Ibuot 13
Awat Enan̄ Mbakara Obio Ubọn̄ Oro Ke Awat
1, 2. (a) Anie ke nnyịn iwụk enyịn ise idahaemi, ndien nso ke enye akama ke ubọk nnasia esie? (b) Ntak ẹkedọhọde John ẹte odop eyet? (c) Anie edi “Lion” emi otode ke esien Judah, ndien ntak emi enye odotde ndidianade mme ufịkn̄kpọ oro?
ẸYAK nnyịn ikụbọde ika ọyọhọ ibuot ition eke N̄wed Eriyarare. Mi nnyịn ikot iban̄a n̄kukụt eke odudu spirit, emi ẹkenọde apostle John, emi enyenede nnennen ebuana ye ‘edidi’ obio ubọn̄ Abasi. Enye owụk ntịn̄enyịn ke Ọbọn̄ Jehovah Andikara, kpa “Anditie ke ebekpo.” Ke ubọk nnasia esie enye akama ikpan̄wed emi ẹwetde n̄kpọ ke esịt, emi ẹdade “ufịkn̄kpọ itiaba ẹsọn̄ọ ẹdian enye.” Edi apostle John ama atua eyet etieti. Ntak-a? Koro ke ofụri ekondo, owo baba kiet idụhe oro ẹkekụtde nte odotde ndidianade ufịkn̄kpọ n̄wed oro nnyụn̄ nnam ẹfiọk etop emi enye akamade. Edi, sese! Owo ôdu emi odotde! Enye idịghe owo efen ke ebede “Lion emi otode ke esien Judah,” kpa adia akpa obio ubọn̄ David.—Eriyarare 5:1-5.
2 Enye ôdot koro enye “amakan.” Nte mfọnmma owo ke isọn̄, enye ama owụt edinam akpanikọ oro n̄kpọ mîkemeke ndinyen̄e ọnọ Ete esie, idem tutu osịm ibak ibak n̄kpa ke eto ndutụhọ. “Ọbọn̄ ererimbot emi,” Satan, ikekemeke ndibiat nsọn̄ọnda esie. Jesus ama ekeme ndidọhọ: “Ami n̄kakan ererimbot.”—John 14:30; 16:33.
3. Ntak akpanade nnyịn idat esịt iban̄a edisu eke N̄wed Eriyarare 5:9, 10?
3 Mbon efen ẹdu, n̄ko, ẹmi ẹma ẹkekan ererimbot, ndien enyene-uko “Lion” emi, Christ Jesus, abat mmọ nte “nditọete” esie eke spirit. (Matthew 25:40) Otode ke ediset ke n̄kpa ndụk uwem eke heaven, mmọemi ẹnyene ndibuana ye enye ke 1,000-isua ukara Obio Ubọn̄ esie, nnyụn̄ mbuana ye enye ke ndida ufọn uwa usio isop esie nsịn ke edinam kaban̄a ediwak billion ubonowo ke isọn̄. Ntem mme uyo ke heaven ke ẹkwọ obufa ikwọ. Mmọ ke ẹdọhọ Owo emi, kpa enyeemi ke ini kiet ẹkedade nte eyenerọn̄ emi mîduehe ẹka ndiwot ẹte:
“Afo omodot ndida n̄wed, ndinyụn̄ ndianade mme ufịkn̄kpọ esie; koro ẹkewotde Fi, Afo ama onyụn̄ ada iyịp Fo osio owo ke kpukpru esien, ye usem, ye obio, ye idụt, afak mmọ ọnọ Abasi; omonyụn̄ anam mmọ ẹdi Obio Ubọn̄ ye mme oku ẹnọ Abasi: mmọ ẹyenyụn̄ ẹda ubọn̄ ke isọn̄.” (Eriyarare 5:9, 10)
Nso edidiọn̄, ke Edidem ye nsan̄a ndidem esie emi ẹma ẹkedomo ẹfiọk, ẹmọn̄ ẹda ntem ẹsọk orụk eke owo ẹmi ẹkụtde ufịk! Edi ke nde emi, ana ekọn̄ ebemiso otop.
ANDIWAT AFIA ENAN̄ MBAKARA
4. (a) Nso ke “afia enan̄ mbakara” ye “utịgha” andiwat ye enye ndibọ “anyanya” ẹda ẹban̄a? (b) Anie edi andiwat emi, ndien ini ewe ke enye ọkọbọ odudu edidem?
