March

Ke ini ikotde Genesis ibuot kiet ye iba, iyokụt ke Adam ye Eve ẹma ẹnyene utọ ifụre oro ọdọn̄de ediwak owo ndinyene mfịn. Mmọ ẹma ẹnyene kpukpru se mmọ ẹkeyomde, n̄kpọ ndomokiet ikanamke mmọ ndịk, owo ndomokiet ikonyụn̄ ifịkke mmọ. Idem ikenyekke mmọ m̀mê idida m̀mọ̀n̄ udia idia, m̀mê idinam nso utọ utom, m̀mê iyọdọn̄ọ, m̀mê iyonyụn̄ ikpa. (Gen. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Edi ọfọn iti ke Jehovah Abasi ikpọn̄-ikpọn̄ enyene ifụre oro mînyeneke adan̄a. Nso inam edi ntre? Sia Jehovah okobot kpukpru n̄kpọ, enye onyụn̄ akara ofụri ekondo. (1 Tim. 1:17; Edi. 4:11) Jehovah onyụn̄ ọnọ mme owo ye mme angel ifụre, edi ifụre mmọ enyene adan̄a. Ana mmọ ẹfiọk ke Jehovah Abasi kpọt enyene unen ndibiere nte owo akpadade ifụre esie anam n̄kpọ eketre, ndien se enye ebierede oro ifịkke-fịk owo onyụn̄ ọfọn ye kpukpru owo. Se enye akanamde edi oro ini enye okobotde Adam ye Eve. w18.04 4 ¶4, 6

Ke idiọk ererimbot emi, nnyịn ikpekemeke ndiyọ mîkpedịghe emi Jehovah an̄wamde nnyịn. (2 Cor. 4:7, 8) Edi kere ise nte etiede ye mbon emi mîdịghe ufan Jehovah, emi ẹnyụn̄ ẹdomode ndiyọ mfịna ererimbot emi ikpọn̄. Kpa nte mbọm mme owo akanamde Jesus, mbọm mmọ anam nnyịn, onyụn̄ ọdọn̄ nnyịn ndinam mmọ ẹkop “eti mbụk eti n̄kpọ.” Nyene ime ye mbon emi afo ekpepde Bible. Ti ke ekeme ndidi akanam mmọ ikopke ndusụk akpanikọ Bible emi inen̄erede idiọn̄ọ. Efen edi ke ediwak owo ẹnen̄ede ẹma se mmọ ẹnịmde. Ekeme ndidi mmọ ẹda ke ido ukpono mmimọ anam idiana kiet ye ubon mmimọ, ufan mmimọ, ye mbon eken ke ebiet emi mmimọ idụn̄de. Edieke iyomde owo etre ndinịm “n̄kani” n̄kpọ emi enye ekesinịmde, emi enye okonyụn̄ amade etieti, ekeme ndidi oyoyom ibem iso in̄wam enye ọdiọn̄ọ onyụn̄ ama “mbufa” n̄kpọ emi enye ekpepde ke Bible, emi enye mîmeheke kan̄a ke nsonso oro. Enye ama ama se enye ekpepde, enye ọyọkpọn̄ se enye ekesinịmde. Ekeme ndida ini mbemiso ikemede ndin̄wam owo anam se itịn̄de emi.—Rome 12:2. w19.03 22 ¶10; 23-24 ¶12-13

