“Jehovah Amanam Se Enye Akaduakde”

1. Ke ẹma ẹkesobo Jerusalem ẹma, nso ke Jeremiah eketịn̄ aban̄a mme ntịn̄nnịm ikọ Jehovah?

JERUSALEM ama owụre. Ikan̄ emi mbon Babylon oro ẹkekande mmọ ẹkesịnde, ikenịmeke kan̄a. Jeremiah ke osụk eteti enyene-ndịk mfiori mbon oro ẹkewotde. Ẹma ẹtetịn̄ ẹnọ enye se iditịbede, ndien ama onyụn̄ etịbe nnennen nnennen nte Abasi ọkọdọhọde. Prọfet oro ama asiama onyụn̄ ọdọhọ ete, “Jehovah amanam se enye akaduakde.” Nso n̄kpọ mmọn̄eyet ke nsobo Jerusalem emi ekedi ntem!—Kot Eseme 2:17.

2. Ewe ntịn̄nnịm ikọ oro ẹketịn̄de ediwak isua mbemiso eyo Jeremiah ke enye okokụt nte osude?

² Ke akpanikọ, Jeremiah ama okụt nte ediwak ntịn̄nnịm ikọ oro ẹketịn̄de ẹnọ ikọt Abasi, ẹsịnede mme ntịn̄nnịm ikọ eke eset, ẹkesude. Ediwak isua mbemiso eyo Jeremiah, Moses ama asian nditọ Israel utịp edisụk ibuot m̀mê edisọn̄ ibuot ye Abasi—ete ke edidi “edidiọn̄” m̀mê “isụn̄i.” Jehovah okoyom ikọt esie ẹnyene edidiọn̄. Isụn̄i oro nsọn̄ibuot edidade idi eyenyene ndịk etieti. Moses ama odụri mmọ utọn̄—Jeremiah n̄ko afiak etịn̄—ete ke mbon oro ẹfụmide ẹnyụn̄ ẹbiọn̄ọde Jehovah ‘ẹyeta obụk nditọiren mmọ ye obụk nditọiban mmọ.’ (Deut. 30:19, 20; Jer. 19:9; Lev. 26:29) Etie nte ndusụk owo ẹma ẹsiyịk ẹte, ‘Ndi utọ enyene-ndịk n̄kpọ ntre ekeme nditịbe?’ Edi oro ama etịbe ke ini mbon Babylon ẹkekande obio oro ẹkụk, udia mîkonyụn̄ idụhe se ẹdiade. Jeremiah ekewet ntem ete: “Ubọk iban oro ẹnyenede esịtmbọm ẹtem nditọ mmọ. Mmọ ẹmekabade ẹtie nte uyo ndọn̄esịt ẹnọ owo ke ini n̄wụre eyenan̄wan ikọt mi.” (Eseme. 4:10) Nso n̄kpọ mmọn̄eyet ke emi ekedi ntem!

3. Nso ikedi uduak Abasi ke ini enye ọkọdọn̄de mme prọfet utom ọnọ ikọt esie?

³ Nte ededi, Jehovah ndikosio mme prọfet nte Jeremiah ndọn̄ utom ikedịghe n̄kukụre man ẹketọt ke nsobo mmọ ke asan̄a ekpere. Abasi okoyom ikọt esie ẹfiak ẹdinam akpanikọ. Enye okoyom mme anamidiọk ẹkabade esịt. Ezra ama etịn̄ aban̄a emi, ọdọhọde ete: “Jehovah Abasi mme ete ete mmọ ọdọn̄ mme isụn̄utom esie ọnọ mmọ, ọdọn̄ afiak ọdọn̄, koro enye okokopde mbọm aban̄a ikọt esie ye ebietidụn̄ esie.”—2 Chron. 36:15; kot Jeremiah 26:3, 12, 13.

