Ibuot 14

Edidem Ada Ubọn̄!

1, 2. (a) Nso n̄kpon n̄kan n̄wọrọnda n̄kpọ okodu aban̄a isua 1914? (b) Didie ke magazine Watch Tower okosio isua 1914 owụt ke ediwak isua ke mbemiso?

YE UNANA mbụme, isua 1914 ama onịm akpan ini emi n̄kpọ ọwọn̄ọrede ke mme mbubehe mme idụt ye eke ubonowo idiọn̄ọ. Edi enye ama otịm enyene se ọwọrọde akan se ekese mme ewet mbụk n̄kpọntịbe eset ẹkediọn̄ọde. Enye ekedi ini emi n̄kpọ nduai idem ẹketịbede ke ebuana ye ‘edidi’ obio ubọn̄ Abasi. Ediwak isua ke mbemiso, mme etịn̄enyịn nditọ ukpepn̄kpọ Bible ke ẹkedori enyịn ẹban̄a isua oro ye ọkpọsọn̄ udọn̄. Kaban̄a nso ntak?

² Isua edịp ye duopeba mbemiso 1914, magazine oro Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, ke mme nsiondi esie eke December 1879 ye March 1880, ke ẹkesio 1914 ẹwụt nte isua emi ẹnịmde idiọn̄ọ ke ntịn̄nịmikọ Bible. Ibuotikọ kiet ke nsiondi esie eke June 1880 ama okot ntịn̄enyịn owụt edikpere utịt “Ini mme Gentile (Luke xxi. 24).” Okposụkedi ọyọhọ n̄kukọmọ eke mme n̄kpọntịbe oro okoyomde ndida itie mîkan̄wan̄ake andiwet ke ini oro, enye ama owụt oto ubatini Bible nte ke “isua itiaba,” m̀mê mme isua 2,520, eke ukara mme idụt unana uten̄e Abasi, ọtọn̄ọde ke akpa edinịm Jerusalem eset ke ndon, ekenyene ndisịm utịt ke “A.D. 1914.” Enye ama ọdọhọ ete: “Anyanini eke mme isua 2520 ye . . . idotidot ifiọk n̄kpọntịbe [eke ikọt Abasi] ke idak ukara eke mme unam oro, (mme ukara owo, Dan. vii.) edi se ẹwụtde in̄wan̄în̄wan̄ ke Dan. iv., oto ‘ini itiaba’ eke Nebuchadnezzar ye ndotndot ifiọk n̄kpọntịbe esie ye mme unamikọt.” Nso, ndien, edi “isua itiaba” emi?

NDISIAK NDAP

3. Nso isọn̄ akpanikọ ke ẹtịn̄ ke N̄wed Daniel 4:25?

³ Ke Bible, N̄wed Daniel ibuot inan̄ etịn̄ aban̄a n̄wọrọnda ntịn̄nịm ndap. Enye anam an̄wan̄a nte ke “Ata Edikon̄ akara ke ubọn̄ ererimbot, onyụn̄ ada enye ọnọ owo ekededi eke enye amade.” (Daniel 4:25) Nebuchadnezzar, edidem Babylon, akadaba ndap emi onyụn̄ etịn̄ enye ọnọ Daniel ete asiak.

4-6. (a) Nso ndap ke Nebuchadnezzar akadaba? (b) Didie ke Daniel akasiak enye? (c) Didie ke enye okosu? (d) Ke ẹnamde afiak ke itie ukara esie, nso ukpono ke Nebuchadnezzar okowụt?

⁴ Nebuchadnezzar ke n̄kukụt okokụt akamba eto emi okokponde edi se ẹkemede ndikụt ke ofụri utịt isọn̄. Enye ọnọ kpukpru owo udia ye mfụt. Edi “kiet emi edide edisana,” otode heaven ọnọ uyo ete ẹsibe eto oro ẹfep ẹnyụn̄ ẹda ukwak ye okpoho, kpa orụk mme ukwak ẹmi ẹkesọn̄de idem ẹkan ke inioro, ẹbọp etak esie. “Isua itiaba” ẹkenyene ndibe ke adan̄aemi eto emi okodude ke idaha ukpan emi.

⁵ Ke ndisiak ntịn̄nịm n̄kukụt emi, Daniel ama anam an̄wan̄a nte ke eto oro ye ubọn̄ esie akada aban̄a Nebuchadnezzar. Akana ‘ẹkpi enye ẹduọk’ m̀mê ẹsụhọde itie. “Isua itiaba” ẹnyene ndibe emi Nebuchadnezzar edibietde unam ke ikọt. Edi kpa nte owo mîkowotke “eto” oro ofụri ofụri, kpasụk ntre ke ẹdinam edidem oro afiak edikara ke “isua itiaba” ama ekebe.—Daniel 4:19-27.