Jehovah ndikọsọn̄ọ Eyen esie idem nnyụn̄ n̄wụt ke imama enye eti nnyịn ndisiyom usụn̄ nsọn̄ọ mbon en̄wen idem. (John 5:20) Imesitetịm inam nti n̄kpọ ke ini owo emi imade owụtde ke imama nnyịn onyụn̄ otorode nnyịn ke eti n̄kpọ emi inamde. Kpa ntre n̄ko ke nditọete nnyịn ye ubon nnyịn ẹyom ima mmọ inyụn̄ isọn̄ọ mmọ idem. Ke ini itorode mme owo, imesinam mmọ ẹtetịm ẹbuọt idem ye Jehovah ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ esie. Enen̄ede oyom mme ete ye eka ẹsisọn̄ọ nditọ mmọ idem. Nditọ ẹyetetịm ẹnam nti n̄kpọ ke ini ete ye eka mmọ ẹtorode mmọ ke ofụri esịt ẹnyụn̄ ẹmade mmọ. Ikọ emi: “Emi ami nnyịmede,” owụt ke Jehovah ama enen̄ede enịm ke Jesus ọyọsọn̄ọ ada anam se imọ Ete esie ikọdọn̄de enye. Sia Jehovah enen̄erede enịm ke Eyen imọ ayanam se imọ imade, nnyịn n̄ko imekeme ndinen̄ede nnịm ke Jesus ayanam kpukpru se Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde osu. (2 Cor. 1:20) Ke ini ikerede iban̄a nte Jesus ọkọsọn̄ọde ada anam uduak Ete esie, emi esinam idọdiọn̄ ibiere ndiyak enye ekpep nnyịn n̄kpọ nnyụn̄ n̄kpebe enye.—1 Pet. 2:21. w19.03 8 ¶3; 9 ¶5-6

Imesinen̄ede ikọm owo emi ọnọde nnyịn ọsọn̄urua enọ. Se nditọ Israel ẹkenamde ke Jehovah ama okosio mmọ ke ufụn Egypt okowụt ke mmọ ikabatke ifụre oro Jehovah ọkọnọde mmọ ke n̄kpọ. Ọfiọn̄ ifan̄ kpọt ke Jehovah ama okosio mmọ ke ufụn, mmọ ẹma ẹtọn̄ọ nditi mme n̄kpọ oro mmọ ẹkesidiade ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄de ke Egypt; mmọ ikonyụn̄ idaha manna oro Jehovah ọkọnọde mmọ ke n̄kpọ. Mmọ ẹma ẹkam ẹyom ndifiak nnyọn̄ Egypt. Mmọ ẹma ẹma ‘iyak, cucumber, watermelon, leek, oyịm, ye garlic’ ẹkan ifụre oro Jehovah ọkọnọde mmọ ndida n̄kpono enye. Omokụt ntak do Jehovah akayatde esịt ye mmọ. (Num. 11:5, 6, 10; 14:3, 4) Nso ke emi ekpep nnyịn? Apostle Paul ama ọdọhọ ke Jehovah ada Eyen esie ọnọ kpukpru mme Christian ifụre. Edi enye ama odụri mmọ utọn̄ ete ẹkûda ifụre oro ke mbubru.—2 Cor. 6:1. w18.04 9-10 ¶6-7

Idụhe eke mîyomke ẹma imọ m̀mê ẹkpe unenikpe ẹnọ imọ. Edieke owo mîmaha nnyịn ẹnyụn̄ ẹfịkde nnyịn, ekeme nditie nnyịn nte nnyịn iwọrọke n̄kpọ, ke eke nnyịn okụre. Jehovah ọdiọn̄ọ ke imenen̄ede iyom ẹma nnyịn ẹnyụn̄ ẹkpe unenikpe ẹnọ nnyịn. (Ps. 33:5) Imenịm ke Jehovah ama nnyịn etieti inyụn̄ iyomke ẹfịk nnyịn. Se ikụtde ke ini itịmde ise Ibet emi enye akadade Moses ọnọ nditọ Israel anam idọhọ ntre. Ke ini idade ini idụn̄ọde Ibet Moses, imesikụt adan̄a nte edima Abasi nnyịn Jehovah amade nnyịn. (Rome 13:8-10) Imokụt ke ima akanam ẹnọ Ibet Moses sia ima esinam Jehovah anam kpukpru se enye anamde. (1 John 4:8) Kpukpru ibet emi Jehovah ọkọnọde ọkọkọn̄ọ ke ewụhọ iba—ndima Abasi ye ndima mbọhọidụn̄. (Lev. 19:18; Deut. 6:5; Matt. 22:36-40) Se ibede ewụhọ 600 emi ẹnamde Ibet Moses ẹwụt nnyịn nte Jehovah amade owo. w19.02 20-21 ¶1-4

