Ibuot 11

Udọn̄ọ ye N̄kpa—Ntak-a?

1, 2. Ntak emi udọn̄ọ ye n̄kpa edide n̄kpọ n̄kpaidem?

INAMKE n̄kpọ m̀mê nso ke mme owo ẹkeme ndinam man ẹse ẹban̄a nsọn̄idem mmọ, mmọ ẹkọri ẹsọn̄, ẹdọn̄ọ ndien ke akpatre ẹkpan̄a. Idụhe owo emi ekemede ndifep emi. Idem mbon oro ẹkeyakde idem ẹnọ Abasi ikekemeke. (1 Ndidem 1:1; 2:1, 10; 1 Timothy 5:23) Ntak edide ntre?

² Etie nte mme nsen idem nnyịn ẹnyene ukeme ndida itie n̄kani otịm ebịghi akan nte mmọ ẹnamde idahaemi, ndien mfre nnyịn enyene ukeme otịmde okpon akan se nnyịn ikemede ndida nnam n̄kpọ ke ediwak isua uwem. Ntak-a—edieke nnyịn mîdụhe ke idaha ndida ukeme ẹmi nnam n̄kpọ? Ke akpanikọ, ntaifiọk ikemeke ndinam an̄wan̄a ntak emi nnyịn isikọride isọn̄, idọn̄ọde inyụn̄ ikpan̄ade. Edi Bible anam.

NTAK UDỌN̄Ọ YE N̄KPA

3-5. Didie ke udọn̄ọ ye n̄kpa ẹkesan̄a ẹditụk nnyịn?

³ Apostle Paul ọfọi nnyịn owụt nnennen ndausụn̄, ọdọhọde ete: “Kpukpru owo [ẹkpan̄a] ke Adam.” (1 Corinth 15:21, 22) Mi Paul eketịn̄ aban̄a mbụk Bible aban̄ade Adam ye Eve, kpa mbụk emi Jesus Christ ọkọsọn̄ọde ke edi akpanikọ. (Mark 10:6-8) Andibot ekesịn akpa ebe ye n̄wan oro ke in̄wan̄ ebietidụn̄, ye inem inem idotenyịn eke anana-utịt uwem ke n̄kemuyo ye uduak esie. Mmọ ẹma ẹnyene nti udia oro awakde ekem ẹto nsio nsio eto ye ikọn̄ eken. N̄ko-n̄ko, Adam ye Eve ẹkedi mfọnmma owo. Ekikere ye idemmọ ikenyeneke ndo, ndien ntak ndomokiet ikodụhe mmọemi ndibiara, nte otịbede ọnọ mme owo idahaemi.—Deuteronomy 32:4; Genesis 1:31.

⁴ Ukpan kiet kpọt ke ẹkedori ẹnọ akpa ebe ye n̄wan oro. Abasi ọkọdọhọ ete: “Amaedi eto ifiọk, eti ye idiọk, kûdia ke esịt: koro ke usen eke afo adiade ke esịt afo eyekpa n̄kpa.” (Genesis 2:17) Ke ndinyịme ukpan emi, mmọ ẹkpekewụt ke imonyịme odudu ukara Abasi ndibiere se ifọnde ye se idiọkde nnọ mme owo. Nte ini akakade, mmọ ẹma ẹnịm mme idaha idemmọ ke se ifọnde ye se idiọkde. (Genesis 3:6, 7) Ke ndisọn̄ ibuot ye ewụhọ Abasi emi ẹkewụtde in̄wan̄în̄wan̄, mmọ ẹma ẹnam se Bible okotde “idiọkn̄kpọ.” Ke usem Hebrew ye Greek, “ndinam idiọkn̄kpọ” ọwọrọ “ndiwọrọ n̄kpọn̄ [idaha].” Adam ye Eve ẹma ẹwọrọ ẹkpọn̄ idaha m̀mê ẹduọ ẹkpọn̄ mfọnmma n̄kopitem. Mmọ ikowụtke aba mfọnmma Jehovah, ndien mmọ ẹma ẹda edinen ubiomikpe Abasi ẹsọk idemmọ.—Luke 16:10.