4 Nte “Eyenerọn̄” emende n̄wed oro onyụn̄ adianarede akpa ufịkn̄kpọ, uyo ebietde obuma oto heaven ete: “Wọrọ di”! Ndien nso ke nnyịn ikụt? “Sese, afia enan̄ mbakara”—ke idiọn̄ọ ekọn̄ edinen ido. Andiwat enye enyene “utịgha.” Enye ekeme ndida ke anyanusụn̄ nsobo mme asua esie—ke usụn̄ otịmde oyom akan se ubọk nnam enyịmikan̄ emi ẹtopde oto idụt kiet efe osịm eken ekemede ndife. Ẹnọ enye “anyanya,” ndien emi anyan ubọk owụt isua eyomfịn eke 1914, ke ini Jehovah ọkọnọde enye odudu edidem ndikara mme idụt. Ke otịmde okop odudu akan usụhọde mbọn̄ ye ndidem ẹmi ẹdide owo, “Ọbọn̄ mbọn̄ ye Edidem ndidem” emi enyene ndikan kpukpru mme asua edinen ido, ke edidianakiet ye ‘mmọemi ẹkekotde, ẹnyụn̄ ẹmekde, ẹmi ẹnyụn̄ ẹdide mme anam-akpanikọ’ mme anditiene Christ oro ẹyetde aran ẹmi ẹdianade ye enye ke obio ubọn̄ esie eke heaven.—Eriyarare 6:1, 2; 17:14.
5. (a) Nso akpa edikan ke andiwat emi akakan? (b) Nso ke utịp edi ọnọ ubonowo, edi ntak ikpenyenede ndinam item eke N̄wed Mark 13:32-37?
5 Andiwat afia “enan̄ mbakara” oro edi ọkpọsọn̄ andikan. Nso, ndien, okpodot ndinam, nte enye ọtọn̄ọde uwat esie, akan ndisio “akani urụkikọt” oro, Satan ye mme angel demon esie mfep ke heaven? Enye osion̄o mmọ ọduọn̄ọ ke isọn̄ nnyịn emi! Eyịghe idụhe Devil ke emi enyenede akwa ifụtesịt. Nte ima iketetịn̄, enye an̄wan̄a ifụtesịt emi ọduọk ubonowo, anamde ‘isọn̄ ye inyan̄ ẹnyene mbọm.’ Devil ọmọfiọk ete ke “ini imọ edi ibio,” edi enye enyene n̄kari etieti. Enye akpama ndinam nnyịn ikere nte ke “ukperedem ini” odu ke ata anyanini ke iso. Yak owo nnyịn baba kiet okûyak ẹtap enye ẹsịn ke ndide idap oto ke utọ ekikere oro!—Eriyarare 12:9-12; Mark 13:32-37.
IDIDUOT ENAN̄ MBAKARA
6. (a) Nte N̄wed Eriyarare 6:3, 4 ọdọhọde, nso idahaemi ibụmede iwọrọ idi? (b) Didie ke Ekọn̄ Ererimbot I okokpụhọde ye mme ekọn̄ eken?
6 “Eyenerọn̄” oro adianade ọyọhọ ufịkn̄kpọ iba. Obụmerede ọwọrọ, edi “ididuot enan̄”! “Ndien ẹnọ andidoro enye ke edem ndisio emem mfep ke isọn̄, man owo ẹwot kiet eken; ẹnyụn̄ ẹnọ enye akwa ofụt.” (Eriyarare 6:4) Ah, akpa ekọn̄ Ererimbot ke mbụk uwem owo ama asiaha. Ẹmesio emem ẹfep, idịghe ke ibat ibat idụt, edi “ke isọn̄,” nte ikpọ udịmekọn̄ ye mme an̄wana ekọn̄ mmọn̄ ẹdọn̄de en̄wan ye kiet eken, ẹdade mme enyene ndịk n̄kpọekọn̄ akpakịp uwotowo. Ke adan̄aemi edide ntaekọn̄ ẹkesin̄wana mme ekọn̄ oro ẹkebemde iso ẹdu, awakde ndidi ye ibat ibat idụt, Ekọn̄ Ererimbot I ekedi ọyọhọ ekọn̄. Ke akpa ini ke mbụk, ẹma ẹda kpukpru inyene eke ediwak idụt, ọkọrọ ye mme owo oro ẹmụmde ke ufịk, ẹsịn ke ekọn̄ oro.