Job ekesikpekpeme se enye anamde ye iban. (Job 31:1) Sia enye ama ọkọdọ n̄wan, enye ama ọfiọk ke ifọnke imọ isio esịt isịn ke idem an̄wan en̄wen. Mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam owo anam use ẹyọyọhọ ererimbot emi. Ndi iyesịn ndisio esịt nsịn ke idem owo emi mîdịghe n̄wan m̀mê ebe nnyịn ukem nte Job? Ndi iyesịn n̄ko ndise oburobụt ndise m̀mê oburobụt n̄kpọ ekededi? (Matt. 5:28) Nnyịn ndidomo ukeme nsịn utọ ndiọi n̄kpọ oro kpukpru usen ayan̄wam nnyịn inen̄ede ibiere ndisọn̄ọ nda ye Jehovah. Job ama onyụn̄ ada inyene nte Jehovah adade. Enye ama ọfiọk ke ikpọbuọt idem ke inyene imọ, ke oro ekpedi akwa idiọkn̄kpọ emi odotde ufen. (Job 31:24, 25, 28) Mme owo ẹma inyene ke ererimbot mfịn etieti. Edieke idade okụk ye inyene nte Bible ọdọhọde, oro ayanam itetịm ibiere ndika iso nsọn̄ọ nda ye Jehovah.—N̄ke 30:8, 9; Matt. 6:19, 20. w19.02 6-7 ¶13-14

Kpukpru se Jesus akanamde ama owụt ke enye enen̄ede ama mme owo nte Jehovah amade. (1 John 4:8-10) Akakan n̄kpọ emi enye akanamde ekedi enye ndinyịme ke idemesie ndikpa ke ibuot nnyịn, Jehovah ikenyịkke-nyịk enye. Edide isịne ke otu mbon oro ẹyetde aran m̀mê ke otu “mme erọn̄ en̄wen,” imọbọ ufọn ufak oro Jehovah ye Eyen esie ẹkenamde inyene ke ntak emi mmọ ẹmade nnyịn. (John 10:16; 1 John 2:2) Mme n̄kpọ emi Jesus akadade enịm Editi ẹwụt ke enye ama mbet esie onyụn̄ ekere aban̄a mmọ. Ntak idọhọde ntre? Jesus ndinam Editi emi enye ọkọtọn̄ọde okûwak n̄kukọhọ owụt ke enye ama mbet esie emi ẹyetde aran. Nte ini akade, akana mmọ ẹsinịm Editi kpukpru isua. Ndusụk ini eyemem utom, ndusụk ini idimemke. Ndusụk ẹdikam isịne ke ufọk-n̄kpọkọbi inịm. (Edi. 2:10) Ndi mmọ ẹma ẹsikeme ndinịm Editi emi nte Jesus ọkọdọhọde? Ih, ẹma ẹsinịm! Toto ke eyo mme apostle, ata mme Christian ẹdomo nditi n̄kpa Jesus. w19.01 24 ¶13-15