4. Jeremiah ekese didie etop oro enye akatan̄ade?

⁴ Ukem nte Jehovah, Jeremiah ama okop mbọm aban̄a ikọt mmọ. Emekeme ndikụt emi ke se enye eketịn̄de mbemiso ẹkesobode Jerusalem. Esịt ama etịmede enye etieti aban̄a nsobo oro akasan̄ade ekpere. Afanikọn̄ emi ikpeketịbeke edieke mme owo ẹkpekekpan̄de utọn̄ ẹnyụn̄ ẹnam se Jeremiah ọkọkwọrọde. Kere nte eketiede Jeremiah ke idem ke ini enye akatan̄ade etop Abasi emi. Enye ama ofiori ete: “O nsia mi, nsia mi! Mmokop ọkpọsọn̄ ubiak ke esịt mi. Esịt etịmede mi ke idem. N̄kemeke ndidop uyo, koro ukpọn̄ mi okopde uyom nnụk, kpa n̄kpo ekọn̄.” (Jer. 4:19) Enye ikekemeke ndidop uyo mban̄a nsobo oro ekedide.

NSO IKANAM ENYE ENEN̄EDE ENỊM?

5. Ntak emi Jeremiah ekenen̄erede enịm ke etop oro enye ọkọkwọrọde oyosu?

⁵ Ntak emi Jeremiah ekenen̄erede enịm ke ntịn̄nnịm ikọ esie oyosu? (Jer. 1:17; 7:30; 9:22) Enye ama enyene mbuọtidem, esikpep Ikọ Abasi onyụn̄ ọfiọk ke ntịn̄nnịm ikọ Jehovah ẹsisu. Mbụk owụt ke Jehovah ekeme ndibem iso ntịn̄ mme n̄kpọ oro mme owo mînịmke ke ẹkeme nditịbe, utọ nte edisio nditọ Israel ke ufụn Egypt. Jeremiah ama emehe ye mbụk emi odude ke n̄wed Exodus ye mme ikọ owo emi okokụtde n̄kpọntịbe emi ke enyịn. Joshua ama eti nditọ Israel eken ete: “Mbufo ẹmetịm ẹfiọk ke ofụri esịt mbufo ye ke ofụri ukpọn̄ mbufo ẹte ke baba ikọ kiet ke otu kpukpru nti ikọ emi Jehovah Abasi mbufo eketịn̄de ọnọ mbufo ikpụhu. Kpukpru ẹmesu ẹnọ mbufo. Baba ikọ kiet ke otu mmọ ikpụhu.”—Josh. 23:14.

6, 7. (a) Ntak emi afo ekpenyenede udọn̄ ke mme ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah? (b) Nso idin̄wam fi enịm ke etop oro afo ọkwọrọde oyosu?

⁶ Ntak emi akpakade iso enyene udọn̄ ke mme ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah? Akpa, koro enye ama enyene nti ntak ndinịm ke ikọ Jehovah edi akpanikọ. Ọyọhọ iba, koro ndusụk ikọ oro Abasi akadade Jeremiah etịn̄, ke ẹsu idahaemi, ndien nte ini akade afo oyokụt nte mbon eken ẹdisude. Ọyọhọ ita, koro ofụri ntọt oro Jeremiah ọkọnọde ke enyịn̄ Abasi, ye nte enye ekesịnde idem ọnọ ntọt emi, ama anam enye edi ata n̄wọrọnda asan̄autom Abasi. Akwa eyen ukpepn̄kpọ kiet ọkọdọhọ ete: “Jeremiah enen̄ede ọwọrọ etop idem ke otu mme prọfet eken.” Ẹkenen̄ede ẹdiọn̄ọ Jeremiah nte akpan owo oro Abasi akadade ọdọn̄ utom ọnọ ikọt Esie, tutu ke ini mme owo ẹkekopde nte Jesus etịn̄de ikọ, mmọ ẹdọhọ ke anaedi enye edi Jeremiah.—Matt. 16:13, 14.

⁷ Ukem nte Jeremiah, afo odu uwem ke ini emi mme akpan ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹsude. Ndien oyom aka iso enyene mbuọtidem nte ke mme un̄wọn̄ọ Abasi ẹyesu nte Jeremiah ekenyenede. (2 Pet. 3:9-14) Didie ke afo ekeme ndinam emi? Ke ndika iso nnịm ke ntịn̄nnịm Ikọ Abasi idikpụhu. Ke ntak oro, iyeneme ndusụk ntịn̄nnịm ikọ oro Jeremiah eketịn̄de onyụn̄ okụtde nte osude, ke ibuotikọ emi. Mbon eken oro idinemede ẹkesu ke ukperedem. Ndien mbon en̄wen ẹnen̄ede ẹbehe fi idahaemi, ẹyenyụn̄ ẹbehe fi ke ini iso. Yak se idinemede emi anam fi enen̄ede ọbuọt idem ke mme ntịn̄nnịm Ikọ Jehovah man afo etịm enịm nte ke ‘enye ayanam se enye aduakde.’—Eseme 2:17.

