Ikpehe 3
Nte Nnyịn Ikemede Ndidiọn̄ọ ke Abasi Odu
1, 2. Edumbet ewe an̄wam nnyịn ndibiere m̀mê Abasi odu?
USỤN̄ kiet ndida mbiere m̀mê Abasi odu edi ndida edumbet emi ẹdiọn̄ọde mfọn mfọn mi: Se ẹnamde oyom andinam. Nte n̄kpọ oro ẹnamde awakde n̄kukọhọ akan, ntre ke ana andinam enyene ukeme akan.
2 Ke uwụtn̄kpọ, se kanade ufọk fo. Mme okpokoro, akpakaha, okpokoro ukotn̄wed, bed, eso, akpan̄kpan̄, usan, ye mme n̄kpọ udia eken kpukpru ẹyom andinam, kpa nte ibibene, isọn̄ufọk, ye dek ọkọm ẹyomde. Edi, mme n̄kpọ oro ẹdi mmemmem n̄kpọ ndinam ke ndimen ndomo. Sia mmemmem n̄kpọ ẹyomde andinam, nte iwụtke ifiọk nte ke n̄kpọ oro ẹwakde n̄kukọhọ ẹkam ẹyom andinam oro enyenede ifiọk akan?
Enyene-Uten̄e Ekondo Nnyịn
3, 4. Didie ke ekondo an̄wam nnyịn ndifiọk ke Abasi odu?
3 N̄kanika ubọk oyom andinam. Nso kaban̄a anana-utịt ndutịm ekondo oro awakde n̄kukọhọ akan, ye Utịn ye mme ekondo esie oro ke ata nnennen ubak second ẹsan̄ade ẹkanade enye ke ediwak isua ikie? Nso kaban̄a enyene-uten̄e uyọ ntantaọfiọn̄ oro nnyịn idude uwem ke esịt, oro ẹkotde Milky Way, ye mme ntantaọfiọn̄ esie ẹwakde ẹbe biliọn 100? Nte akanam afo amatuak ada ke okoneyo man ese Milky Way emi? Nte afo ama okop nduaidem? Ekem kere ban̄a ata akamba ekondo oro ọdọn̄ọde anana-ibat biliọn uyọ ntantaọfiọn̄ nte Milky Way nnyịn! N̄ko, mme udịmenyọn̄ ẹdi se ẹkemede ndinen̄erede mberi edem ke mme isan̄ mmọ ke ediwak isua ikie tutu ẹmen mmọ ẹdomo ye n̄kanika ẹmi ẹsan̄ade ata nnennen.
4 Edieke n̄kanika ubọk, emi otịmde emem utom, oyomde andinam n̄kanika odu, ke akpanikọ anana-utịt awak-n̄kukọhọ ye enyene-uten̄e ekondo oyom andidiọn̄ ye andinam odu. Ntak edi oro Bible ọnọde nnyịn ikot ‘ndimenede enyịn nnyịn ke enyọn̄, nnyụn̄ nse!’ ndien ekem enye obụp ete: “Anie okobot mme mmọemi?” Ibọrọ edi: ‘[Abasi] ada otu mmọ ọwọrọ ke ibat mmọ. Enye osio kpukpru mmo enyịn̄: koro nsọn̄idem esie okponde, enye onyụn̄ ọsọn̄ odudu; baba owo mmọ kiet isopke.’ (Isaiah 40:26) Ntem, ekondo odu oto enyene-ifiọk odudu, oro enyịn mîkwe, oro akarade—kpa Abasi.
Ẹdiọn̄ Isọn̄ ke Anana-Mbiet Usụn̄
5-7. Mme akpanikọ ewe ẹmi ẹban̄ade isọn̄ ẹwụt nte ke enye ama enyene Andidiọn̄?
