu na yuo la sori ko noba ka ba wa zanne o yɛlɛ, a de gbɛre a wa puoruu. (2 Pit. 3:9) Aminekaŋaŋ, Jehoova kannyiri diibu na na baŋ yuo la sori ko ho dɔgreba ka ba de gbɛre a wa puoro Jehoova. Ka hooŋ maŋ leɛteɛre a yɛlɛ ŋa, a na soŋ boŋ ka ho eŋɛ ta kyoɔre.

8. Ka neŋnyaaneŋ wa beɛrɛ, bo yɛlɛ mine baŋ na baŋ e te?

⁸ Yuomo zaa te naŋ nyɛ, kyɛ ka teneeŋ wa beɛrɛ, te poɔ ba maŋ pɛle. Ka teneeŋ ba kaa soŋ gba, te na baŋ piili yelee yɛlɛ kyɛbee a erɛ yɛlɛ naŋ ba seŋ neŋ. (Ikil. 7:7; Gyi. 3:2) Aŋa mannoo poɔŋ, saŋa na Gyoob naŋ da dire dɔgɛɛ na, o da yelee ‘yelbie naŋ waa toloŋ.’ (Joob 6:1-3) Lɛ neŋ o zu la, baaloŋ na toɔ̃ vɛŋeŋ ka neŋnyaane yeli yɛlɛ, kyɛbee a e yɛlɛ naŋ dɔɔnɔ suuri. Kyɛ, a ba seŋ ka te teɛre ka teŋ e neŋnyaane na zuŋ te na baŋ yelee potu-yɛlɛ, kyɛbee a erɛ noba nimikpɛ yɛlɛ, ka banaŋ wa ka ba yeli, ka te deɛ yelka te eɛ neŋnyaane. Ai, lɛ ba soma. Ka teneeŋ wa nyɛ ka te yelee yɛlɛ naŋ ba seŋ neŋ ko neɛ kaŋa, aseŋ ka te lonne wieoŋ a sɔre sudi.—Mat. 5:23, 24.

YƐLƐ NAŊ NA BAŊ SOŊ BO KA HO NAŊ KYƐNƐ TAA POPEƐLOŊ

9. Bonso aŋ seŋ ka ho maŋ sage sommo yi ho taaba zieŋ? (Kaa a fotori.)

⁹ Sage sommo. (Gal. 6:2) A piilee saŋa, a na baŋ eɛ kpeɛŋaa ko bo ka ho sage sommo. Te yɔɔpɔge Gretl yeleeŋ ka: “N maŋ teɛreŋ ka N na leɛ la tuobu dɔgle noba zuŋ, azuŋ ka ba naŋ wa boɔrɔ ka ba soŋ ma N maŋ yeliŋ ka ai a seŋɛɛŋ. A deɛ wagre fẽẽ kyɛ maŋ toɔ̃ leɛre N teɛroŋ, pampana N maŋ yi la sigrimennoŋ poɔŋ a sage sommo yi N taaba zieŋ.” Ka hooŋ sage sommo yi ho taaba zie, a maŋ vɛŋeŋ baŋ taa popeɛloŋ. (Tom. 20:35) Ka hooŋ wa nyɛ lɛ na ho taaba naŋ nɔŋ ho yɛlɛ, a kaara ho zu na, a na vɛŋeŋ ka ho eŋɛ mãã.

10. Bonso aŋ soma ka ho maŋ puore noba naŋ e yɛlɛ ko bo bareka? (Kaa a fotori.)

¹⁰ Taa bareka puoruu gyogo. (Kol. 3:15; 1 Tɛs. 5:18) Ka noba mineŋ wa e yelsonne ko te, te eŋɛ zaaŋ maŋ mãã, kyɛ ka teneeŋ ba kaa soŋ te na baŋ inniŋ ka te puore ba bareka. Ka teneeŋ maŋ muri laare, a kyɛ yelka bareka, a na vɛŋeŋ ka ba baŋ ka te niŋe paalɛɛ yɛlɛ na baŋ e ko te na. Te yɔɔpɔge Leah kaarɛɛ Bɛɛtil tontonneba mine naŋ e neŋnyaane. O yeleeŋ ka: “Te yɔɔpɔge na kaŋa maŋ kaara o zu na maŋ sɛgɛɛ yɛlɛ fẽẽ eŋ gane poɔŋ a de puore ma bareka. A ba maŋ e yel wogu zaa, kyɛ a maŋ tɔɛ N sukyiri. N maŋ nɔŋeŋ ka N kannaa, N poɔ pɛlɛɛŋ maŋ baŋ ka o niŋe paalɛɛ yɛlɛ na maŋ erɛ koroo na.”