⁶ Emi edi ukem ukem se ikọwọrọde Nebuchadnezzar. Ẹma ẹsụhọde enye itie, ẹnam akabade ebiet unam emi ẹbịnde ẹfep ke otu owo, atade mbiet. “Isua itiaba” oro nte an̄wan̄ade ẹkedi ata isua itiaba, emi Nebuchadnezzar ekenyenede ‘ndotndot ifiọk n̄kpọntịbe ke otu mme unam.’ Idet ibuot esie ẹma ẹkọri ẹniọn̄, kpa nte ntan̄ ntrukpom, mbara esie ẹnyụn̄ ẹkọri nte eke inuen. Edi ke akpatre ibuot ama afiak ọfọn enye ẹnyụn̄ ẹnam enye afiak ke itie edikara esie. Ke ini oro eketịbede, enye ama ọkọm onyụn̄ okpono “Edidem enyọn̄” nte Enyeemi enen̄erede edi andikara emi “ubọn̄ esie onyụn̄ ebịghide ke ofụri emana.”—Daniel 4:28-37.

7-9. (a) Ke ewe ntịn̄nịmikọ ke Jesus eketịn̄ aban̄a utịt Ini mme Gentile? (b) Mmọdo nso mme mbụme ẹkpedi akpan n̄kpọ udọn̄ ẹnọ nnyịn?

⁷ Nte ededi, nso ke kpukpru ẹmi ẹnyene ndinam ye isua 1914 eke Eyo Nnyịn?

“INI MME GENTILE”

⁸ Ekedi ke ini akanamde ‘idiọn̄ọ akpatre ini emi’ an̄wan̄a ke Jesus Christ ọkọdọhọ ete:

“Mme Gentile ẹyedịghi Jerusalem ke ikpat, tutu ini mme Gentile ọyọhọ.” (Luke 21:24)

“Mme Gentile” ẹmi Jesus eketịn̄de aban̄a ẹkedi mme idụt oro mîkedịghe mme Jew. Bible King James Version emi ẹtịmde ẹdiọn̄ọ okot enye “ini mme Gentile.” Ntem, ediwak owo ẹma ẹyịk ẹte, ‘Nso edi Ini Mme Gentile? Nso iduọkini ke Jesus ekenyene ke ekikere? Ini ewe ke enye ọkọtọn̄ọ, ndien ini ewe ke enye ekpetre?’

⁹ Nnyịn ima ikokụt nte ke akwa ntịn̄nịmikọ Jesus kaban̄a “idiọn̄ọ” oro emenyene akpan n̄kpọ oro enye ọwọrọde ọnọ nnyịn mfịn. Ntem omoyom nnyịn ifiọk, n̄ko, se ibọrọ mme mbụme ẹmi ẹdide.

NSO KE “JERUSALEM” ỌWỌRỌ?

10-12. (a) Nte eyen ukpepn̄kpọ kiet ọkọdọhọde, mme n̄kpọntịbe eke 29-70 C.E. ẹkedi idiọn̄ọ nso? (b) Edi nso n̄kpọ okponde akan ke “Jerusalem” ekpekeme ndiwọrọ ke N̄wed Luke 21:24? (c) Didie ke ọwọrọetop cyclopedia kiet an̄wam nnyịn ye idaha ekikere emi? (d) Nso ke “Jerusalem” ada aban̄a ke ntre?

¹⁰ Ke nditịn̄ mban̄a ntịn̄nịmikọ Jesus, Akwa owo ifiọk oro, A. T. Robertsona ama ọdọhọ nte ke Jesus akada “nsobo temple eke Jerusalem emi akadade itie ke emana oro ke A.D. 70, n̄ko nte idiọn̄ọ edidi esie ọyọhọ ikaba ye eke utịt ererimbot m̀mê eke akpatre eyo.” Mmọdo, nnyịn imekeme ndibụp ite: Ke ẹsiode se iketịbede inọ Jerusalem ke 70 C.E. ẹfep, nso n̄kpon n̄kan n̄kpọ m̀mê n̄kpọ anyanini emi enye ọwọrọde ke Jesus ekpekekeme ndinyene ke ekikere mban̄a “Jerusalem” ke N̄wed Luke 21:24?

¹¹ Jesus akada Jerusalem nte ibuot obio Israel, emi ndidem oro Jehovah ekeyetde aran ke udịm ubon David ẹketiede ke “ebekpo Jehovah,” ẹkarade nte ndidem ẹnọ Jehovah Abasi. N̄ko, temple esie ekedi iwụk ebiet utuakibuot ọnọ ofụri isọn̄. (1 Chronicles 28:5; 29:23; 2 Chronicles 9:8) Cyclopaedia emi M’Clintock ye Strong ẹwetde ọdọhọ ete: “Ẹma ẹnam Jerusalem edi akwa itieidụn̄ edidem ke ofụri Israel; ndien Temple, emi ẹkesiwakde ndikot ‘ufọk Jehovah,’ ke ukemini oro ekedi ubak itieidụn̄ Edidem ndidem, kpa enyeemi edide akakan andidi ibuot ke ukara Abasi, . . . Jerusalem, ke akpanikọ, ikọwọrọke etop ke n̄kan̄ eke ukaraidem: enye ikedịghe ibuot obio inọ okop odudu obio ukara oro ẹsede aban̄a mme mbubehe obio ukara efen, edi enye okokon̄ ke ntak nyayama idotenyịn oro David ekebemde iso etịn̄ aban̄a ke ini akayararede mbuọtidem esie ke edidi Messiah [Psalm 2:6; 110:2].”—Volume IV, page 838.