7-9. Ke se iban̄ade ‘uwotowo,’ nso ibat ye mme utịn̄ikọ ẹwụt nte ke 1914 okonịm ntọn̄ọ ndiọk n̄kan ini uwotowo ke ofụri mbụk idiọn̄ọ?
7 Ntịn̄nịmikọ oro eketịn̄ aban̄a ‘ediwot owo,’ ndien ‘uwotowo’ ke ekedi! Ke an̄waekọn̄ Somme, obufa nsiondi n̄kpọ uwotowo, kpa ikan̄ otop-idem-ikpọn̄, ama osobo ediwak tọsịn udịmekọn̄ Britain ye eke France ke mme itie ikie, emi, ke ẹbatde, okowotde mme owo ke mbahade 80 eke ikie. Ke ọfiọn̄ usụkkiet ke Verdun, ibat owo emi ẹkekpade ẹma ẹwak ẹkan mbon oro ẹkesan̄ade ye udịmekọn̄ Napoleon ẹdụk Russia. Ẹdade iyịp ẹyet nte ndom ke ibibene itie ubụk okpo, idiọn̄ọ ẹkewetde ke Verdun okokot ete “AYAK ITIAT ITA YE UBAK NDISỊM UFỌK UYỌKOWO.” Ke ofụri ofụri, mbonekọn̄ 9,000,000 ke ẹkewot ke Akwa Ekọn̄ eke isua inan̄ oro.
8 Nte 1914 edi isua emi andiwat “ididuot enan̄” oro okosiode emem efep ke isọn̄? Ediwak mme ọkọ mbụkeset ẹmesọn̄ọ ekikere oro. Ke uwụtn̄kpọ, ekperede ndisịm isua 50 ke oro ebede, andiwet n̄wed mbụkeset ẹkotde American Heritage ama ewet ete: “Ke ndaeyo eke 1914 mme idụt ẹkedu ke emem ndien ini iso etie nte amayama. Ekem ikan̄ ẹsioro uyo, ndien mme n̄kpọ itiehe aba nte ẹketiede tutu amama. . . . Isua 1914 ekedi akakan isua n̄kpọntịbe ke ofụri mbụk owo . . . Ke isua oro ke ayan̄a-owo-ifiọk ukpụhọde oro mîsidaha itie awak ebe ini kiet m̀mê ikaba ke isua ikie eketịbe. Ekeme ndidi eyeda anyanini mbemiso ifiọkde ọyọhọ ọyọhọ iban̄a se 1914 akadade nnyịn ekesịn, edi nnyịn imekeme ke nsụhọde n̄kaha ndikụt se enye okosiode efep ke uwem nnyịn.” Edi akpanikọ, andiwat “ididuot enan̄” mbakara oro ama osio emem efep ke isọn̄, ndien 1914 ekedi isua oro.
9 Andidoro ke edem enan̄ oro ama akaiso ye uwat uwotowo esie tutu ebe osịm udiana ekọn̄ ererimbot, emi mbonekọn̄ 16,000,000 ẹkekpade ke ekọn̄. Nte nnyịn ikade iso ke mme isua ẹtọn̄ọde ke 1980, akwa owoifiọk kiet otode Hungary ke ibat esie owụt nte ke isua 30 ẹmi ẹtienede utịt Ekọn̄ Ererimbot II, mbonekọn̄ 25,000,000 ẹkekpa ke ekọn̄. Enye ọdọhọ nte ke ofụri isua 33 oro etienede utịt Ekọn̄ Ererimbot II, n̄kpasịp usen 26 kpọt ẹdu oro ekọn̄ mîkodụhe ke ndusụk ebiet ke ererimbot.