MME NTỊN̄NNỊM IKỌ ORO JEREMIAH EKETỊN̄DE ONYỤN̄ OKỤTDE NTE ẸSUDE

8, 9. Nso idi n̄kpọ kiet emi anamde Bible edi n̄wọrọnda?

⁸ Ediwak owo ẹsidomo nditịn̄ se iditịbede ke ini iso. Kere ban̄a mme ekpepn̄kpọ mban̄a ndutịm uforo, mbon mbre ukara, mme obụpekpo, ye mbon oro ẹsitịn̄de nte idaha eyo editiede. Anaedi afo ke idemfo emesikụt ke esisọn̄ nditịn̄ nnennen nnennen se iditịbede ke usen m̀mê urua ifan̄ ke iso. Edi kiet ke otu n̄kpọ oro anamde Bible edi n̄wọrọnda n̄wed edi emi mme ntịn̄nnịm ikọ esie ẹsisude. (Isa. 41:26; 42:9) Ndudue ndomokiet ikodụhe ke kpukpru ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah, edide mbon oro ẹkenyenede ndisu ke eyo esie m̀mê mbon oro ẹkenyenede ndisu ke ediwak isua ẹma ẹkebe. Ediwak mmọ ẹkeban̄a mme owo ye mme idụt. Ẹyak ineme ndusụk ntịn̄nnịm ikọ oro ẹkesude ke eyouwem Jeremiah.

⁹ Anie mfịn ekeme nditịn̄ se iditịbede ke ererimbot emi ke ufan̄ isua kiet m̀mê iba ke iso? Ke uwụtn̄kpọ, ewe anam-ndụn̄ọde mban̄a ukara ofụri ererimbot ekeme nditịn̄ nnennen ukpụhọde emi edidude ke ukara? Jehovah ama anam Jeremiah ebem iso etịn̄ nte ukara Babylon editarade. Enye ọkọdọhọ ke Babylon ekedi “cup gold” emi Jehovah edidade in̄wan̄a ubiomikpe esie iduọk Judah ye mme n̄kpet n̄kpet obio ye idụt eken, anamde mmọ ẹkabade ẹdi ifịn. (Jer. 51:7) Jeremiah ye mbon eyo esie ẹma ẹkụt nte emi etịbede.—Men Jer. 25:15-29; 27:3-6; 46:13 domo.

10. Nso ke Jehovah ekebem iso etịn̄ aban̄a ndidem Judah inan̄?

¹⁰ Jehovah ama ada Jeremiah etịn̄ n̄ko se idiwọrọde ndidem Judah inan̄. Abasi ama ebem iso etịn̄ aban̄a Jehoahaz m̀mê Shallum, eyen Edidem Josiah, ete ke ẹyeda enye ẹka ntan̄mfep ndien ke enye idifiakke aba inyọn̄ idi Judah. (Jer. 22:11, 12) Oro ama etịbe. (2 Ndi. 23:31-34) Abasi ama ọdọhọ ete ke ẹdibụk Jehoiakim, andida itie Jehoahaz, “nte ẹbụkde ayara ass.” (Jer. 22:18, 19; 36:30) Bible itịn̄ke nte enye akasan̄ade akpa m̀mê se ẹkenamde ye okpo esie, edi owụt ke eyen esie Jehoiachin akakara nte edidem ke ini emi ẹkekande obio oro ẹkụk. Jeremiah ama etịn̄ ete ke ẹyeda Jehoiachin (emi ẹfiọkde n̄ko nte Coniah ye Jeconiah) ẹka ntan̄mfep ke Babylon ndien n̄ko ke enye edikpa do. (Jer. 22:24-27; 24:1) Emi ama osu. Nso kaban̄a akpatre edidem oro, Zedekiah? Jeremiah ama etetịn̄ ete ke ẹyeda Zedekiah ẹnọ mme asua esie, emi mîdituaha enye mbọm. (Jer. 21:1-10) Nso iketịbe? Mme asua ẹma ẹmụm enye. Mmọ ẹma ẹwot nditọiren esie ke iso esie, ẹtịbi enye enyịn, ẹnyụn̄ ẹda enye ẹnyọn̄ Babylon, enye onyụn̄ akakpa do. (Jer. 52:8-11) Ih, kpukpru ntịn̄nnịm ikọ emi ẹma ẹsu.