¹² Akpanikọ oro nte ke ndidem eke udịm ubon David ẹketie ke “ebekpo itie edikara Jehovah” ọsọn̄ọ nte ke obio ubọn̄ oro ekenen̄ede edi eke Abasi. Obio ubọn̄ Israel emi okowụhọde ke Jerusalem ekedi ndamban̄a obio ubọn̄ Abasi. “Jerusalem” ke ntre akada ọnọ obio ubọn̄ Abasi.

13, 14. Ini ewe, ndien didie, ke ‘edidịghi ke ikpat’ eke N̄wed Luke 21:24 ọkọtọn̄ọ?

¹³ Ti, idahaemi, mme ikọ Jesus oro: “Mme Gentile ẹyedịghi Jerusalem ke ikpat, tutu ini mme Gentile ọyọhọ.” (Luke 21:24) Ini ewe ke ‘edidịghi ke ikpat’ emi ọkọtọn̄ọ? In̄wan̄în̄wan̄, enye ọkọtọn̄ọ mbemiso Jesus amanade ke Bethlehem, koro ndidem eke owo ke udịm ubon David ẹma ẹtre ke anyanini ndikara ke Jerusalem. Udịm ndidem eke ubon David ama edisịm utịt ke ini mbonekọn̄ Babylon ke ndausụn̄ Nebuchadnezzar ẹkedororede Edidem Zedekiah ẹfep ke ebekpo.

¹⁴ Edinen mbụk Bible etịn̄ se iketịbede ọnọ nnyịn ke ntak idiọkn̄kpọ mme owo ye eke Edidem Zedekiah. Enye ọdọhọ ete: “Jehovah obụmede iyatesịt ye ikọt esie, tutu inyeneke ndikụre. Ekem Enye ada edidem mme Chaldean [mbon Babylon] ọdọk etiene mmọ, ndien enye owot n̄kparawa mmọ ke ofụt . . . [Abasi] ada kpukpru esịn [Nebuchadnezzar] ke ubọk. Ndien amaedi kpukpru n̄kpoduoho ufọk Abasi, ikpọ ye n̄kpri, ye n̄kpọuto ufọk Jehovah, ye n̄kpọuto edidem, ye eke mbọn̄ esie, enye atan̄ kpukpru ọnyọn̄ ke Babylon. Mmọ ẹnyụn̄ ẹfọp ufọk Abasi, ẹnyụn̄ ẹwụri ibibene Jerusalem.” (2 Chronicles 36:11, 12, 16-20) Edi do ke ‘edidịghi ke ikpat’ oro ọkọtọn̄ọ.

“ẸDỊGHI” EBỊGHI ADAN̄A DIDIE?

15-17. (a) Anie ọkọduọk “unen” obio ubọn̄ David, ndien didie? (b) Anie edida unen oro enyene, ndien ke ini ebịghide adan̄a didie? (c) Mmọdo nso mbụme edemede aban̄a oro? (d) Ntak okpodotde nte Daniel edi andibọrọ mbụme emi?

¹⁵ Prọfet Ezekiel ama ebemiso etịn̄ aban̄a edidorode Zedekiah mfep ke ebekpo, kpa akpatre owo ke udịm ndidem ubon David ndikara ke Jerusalem eke isọn̄, ke mme ikọ ẹmi:

“Ntem ke Ọbọn̄ Jehovah ọdọhọ, ete, Ẹmesio mitre ẹfep, ẹnyụn̄ ẹyarade anyanya; emi idịghe emi: . . . Nyeyụt, nyeyụt, nyeyụt enye n̄kabade nnịm: emi idinyụn̄ idụhe, tutu enyeemi edikpede ikpe [enyeemi enyenede unen, NW] edi; ndien nyeda nnọ enye.”—Ezekiel 21:26, 27.

¹⁶ Okposụkedi Edidem Zedekiah ke inioro ọkọduọkde “unen” itie ubọn̄ David, Messiah emi ẹken̄wọn̄ọde eyebọ “unen” oro enyene onyụn̄ akara ke obio ubọn̄ Abasi “ke nsinsi.” (Luke 1:32, 33) Edi udomo anyanini didie edibe mbemiso obio ubọn̄ Messiah—emi obio ubọn̄ Israel ke isọn̄ ye ibuot obio esie ke Jerusalem akadade aban̄a—ọtọn̄ọ ndikara?