⁵ Idiọkn̄kpọ Adam ye Eve ama otụk mmọ ye nnyịn. Ntak otụkde nnyịn? Ọfọn, Abasi ikowotke mmọ ke ndondo oro. Ke ndiwụt edikere mban̄a ke kpukpru se ikabuanade, Jehovah ama ayak akpa ebe ye n̄wan oro ẹnyene nditọ. Edi Adam ye Eve ikedịghe aba mfọnmma; ke ini mmọ ẹkenamde idiọkn̄kpọ mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndinyene mfịna ke ikpọkidem ye ke ekikere. Ntre mmọ ikekemeke ndinyene mfọnmma nditọ. (Job 14:4) Ẹkeme ndimen idaha oro ndomo ye ebe ye n̄wan mfịn oro ẹnyenede ndo ke nsenubon emi mmọ ẹyakde ẹnọ nditọ mmọ. Nnyịn ima ibọ ndo idiọkn̄kpọ emi, sia kpukpru nnyịn iwọrọde ito mme anana mfọnmma akpa ebe ye n̄wan oro. Paul anam an̄wan̄a ete: ‘Idiọkn̄kpọ okoto owo kiet [Adam] odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ oto ke idiọkn̄kpọ oro odụk; n̄kpa onyụn̄ ebe osịm kpukpru owo, koro kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ.’—Rome 5:12: Psalm 51:5.

6, 7. Ntak emi usọbọ kaban̄a udọn̄ọ ye n̄kpa ọkọn̄ọde ke Abasi?

⁶ Nte idotenyịn ikodụhe kaban̄a idaha oro? Mbụk ye Bible ẹsọn̄ọ ẹte ke ekpekedi ye mme owo kpọt idotenyịn ikpodụhe. Nnyịn inyeneke ukeme ndiyet idem nnyịn asana ọbọhọ ndek idiọkn̄kpọ m̀mê ndinyan̄a idem nnyịn nsio ke ubiomikpe Abasi. Edieke akpanade ubọhọ odu, Abasi ọkpọnọ oro. Ibet esie ke ẹkebiat, mmọdo enye ekpedi Owo emi ebierede nte ẹkpesịmde mfọnmma unenikpe ẹnyụn̄ ẹnọde ubọhọ. Jehovah Abasi ama owụt mfọnido oro owo mîdotke ke ndinam ndutịm ubọhọ nnọ nditọ Adam ye Eve, esịnede nnyịn. Bible anam an̄wan̄a se ndutịm oro edide ye nte nnyịn ikemede ndibọ ufọn nto enye.

⁷ Mme ikpehe n̄wed ẹmi ẹmenọ isọn̄ ndidiọn̄ọ n̄kpọ emi:

“Abasi akamama ererimbot [ubonowo] ntem, tutu Enye osio ikpọn̄îkpọn̄ Eyen emi Enye obonde ọnọ, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye Enye okûtak, edi enyene nsinsi uwem.”—John 3:16.

“Eyen Owo [Jesus] ke Idemesie ikedịghe man ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye, edi man Enye anam n̄kpọ ọnọ owo, onyụn̄ ọnọ uwem Esie ndifak ediwak owo.”—Mark 10:45.

“Kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi. Edi ẹtebe mmọ ikpe ke ikpîkpu ke mfọn Esie, oto ke edifak emi odude ke Christ Jesus: emi Abasi okosiode onịm ete edi uwa emem ke iyịp Esie, oto ke mbuọtidem.”—Rome 3:23-25.

NSO IDI ‘UFAK’?

8-11. Didie ke ẹkenọ ufak?