10. Didie ke andidoro ke edem enan̄ mbakara emi ada “akwa ofụt” anam n̄kpọ?
10 Ntịn̄nịmikọ oro etịn̄ ọnọ nnyịn nte ke ẹma ẹnọ andidoro ke edem enan̄ mbakara emi “akwa ofụt.” Ndien, ke akpanikọ, mme akama n̄kpa n̄kpọekọn̄ ẹmenyene udeme akamba akamba ke uwotowo ke mme ekọn̄ eke ọyọhọ isua ikie-20 ẹmi. Ke Ekọn̄ Ererimbot I, gas ibọkn̄kpa, mme otop-idem-ikpọn̄ n̄kpọekọn̄, mme otopikan̄ moto ekọn̄, ikpọ ubomofụm ye mme nsụn̄ikan̄ ekọn̄ ẹmi ẹwatde ke idak mmọn̄ ẹma ẹwọrọ ẹwụt idem ke ọyọhọ udomo ke akpa ini. Ke Ekọn̄ Ererimbot II, ata ata edida ke ofụm n̄n̄wana ekọn̄ ama ọsọhi ediwak obio efep, ediwak mbon unọmọ ẹdide iban, nditọn̄wọn̄ ye mbon usọn̄ ẹmi mîduehe. Ke okoneyo kiet ẹma ẹnịm obio Coventry, England ke ndon, ndien ke ukperedem, ẹdida ke ofụm n̄n̄wana emi M’ọnọ Un̄wam ẹketịbide ama ọkpọri uwem mme owo 135,000 efep ke Dresden, Germany. Etienede ekedi akpakịp edisobo mme owo ẹwakde ẹsịm 92,000 ke nsụhọde n̄kaha ke bọm atom ke Hiroshima ye 40,000 ke Nagasaki, Japan, ndien n̄ko, kpasụk ikpîkpu mbio obio ẹmi mîdịghe mbonekọn̄. Se “akwa ofụt” oro ekpekemede ndinam mfịn edieke ekọn̄ nuclear asiahade edi se ikakde owo ndinọ ekikere mban̄a!
“SESE, OBUBỊT ENAN̄ MBAKARA”
11, 12. (a) Didie ke andidoro ke edem “obubịt enan̄ mbakara” owụt idemesie nte nsan̄a udiana andiwat oro? (b) Nso iwụt nte ke uwat esie ke akaiso tutu osịm usen nnyịn emi?
11 Nte “Eyenerọn̄” oro adianarede ọyọhọ ufịkn̄kpọ ita, “obubịt enan̄ mbakara” ọwọrọ edi. “Andidoro enye ke edem onyụn̄ enyene udomon̄kpọ ke ubọk.” (Eriyarare 6:5) Ah, sese nsan̄a andidoro ke edem enan̄ mbakara emi adade aban̄a ọyọhọ ekọn̄ mi! Enyeemi edi andiwat emi adade akan̄ edi. Ke ini ekọn̄ ererimbot mbiba oro, akan̄ ama omụm ediwak idụt. Edidodomo udia nnọ owo, emi “udomon̄kpọ” adade aban̄a, ama akabade edi usụn̄uwem ofụri usen ọnọ nditọ obio oro ekọn̄ an̄wanade. N̄kpon n̄kan akan̄ oro akanam odude ke mbụk uwem owo ama odu ke utịt Ekọn̄ Ererimbot I. The Nation eke June 7, 1919, ọtọt nte ke mme owo 32,000,000 ke India “ẹkekpere nditie biọn̄.” World’s Work eke March 1921 ọdọhọ nte ke mme owo 15,000 ẹkekpa kpukpru usen ke edere China ikpọn̄ ẹto utie biọn̄. N̄wed emi New York Times ekemịn̄de, ẹkotde Current History Magazine eke October 1921 okot oto ntọt eke Britain nte ke ibat mbon oro ubiak ọ-biọn̄ ye idiọk udọn̄ọ ọnọmọde “isụhọkede ikan 35,000,000.” Ukem mme ini akan̄ oro ẹma ẹdu ke etienede Ekọn̄ Ererimbot II, emi magazine Look eke June 11, 1946, ọkọtọtde, ete: “Mbahade kiet ke itie inan̄ eke ererimbot, ke ẹtie biọn̄ mfịn.”