5 Nte ntaifiọk ẹkpepde n̄kpọ ẹban̄a isọn̄ ẹkan, ntre ke mmọ ẹdiọn̄ọ ẹte ke ẹdiọn̄ enye ke anana-mbiet usụn̄ ẹnọ owo ndidụn̄. Enye oyom usụn̄ ọkpọn̄ utịn ke nnennen udomo man ọbọ nnennen udomo un̄wana ye ufiop. Enye esisan̄a akanade utịn inikiet ke isua, akanarede ufebede ufebede nte akam enende, anamde mme ini ẹkeme ndidu ke ediwak ikpehe isọn̄. Isọn̄ esisan̄a akanade n̄ko ke ebe esie ke kpukpru hour 24, ọnọde mme ikpehe ini un̄wana ye ekịm kpukpru ini. Enye enyene enyọn̄ oro ọdọn̄ọde nnennen udomo ofụm man nnyịn ikeme ndikot ibifịk inyụn̄ idi se ẹkpemede mbak idiọk uye emi otode ufụm enyọn̄. Enye enyene n̄ko akpan mmọn̄ ye isọn̄ oro ẹyomde man ẹkọri udia.
6 Ke ofụri n̄kpọ ẹmi mîdụhe, ye mmọ eken, ẹnamde utom ọtọkiet, uwem ikpekemeke ndidu. Nte kpukpru oro ẹkedi ke mbuari? Science News ọdọhọ ete: “Etie nte ekpedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ mme utọ akpan ye nnennen idaha ẹmi ndikpekeme nditịbe ke mbuari.” Baba, mmọ ikpekemeke. Mmọ ẹbuana ndudiọn̄ oro enyenede uduak oto akakan Ọdiọn̄-Ndudiọn̄.
7 Edieke afo okpodụkde ediye ufọk onyụn̄ okụt ke ẹma ẹdọn̄ udia ẹyọhọ ke ntatubọk, nte ke enye emenyene ata eti ndutịm unọ ufiop ye mbịtmbịt ofụm, ye nte ke enye emenyene eti ndutịm mmọn̄ esan̄ukwak ndinọ mmọn̄, nso ke afo ekpebiere? Nte ke kpukpru ẹkekam ẹwọrọ ẹdidu ke idemmọ? Baba, afo ke akpanikọ eyebiere ete ke owo oro enyenede ifiọk ọkọdiọn̄ onyụn̄ anam enye ye akwa ntịn̄enyịn. Ẹkediọn̄ ẹnyụn̄ ẹnam isọn̄ n̄ko ye akwa ntịn̄enyịn man ọnọ se mme andidụn̄ ke enye ẹyomde, ndien enye otịm awak n̄kukọhọ onyụn̄ ọnọ se ẹyomde mfọn mfọn akan ufọk ekededi.
8. Nso n̄kpọ efen idu iban̄a isọn̄ oro owụtde ima ima edikere mban̄a oro Abasi ekerede aban̄a nnyịn?
8 N̄ko, kere ban̄a akpakịp ibat n̄kpọ oro adiande inem ke uwem. Se ediwak nsio nsio ndiye uduot frawa ye inem inem ufuọn̄ mmọ oro mme owo ẹdarade. Ndien ediwak nsio nsio udia ẹdu ẹmi ẹsinemde nnyịn etieti. Akai, obot, n̄kpọdiọhọ mmọn̄, ye mme edibotn̄kpọ ẹken ẹdu oro ẹyede ndise. N̄ko, nso kaban̄a ndiye usoputịn oro ẹdiande n̄kpọ ke inem uwem nnyịn? Ndien ke ubon unam, nte idọkọ ye ndiye uduot nditọ ebua, an̄wambana, ye nditọ unam eken isinọhọ nnyịn inemesịt? Ntre isọn̄ ọnọ ediwak n̄kpọ n̄kpaidem oro akamade inemesịt ẹmi owo mînen̄ekede iyom ndida mbọk uwem. Mmọemi ẹwụt ẹte ke ẹkediọn̄ isọn̄ ye ima ima edikere mban̄a, ye mme owo ke ekikere, man nnyịn ikûdodu kpọt edi ikpadara uwem.
9. Anie akanam isọn̄, ndien ntak emi enye akanamde enye?
9 Ke ntre, ubiere oro owụtde eti ibuot edi ndinyịme Andinọ kpukpru n̄kpọ ẹmi, nte andiwet Bible oro ọkọdọhọde aban̄a Jehovah Abasi ete: “Afo akanam enyọn̄ ye isọn̄,” okonyịmede. Kaban̄a nso uduak? Enye ọnọ ibọrọ ke nditịn̄ mban̄a Abasi nte “Abasi emi obotde isọn̄, onyụn̄ anamde enye; enye owụk enye, ibotke enye ke ikpîkpu, obot enye man ẹdụn̄ ke esịt.”—Isaiah 37:16; 45:18.