11. Wala hoŋ na baŋ e a sonnɔ ho taaba? (Kaa a foto.)

¹¹ Moɔrɔ ka ho sonnɔ ho taaba. Ka hooŋ de ho teɛroŋ eŋ yɛlɛ hoŋ na baŋ e a soŋ ho taaba, a na vɛŋeŋ ka ho teɛroŋ koŋ lɛ be ho meŋɛ yelwonii eŋɛŋ te gaali. Noba maŋ yeliŋ ka, bon na neŋnyaaŋaa naŋ na zeŋ teŋɛŋ a nyɛ na, ka bibileŋ do daa gba kyɛ o koŋ nyɛ o. Lɛ wuleeŋ ka, hoŋ zeŋ kɔɔre na zuŋ, ho taaɛ yelbaŋ mine baapaalba naŋ ba taa. Azuŋ, ho na baŋ de la ho yelbaŋ, ane ho yɛŋ na soŋ a baapaalba. Soore ba soorebie, a mãã ho meŋɛ a kyɛllɛ ba nɔɛ iribo na. Soŋ ba ka ba nyɛ ka, ka ba naŋ de Jehoova bege tonɔ neŋ toma, a na vɛŋeŋ ka ba taa popeɛloŋ meŋɛmeŋɛ. Ka hooŋ eŋnɛ a baapaalba faŋa, a na vɛŋeŋ ka ho taa sukyirimaaroŋ.—Yiem. 71:18.

12. Aŋa lɛ na Aizeeya 46:4 naŋ wuli na, bo ka Jehoova eŋ noɔre ka o na e koɛ neŋnyaane? (Kaa a foto.)

¹² Maŋ puore sɔre Jehoova ka o eŋ bo faŋa. Yelmeŋɛ la, saŋa kaŋa ho zaaŋ na maŋ bale, ka ho eŋɛ meŋ kyoɔre. Kyɛ, Jehoova yɛŋ “ba bala, o faŋa meŋ ba baara.” (Aiz. 40:28) Bo yɛlɛ ka Jehoova maŋ de o faŋa naŋ ba baara na erɛ? O maŋ de la o faŋa na sonnɔ o yelmeŋɛ puorebiiri. (Aiz. 40:29-31) Jehoova gba eŋɛɛ noɔre ka o na maŋ sonnɛɛ o puorebiiri. (Kanne Aizeeya 46:4.) Jehoova maŋ paalɛɛ nɔɛ na zaa o naŋ eŋ na. (Joos. 23:14; Aiz. 55:10, 11) Ka hooŋ wa puore sɔre Jehoova, o na soŋ boŋ. Ka hooŋ wa nyɛ lɛ na Jehoova naŋ sonnɔ bo na, a na vɛŋeŋ ka ho baŋ peɛlaaŋ ka Jehoova nɔŋɛɛ ho yɛlɛ a lɛ kaara ho zu meŋ.

13. Aŋa lɛ na 2 Korinti 4:16-18 naŋ wuli na, bo yɛlɛ aŋ seŋ ka te maŋ leɛteɛre? (Kaa a foto.)

¹³ Ta wa inne ka bebiri kaŋa ho na la leɛ la baapaalaa. Ka teneeŋ maŋ teɛre ka yɛlɛ na poɔŋ teŋ be na koŋ bebe tegitegilɛ, a na toɔ̃ soŋ teŋ ka te are a noɔreŋ. A Baabole vɛŋɛɛŋ teŋ baŋ ka bebiri kaŋa waanaŋ, nyaammo ane baaloŋ koŋ lɛ bebe. (Joob 33:25; Aiz. 33:24) Azuŋ, ho na baŋ taaɛ popeɛloŋ, bonso bebiri kaŋa waanaŋ hoŋ na la leɛ baapaalaa, ka ho laafeeloŋ meŋ paale. (Kanne 2 Korinti 4:​16-18.) Kyɛ, noba mine meŋ na baŋ eɛ yɛlɛ a de soŋ bo. Sobuoŋ?