11. Anie ekedi Hananiah, ndien nso ke Jehovah ekebem iso etịn̄ aban̄a enye?

¹¹ Ke Jeremiah ibuot 28, nnyịn ikot ite ke ini ukara Zedekiah, Hananiah emi ekedide prọfet nsu, ama afan̄a se Jehovah akadade Jeremiah etịn̄ ete ke Babylon ayakan Jerusalem. Hananiah ama ofụmi ikọ Abasi onyụn̄ ọdọhọ ke ẹyebụn̄ ọkpọnọ ufụn oro Nebuchadnezzar akanamde nditọ Judah ye mme idụt en̄wen ẹkọn̄ọ. Nte ededi, Jehovah ama ada Jeremiah ayarade nsu oro Hananiah okosude, onyụn̄ afiak etịn̄ ete ke ediwak idụt ẹyedụk ufụn ẹnọ Babylon, onyụn̄ ọdọhọ prọfet nsu oro ke enye ayakpa isua oro. Ntre ke okonyụn̄ edi.—Kot Jeremiah 28:10-17.

12. Didie ke ediwak mbon eyo Jeremiah ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a akpan etop esie?

¹² Ata akpan ntịn̄nnịm ikọ oro Abasi ọkọnọde Jeremiah akaban̄a iduọ Jerusalem. Jeremiah ama esidụri mmọ utọn̄ ke ubọk ke ubọk ete ke ẹyesobo obio oro edieke mme Jew mîkabakede esịt ikpọn̄ ukpono ndem, ukwan̄ikpe, ye afai. (Jer. 4:1; 16:18; 19:3-5, 15) Ediwak owo ke eyo Jeremiah ẹkekere ke Abasi ikemeke-keme ndinam utọ n̄kpọ oro. Temple Abasi okodu ke Jerusalem. Enye akpasasan̄a didie ayak ẹsobo utọ edisana ebiet oro? Mmọ ẹkekere ke oro iditịbeke tutu amama. Edi afo ọmọfiọk ke Jehovah isisụhu nsu. Enye ama anam se enye akaduakde.—Jer. 52:12-14.

13. (a) Didie ke eyo nnyịn ebiet eyo Jeremiah? (b) Ntak emi akpamade ndifiọk se Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ ndusụk owo ke eyo Jeremiah?

¹³ Ikọt Abasi mfịn ẹdu uwem ke idaha oro ebietde eke mbon eyo Jeremiah oro ẹkesọn̄ọde ẹda ye Jehovah. Imọfiọk ke Jehovah ọmọn̄ osobo mmọ emi ẹsịnde ndinam item esie. Edi mme un̄wọn̄ọ esie ẹkeme ndisịn udọn̄ nnọ nnyịn nte ẹkesịnde ọnọ mme Jew oro ẹkekade iso ke utuakibuot akpanikọ ke eyo Jeremiah. Ke ntak emi nditọ Rechab ẹkenamde akpanikọ ẹnọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹnịmde ewụhọ ete ete mmọ, Abasi ama ọdọhọ ke mmọ ẹyebọhọ nsobo Jerusalem. Mmọ ẹma ẹbọhọ. Se iwụtde ke mmọ ẹma ẹbọhọ edi koro ẹsiak “Malchijah eyen Rechab,” emi eketienede ọdiọn̄ n̄wụre Jerusalem ke ini ukara Nehemiah. (Neh. 3:14; Jer. 35:18, 19) Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Ebed-melech ete ke enye n̄ko ọyọbọhọ koro enye ama ọbuọt idem ye Abasi onyụn̄ an̄wam Jeremiah. (Jer. 38:11-13; 39:15-18) Kpasụk ntre n̄ko, Abasi ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ Baruch nsan̄a Jeremiah ete ke enye ‘ọyọbọ ukpọn̄ esie nte n̄kpọ mbụme.’ (Jer. 45:1, 5) Mme ntịn̄nnịm ikọ emi ndikosu ẹnam fi enịm nso? Afo ekere ke Jehovah edinam n̄kpọ didie ye afo edieke anamde akpanikọ ọnọ enye?—Kot 2 Peter 2:9.