Ndyọ Ndyọ Oduuwem Nsen
10, 11. Ntak emi oduuwem nsen enen̄erede enyene ndyọ?
10 Nso kaban̄a mme oduuwem n̄kpọ? Nte mmọ iyomke andinam? Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a ndyọ ndyọ n̄kpọ ifan̄ ke oduuwem nsen. Ke n̄wed esie Evolution: A Theory in Crisis, ekpepn̄kpọ mban̄a nsen oduuwem n̄kpọ oro, Michael Denton ọdọhọ ete: “Idem n̄kpri n̄kan ke otu mme oduuwem n̄kpọ ke isọn̄ mfịn, kpa nsen ata n̄kpri unam, ẹdi n̄kpọ oro ẹwakde n̄kukọhọ etieti. Okposụkedi n̄kpri n̄kan nsen n̄kpri unam ẹmi ẹkpride ata etieti, . . . mmọ kiet kiet ke editịm ntịn̄ ẹdi ata n̄kpri ufọk usiakifia ẹmi ẹdọn̄ọde n̄ken̄e nsen utom ke ediwak tọsịn ẹmi ẹdiọn̄de ediye ediye . . . ẹmi ẹtịmde ẹwak n̄kukọhọ ẹkan ukwakutom ekededi oro owo ọbọpde ẹnyụn̄ ẹnanade mbiet ofụri ofụri ke n̄kan̄ mme n̄kpọ oro mînyeneke uwem.”
11 Kaban̄a ndammana edu oro odude ke nsen kiet kiet, enye ọdọhọ ete: “Ukeme oro DNA enyenede ndimụm ntọt mbon enen̄ede okpon akan eke ndutịm efen ekededi oro ẹfiọkde ẹban̄a; enye enyene ukeme etieti tutu kpukpru ntọt oro ẹyomde ẹban̄a oduuwem n̄kpọ oro awakde n̄kukọhọ nte owo osụhọde ke udobi akan gram kiet ke itie miliọn tọsịn ifan̄. . . . Ke ndimen ndomo ye udomo ifiọk ye n̄kukọhọ oro ndutịm nsen uwem enyenede, idem ata mbufa [n̄kpọ] oro nnyịn inamde etie etikwo etikwo. Nnyịn ikụt idem nnyịn ke usụhọde.”
12. Nso ke ataifiọk eketịn̄ aban̄a ntọn̄ọ nsen?
12 Denton adian do ete: “N̄kukọhọ oro n̄kpri n̄kan orụk nsen oro ẹfiọkde enyenede okpon etieti tutu owo ikemeke ndinyịme nte ke mme esen esen n̄kpọntịbe oro mîdịghe akpanikọ ẹkpekekeme nditan̄ utọ n̄kpọ oro mbok inikiet inikiet.” Enye akana enyene andidiọn̄ ye andinam.
Mfre Nnyịn Oro Ọsọn̄de Ndinịm ke Akpanikọ
13, 14. Ntak emi mfre akam enyenede ndyọ akan oduuwem nsen?
13 Ekem ataifiọk emi ọdọhọ ete: “Kaban̄a ediwak n̄kukọhọ, nsen kiet idịghe n̄kpọ ndomokiet ke ini ẹmende ẹdomo ye utọ ndutịm nte mfre unam oro esibọkde nditọ ke mmọn̄eba. Mfre owo ọdọn̄ọ n̄kpọ nte miliọn tọsịn nsen osịp duop. Nsen osịp kiet kiet ke ebiet kiet ke ikpehe oro odude osion̄o n̄kpọ nte tọsịn n̄kam duop osịm tọsịn n̄kam ikie kiet emi enye adade osobo ye mme nsen osịp eken ke mfre. Ke ẹtan̄de kpukpru ẹdian, ofụri ibat edisobo ke mfre owo ekpere . . . miliọn ke itie tọsịn miliọn kiet.”
14 Denton akaiso ete: “Idem edieke edide edisobo ẹmi ke mbahade kiet ke itie ikie ke ẹketịm akpan akpan, emi okposụk edi ndutịm emi ọdọn̄ọde akpan edisobo oro otịmde awak ibat akan ofụri ndutịm unyene nneme ke Isọn̄.” Ekem enye obụp ete: “Nte akananam orụk mbuari mbuari ndutịm oro ekededi ama ekeme nditan̄ mme utọ ndutịm oro mbok?” Nte an̄wan̄ade, ibọrọ enyene ndidi baba. Anaedi mfre ama enyene Andidiọn̄ ye Andinam oro ekerede aban̄a.