Imọwọrọ ke ufụn nsunsu ido ukpono, ufụn unana ifiọk, ye ufụn nsunsu ekikere. Akakan edidi “ubọn̄ ubọn̄ ifụre nditọ Abasi” emi idinyenede. (Rome 8:21) Idem idahaemi, emekeme ndiwọrọ ke ufụn edieke akade iso ayak ukpepn̄kpọ Christ odu ye afo. (John 8:31) Akpanam ntre, ‘ọyọfiọk akpanikọ,’ oro edi, eyekpep akpanikọ onyụn̄ ada enye odu uwem. Idem inem uwem emi mme owo ẹdọhọde ke imenyene isibịghike, n̄kpọ onyụn̄ ekeme ndiwọn̄ọde mbono ini ekededi. Idụhe eke ọfiọkde n̄kpọn̄. (Jas. 4:13, 14) Ntre mfọnn̄kan n̄kpọ edi ndisọn̄ọ ndu ke usụn̄ emi edinamde fi enyene “ata uwem,” oro edi, nsinsi uwem. (1 Tim. 6:19) Abasi inyịkke-nyịk nnyịn isan̄a ke usụn̄ oro. Nnyịn idimek ke idem nnyịn. Nam Jehovah edi “udeme” fo. (Ps. 16:5) Nen̄ede ma ediwak “nti n̄kpọ” emi enye ọnọde fi. (Ps. 103:5) Nịm n̄ko ke enye ekeme ndinam fi adara onyụn̄ okop “inemesịt . . . ke nsinsi.”—Ps. 16:11. w18.12 28 ¶19, 21

Akpana kpukpru Christian ẹdomo ndikpono ndọ kpa nte Jehovah ye Jesus ẹkponode. Edi sia nnyịn mîfọnke ima, ndusụk Christian ikponoke ndọ. (Rome 7:18-23) Ntre ikpanaha akpa nnyịn idem ndikop ke ndusụk nditọete ke eyo mme apostle ẹma ẹnyene mfịna ke ndọ mmọ. Paul ama ewet ete yak “n̄wanndọ okûkpọn̄ ebe esie,” edi ndusụk ini, iban ẹma ẹsikpọn̄ ebe mmọ. (1 Cor. 7:10) Paul iketịn̄ke se inamde n̄wan oro adian̄ade etie. Edi ikedịghe ke ebe ama esịn efịbe ndien n̄wan enyene ntak ndidian̄ade ndọ nnyụn̄ ndọ owo efen. Paul ekewet ete yak n̄wan emi adian̄arede ọkpọn̄ ebe esie “okûdọ ndọ mîdịghe ntre yak enye anam emem ye ebe esie.” Ọwọrọ ke enyịn Abasi, mmọ mbiba ẹkesụk ẹdedi ebe ye n̄wan. Paul ama owụt ke inamke n̄kpọ m̀mê nso ikedi mfịna, ke adan̄a nte ebe m̀mê n̄wan oro mîsịnke efịbe, ke ana mmọ ẹyom usụn̄ ẹnam emem. Mmọ mbiba ẹkeme ndika mbịne mbiowo yak ẹkeda Bible ẹn̄wam mmọ. w18.12 13 ¶14-15

Abasi oyom ikọt esie ẹdi ufan esie ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnam utom esie adan̄a nte mmọ ẹkekeme. (Matt. 28:19, 20; Jas. 4:8) Mbon emi ẹmade nnyịn ẹkeme ndidomo ndikpan nnyịn ndinam emi. Ke uwụtn̄kpọ, nso ke akpanam edieke eteutom fo ọdọhọde ke ẹmenede fi itie ke itieutom ẹnyụn̄ ẹsịn okụk ẹnọ fi, ndien emi ọwọrọ ke udûkemeke ndisịn idem nnam n̄kpọ Abasi nte ekesinamde? Akpanam nso edieke ẹdọhọde fi ọkpọn̄ ufọk akaka n̄wed ke mfọn ke ebiet en̄wen? Ndi utọ ini oro ndien ke edibọn̄ akam inam ndụn̄ọde, efehe ebịne mbon en̄wen okobụp se akpanamde, man ọdiọn̄ọ se ekpebierede? Tọn̄ọ idahaemi domo ndise se Jehovah ekerede aban̄a mme n̄kpọ oro nyụn̄ biere ndinam n̄kpọ nte enye ọdọhọde. Se itịn̄de emi ekpetịbe, idisọn̄ke fi ndidiọn̄ọ se edinamde. Sia edide ọmọdọdiọn̄ọ se edinamde, omonyụn̄ ebiere ke esịt fo se mûdunamke, n̄kukụre se isụhọde edi ndinam se ama ekebebiere. w18.11 27 ¶18