MME NTỊN̄NNỊM IKỌ ORO ẸKESUDE KE UKPEREDEM

14. Ntak emi ntịn̄nnịm ikọ Abasi oro akaban̄ade Babylon ekedide n̄wọrọnda?

¹⁴ Abasi ama etịn̄ ete ke Nebuchadnezzar ayakan Egypt ye Judah. (Jer. 25:17-19) Eketie nte emi ikemeke nditịbe koro Egypt ama okop odudu etieti, idem akarade Judah. (2 Ndi. 23:29-35) Ke ẹma ẹkesobo Jerusalem, ndusụk ke otu mme Jew oro ẹkebọhọde ẹma ẹduak ndikpọn̄ obio mmọ n̄ka Egypt mbak n̄kpọ idinam mmọ. Mmọ ẹkeyom ndinam emi kpa ye oro Jehovah okodụride mmọ utọn̄ ete ẹkûka, onyụn̄ ọdọhọ ke imọ iyọdiọn̄ mmọ edieke mmọ ẹtiede ke Judah. Edi, edieke mmọ ẹfehede ẹka Egypt, ke akan̄kan̄ emi mmọ ẹfehede eyesịm mmọ do. (Jer. 42:10-16; 44:30) Jeremiah ikewetke m̀mê imọ ima ikụt nte mbon Babylon ẹkedade en̄wan ẹdụk Egypt m̀mê ikekwe. Edi ntịn̄nnịm ikọ Jehovah ama osu ke idem nditọ Israel oro ẹkefen̄ede ẹka Egypt ke ini mbon Babylon ẹkekande Egypt ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua 600 M.E.N.—Jer. 43:8-13.

15, 16. Didie ke ikọ Abasi oro akaban̄ade ikọt esie ndiwọrọ ufụn okosu?

¹⁵ Jeremiah ama etịn̄ n̄ko aban̄a iduọ Babylon, emi akakande Egypt. Isua ikie mbemiso emi eketịbede, Jeremiah ama etịn̄ nnennen nnennen ke ẹdisobo Babylon ke mbuari. Didie? Prọfet Abasi ọkọdọhọ ke mmọn̄ oro akakande Babylon okụk ‘ayasat,’ ndien n̄kpọsọn̄ owo esie idin̄wanake en̄wan. (Jer. 50:38; 51:30) Mme ntịn̄nnịm ikọ emi ẹma ẹsu ọyọhọ ọyọhọ ke ini mbon Media ye Persia ẹkewọn̄ọrede mmọn̄ Akpa Euphrates ẹsịn ke usụn̄ en̄wen, ẹsan̄a ke isọn̄ mmọn̄ oro ẹbe ẹsịm mbon Babylon ke ndueidem. Eyedi afo oyokụt n̄ko ke ntịn̄nnịm ikọ oro ọkọdọhọde ke obio oro ayakabade edi ndon ekedi n̄wọrọnda. (Jer. 50:39; 51:26) Tutu esịm mfịn, n̄wụre obio Babylon oro ekedide ọkpọsọn̄ obio ini kiet ko, owụt ke mme ntịn̄nnịm ikọ Abasi ẹdi akpanikọ.

¹⁶ Jehovah ama ada Jeremiah etịn̄ ete ke mme Jew ẹyedi ifịn ke Babylon ke isua 70. Ekem ke Abasi ayada ikọt esie afiak ọnyọn̄ obio mmọ. (Kot Jeremiah 25:8-11; 29:10.) Daniel ama enen̄ede enịm ntịn̄nnịm ikọ emi onyụn̄ ada enye ọfiọk ini emi “n̄wụre Jerusalem” edisịmde utịt. (Dan. 9:2) Ezra ọkọdọhọ ete: “Man ikọ emi Jehovah akadade inua Jeremiah etịn̄ okposu, Jehovah edemede spirit Cyrus edidem Persia,” anam enye akan Babylon man mme Jew ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio mmọ. (Ezra 1:1-4) Mbon oro ẹkefiakde ẹnyọn̄ ẹdi ẹma ẹkop idatesịt ke ndikesịm obio emana mmọ ke emem nnyụn̄ mfiak ntọn̄ọ utuakibuot akpanikọ, kpa nte Jeremiah ekebemde iso etịn̄.—Jer. 30:8-10; 31:3, 11, 12; 32:37.