12 Idem ke ata ata ekọn̄ mîdụhe, edikpu eke mbun̄wụm ke ererimbot nnyịn eke eyomfịn esiwak ndikama mme ibuotikọ mbụk utọ nte enyeemi ke 1974: “India ẹdu ke mbukpọn̄ andidoro ke edem enan̄ mbakara ọyọhọ ita.” Ke 1976: “Biọn̄-Ndọn̄ Ererimbot ke Asak Iso Ese Akpan Mfịna Udia.” Ndien ke 1979: “Million owo 450 ke ẹtie biọn̄.” Nte ibat mme andidụn̄ ererimbot ọtọtde, n̄kpọ aban̄ade udia mi ke mme idụt oro mîforoke kan̄a ye ke mme idụt oro ekọn̄ ọnọmọde amakabade edi n̄kpọ nnanenyịn akan. The Atlas World Press Review, ke New Scientist eke May 1975, ọkọdọhọ ete: “Ererimbot ke asak iso ese enyene ibuot iba n̄kpọndịk. Akan̄ edi kiet ke otu oro: ndien eken edi nsinsi unana eti udia. FAO [Food and Agriculture Organization (Esop Kaban̄a Udia ye Utọin̄wan̄)] owụt nte ke otu mme idụt 97 oro ẹma ẹkeforo, 61 ẹma ẹtọ m̀mê ẹtobo udia osụhọrede akan se ẹkeyomde man ẹda ẹbọk ibatowo oro mmọ ẹnyenede ke 1970. Ke ibat ibat ndụn̄ọde, Esop Kaban̄a Udia ye Utọin̄wan̄ ọtọt nte ke million owo 460 ẹsobo mfịna unana eti udia; uyarade otịmde atara akan oro ekeme ndinịm ibat emi ke million kiet.” Idahaemi, ke mme isua ẹtọn̄ọde ke 1980 emi, idaha ke akam ọdọdiọk akan.
13. Nso mme idaha ye ndịk eke eyomfịn ke ẹkewụt ke N̄wed Eriyarare 6:6?
13 Nte ọyọhọ andiwat enan̄ mbakara ita akade iso ke uwat esie, uyo otode heaven ofiori ete: “Idomo ibokpot kiet ke okụk kiet, ye idomo barley ita ke okụk kiet; edi kûbiat aran ye wine.” (Eriyarare 6:6) Okụk kiet, emi edide se ẹkpede ke utom usen kiet, ke akpanikọ eyenam anamutom ofụt esịt aban̄a akak akak edidọk eke mme ekọmurua n̄kpọ. Ndien nte nsọn̄urua mme n̄kpọ ikaha iso nditụk okụkutom eke usụhọde owo mfịn? Edi nso kaban̄a utọ mme n̄kpọ nte “aran” ye “wine”? Mme ọdiọkitọn̄ udori ye mme imọ owo eken ẹyeyom ndikpeme uwo uwo usụn̄ udu uwem mmọ. Edi nte mmọ ẹyekụt unen? Nnyịn iyekụt, nte “obubịt enan̄ mbakara” oro otohode akaiso, afiak edem ke ofụri isọn̄.
‘NTỌN̄ NTỌN̄ ENAN̄ MBAKARA, YE N̄KPA’
14. Didie ke andidoro ke edem ọyọhọ enan̄ mbakara inan̄ ye nsan̄a esie ẹtịm ẹnyene ebuana ye mme n̄kpọntịbe ẹtọn̄ọde ke 1914?
14 Ẹmedianade ọyọhọ ufịkn̄kpọ inan̄, ndien “ntọn̄ ntọn̄ enan̄ mbakara” etiene udịm enan̄ itọk oro. Andidoro enye ke edem edi N̄kpa. Etienede enye ke edem ket ket edi Obio Ekpo (Hades)—m̀mê enye awat ke enan̄ efen-e, mbụk itịn̄ke. Edi mmọ ẹma ẹnyene omụm owo mbọribọ utom ndinam: “Ẹnọ mmọ odudu ke ubak isọn̄ kiet ke itie inan̄, ete, ẹda ofụt ye akan̄, ye idiọk udọn̄ọ, ye mme unam ikọt ẹwot mmọ.” (Eriyarare 6:7, 8) Ọtọn̄ọde ke onịm mbụk isua 1914 oro, edidu eke N̄kpa ye Obio Ekpo ke akpanikọ amasuana osịm ofụri itụn̄ isọn̄ mbinan̄.
15, 16. (a) Nso akama n̄kpaidem edisu ke ntịn̄nịmikọ emi ekenyene ke 1918-1919? (b) Nso iwụt nte ke enan̄ mbakara emi ke akaiso ke itọk esie ọtọn̄ọde ke 1914?