¹⁷ Jehovah Abasi ama ọfiọk, ama onyụn̄ ekeme ndiwụt iduọkini oro ke Ikọ esie, kpasụk nte enye ekebemde iso etịn̄ aban̄a ediwak n̄kpọ eken ẹmi ẹditịbede ke ini iso. Ke nneme esie kaban̄a “akpatre ini eyo emi,” Jesus ama etịn̄ ediwak ini otụk ntịn̄nịmikọ Daniel, emi Abasi nte enende ekebemde iso etịn̄ aban̄a ediwak n̄kpọ ẹmi ọmọn̄ ẹtịbe ke heaven ye ke isọn̄. (Men N̄wed Matthew 24:3, 15, 21, 30 domo ye N̄wed Daniel 9:27; 11:31; 12:1; 7:13.) N̄ko, nte ntịn̄nịmikọ eke “urua itiaba” emi odude ke N̄wed Daniel 9:24-27, ikọnọhọ nnennen ibatini kaban̄a ini akpa edidi eke Messiah? Nte ikpodotke nte ukem prọfet oro ọnọ ibatini kaban̄a edidi eke Messiah oro ọyọhọ ikaba? Edi ke ọyọhọ ibuot inan̄ eke N̄wed Daniel ke nnyịn ikụt ntịn̄nịm ntọt emi ebehede nnyịn nnennen mi.

AKPAN EDISU

18. (a) Nso ikpekeme ndidi ntak emi mme mbụkeset mbio obio okokpude nditịn̄ mban̄a mbe-ibuot Nebuchadnezzar? (b) Ntak akpanade ikop se Ikọ Abasi etịn̄de mi?

¹⁸ Nnyịn ima idodụn̄ọde ndamban̄a ebuana oro ntịn̄nịmikọ Daniel eke “isua itiaba” enyenede inyụn̄ ikụt nte ke enye akaban̄a ata ata isua itiaba eke mbeibuot Nebuchadnezzar. Akpanikọ oro nte ke mbụkeset eke mbio obio inọhọ ọyọhọ ntọt iban̄a Nebuchadnezzar nditre ndidu ke ebekpo ke isua itiaba ikpenyeneke ndidi n̄kpọ n̄kpaidem. N̄wetnnịm n̄kpọ eset eke mbon Egypt, Assyria ye Babylon ẹmenyene idiọk etop eke editre ndiwet n̄kpọ ekededi oro ekemede ndidi n̄kpọ esuene nnọ andikara, emi edide ntak kiet oro mmọ mîdịghe se ẹberide edem ke esịt kpa nte Ikọ odudu spirit Abasi edide. Edi Ikọ Abasi ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn nte ke ntịn̄nịm n̄kukụt oro ama osu. Orụk mme ikọ oro ẹkedade ke ntịn̄nịmikọ oro n̄ko ama owụt nte ke enye eyenyene edisu oro otịmde atara akan, ndien oro ama onyụn̄ ada itie. Ke nso usụn̄?

19. Ntak-a, nte owụtde ifiọk, emi n̄kukụt emi akpan̄wamde nnyịn ndibiere uniọn̄ Ini mme Gentile?

¹⁹ Ẹkpenyene ndifiọk nte ke edi edidem Babylon ke ẹkenọ ndap oro, kpa andikara ererimbot oro ẹkedade ndibiat ndamban̄a obio ubọn̄ Abasi ke isọn̄ mfep, ntem ẹtọn̄ọde edikara eke mme Gentile ke ofụri ererimbot. N̄ko, etie nte ediwak isua ikebehe nte ẹkenọ n̄kukụt emi mbemiso onịm-mbụk n̄kpọntịbe emi adade itie—emi ndamban̄a obio ubọn̄ emi Jehovah ebede ke oro ekedide andikara eketrede ndidu. N̄ko, N̄wed Daniel ibuot inan̄ ọsọn̄ uyo etịn̄ ediwak ini aban̄a ibuotikọ oro ‘nte ke Ata Edikon̄ edi etubom ke ubọn̄ ererimbot, onyụn̄ ada enye ọnọ owo eke enye amade.’ (Daniel 4:17, 26, 34, 35) Ntem nnyịn imenyene eti ntak ndidụn̄ọde n̄kukụt emi nyom ntọt aban̄ade uniọn̄ ini eke mme Gentile ndikara isọn̄.

20. Nso mbụme ke nnyịn ibụp, ndien mmọn̄ ke ikeme ndiyom ibọrọ nto?

²⁰ Ke ẹbatde ọtọn̄ọde ke ini emi ẹkebiatde ndamban̄a obio ubọn̄ Abasi, ye udịm ndidem ẹtode ubon David esie, ẹfep, edibịghi didie mbemiso Abasi afiakde owụt itie edikara ekondo esie ebe ke obio ubọn̄ oro abuanade ufọk ubọn̄ David, ye Messiah nte edidem emi akarade? N̄wed Daniel ibuot inan̄ ọnọ isọn̄ edida mbiere uniọn̄ Ini mme Gentile m̀mê “edimek ini mme idụt,” emi mme idụt oro ẹdidịghide “Jerusalem” m̀mê obio ubọn̄ Abasi ke ikpat.—Luke 21:24.