⁸ Iba ke otu itien̄wed oro ẹsiak ‘ufak.’ Oro, akpan akpan, edi ekọmurua oro ẹkpede man ẹsana owo emi ẹmụmde ke ukat ẹyak. (Isaiah 43:3) Nnyịn isiwak ndikop ẹdade ikọ oro ke ebuana ye okụk emi ẹkpede man ẹsana owo emi ẹmụmde ke ukat ẹyak. Ke idaha nnyịn, owo emi ẹmụmde ke ukat edi ubonowo. Adam akanyam nnyịn esịn ke ufụn idiọkn̄kpọ, osụn̄ọde ke udọn̄ọ ye n̄kpa. (Rome 7:14) Nso ọsọn̄urua n̄kpọ ekpekeme ndifak ubonowo nnyụn̄ mberede idotenyịn uwem emi ọbọhọde mme utịp idiọkn̄kpọ nnọ nnyịn?

⁹ Ti ete ke Bible ọdọhọ ke Jesus ‘ama ọnọ uwem esie nte ufak.’ (Mark 10:45) Nnyịn imekeme ndikụt nto emi nte ke ama oyom uwem owo. Ke ndinam idiọkn̄kpọ, Adam ama ọduọk mfọnmma uwem eke owo. Man ẹberede usụn̄ ẹnọ ubonowo ndifiak nnyene uwem ke idaha mfọnmma ama oyom mfọnmma uwem owo efen ndikekem m̀mê ndifiak ndep se Adam ọkọduọkde. Emi ọsọn̄ọ owụt ntak emi anana mfọnmma andito ubon Adam ndomokiet mîkemeke ndinọ ufak oro. Nte Psalm 49:7, 8 ọdọhọde: “Owo ikpekemeke ndifak idemesie m̀mê ndikpe ufak nnọ Abasi: akpa ata ekese n̄kpọ ndifak uwem esie, oro akan ukeme esie.”—Jerusalem Bible.

¹⁰ Man ekpe ekọmurua ufak oro, Abasi ama ọnọ mfọnmma Eyen esie eke spirit oto heaven edimana nte owo. Angel ama anam an̄wan̄a Mary edisana eyenan̄wan oro mîkọfiọkke erenowo nte Abasi edikụtde ete ke Jesus edidi mfọnmma ke emana: “Odudu Andikon̄ N̄kan eyenyụn̄ ofụk fi: mmọdo se idimanade eyekere Edisana, Eyen Abasi.” (Luke 1:35; Galatia 4:4) Sia mîkenyeneke anana mfọnmma ete edide owo, Jesus ama ọbọhọ ndammana idiọkn̄kpọ.—1 Peter 2:22; Mme Hebrew 7:26.

¹¹ Ke ama okodu uwem nte owo ke ọyọhọ n̄kemuyo ye uduak Abasi, Christ ama ayak mfọnmma uwem esie eke owo ọnọ. Enye ekedi ukem uwem oro Adam ekenyenede ke ini ẹkebotde enye, ntre Jesus ama akabade edi “[n̄kem n̄kem, NW] ufak kpukpru owo.” (1 Timothy 2:5, 6; 1 Corinth 15:45) Ih, ekedi kaban̄a “kpukpru owo” sia enye ekekpede ekọmurua ndidep ofụri ekpụk ubonowo. Nte asan̄ade ekekem, Bible ọdọhọ ke “ẹkedep [nnyịn] ke ekọmurua.” (1 Corinth 6:20) Ke ntem, ebede ke n̄kpa Jesus, Abasi ama esịn itiat idakisọn̄ kaban̄a edibiat se Adam akanamde ke ndida idiọkn̄kpọ, udọn̄ọ ye n̄kpa nsọk ubonowo. Akpanikọ emi ekeme ndinen̄ede nnyene se ọwọrọde ke ndinam uwem nnyịn enyene inem.

DIDIE KE ẸKEME NDIFEN MME IDIỌKN̄KPỌ NNYỊN?