15 “Idiọk udọn̄ọ”! Mmọ ẹkekot enye udọn̄ọ ofụri ererimbot eke 1918-1919, m̀mê Efiomnsa. Ke urua ifan̄ kpọt, ibat mbon unọmọ esie ẹma ẹwak utịm ikaba ẹkan ibat mbon oro ẹkekpade ke an̄wa Ekọn̄ Ererimbot I—akpakịp ofụri ibat eke mme owo 21,000,000 ke nsụhọde n̄kaha. Ke United States, ibat mbon n̄kpa efiomnsa oro ukara ọkọdiọn̄ọde ekedi 548,452, awakde utịm ike-10 akan ibat mbonekọn̄ America oro ẹkewotde ke ekọn̄ oro. Ke akamba ubak, mbon unọmọ esie ẹkedi n̄kparawa owo ye mbon oro ẹkopde odudu. Ke India, se iwakde ibe mme owo 12,000,000 ẹkekpa. Enye ikefenke baba idụt m̀mê isuo inyan̄ibom—ke mîbọhọke isuo St. Helena ikpọn̄îkpọn̄. Ẹma ẹsọhi ofụri ofụri obio in̄wan̄ ke otu mbon Eskimos ye ke Central Africa ẹfep. Ke Tahiti, ẹma ẹda ntọn̄ ufọp okpo ndifọp mme okpo owo 4,500 ẹmi ẹkekpade ke usen 15 kpọt, ndien ke Edem Usoputịn Samoa, mme owo 7,500 ke otu ibat owo 38,000 ẹmi ẹdide mme andidụn̄ ẹketak ke idiọk udọn̄ọ oro.
16 Nte ededi, Efiomnsa oro ikedịghe n̄kukụre udọn̄ọ n̄kpa oro andiwat “ntọn̄ ntọn̄ enan̄ mbakara” oro akadade edi. The New York Times ama ọtọt nte ke 1915, ke an̄waekọn̄ eke Gallipoli, udọn̄ọ uta-idịbi ama owot mbonekọn̄ awak akan se itiat ikan̄ okowotde. Ọtọn̄ọde ke 1914 sịm 1923, udọn̄ọ utọrọ ama owot mme owo 3,250,000 ke India. Ke 1915, mme “n̄kpan̄a ẹtọn̄ọde ke million owo iba ye ubak sịm million ita” ke Russia edi se ẹkebatde ẹnọ udọn̄ọ isọti. Ndien nte andiwat oro ọfrọde ebe odụk mme ini eyomfịn akan, udọn̄ọ esịt ye udọn̄ọ cancer ẹmekabade edi mme ebeiso udọn̄ọ n̄kpa, udọn̄ọ akpasak, “Udiana ke Udịm Mme Udọn̄ọ N̄kpa ke Otu Mme Udọn̄ọ Ẹmi Ẹbede Owo” ye udọn̄ọ mfiomo iyịp, “Udọn̄ọ Obomode Atara ke Ofụri Ererimbot.”
UBỌHỌ KE EKPERE!
17, 18. (a) Nso ke owo ukara kiet ọkọdọhọ, owụtde ebuana emi odude ke ufọt mme andiwat udiana, ọyọhọ ita ye ọyọhọ enan̄ mbakara inan̄? (b) Edi anie ke mme adaiso ererimbot ẹfụmi? (c) Ntak emi nnyịn ikemede ndidara mban̄a se ubọn̄ ubọn̄ Edidem oro edinamde?
17 Ke se ibede isua 60 idahaemi, “ididuot enan̄” oro, “obubịt enan̄” ye “ntọn̄ ntọn̄ enan̄” oro ke ẹwat ikpat ukem, ye Obio Ekpo etienede mmọ ke edem ket ket. Ke akpanikọ, Obio Ekpo ọmọdọk ekese mbun̄wụm mbon unọmọ, ẹwakde ke ediwak million ke mme itie ikie. Edi se inemde ndifiọk nte ke akpa adaibuot ukara United States, Herbert Hoover, akabuan mme andidoro horse ita ẹmi ọtọkiet, ọdọhọde ke 1941 ete: “Utịp emi ikpọ ekọn̄ ẹsidade ẹdi esiwak ndidi akan̄ ye idiọk udọn̄ọ . . . Ekọn̄ Ererimbot eke isua edịp ye ition emi ekebede ama etem mme owo 300,000,000 biọn̄. . . . Ke isua kiet ye ubak ama ekebe ke ekọn̄ emi odude ke emi [Ekọn̄ Ererimbot II], ekpere ndidi mme owo ẹwakde ẹbe 100,000,000 ệdu oro mînyeneke udia awakde ekem akan nte ekedide ke isua ita ama ekebe ke akpatre ekọn̄ emi ekebede.” Nso afanikọn̄ ke ekọn̄ ererimbot ọyọhọ ita ọkpọwọrọ ntem ọnọ ubonowo!