21. Nso ke N̄wed Daniel 4:15-17 ye Job 14:7 ẹwụt kaban̄a idaha emi eketienede edidorode Zedekiah ke ebekpo?

²¹ Edidịghi ke ikpat emi akada itie ọtọn̄ọde ke isua oro Nebuchadnezzar okodororede Edidem Zedekiah efep ke ebekpo ke Jerusalem. Tọn̄ọde ke inioro kaiso, ẹma ‘ẹsịbe’ itie edikara ofụri ekondo Jehovah oro ndidem Judah ẹkedade ẹban̄a ẹfep. Enye okodu ke idak ukpan, kpa nte edibọp etak eto eke ndap Nebuchadnezzar. Mbietunam odudu ukara mme Gentile ama akara ofụri isọn̄. Edi idotenyịn ama odu nte ke “eto” oro “eyetọn̄ọ ntak esehe.” Ndien do mmọ eke ẹdude uwem ‘ẹyefiọk ẹte ke Ata Edikọn̄ edi etubom ke ubọn̄ ererimbot.’—Daniel 4:15-17; Job 14:7; men N̄wed Isaiah 11:1, 2; 53:2 domo.

22. Ini ewe ye ke nso usụn̄ ke “eto” Obio Ubọn̄ oro afiak esehe?

²² Ke obio ubọn̄ emi ẹfiakde ẹwụk mi, Ata Edikon̄ akara ebe ke Messiah esie. Baba, idịghe ke ini akpa edidi Enyeoro nte mfọnmma owo ke isọn̄, ke ini mme Jew ẹkesede enye ke ndek ẹnyụn̄ ẹsịnde enye nte edidem. Edi ẹmetat mme ubọpn̄kpọ eke etak orụn̄ eto oro, ndien “eto” Obio Ubọn̄ oro afiak esehe, ke ini ‘ata ekpri owo’ emi edide ke ubọn̄ esie nte Edidem eke heaven emi ẹnọde kpukpru idụt. Ndien, nte Ini mme Gentile etrede, obio ubọn̄ ererimbot amakabade edi “Obio Ubọn̄ Ọbọn̄ nnyịn ye Christ Esie.”—Eriyarare 11:15; Daniel 4:17, 25.

“INI ITIABA” ORO—ỌNIỌN̄ ADAN̄A DIDIE?

23. Ntak anade Ini mme Gentile oro osụhọde osịm usen nnyịn?

²³ Ke ata akpanikọ, ndien, “ini itiaba” oro abuanade Ini mme Gentile ana otịm ọniọn̄ akan ikpîkpu isua itiaba. Ti ete, ke Jesus eketịn̄ aban̄a Ini mme Gentile emi ‘ndiyọhọ’ m̀mê nditre ke ebuana ye “akpatre ini eyo emi.” (Luke 21:7, 24; Matthew 24:3) Ntem ana mmọ ẹsụhọde ẹsịm eyo nnyịn emi. Edi mmọ ẹnọniọn̄ adan̄a didie?

24. Didie ke nnyịn ikeme ndikabade uniọn̄ “ini itiaba” oro?

²⁴ Ke ndikụbọde n̄ka N̄wed Eriyarare ibuot 12, nnyịn ikụt nte ke mme ufan̄ Edi 12:6 ye 14 ẹwụt iduọkini eke mme usen 1,260 nte ẹdide ‘ini ye mme ini ye ubak ini,’ m̀mê 1 + 2 + ¹⁄₂ emi ofụri ibat edide mme ini 3¹⁄₂. Mmọdo, “ini” kiet ediwọrọ mme usen 360 m̀mê ọfiọn̄ enyọn̄ 12 emi ọfiọn̄ kiet kiet edide usen 30 ke ẹbaharede ukem ukem. “Ini itiaba” ediwọrọ mme usen 2,520; ndien ntịn̄nịm ubatini eke Bible emi edide “usen kiet isua kiet, usen kiet isua kiet,” owụt nte ke emi edinen̄ede ọwọrọ iduọkini eke mme isua 2,520 ke n̄wed usenọfiọn̄. (Numbers 14:34; Ezekiel 4:6) Emi, ke ntre, edi uniọn̄ ini eke “ini itiaba” oro—kpa Ini mme Gentile.

25. “Isua ata ye duop” eke N̄wed Jeremiah 25:11 oro ọwọrọ ifan̄ ke ndibiere editọn̄ọ Ini mme Gentile?