Solomon ikokponke owo ini enye ọtọn̄ọde ndikara Israel. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ukara esie, Jehovah ama owụt enye idem ke ndap onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Ben̄e se oyomde nnọ fi.” Solomon ama ọbọrọ ete: “Ndi eyenọwọn̄. Ndien mfiọkke nte n̄kpọwọrọde ye nte n̄kpodụkde. . . . Mbọk, nọ asan̄autom fo esịt n̄kopitem ndida n̄kpe ikpe ikọt fo.” (1 Ndi. 3:5-10) Solomon ndikeben̄e “esịt n̄kopitem” okowụt ke enye osụhọde idem. Imosụk ise Jehovah akamade enye ntre! (2 Sam. 12:24) Se Solomon ekeben̄ede ama enem Jehovah tutu Jehovah ọnọ enye “esịt ọniọn̄ ye ifiọk.” (1 Ndi. 3:12) Ofụri ini emi Solomon ọkọsọn̄ọde ada ye Jehovah, Jehovah ama ọdiọn̄ enye etieti. Enye ọkọbọp temple ọnọ “enyịn̄ Jehovah Abasi Israel.” Ata n̄kpọ ukpono ekedi oro. (1 Ndi. 8:20) Ọniọn̄ emi Abasi ọkọnọde enye ama anam enye ọwọrọ etop etieti. Ẹma ẹnyụn̄ ẹwet mme ikọ emi Abasi ọkọnọde enye spirit esie etịn̄ ẹsịn ke n̄wed ita ke Bible. Kiet ke otu n̄wed oro edi n̄wed Mme N̄ke. w19.01 14 ¶1-2

Ndusụk owo iyomke ekikere mmọ ẹbiet se owo ndomokiet ekerede. Mmọ ẹsidọhọ ke mmimọ iyomke owo eteme mmimọ n̄kpọ, ke isikere kpukpru n̄kpọ ke idem mmimọ. Etie nte ikọ mmọ ọwọrọ ke iyom ndibiere n̄kpọ ke idem mmimọ, ke imenyene unen ndinam ntre. Mmọ iyomke ẹteteme mmọ se ẹkpenamde, ẹyom ndikere kpukpru n̄kpọ mbiere ke idemmọ. Nnyịn ndikere n̄kpọ nte Jehovah esikerede iwọrọke ke ana itre ndikere n̄kpọ ke idem nnyịn. Udiana Corinth 3:17 ọdọhọ ke “ebiet emi spirit Jehovah odude, ifụre odu do.” Imenyene ifụre ndidi utọ owo emi iyomde ndidi, ndimek se imade, ye nte ikpamade ndinam n̄kpọ. Nte Jehovah okobotde nnyịn edi oro. Edi oro iwọrọke ke imekeme ndida ifụre oro nnam n̄kpọ nte imama. (1 Pet. 2:16) Jehovah oyom ida se idude ke Ikọ esie ibiere se ifọnde ye se idiọkde. w18.11 19 ¶5-6