YƐLƐ HO TAABA NAŊ NA TOƆ̃ E A DE SOŊ BO

14. Bonso aŋ e nimizeɛ ka te maŋ te puore kyɛbee a kɔɔle neŋnyaane?

¹⁴ Maŋ te puore, kyɛbee a kɔɔle ho yɔɔmine naŋ e neŋnyaane. (Hib. 13:16) Neŋnyaane na baŋ teɛreŋ ka ba eɛ ba yoŋ. Te yɔɔdɔɔ Camille maŋ be la dieŋ wagre zaa. O yeleeŋ ka: “N maŋ be la dieŋ beguo a te ta zimaanee saŋa. Azuŋ, N eŋɛ zaaŋ maŋ kyoɔre. N eŋɛ maŋ kyoɔreŋ ka N suuri meŋ iri, bonso N koŋ baŋ yi gaa zie zaa. N koŋ baŋ e yɛlɛ yaga meŋ.” Ka teneeŋ gaa te puore neŋnyaane, a maŋ vɛŋeŋ baŋ nyɛ ka ba eɛ neŋtegrɛ ko te, a lɛ vɛŋ baŋ baŋ ka te nɔŋ baŋ. Aminekaŋaŋ, ho teɛrɛɛ saŋa kaŋa aŋ wa ho teɛroŋ poɔŋ ka ho kɔɔle, kyɛbee a te puore neŋnyaaŋaa kaŋa naŋ be a lantaapuoruu poɔŋ, a kyɛ inni ka ho e lɛ bee? Te zaa maŋ taaɛ yɛlɛ yaga ka te e bebiri zaa. Azuŋ, boŋ na baŋ soŋ te ka te “de yɛlɛ naŋ fɛre yaga zaa de weɛ,” a maŋ te puore te yɔɔmine naŋ e neŋnyaane na? (Fil. 1:10) Ho na baŋ sɛgɛɛ neŋnyaane naŋ be ho lantaapuoruu poɔŋ hoŋ boɔrɔ ka ho gaa te puore na yoe biŋ, a lɛ sɛge bebiri na hoŋ boɔrɔ ka ho te puore ba na meŋ. Aseŋ ka ho sɛgre wagre na hoŋ boɔrɔ ka ho gaa te puore ba meŋ biŋ. A eɛ nimizeɛ ka ho sɛgre a yɛlɛ velaa.

15. Bo ka baapaalba neŋ neŋnyaane na baŋ laŋ e?

¹⁵ Ka hooŋ e baapaalaa, aminekaŋaŋ ho na soorɛɛ ho meŋɛ ka, ‘Ka maaŋ gaa te puore a neŋnyaaŋaa ŋa, bo dama teŋ na baŋ di, kyɛbee bo yɛlɛ ka N ne o na baŋ laŋ e?’ A ba seŋ ka ho vɛŋ ka a yɛlɛ ŋa dɔɔnɔ bo yaga te gaali. Hooŋ gaa te wuluu zɔmennoŋ gyogo. (Yeng. 17:17) Ka hooŋ wa gaa a lantaapuoruu lammore, maŋ mɔɔ ka ho neŋ neŋnyaane di dama sɛre ka a lammo piili ane o baaroo saŋa. Ho na baŋ soore baŋ ka ba manne a Baabole sɛgre na ba naŋ nɔŋ yaga, kyɛbee yɛlɛ mine ba naŋ e ba bibiiloŋ saŋa a maŋ teɛre a yɛlɛ pampana ka laare kpɛ ba a ko bo. Ho ne ba na baŋ laŋ kaaɛ JW Broadcasting^® vidio. Ho na baŋ lɛ eɛ yɛlɛ mine a de soŋ neŋnyaane. Aŋa mannoo poɔŋ, ho na baŋ tagɛɛ gampaalaa naŋ wa eŋ ba fone neŋ ba tabulɛt zuŋ a ko ba. Te yɔɔpɔge Carol yeleeŋ ka: “Ho neŋ neŋnyaane na baŋ laŋ eɛ yɛlɛ mine ho naŋ nɔŋ ka ho erɛ. Aneazaa ka N yuomo nyɛɛ nimitɔɔre gaabo, kyɛ N naŋ maŋ erɛɛ yɛlɛ naŋ korɔ ma popeɛloŋ. N naŋ maŋ gaa te daɛ boma, ka N neŋ N zɔmenne yi te di boma, kyɛbee a gaa zie kaŋa a te kaa Jehoova bonmaalee.” Te yɔɔpɔge Maira yeleeŋ ka: “N zɔmeŋɛ kaŋa nyɛɛ yuomo 90. O kore maŋ yuomo 57. Kyɛ N ne o maŋ laŋ deɛnɛŋ, a maŋ laŋ kaa vidiori meŋ. Ka teneeŋ wa tuoro yelkpeɛne, te maŋ koɛ taa kawane.”