²⁵ Ẹn̄wam nnyịn ndinịm usenọfiọn̄ emi Ini mme Gentile oro ọkọtọn̄ọde oto ke ndibịne Ikọ Abasi. Nte ima ikokụt, Jehovah ama ayak mbon Babylon ẹkan ikọt esie, ẹsobo Jerusalem ye temple esie, ẹdorode Zedekiah ke “ebekpo ubọn̄ Jehovah” ẹnyụn̄ ẹtan̄ mme Jew ẹka ntan̄mfep ke Babylon. (1 Chronicles 28:5) Mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹketienede ke “ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba” ama anam ibat ibat mme Jew ẹmi ẹkesụhọde ke obio ẹfen̄e ẹka Egypt, tutu Judah ana ke ndon ofụri ofụri. (2 Ndidem 25:1-26; Jeremiah 39:1-10; 41:1–43:7) Jeremiah, prọfet Jehovah ama ebemiso etịn̄ nte ke edinịm ke ndon oro edibịghi ke isua 70. (Jeremiah 25:8-11) Ndien àmá èkèm Jehovah ‘eyeda ufen etiene edidem Babylon ke ntak idiọkn̄kpọ esie’ onyụn̄ ‘ada ikọt esie afiak ke ebiet emi,’ kpa obio emana mmọ.—Jeremiah 25:12; 29:10.

26. (a) Nso ke Daniel ekedi ntiense emi adade enyịn esie okụt, ndien nso ke enye ọkọfiọk? (b) Didie ke nnyịn ikeme ndifiọk ọfiọn̄ ye isua emi ntịn̄nịmikọ Daniel kaban̄a edifiak n̄wụk okosude? (c) In̄wan̄în̄wan̄, nso edi usenọfiọn̄ oro?

²⁶ Daniel ke idemesie okodu ke ntan̄mfep ke Babylon ke ediwak isua. Ke okoneyo oro Babylon ọkọduọde odụk ubọk mbon Medo-Persia, enye ama ada enyịn okụt edisu ntịn̄nịmikọ esie, ye edisu mme ntịn̄nịmikọ eken, kaban̄a obio oro. (Daniel 5:17, 25-30; Isaiah 45:1, 2) Mme ọkọ mbụkeset ẹbat ẹkụt nte ke Babylon ọkọduọ ke ntọn̄ọ ọfiọn̄ October eke isua 539 B.C.E. Ibịghike ke oro ebede, Daniel ama ọfiọk oto ntịn̄nịmikọ Jeremiah nte ke edimụm ke mbuotekọn̄ ye edinịm Jerusalem ke ndon ke isua 70 ọmọn̄ etre. (Daniel 9:2) Ndien enye ama enen! Ke akpa isua ubọn̄ Cyrus owo Persia, emi ekese mme ọkọ mbụkeset ẹbatde ọtọn̄ọde ke ini-utọ eke isua 538 B.C.E., Cyrus ama ọnọ ewụhọ emi ekenyịmede mme Jew ndifiak ke obio emana mmọ nnyụn̄ n̄kafiak mbọp temple Jehovah do. (2 Chronicles 36:20-23; Ezra 1:1-5) Mbụkeset eke odudu spirit etịn̄ ọnọ nnyịn nte ke mme Jew ẹma ẹsọsọp ẹnam ewụhọ Cyrus oro, anam “ke adan̄aemi ekemde ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba, nditọ Israel [ẹkedu] ke mme obio mmọ.” (Ezra 3:1) Ke n̄wed usenọfiọn̄ nnyịn, oro edidi ke October, 537 B.C.E., emi usenọfiọn̄ oro ke ntre akadade edinịm ke ndon ke isua 70 oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ edisịm utịt.

27. (a) Ini ewe, ndien, ke ana edi mme isua 70 oro ẹkenyene ntọn̄ọ mmọ, ndien ye nso n̄kpọntịbe? (b) “Ini itiaba” oro ẹkebịghi adan̄a didie, ndien ana edi mmọ ẹketre ini ewe? (c) Nso akwa ntịn̄nịmikọ efen ọkọtọn̄ọ ndisu ke n̄kem n̄kem usenọfiọn̄ oro? (d) Nso ntọt ke Enyọn̄-Ukpeme osio owụt ke ofụri isua 100 ye ke akande oro?

²⁷ Ntọt mbụkeset oro edi akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn ke ndibiere ini emi “ini mme Gentile” ọkọtọn̄ọde. Sia edinịm Judah ye Jerusalem ke ndon ke isua 70 eketrede ke 537 B.C.E., mmọ ẹketọn̄ọ ke 607 B.C.E. Oro edidi isua emi Zedekiah eketrede nditie ke “ebekpo ubọn̄ Jehovah” ke Jerusalem. Enye n̄ko owụt ini emi Ini mme Gentile ọkọtọn̄ọde. Ke ndibat ọtọn̄ọde ke October 607 B.C.E., “ini itiaba” eke mme isua 2,520 oro ada nnyịn edisịm ntọn̄ọ ọfiọn̄ October 1914 C.E., ke ini, nte ima ikokụt, akwa ntịn̄nịmikọ Jesus kaban̄a “akpatre ini eyo emi” ọkọtọn̄ọde ndisu. Ntọt emi ekemede ndiberi edem otode Ikọ Abasi edi ntak ubiere emi, emi magazine Enyọn̄-Ukpeme osiode owụt ke se ibede isua 100 idahaemi.