Ini ikekpepde akpanikọ, n̄kpọ Abasi akakabade edi akpa ke uwem nnyịn, idịghe aba okụk ye inyene. Ekenenem nnyịn ndiyak mmọ ẹtak man ikeme ndisan̄a ke akpanikọ. Edi nte ini akade, imekeme ndikụt nte mbon en̄wen ẹdepde mbufa fon, TV, ye mme n̄kpọ ntre mîdịghe ikụt nte mmọ ẹdepde se ẹmama. Imekeme nditọn̄ọ ndikere ke n̄kpọ atak nnyịn. Emi ekeme ndinam se inyenede ikemke nnyịn aba, nnyịn inyụn̄ itọn̄ọ ndinụk n̄kpọ Abasi nnịm n̄kan̄ kiet man inen̄ede inyene ini in̄wana n̄kpọ. Utọ n̄kpọ emi anam iti Demas. Demas ‘ndima editịm n̄kpọ emi’ akanam enye etre nditiene apostle Paul. Bible itịn̄ke m̀mê oro ọwọrọ ke enye akama inyene akan n̄kpọ Abasi m̀mê ke enye ikamaha ndiyak n̄kpọ atak enye man ekeme nditiene Paul nnam utom. Nnyịn iyomke ndifiak ntọn̄ọ ndima okụk ye inyene sia mmọ ẹkeme ndinam itre ndima akpanikọ. w18.11 10 ¶9

Nsu Satan oro ekedi ata ibak sia enye ama enen̄ede ọfiọk ke Eve okpokop uyo imọ adia mfri oro, ke enye ayakpa. Eve ye Adam ẹma ẹsọn̄ ibuot ye Jehovah, ntre mmọ ẹma ẹkpan̄a ke akpatre. (Gen. 3:6; 5:5) Se idiọkde ikan oro edi ke idiọkn̄kpọ mmọ anam “n̄kpa atara esịm kpukpru owo.” Bible ọdọhọ ke “n̄kpa amakara nte edidem . . . , idem akarade mbon oro mîkanamke idiọkn̄kpọ emi ebietde eke Adam.” (Rome 5:12, 14) Utu ke ndifọn mma nnyụn̄ ndu uwem ke nsinsi nte Abasi akaduakde, idahaemi owo edidu uwem ‘isua 70, ndien ata nsọn̄idem okpodu, isua 80.’ Kpa ye oro, “mmọ ẹyọhọ ye afanikọn̄ ye ọkpọsọn̄ ubiak.” (Ps. 90:10) Ọdiọk etieti! Nsu Satan esịn kpukpru oro. Jesus ama etịn̄ se ikanamde Devil osu utọ nsu oro. Jesus ọkọdọhọ ke John 8:44 ete: “Enye ikonyụn̄ isọn̄ọke ida ke akpanikọ, koro akpanikọ mîdụhe enye ke esịt.” Akpanikọ isụk idụhe Satan ke esịt sia enye ke aka iso ndida nsu esie ‘ntụn kpukpru mme andidụn̄ isọn̄ usụn̄.’ (Edi. 12:9) Nnyịn iyomke Devil otụn nnyịn usụn̄. w18.10 6-7 ¶1-4

Esịt eyenem nnyịn ke ini inamde emem. James emi ekedide mbet Christ ọkọdọhọ ete: “Ẹtọ mfri edinen ido ke emem ẹnọ mbon oro ẹnamde emem.” (Jas. 3:18) Ke ini inyenede mfịna ye eyenete m̀mê ye owo ke ubon nnyịn, akpana isiben̄e Jehovah an̄wam nnyịn idi mme anam emem. Jehovah ọyọnọ nnyịn edisana spirit esie, ndien oro ayanam inyene nti edu inyụn̄ ikop inemesịt. Jesus ama owụt ke enen̄ede oyom isinam emem. Enye ọkọdọhọ ete: “Edieke afo adade enọ fo edi itieuwa ndien afo eti do ete ke eyenete fo enyene ikọ ye afo, kpọn̄ enọ fo nịm do ke iso itieuwa, nyụn̄ nyọn̄; kebem iso nam emem ye eyenete fo, ndien ekem, ke ama akafiak edi, wa enọ fo.”—Matt. 5:23, 24. w18.09 21 ¶17