17. Tịn̄ ini iba emi ẹkemede ndidọhọ ke ikọ Jeremiah emi aban̄ade “ntuan̄a” ke Ramah ama osu.

¹⁷ Jeremiah ama ewet mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹdisude anyan ini ke iso. Enye ekewet ete: “Ntem ke Jehovah ọdọhọ ete, ‘Ẹmekop uyom ke Ramah, eseme ye ndotndot eyet; Rachel ke atua nditọiren esie. Enye inyịmeke ndikop ndọn̄esịt mban̄a nditọiren esie, koro mmọ mîdụhe aba.’” (Jer. 31:15) Ke ẹma ẹkesobo Jerusalem ke isua 607 M.E.N., etie nte mme Jew mbon ntan̄mfep ẹkesop idem ke Ramah, oro odude n̄kpọ nte kilomita 8 ọkpọn̄ edem edere Jerusalem. Etie nte ẹma ẹwot ndusụk mbon n̄kpọkọbi ke Ramah. Oro ekeme ndidi akpa edisu ntịn̄nnịm ikọ oro, nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke Rachel akatua aban̄a “nditọiren” esie oro ẹkekpan̄ade. Edi, ke se ikande isua ikie itiokiet ẹma ẹkebe, Edidem Herod ama ọdọhọ ẹwot nseknditọ ke Bethlehem. Matthew, andiwet Gospel, ọkọdọhọ ke Jeremiah ama ebebem iso etịn̄ aban̄a ndotndot mmọn̄eyet oro ẹdituade ke ntak nsobo oro.—Matt. 2:16-18.

18. Didie ke ntịn̄nnịm ikọ Abasi oro aban̄ade Edom okosu?

¹⁸ Ntịn̄nnịm ikọ efen ama osu ke akpa isua ikie E.N. Abasi ama anam Jeremiah etịn̄ nte ke Edom eyesịne ke otu mme idụt oro Babylon edidade ekọn̄ idụk. (Jer. 25:15-17, 21; 27:1-7) Edi Abasi ama etịn̄ mme n̄kpọ en̄wen adian do. Akana Edom etie nte Sodom ye Gomorrah. Afo ọmọfiọk se oro ọwọrọde—owo ididụn̄ke aba ke obio oro tutu amama, enye ididụhe aba. (Jer. 49:7-10, 17, 18) Se ikonyụn̄ itịbede edi oro. Afo ekere ke m̀mọ̀n̄ ke ẹkeme ndikụt enyịn̄ oro Edom ye mbon Edom mfịn? Ndi odu ke n̄wed ndise obio ndomokiet mfịn? Idụhe. Ẹnen̄ede ẹkụt mmọ ke mme n̄wed eset ye mbụk Bible m̀mê ke mme n̄wed ndise obio oro ẹban̄ade eset. Flavius Josephus ọdọhọ ke ẹkenyenyịk mbon Edom ẹsịn ke Ido Ukpono Mme Jew ke n̄kpọ nte isua 2,200 emi ẹkebede. Ke oro ebede, ke ini ẹkesobode Jerusalem ke isua 70 E.N., Edom ikedịghe aba idụt.

19. Nso ke n̄wed Jeremiah etịn̄ aban̄a ukeme Abasi ndisu ntịn̄nnịm ikọ?

¹⁹ Nte afo ekemede ndikụt, ediwak ibuot ke n̄wed Jeremiah ẹyọhọ ye mme ntịn̄nnịm ikọ oro ẹban̄ade mme owo ye mme idụt. Ata ediwak ke otu ntịn̄nnịm ikọ emi ẹma ẹsosu. Akpana emi anam fi okot onyụn̄ ekpep n̄wed emi, koro enye asian fi n̄kpọ aban̄a akwa Abasi fo. Jehovah ama anam se enye akaduakde, ndien enye ayafiak anam ntre. (Kot Isaiah 46:9-11.) Emi ekeme ndinam fi enen̄ede enịm mme ntịn̄nnịm ikọ Bible. Ke nditịm ntịn̄, ndusụk ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah ẹbehe fi mfịn emi, ẹyenyụn̄ ẹbehe fi ke ini iso. Ẹyak idụn̄ọde ndusụk ke otu emi ke ikpehe oro osụhọde ke ibuotikọ emi.