28, 29. (a) Nso n̄kpọ aban̄ade n̄wetnnịm n̄kpọ eke mbio obio akpanam nnyịn iwụt esịtekọm iban̄a ọyọhọ ntọt oro ẹketịmde ẹnịm ke Ikọ Abasi? (b) Ntak ọkpọsọn̄ ntak odude kaban̄a ndimek October 1914 nte utịt Ini mme Gentile n̄kan mme usenọfiọn̄ en̄wen-e?

²⁸ Nnyịn ke akpanikọ imekeme ndiwụt esịtekọm nte ke Jehovah ama otịm nnennen se ikotịbede onịm ke Ikọ odudu spirit esie kaban̄a ọyọhọ ntọt emi ẹyomde ke n̄kpọ abuanade mme Jew, mbon Babylon ye mbon Medo-Persia ke ọyọhọ isua ikie itiokiet B.C.E. Ebede oro, ọkpọsọn̄ owo idem ndinyene nnennen ibatini eke mme n̄kpọntịbe ini edem oro, koro n̄wetnnịm n̄kpọ eke mbio obio kaban̄a iduọkini oro ke akpanikọ idịghe ọyọhọ.

²⁹ Nte ededi, ọkọn̄ọde akpan akpan ke utọ n̄wetnnịm n̄kpọ eke mbio obio oro, ndusụk owo ẹbiere nte ke ẹkesobo Jerusalem ke 587/6 B.C.E. ye nte ke mme Jew ẹkedidu ke idak edikara eke mbon Babylon ke isua edikan Nebuchadnezzar, emi mmọ ẹbatde nte ekedide ke 605 B.C.E.b Mmọ ke ntre ẹsọn̄ọ ẹda 605 B.C.E. nte usenọfiọn̄ oro N̄wed Jeremiah 25:11 ọkọtọn̄ọde edisu: “Ofụri obio ẹyedi ndon; ndien mmọ ẹyenam n̄kpọ ẹnọ mme Gentile ke isua ata ye duop.” (Greek Septuagint eke Bagster) Edieke oro ekedide ntre ndien ẹkenyụn̄ ẹbatde Ini mme Gentile ọtọn̄ọde ke oro, oro akpanam utịt ntịn̄nịm “ini itiaba” oro edi ke isua Ekọn̄ Ererimbot eke 1916. Edi, nte ẹma ẹketetịn̄, nnyịn inịm nte ke ntak otịmde okpon akan odu ndinyịme ntọt emi odude ke Ikọ Abasi eke odudu spirit, emi owụtde nte Ini mme Gentile ọkọtọn̄ọde ke October 607 B.C.E. onyụn̄ etrede ke October eke 1914 C.E.

30. Nso ntan̄ ndian n̄kpọntịbe ẹnịm iduọkini emi ọtọn̄ọde ke 1914 idiọn̄ọ nte “ukperedem ini”?

³⁰ Nnyịn imekeme ndidara nte ke Abasi ke anyanini emi ekebede ama ewet mme ntịn̄nịmikọ oro in̄wan̄în̄wan̄ ẹwụtde ini edidi Jesus nte Messiah ke 29 C.E. onịm ke Ikọ esie, ọkọrọ ye ini “edidu” esie nte Edidem eke heaven emi adade ubọn̄ ọtọn̄ọde ke 1914 C.E. Ke adan̄aemi “akpatre ini eyo emi” osụk akade iso, nnyịn imokụt mme idaha oro Jesus ọkọdọhọde nnyịn ete itịn̄ enyịn iban̄a ẹsọn̄de ubọk ẹkan ke ofụri n̄kann̄kụk nnyịn. Mme ekọn̄ ererimbot, akan̄, idiọk udọn̄ọ, unyekisọn̄, ubiatibet, unana ima, usua ye edikọbọ mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ke mme edumbet Bible—kpukpru ẹmi ẹdiana ọtọkiet ẹnam nnyịn idiọn̄ọ ini emi edide “ukperedem ini.”—2 Timothy 3:1; Matthew 24:3-12; Mark 13:7-13.

UKARA TỌSỊN ISUA—INI EWE?

31. (a) Nso item ke Jesus ọnọ aban̄a usen nnyịn, ndien ntak-a? (b) Nso mbụme ke nnyịn ikeme ndinyene ntụhọ ndibụp, ndien nso edi ibọrọ emi Jehovah ọnọde?