15. Nso ikọ ke mbon efen ẹtịn̄ ẹban̄a mfre?
15 Mfre owo anam idem ata mbufa kọmputa ẹtie nte n̄kpọ eset. Ewetn̄wed mban̄a ifiọk ntaifiọk oro Morton Hunt ọkọdọhọ ete: “Ibuot uti n̄kpọ nnyịn oro odude ke edinam akama ntọt ke ediwak itie biliọn akan akamba kọmputa ndụn̄ọde eyomfịn.” Ntem, asiak udọn̄ọ mfre oro Dr. Robert J. White ama eberi ete: “Ami nnyeneke ubiere efen ndinam edi ndinyịme edidu emi Akakan Enyene-Ifiọk odude, oro edide ntak ndudiọn̄ ye edidu eke itie ebuana mfre ye ekikere oro ọsọn̄de ndinịm ke akpanikọ—kpa n̄kpọ oro otịmde okpon akan ukeme owo ndifiọk. . . . Nnyene ndinịm ke akpanikọ nte ke kpukpru ẹmi ẹma ẹnyene enyene-ifiọk ntọn̄ọ, nte ke Owo akanam enye otịbe.” Enye n̄ko ekenyene ndidi Owo oro ekerede aban̄a.
Anana-Mbiet Ndutịm Usan̄a Iyịp
16-18. (a) Ke mme usụn̄ ewe ke ndutịm usan̄a iyịp anana mbiet? (b) Nso ubiere ke nnyịn ikpenyene ndisịm?
16 Kere, n̄ko, ban̄a anana-mbiet ndutịm usan̄a iyịp oro emende udia ye eti ofụm asan̄a onyụn̄ ọbiọn̄ọde udọn̄ọ. Kaban̄a ndatndat nsen iyịp, kpa akpan ubak ndutịm emi, n̄wed oro ABC’s of the Human Body ọdọhọ ete: “Ntọi iyịp kiet kpọt ọdọn̄ọ se iwakde ikan nsio nsio nsen iyịp miliọn 250 . . . Etie nte triliọn 25 ọdọn̄ọ ke idem owo, edieke ẹsuande ẹbon, awak ekem ndifụk an̄wambre tennis inan̄. . . . Mbufa ẹsida itie n̄kani, ke usọp edide mbufa nsen miliọn 3 ke kpukpru second.”
17 Kaban̄a afia nsen iyịp, kpa ubak ndutịm usan̄a iyịp efen oro ananade mbiet, kpa n̄wed oro asian nnyịn ete: “Ke adan̄aemi orụk ndatndat nsen kiet kpọt odude, afia nsen iyịp odu ke nsio nsio uduot, uduot kiet kiet ekemede ndin̄wana mme en̄wan ikpọkidem ke isio isio usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, orụk kiet osobo mme nsen ẹmi ẹkpade efep. Mme orụk eken ẹsion̄o mme editịbe ndin̄wana mbiọn̄ọ ifọt udọn̄ọ, ndision̄o isen n̄kpọ mfep ke idem, m̀mê ke ataata usụn̄ ndita nnyụn̄ n̄kọk n̄kpri unam udọn̄ọ.”
18 Nso ndyọ ndyọ ye n̄kokon̄ ndutịm! Ke akpanikọ n̄kpọ ekededi oro ẹtan̄de ẹdian ọtọkiet ata mfọn mfọn onyụn̄ ọnọde ukpeme ata etieti ana enyene anditịm oro enyenede ifiọk onyụn̄ ekerede aban̄a—kpa Abasi.