MME NTỊN̄NNỊM IKỌ EMI ẸBEHEDE FI

20-22. Ntak emi ẹkemede ndidọhọ ke mme ntịn̄nnịm ikọ Bible, ẹsịnede ndusụk ke n̄wed Jeremiah, ẹsisu ẹbe ini kiet? Nọ uwụtn̄kpọ.

²⁰ Ntịn̄nnịm ikọ Bible ekeme ndisu mbe ini kiet. Uwụtn̄kpọ kiet edi ibọrọ emi Jesus ọkọnọde mbet esie ke ini ẹkebụpde enye ẹban̄a ‘idiọn̄ọ edidu esie ye eke akpatre ini editịm n̄kpọ emi.’ (Matt. 24:3) Ikọ emi ama osu ke isua 66 esịm 70 E.N. Edi uyarade odu ke ntịn̄nnịm ikọ emi ayafiak osu ke ini “akwa ukụt” edisịmde idiọk editịm n̄kpọ emi. Ukụt oro edidi “orụk eke akanam mîdụhe toto ke editọn̄ọ ererimbot tutu esịm emi, eke mîdinyụn̄ idụhe aba.” (Matt. 24:21) Kpasụk ntre, enyene mme ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah oro ẹkesude ẹbe ini kiet. Ndusụk mmọ ẹma ẹsosu ke isua 607 M.E.N., edi mmọ ẹyefiak ẹsu, nte ikokụtde ke enye emi ọkọdọhọde ke “Rachel ke atua nditọiren esie.” (Jer. 31:15) Ke akpanikọ, ndusụk ke otu n̄kpọ emi Jeremiah ekebemde iso etịn̄, ẹban̄a ini emi afo odude uwem mi ndien mmọ ndisu enen̄ede ebehe fi.

²¹ Afo emekeme ndikụt emi ke n̄wed Ediyarade. Edisana spirit ama anam apostle John ewet aban̄a mme ntịn̄nnịm ikọ emi Jeremiah eketịn̄de aban̄a iduọ Babylon ke 539 M.E.N. Se n̄wed Ediyarade etịn̄de aban̄a emi ebiet se iketịbede ke Babylon ke 539 M.E.N., edi emi editịbe ke akamba udomo. Kiet ke otu ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah emi osude mfịn aban̄a iduọ akwa obio ukara—ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono, kpa “Akwa Babylon.” (Edi. 14:8; 17:1, 2, 5; Jer. 50:2; 51:8) Ikọt Abasi ẹnyene ‘ndiwọn̄ọ ke esịt esie’ edieke mmọ mîyomke ẹtiene ẹsobo mmọ. (Edi. 18:2, 4; Jer. 51:6) Mmọn̄ obio oro, emi adade aban̄a mbio obio oro m̀mê ikọt esie, ‘ayasat.’—Jer. 51:36; Edi. 16:12.

²² Un̄wọn̄ọ oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ndisio nsunsu ido ukpono usiene ke ntak emi enye ọkọbọde ikọt Abasi oyosu ke ini iso. Jehovah ‘oyosio enye usiene nte ekemde ye kpukpru se enye akanamde.’ (Jer. 50:29; 51:9; Edi. 18:6) Ndien mme ndamban̄a obio nsunsu ido ukpono emi ẹyekabade ẹdi ndon.—Jer. 50:39, 40.

23. Nte ekemde ye ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah, tịn̄ nte ẹkefiakde ẹtọn̄ọ utuakibuot akpanikọ ke ọyọhọ isua ikie-20?