16. Bonso aŋ maŋ soma ka te poɔ neŋnyaane eŋɛŋ ka te zaa maŋ gaa asibiti?

¹⁶ Ho na baŋ beɛle baŋ ka yɛ zaa gaa asibiti. Ka hooŋ de ba gaaneŋ a asibiti, a somaŋ. Kyɛ aseŋ ka ho mɔɔ a vɛŋ ka a laafeeloŋ tontonneba kaa ba zu velaa, a lɛ de sommo meŋ naŋ seŋ neŋ ko ba. (Aiz. 1:17) Ka hooŋ sɛgrɛ yɛlɛ na a dɔktare naŋ yele na, a puoriŋ ka ho leɛ mannaa ko a neŋnyaaŋaa, a na somooŋ yaga. Te yɔɔpɔge nyaaŋaa kaŋa baŋ boɔlɔ Ruth yeleeŋ ka: “Ka N yoŋ wa gaa asibiti, a dɔktare ba maŋ de yɛlɛ na maŋ manna korɔ ba na nimizeɛ. Saŋa kaŋa a dɔktare maŋ yeliŋ ka, ‘Ho teɛrɛɛŋ ka ho beɛrɛŋ, kyɛ te ba nyɛ yelzaa naŋ dɔɔnɔ bo.’ Kyɛ, ka neɛ kaŋaŋ wa poɔ N eŋɛŋ, a dɔktare maŋ de la yɛlɛ na zaa maŋ yele na nimizeɛ. N puoree N yɔɔmine na zaa naŋ maŋ poɔ N eŋɛŋ teŋ gaa asibiti na bareka yaga zaa.”

17. Sobobo hoŋ na baŋ tu ka ho neŋ neŋnyaane laŋ gaa a naaŋ moɔloo?

¹⁷ Ho ne ba na baŋ gaaɛ a naaŋ moɔloo. Neŋnyaane mine ba maŋ taa faŋa ka ba tonɔ a die neŋ die naaŋ moɔloo toma. Azuŋ, ho na baŋ toŋboɔlɛɛ te yɔɔpɔge nyaaŋaa kaŋa ka o wa poɔ ho eŋɛŋ ka yɛ toŋ a gyamaa poɔ naaŋ moɔloo toma bee? Ho na baŋ bɔ la dakogo koo ka o zeŋ peɛle a kaat. Ho na baŋ vɛŋeŋ ka neŋnyaaŋaa kaŋa poɔ ho eŋɛŋ ka yɛ gaa ho Baabole zannezanneba zie. Ho gba na baŋ de la ho Baabole zannezanna na waneŋ a neŋnyaaŋaa yiri ka yɛ zanne a Baabole. A lantaapuoruu nembɛrɛ meŋ na baŋ sɛgrɛɛ yɛlɛ a te e a naaŋ moɔloo lammo neŋnyaaŋaa kaŋa yiriŋ. Lɛ na vɛŋeŋ ka a e mɔlɔ ko ba ka ba de ba menne eŋ a lammo poɔŋ. Yelzaa te naŋ erɛ a derɛ emmo korɔ neŋnyaane maŋ vɛŋeŋ ka Jehoova poɔ pɛle yaga.—Yeng. 3:27; Uro. 12:10.

18. Bo yɛlɛ teŋ na zanne a zannoo naŋ tɔnne na poɔŋ?

¹⁸ A zannoo ŋa soŋ teŋ teŋ baŋ ka Jehoova nɔŋɛɛ neŋnyaane, a de ba tegroŋ meŋ. Lɛ teŋ meŋ nɔŋ neŋnyaane a de ba tegroŋ meŋ. Nyaammo maŋ de la yelkpeɛne yaga waneŋ, kyɛ Jehoova na baŋ soŋ teŋ ka te naŋ kyɛnɛ taa popeɛloŋ. (Yiem. 37:25) A eŋnɛɛ faŋa ka te baŋ ka nendaare kaŋa, neŋnyaane na leɛ la baapaalba, a lɛ taa laafeeloŋ meŋ naŋ paale. Kyɛ, te de ka ho kaarɛɛ ho dɔgrɔ kaŋa, kyɛbee ho bie bee ho zɔmeŋɛ kaŋa naŋ beɛrɛ, bo yɛlɛŋ na baŋ soŋ bo ka ho taa popeɛloŋ? A zannoo naŋ tɔnne na poɔŋ, te na nyɛɛ a soorebiri ŋa noɔre iribo.