Mme N̄kpọ N̄kpaidem Efen
19. Didie ke enyịn emen udomo ye mme n̄kpọutom oro owo anamde?
19 Ediwak n̄kpọ n̄kpaidem efen ẹdu ke idem owo. Kiet edi enyịn, oro ẹdiọn̄de ata ediye ediye tutu idụhe ukwak usio ndise oro ekemede ndibiet enye. Ekpepn̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄ oro Robert Jastrow ọkọdọhọ ete: “Etie nte ẹkedọdiọn̄ enyịn; idụhe ọdiọn̄ ukwak usen̄kpọ oro ekpekekemede ndinam ọfọn akan oro.” Ndien n̄wed oro Popular Photography obụk ete: “Enyịn owo okụt n̄kpọ oyom usụn̄ akan nte ọkpọ umụm ndise okụtde. Mmọ ẹkụt n̄kpọ ke usụn̄ ita, ke ata akamba ntatara udomo, ye unana ndo, ke n̄kaiso isan̄ . . . Ndimen ukwak usio ndise ndomo ye enyịn owo idịghe eti edimen n̄kpọ ndomo. Enyịn owo otịm etie nte akwa obufa kọmputa oro enyenede ubọk-nnam ifiọk, mme ukeme utịm ntọt, usọp, ye mme edu edinam oro otịmde okpon akan n̄kpọ ekededi oro owo anamde, kọmputa m̀mê ukwak usio ndise.”
20. Nso idi ndusụk ikpehe efen ke idem owo ẹmi ẹnyenede ndyọ?
20 Kere, n̄ko, ban̄a usụn̄ oro kpukpru n̄kukọhọ n̄kukọhọ ndido idem ẹmi ẹdianade kiet ẹnam n̄kpọ ye unana nnyịn ndifiọk. Ke uwụtn̄kpọ, nnyịn imesidọn̄ nsio nsio orụk udia ye edin̄wọn̄ n̄kpọ ke idịbi nnyịn, edi idem esitịm mmọ onyụn̄ osio odudu edi. Domo ndidọn̄ utọ nsio nsio n̄kpọ oro ke aban̄ petrol moto nyụn̄ se m̀mê mmọ ẹyeka ndomo ebiet kiet! Ndien utịben̄kpọ aban̄ade uman eyen odu, kpa edisio nsekeyen oro ẹmade etieti ndi—mbiet ete ye eka esie—ke ọfiọn̄ usụkkiet kpọt. Ndien nso kaban̄a ukeme nsekeyen oro ọsọn̄de n̄kpasịp isua ifan̄ ke emana ndikpep nte etịn̄de ikọ ke awak-n̄kukọhọ usem?
21. Ke ẹkerede ẹban̄a ediwak utịben̄kpọ ke idem owo, nso ke mme enyene-ibuot owo ẹtịn̄?
21 Ih, ediwak ndyọ ndyọ, n̄kukọhọ n̄kukọhọ edibotn̄kpọ ke idem owo ọyọhọ nnyịn ye uten̄e. Baba ọdiọn̄-ukwakutom kiet ikemeke ndinam mme mbiet n̄kpọ oro. Nte mmọ ẹkedi ikpîkpu nnan nnan mbuari mbuari edinam? Ke akpanikọ ikedịghe. Utu ke oro, ke ini ẹkerede ẹban̄a kpukpru utịbe utịbe ikpehe idem owo, mme enyene-ibuot owo ẹdọhọ, nte andiwet psalm ọkọdọhọde ete: “Nyekọm fi, koro nyenede ndyọ ye ndịk; se afo anamde edi utịbe.”—Psalm 139:14.
Akakan Andibọp
22, 23. (a) Ntak emi nnyịn ikpenyịmede edidu oro Andibot odude? (b) Nso ke Bible etịn̄ nte enende aban̄a Abasi?
22 Bible ọdọhọ ete: “Ke akpanikọ, owo ọbọp kpukpru ufọk; edi Abasi ọkọbọp kpukpru n̄kpọ oro ẹdude.” (Mme Hebrew 3:4, The Jerusalem Bible) Sia ufọk ekededi, ọkpọkọm ekpri adan̄a didie, anade enyene andibọp, do ekondo oro otịmde awak n̄kukọhọ akan, adianade ye ata ediwak nsio nsio uwem ke isọn̄, anaedi ẹma ẹnyene andibọp n̄ko. Ndien sia nnyịn inyịmede edidu eke mme owo ẹmi ẹsiode mme utọ n̄kpọ nte ubomofụm, television, ye kọmputa ẹdi, nte nnyịn n̄ko ikponyịmeke edidu eke Owo oro ọkọnọde mme owo mfre ndinam mme utọ n̄kpọ oro?