18 Mme adaiso ererimbot ẹmetịm ẹdiọn̄ọ ẹban̄a afanikọn̄ emi mme andidoro ke edem “ididuot enan̄,” “obubịt enan̄” ye “ntọn̄ ntọn̄ enan̄” ẹmi ẹnamde odu. Nte ededi, mmọ ẹfụmi Andidoro ke edem “afia enan̄ mbakara” oro. Usen idara oro ke ekpere ọnọ ubọn̄ ubọn̄ Edidem emi ndinam n̄kpọ ndiwọn̄ọde usụn̄ emi mme n̄kpọ ẹtiede. Utu ke ekọn̄, enye eyeda emem edi. Ke itie akan̄, enye eyenam ekese udia odu. Utu ke udọn̄ọ, enye eyenam ubonowo ẹfiak ẹnyene mfọnmma nsọn̄idem, ndien Obio Ekpo ke idemesie eyesana mme akpan̄kpa ayak. Mbiet ufan̄ikọ emi ke N̄wed Psalm anam an̄wan̄a aban̄a andidoro ke edem “afia enan̄ mbakara” emi ke mme ikọ ẹmi:
“Owo uko, bọp ofụt fo ke ifụhi fo, kpa ubọn̄ fo ye uyai fo. Nyụn̄ da uyai fo doro (ke chariot) ka kan, ban̄a akpanikọ, ye emem, ye eti ido; ndien ubọk nnasia fo eyeteme fi n̄kpọ ndịk.” (Psalm 45:3, 4)
Edikan eke Andidoro ke edem enan̄ mbakara Obio Ubọn̄ oro ke ekpere!
19. (a) Ye edisu eke N̄wed Eriyarare 6:2-8 ke ekikere, nte esịt ekpenyene nditịmede nnyịn? (b) Nso uwụtn̄kpọ ke ẹnọ ndisịn udọn̄ nnọ nnyịn nte isọn̄ idem ke mbuọtidem?
19 Yak mme idaha ke isọn̄ mfịn ndikakaiso ndiọk n̄kan okûtịmede nnyịn esịt, nte mîkpanaha etịmede. Utu ke oro, yak idaha ekikere nnyịn edi ukem nte eke kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah oro, ke ntak mme edinịm ke akpanikọ esie, akabiatde isua 20 ke otu mme isua eke 1956 osịm 1978 ke ufọk n̄kpọkọbi ke idụt communist kiet. Ke idaha kiet ẹma ẹbiere ikpe n̄kpa ẹnọ enye ndien tutu osịm mfịn emi, n̄wan oro ke osụk enyene mbọni unan ke ubọk esie. Didie ke enye ekekeme ndikaiso nsọn̄ idem ke mbuọtidem? Okoto ke editie n̄kere ediwak itie N̄wed Abasi oro enye eketide oto ifịk ifịk edikpep Bible esie ke akpa. N̄wan emi ọdọhọ nte ke kiet ke otu mmọemi ekedi N̄wed Eriyarare 6:2. Enye ama otịm onịm ke akpanikọ nte ke ẹma ẹmenede Andidoro ke edem “afia enan̄ mbakara” oro, kpa Edidem Jesus Christ ẹtem ke ebekpo ke heaven ke 1914, ndien enye ama ebiere ndikaiso nyọ tutu [Jesus] ‘okụre edikan esie.’ Kpukpru mbon eken ẹmi ẹbọn̄de akam ẹte obio ubọn̄ Abasi “edi” ẹkpekam ẹsọn̄ọ ẹmụm mbuọtidem mmọ ẹkama tutu Edidem oro akan ọyọhọ ọyọhọ!
[Ekebe ke page 123]
OBUBỊT ENAN̄ MBAKARA KE AKAISO KE UFRỌ ESIE
“World Bank abat nte ke million owo 780 ke ofụri ererimbot ẹdu uwem ke ọkpọikpọi ubuene, kpa idaha emi ‘ebede edinam an̄wan̄a ekededi oro owụtde ifiọk nte ke ekem ye idaha owo.’”—Detroit “Free Press,” September 1, 1980