12-17. Nso isọn̄ idu inọ edifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn?

¹² Ọfọn ndifiọk nto Bible nte ke Jesus ama ekpe ekọmurua ufak oro. Edi n̄kpọ osụk ododu emi ekemede ndidi n̄kpọ ubiọn̄ọ nnọ nnyịn ndinyene unyịme ye edidiọn̄ Abasi. Oro edi akpanikọ oro nte ke nnyịn ke idem nnyịn idi mme anamidiọk. Nnyịn ‘imesiwọrọ ikpọn̄ idaha’ ediwak ini. Paul ekewet ete: “Kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi.” (Rome 3:23) Nso ke ẹkeme ndinam mban̄a oro? Didie ke nnyịn ikeme ndidi se edinen Abasi nnyịn kpa Jehovah onyịmede?

¹³ Ke akpanikọ nnyịn ikpodorike enyịn Abasi ndinyịme nnyịn edieke nnyịn ikade iso ke usụn̄uwem oro nnyịn idiọn̄ọde ke atuaha ye uduak esie. Ana nnyịn inen̄ede ikabade esịt ikpọn̄ ndiọi udọn̄, ikọinua ye edu nnyịn, ndien ekem idomo ndinam uwem nnyịn ekekem ye mme idaha esie oro ẹwụtde ke Bible. (Utom 17:30) Kpa ye oro oyom ẹfụk mme idiọkn̄kpọ nnyịn—eke ini edem ye eke idahaemi. Uwa ufak Jesus enyene ufọn ọnọ nnyịn mi. Paul ama owụt emi, ewetde ete ke Abasi ‘okosio Jesus onịm ete edi uwa emem ke iyịp Esie, eke ofụkde oto ke mbuọtidem.’—Rome 3:24, 25.

¹⁴ Mi apostle oro eketịn̄ aban̄a n̄kpọ emi Abasi okodiomide ke anyanini mbemiso okonyụn̄ enyenede ndida mban̄a m̀mê ndinyan ubọk n̄wụt Christ. Ke Israel eset ẹma ẹsiwa mme uwa unam kpukpru ini ke ibuot mme owo kaban̄a mme idiọkn̄kpọ. Ndien mme owo ke idemmọ ẹma ẹkeme ndinọ mme isop kaban̄a mme akpan ukwan̄n̄kpọ. (Leviticus 16:1-34; 5:1-6, 17-19) Abasi ama esinyịme mme uwa iyịp ẹmi nte usio-isop m̀mê nte se ibiatde mme idiọkn̄kpọ owo ifep. Edi emi ikadaha ubọhọ eke ebịghide idi, koro Bible ọdọhọ ete ke “iyịp enan̄ ye ebot ikemeke-keme ndimen mme idiọkn̄kpọ mfep.” (Mme Hebrew 10:3, 4) Nte ededi, mme ikpehe utuakibuot ẹmi akabuanade mme oku, mme temple, mme itieuwa ye mme uwa ẹkedi ‘uwụtn̄kpọ’ m̀mê “ukpọn̄ ukpọn̄ mbiet nti n̄kpọ eke ẹdidide” ẹbuanade uwa Jesus.—Mme Hebrew 9:6-9, 11, 12; 10:1.

¹⁵ Bible owụt nte emi edide akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn ndinyene edifen nnọ, ọdọhọde ete: “Nnyịn inyụn̄ inyene ubọhọ-ufụn nnyịn ke Enye [Jesus] oto ke iyịp Esie, kpa edifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn.” (Ephesus 1:7; 1 Peter 2:24) Ntre, ke adianade ye n̄kpa esie ndinọ ufak, enye ekeme ndifụk mme idiọkn̄kpọ nnyịn; ẹkeme ndifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn. Edi ẹyom n̄kpọ ẹto nnyịn. Sia ẹma ẹkedep nnyịn, ih, “ẹkedep [nnyịn] ke ekọmurua” ebe ke ufak Christ, ana nnyịn inyịme ndida Jesus nte Ọbọn̄ nnyịn m̀mê Andinyene nnyịn inyụn̄ ikop uyo inọ enye. (1 Corinth 6:11, 20; Mme Hebrew 5:9) Mmọdo, oyom nnyịn ikabade esịt ikpọn̄ mme idiọkn̄kpọ nnyịn inyụn̄ ida mbuọtidem ke uwa Jesus Ọbọn̄ nnyịn idian ye emi.