23 Bible onyịme, okotde enye “Abasi Jehovah, emi okobotde enyọn̄, onyụn̄ anyanarede mmọ; emi ebride isọn̄, ye se itịbede ke esịt; emi adade ibifịk ọnọ kpukpru owo ẹmi ẹdude ke esịt.” (Isaiah 42:5) Bible ọdọhọ nte enende ete: “Ọbọn̄ ye Abasi nnyịn, Afo omodot ndibọ ubọn̄ ye ukpono ye odudu, koro Afo okobotde kpukpru n̄kpọ; ndien oto uduak Fo ke mmọ ẹdu, ẹkenyụn̄ ẹboro.”—Ediyarade 4:10b.
24. Didie ke nnyịn ikeme ndifiọk ke Abasi odu?
24 Ih, nnyịn imekeme ndifiọk nte ke Abasi odu ebe ke mme n̄kpọ ẹmi enye anamde. “Koro tọn̄ọ ẹkebot ererimbot owo ẹtịm ẹkụt ndịbe ndịbe n̄kpọ ẹmi ẹnyenede [Abasi] . . . ẹda mme n̄kpọ ẹmi [Abasi] akanamde ẹtịm ẹfiọk.”—Rome 1:20.
25, 26. Ntak emi edida n̄kpọ nnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ mîdịghe mfan̄a nte ke enye inyeneke andinam?
25 Akpanikọ oro nte ke ẹkama n̄kpọ oro ẹkenamde ke idiọk usụn̄ iwọrọke ite ke enye ikenyeneke andinam. Ẹkeme ndikama ubomofụm nnam n̄kpọ ke emem emem uduak, nte ubom umen mbonisan̄. Edi ẹkeme ndikama enye n̄ko nda nsobo ndi, nte ubomofụm un̄wanaekọn̄. Edida enye nnam n̄kpọ ke usụn̄ oro akamade nsobo iwọrọke ite ke enye ikenyeneke andinam.
26 Ukem ntre, akpanikọ oro nte ke mme owo ke ediwak ini ẹsikabade ẹdiọk iwọrọke ite ke mmọ ikenyeneke Andinam, nte ke Abasi idụhe. Ntem, Bible nte enende ọdọhọ ete: “Se n̄kwan̄a mbufo! Nte ẹkpebat oboteso nte mbat eso? Emi utom ọdọhọde andinam enye, ete, Idịghe enye anam mi? Emi n̄kpọ eke ẹbotde ọdọhọde andibot enye, ete, Enye inyeneke ibuot?”—Isaiah 29:16.
27. Ntak emi nnyịn ikemede ndidori enyịn Abasi ndibọrọ mme mbụme nnyịn kaban̄a ndutụhọ?
27 Andibot omowụt ọniọn̄ esie ebe ke ndyọ ndyọ awak-n̄kukọhọ n̄kpọ ẹmi enye anamde. Enye omowụt ete ke imọ imenen̄ede ikere iban̄a nnyịn ke ndinam isọn̄ otịm ọfọn ndidu uwem ke esịt, ke ndinam idem ye ekikere nnyịn ke utọ utịbe utịbe usụn̄ oro, ye ke ndinam ata ediwak nti n̄kpọ nnọ nnyịn ndidara. Ke akpanikọ enye eyewụt ukem ọniọn̄ ye edikere mban̄a oro ke ndinam ẹfiọk mme ibọrọ ke mme utọ mbụme nte: Ntak emi Abasi ayakde ndutụhọ odu-o? Nso ke enye edinam aban̄a oro?
[Ndise ke page 5]
Isọn̄, ye ofụm esie oro ọnọde ukpeme, edi anana-mbiet ebietidụn̄ emi Abasi oro ekerede aban̄a ọdiọn̄de ọnọ nnyịn
[Ndise ke page 6]
Ẹkenam isọn̄ ye ima ima edikere mban̄a man nnyịn ikpadara uwem ọyọhọ ọyọhọ
[Ndise ke page 7]
‘Mfre kiet ọdọn̄ọ edisobo oro awakde akan ofụri ndutịm unyene nneme ke Isọn̄.’—Ekpepn̄kpọ mban̄a nsen oduuwem n̄kpọ
[Ndise ke page 8]
“Etie nte ẹkedọdiọn̄ enyịn; idụhe ọdiọn̄ ukwak usen̄kpọ oro ekpekekemede ndinam ọfọn akan oro.”—Ekpepn̄kpọ mban̄a ikpaenyọn̄