³¹ Enyene ndịk idaha emi edibịghi adan̄a didie? Ye Christ Jesus ke emi ẹdoride ke ebekpo nte Edidem-An̄wanaekọn̄, eti ntak odu ndinịm ke akpanikọ nte ke ibịghike enye eyesobo mme asua Abasi. “Edi baba owo kiet ifiọkke iban̄a usen oro m̀mê hour oro,” ntre ndisuan ekikere oro mînyeneke nsọn̄ọ ididoroke nnyịn udori baba kiet. Nte ededi, nnyịn ikpenyene ndinam item Jesus oro: “Ẹkpeme ndien.” (Mark 13:32; Matthew 24:42) Nte nnyịn ikụtde nte mme idaha ẹdiọkde ẹkan ke isọn̄ inyụn̄ ikụtde nte mme owo ke ofụri ofụri mîyomke ndikpan̄ utọn̄ ke eti mbụk Obio Ubọn̄, ekeme ndinam nnyịn ibụp, kpa nte prọfet Abasi okobụpde, iban̄a ukwọrọikọ nnyịn ite: “Ọbọn̄, adan̄a didie?” Emi Jehovah ọkọbọrọde ete:

“Tutu mme obio ẹwụre ẹnana mme andidụn̄, mme ufọk ẹnyụn̄ ẹbiara ẹnana owo, isọn̄ onyụn̄ abiara fap.” (Isaiah 6:10-12)

Jehovah eyenọ ubiereikpe ke edikem ini esie, akpa, odori Christendom, ndien ekem, kpukpru ikpehe ererimbot Satan eken. Tọsịn isua ukara Christ eke emem eyetiene inikiet.—Eriyarare 20:1-3, 6.

“EMANA EMI”—EWE?

32. Nso mbụme ẹdemede ke ẹkerede ẹban̄a N̄wed Matthew 24:34?

³² Ke akwa ntịn̄nịmikọ esie aban̄ade “idiọn̄ọ” oro, Jesus ama ọsọn̄ọ ọdọhọ nnyịn ete: “Ke akpanikọ ke ndọhọ mbufo, Emana emi idibehe ifep tutu kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹwọrọ ẹsu.” (Matthew 24:34) Sia enye mîsiakke akpan uniọn̄ ini inọ emana kiet, nso ke ana nnyịn idiọn̄ọ ito ikọ oro “emana emi”?

33. (a) Ewe emana ekedi “emana” eke ini Jesus? (b) Nte ekemde, nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a “emana” eke 1914-1918?

³³ Ke eyo Jesus, ndusụk mme mbet esie oro ẹkekopde ikọ esie, ọkọrọ ye mbon efen oro ẹkedude uwem ke inioro, ẹma ẹdu uwem ẹbe akpatre “ukụt” oro okosịmde editịm n̄kpọ mme Jew oro. Mmọ ẹkedi “emana” eke ini Jesus. Ke ini ediwet n̄wed emi (ke Ikọmbakara) ke United States ikpọn̄îkpọn̄, mme owo ẹwakde ẹbe 10,000,000 oro ẹsụk ẹdude uwem ẹma ẹkponi ẹkem ndikụt “ntọn̄ọ ubiak uman” eke 1914-1918. Ndusụk mmọemi ẹkeme ndisụk ndu uwem ke ediwak isua ke iso. Kpa ye oro Jesus ama ọsọn̄ọ ọdọhọ nnyịn nte ke mbemiso “emana emi” ebede efep, imọ iyedi nte “Eyen Owo” ndibiere ikpe nnọ editịm n̄kpọ Satan. (Matthew 24:8, 21, 37-39) Nnyịn ikpenyene ndisọn̄ọ n̄kpeme, ibetde ‘edidi obio ubọn̄’ oro.—Luke 21:31-36.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Ekebe ke page 135]

NDIBAT “INI ITIABA” ORO

“Ini” 7 = 7 × 360 = mme isua 2,520

(ibat “ini” m̀mê isua kiet ke Bible edi ukem mbahade ke ufọt isua ọfiọn̄ enyọn̄ eke mme usen 354 ye isua utịn eke mme usen 3651⁄4)

607 B.C.E. osịm 1 B.C.E. = mme isua 606

1 B.C.E. osịm 1 C.E. = isua 1

1 C.E. osịm 1914 C.E. = mme isua 1,913

607 B.C.E. osịm 1914 C.E. = mme isua 2,520

[Ekebe ke page 140]

“THE GENERATION OF 1914” (“EMANA 1914”)

Ke n̄wed emi ekerede enyịn̄ emi, Robert Wohl “ọkọnọ ekikere nte ke idịghe ibat mme isua ke ẹsida ẹbiere emana, edi ke enye ọkọn̄ọ ke afanikọn̄ eke mbụk oro etịbede, emi akpa ekọn̄ ererimbot edide akakan uwụtn̄kpọ.”—“The Economist,” March 15, 1980