¹⁶ Edieke nnyịn inamde ntre, nnyịn inyeneke ndibet edifen nnọ tutu Abasi anam ubonowo ọbọhọ kpukpru utịp idiọkn̄kpọ, adade utịt ọsọk udọn̄ọ ye n̄kpa. N̄wed Abasi etịn̄ aban̄a edifen nnọ emi nte n̄kpọ emi nnyịn ikemede ndidara idem idahaemi, osụn̄ọde ke edinyene edisana ubieresịt ke iso Abasi.—1 John 2:12.

¹⁷ Ke ntre, akpana uwa Jesus enyene ata ọkpọkpọ se ọwọrọde ọnọ nnyịn ke usen kiet kiet. Ebede ke enye Abasi ekeme ndifen mme ukwan̄n̄kpọ oro nnyịn inamde. Apostle John anam an̄wan̄a ete: “Mmewet n̄kpọ emi nnọ mbufo, man mbufo ẹkûnam idiọkn̄kpọ. Ndien edieke owo anamde idiọkn̄kpọ, nnyịn imenyene Ekpe-emem ke ufọt nnyịn ye Ete, kpa Jesus Christ, emi edide edinen.” (1 John 2:1; Luke 11:2-4) Emi edi akpan ukpepn̄kpọ Bible onyụn̄ edi akpan n̄kpọ kaban̄a inemesịt nnyịn oro ebịghide.—1 Corinth 15:3.

NSO KE AFO EDINAM?

18-21. Didie ke afo anam n̄kpọ aban̄a se Abasi ye Jesus ẹkenamde? (1 John 4:9-11)

¹⁸ Afo anam n̄kpọ didie aban̄a se Bible etịn̄de aban̄a ntak udọn̄ọ ye n̄kpa, ufak ye ndutịm kaban̄a edifen nnọ ebe ke Jesus Christ? Owo ekeme ndibọ ofụri ọyọhọ mbụk emi nsịn ke ibuot ye unana emi nditụk esịt ye uwem esie. Edi ẹyom n̄kpọ efen efen ẹto nnyịn.

¹⁹ Nte nnyịn imowụt esịtekọm ke ima Abasi ke ndinọ ufak? Apostle John ekewet ete: “Abasi akamama ererimbot ntem, tutu Enye osio ikpọn̄îkpọn̄ Eyen emi Enye obonde ọnọ.” (John 3:16) Ti ete ke mme owo oro ẹkebuanade ẹkedi mme anamidiọk, ẹdianarede ẹkpọn̄ Abasi. (Rome 5:10; Colossae 1:21) Nte afo ọkpọnọ enyeemi afo amade akan ke ibuot mme owo oro ata ekese ẹwụtde esisịt udọn̄ m̀mê mîwụtke-wụt udọn̄ ke idemfo? Edi Jehovah ama anam edisana ye anam-akpanikọ Eyen esie, kpa edima Akpan, edi isọn̄ man edisobo emiom, esuene ye n̄kpa man ọnọ ubonowo ubọhọ. Oro ama onụk Paul ndiwet: “Abasi otịm ayarade ima eke amade nnyịn, ke emi Christ akpade ke ibuot nnyịn ke adan̄aemi nnyịn isụk idide mme idiọkowo kan̄a.”—Rome 5:8.