²³ Nte ima iketetịn̄, ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah anam ẹnyene idotenyịn n̄ko. Enye ama ọdọhọ ke ẹyefiak ẹtọn̄ọ utuakibuot akpanikọ ke isọn̄ ke eyo nnyịn. Mme Jew ndikọwọrọ ke ntan̄mfep Babylon ke eset etie ukem ukem nte ikọt Abasi eyomfịn ndikọwọrọ ke Akwa Babylon ke ẹma ẹkewụk Obio Ubọn̄ Abasi ke heaven. Ntem ke Jehovah akanam ikọt esie ẹfiak ẹtọn̄ọ edisana utuakibuot, ndien emi anam mmọ ẹkọm Abasi ẹnyụn̄ ẹkop idatesịt. Enye ọdiọn̄ ukeme oro mmọ ẹsịnde ndin̄wam mbon en̄wen ẹtiene ẹdituak ibuot ẹnọ enye, onyụn̄ ọnọ mmọ udia eke spirit ẹyụhọ. (Kot Jeremiah 30:18, 19.) Mfịn n̄ko afo omokụt nte Jehovah osude un̄wọn̄ọ esie ndinọ ikọt esie mme ekpemerọn̄—irenowo emi ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha emi ẹnen̄erede ẹse ẹban̄a ẹnyụn̄ ẹkpemede otuerọn̄.—Jer. 3:15; 23:3, 4.

24. Mme okopodudu ikọ Jeremiah ewe mîsụhu kan̄a?

²⁴ Se Jeremiah eketịn̄de ọnọ ikọt Abasi ke eset ama esịne nti n̄kpọ oro ẹken̄wọn̄ọde ẹnọ mbon oro ẹnamde akpanikọ ẹnọ Jehovah ye nsobo oro edisịmde mbon oro mîsọn̄ọke itie ufan mmọ ye enye. Ukem oro ke edi mfịn. Imekeme ndikụt ntak ọfọnde isọsọp ikere iban̄a mme ikọ emi: “Mmọ eke Jehovah ediwotde ke usen oro ẹyetọn̄ọ ke utịt isọn̄ kiet ẹna ẹsịm utịt isọn̄ eken. Owo idituaha mmọ idinyụn̄ itan̄ke mmọ idinyụn̄ ibụkke mmọ. Mmọ ẹyekabade ẹtie nte ifụm ke iso isọn̄.”—Jer. 25:33.

25. Nso mbiomo ke ikọt Abasi ẹnyene mfịn?

²⁵ Ukem nte Jeremiah, nnyịn idu uwem ke ndiọkeyo. Nte mme owo ẹnamde n̄kpọ ẹban̄a etop Jehovah ekeme ndiwọrọ n̄kpa m̀mê uwem nnọ mmọ, nte ekedide ke eyo Jeremiah. Ikọt Abasi mfịn idịghe mme prọfet. Owo inọhọ nnyịn odudu ndisịn ikọ ke Bible, kpa n̄wed emi ọdọn̄ọde ikọ Jehovah emi mîsikpụhu. Edi, ẹdọn̄ nnyịn ikọkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ kpukpru usen tutu esịm utịt editịm n̄kpọ emi. (Matt. 28:19, 20) Ke akpanikọ, nnyịn iyomke ‘ndiyịp ikọ Jehovah’ ebe ke ndidịp mme owo se iditịbede. (Kot Jeremiah 23:30.) Nnyịn imebiere ke nnyịn idisiakke mmọn̄ ke Ikọ Abasi. Ediwak ntịn̄nnịm ikọ oro Abasi ọkọdọhọde Jeremiah etịn̄ ẹma ẹsosu. Emi owụt ke mbon oro ẹsụhọde iditreke ndisu. Ana isian mme owo ke Abasi iditreke ndinam ‘se enye akaduakde ye se enye okowụkde toto ke eyo oko.’—Eseme 2:17.

26. Ewe ntịn̄nnịm ikọ ke idineme iban̄a?

²⁶ Enyene akpan ntịn̄nnịm ikọ Jeremiah en̄wen oro anade ineme iban̄a, oro edi, akakan un̄wọn̄ọ Jehovah oro aban̄ade “obufa ediomi” emi enye edinamde ye ikọt esie, ndien enye ediwet ibet ediomi emi ke esịt mmọ. (Jer. 31:31-33) Ntịn̄nnịm ikọ emi ye nte enye osude enen̄ede ebehe fi, ndien ibuotikọ oro etienede eyeneme emi.