²⁰ Eyen ama owụt ima esie, n̄ko. Ke ini ekedide edisịm, enye ama osụhọde idemesie unyịme unyịme man akabade edi owo. Enye ama anam n̄kpọ ọnọ mme anana mfọnmma owo, ekpepde mmọ n̄kpọ onyụn̄ ọkọkde mmọ udọn̄ọ. Ndien, okposụkedi mîkenyeneke ndudue, enye ama onyịme nsahi, ndutụhọ ye n̄kpa esuene ke ubọk mme asua akpanikọ. Nte n̄kpọ un̄wam ke ndiwụt esịtekọm kaban̄a emi, da ini kot mbụk edida Jesus nnọ, idomo, isụn̄i ye n̄kpa esie, nte ẹwetde ke Luke 22:47 osịm 23:47.

²¹ Didie ke afo edinam n̄kpọ aban̄a kpukpru ẹmi? Ke akpanikọ owo ikpayakke edinyịme oro enye onyịmede ima ima ndutịm ufak akabade edi ntak kaban̄a ukwan̄ido. Oro ekpedi nditaba uduak esie, ndien enye akam ekeme ndisụn̄ọ ke idiọkn̄kpọ oro owo mîkemeke ndifen. (Mme Hebrew 10:26, 29; Numbers 15:30) Utu ke oro, akpana nnyịn idomo ndidu uwem ke usụn̄ emi ẹdidade ukpono isọk Andibot nnyịn. Ndien akpana mbuọtidem ke akwa ndutịm emi ẹnamde ebe ke Eyen esie onụk nnyịn nditịn̄ nnọ mmọ efen mban̄a oro, in̄wamde mmọ ndidiọn̄ọ nte mmọ n̄ko ẹkemede ndibọ ufọn.—Utom 4:12; Rome 10:9, 10; James 2:26; 2 Corinth 5:14, 15.

22. Edifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn ekeme ndibuana nso idotenyịn?

²² Ke ini Jesus Christ okodude ke isọn̄ enye ama ọdọhọ ke imọ imekeme ndinam edifen oro Abasi efende mme idiọkn̄kpọ atara. Ndusụk mme asua ẹma ẹkụt ndudue ẹnọ enye kaban̄a oro. Ntre Jesus ama ọsọn̄ọ oro ke ndikọk owo akpauben̄. (Luke 5:17-26) Ke ntre, ukem nte idiọkn̄kpọ akamade utịp ke n̄kan̄ ikpọkidem ubonowo, edifen mme idiọkn̄kpọ ekeme ndisụn̄ọ ke mme ufọn. Edi akpan n̄kpọ ndidiọn̄ọ oro. Se Jesus akanamde ke isọn̄ owụt ete ke Abasi ekeme ndida utịt nsọk udọn̄ọ ye n̄kpa. Oro odu ke n̄kemuyo ye se Jesus Christ ke idemesie eketịn̄de, oro edi, nte ke Jehovah Abasi ọkọnọ Eyen esie man mme owo oro ẹnyenede mbuọtidem ẹkpenyene “nsinsi uwem.” (John 3:16) Edi didie? Ini ewe? Ndien nso kaban̄a mbonima nnyịn ẹmi ẹma ẹkekpakpan̄a?

[Ekebe ke page 103]

Ewetn̄kpọ mban̄a ifiọk ntaifiọk Isaac Asimov ama anam an̄wan̄a ete ke mme eboho RNA ke mfre owo ọnọ “ndutịm udọn̄etop oro ke mfọnmma usụn̄ ekemede ndikama mbiomo ubọ ukpep ye eke uti n̄kpọ ekededi emi owo ekemede ndisịn ke enye—onyụn̄ awak utịm ike biliọn kiet akan ibat oro, n̄ko.”—“Times Magazine” eke New York.

[Ndise ke page 108]

Mme uwa ke Israel ẹkenyan ubọk ẹwụt uwa ufak Jesus