Jesus ama asiak ima ekpere ndisịm utịm ike 30 akpatre okoneyo oro enye okodude ye mbet esie. Enye ama ọdọhọ yak mmọ “ẹma kiet eken.” (John 15:12, 17) Mmọ ẹyenen̄ede ẹma idemmọ tutu ofụri owo ẹda oro ẹfiọk ke mmọ ẹdi ata mbet Christ. (John 13:35) Utọ ima emi Jesus eketịn̄de mi idịghe ima inua inua, edi ima emi owo otụkde idemesie anam n̄kpọ ọnọ owo en̄wen. Enye ọkọdọhọ ete: “Idụhe owo emi enyenede ima eke okponde akan emi, owo ndikpayak ukpọn̄ esie nnọ ke ibuot mme ufan esie. Mbufo ẹdi mme ufan mi edieke mbufo ẹnamde se ami n̄wụkde mbufo.” (John 15:13, 14) Mme owo ẹfiọk ke Mme Ntiense Jehovah ẹma idemmọ ata ima ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹdiana kiet. (1 John 3:10, 11) Enem nnyịn etieti ke ikọt Jehovah ẹma idemmọ ata ima inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹto m̀mọ̀n̄, m̀mê ẹsem ewe usem, m̀mê ẹnyene n̄kpọ m̀mê inyeneke! w18.09 12 ¶1-2

Jehovah oyom ikọt esie ẹse ẹban̄a ubon mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ana afo anam utom man enyene okụk ese aban̄a ubon fo. Ndusụk eka ẹsitie ke ufọk ẹse nseknditọ mmọ enyịn. Ndusụk nditọ oro ẹma ẹkekponi ẹsise ẹban̄a mme ete ye eka mmọ oro mîkemeke ndise mban̄a idemmọ aba. Ọfọn ndinam mme n̄kpọ emi. Edieke enyenede mbonubon oro afo esisede enyịn, oro ekeme ndinam fi okûnyene ini unam n̄kpọ Abasi nte akpamade ndinam. Edi kûyak oro afịna fi akaha. Esịt esinem Jehovah ke ini esede ubon fo enyịn. (1 Cor. 10:31) Edieke mbiomo ubon fo mînen̄ekede ikpon, ndi emekeme ndin̄wam eyenete emi esede aban̄a owo emi idem mîsọn̄ke? Ndi emekeme ndin̄wam mbon emi mîkemeke ndise mban̄a idemmọ aba, mbon oro ẹma ẹkesọn̄, m̀mê mbon emi ẹyomde un̄wam ekededi? Se esop mbufo ise m̀mê enyene owo emi afo ekemede ndin̄wam. Edieke an̄wamde mmọ, ọwọrọ Jehovah ada fi ọbọrọ akam mmọ.—1 Cor. 10:24. w18.08 24 ¶3, 5

Ini Joseph ekedide n̄kpọ nte isua 17, idiọkesịt ama anam nditọete esie ẹnyam enye ekedi ofụn. (Gen. 37:2-4, 23-28) Ke n̄kpọ nte isua 13, Joseph ekedi ofụn, ama onyụn̄ esịne ke ufọk-n̄kpọkọbi; edima ete esie ikonyụn̄ idụhe ikpere enye. Nso ikan̄wam enye okûyat esịt, okûnyụn̄ uduọk idotenyịn? Ini Joseph osụk ọbọde ufen ke ufọk-n̄kpọkọbi, anaedi enye ama esinen̄ede ekere aban̄a mme n̄kpọ emi owụtde ke Jehovah do ye imọ. (Gen. 39:21; Ps. 105:17-19) Imekere n̄ko ke ndap iba oro enye akadabade ini eyenọwọn̄ ama anam enye enịm n̄ko ke Jehovah ikpọn̄ke imọ. (Gen. 37:5-11) Anaedi enye ama esibọn̄ akam ke ini ke ini, eseme idem ọnọ Jehovah. (Ps. 145:18) Jehovah ama eyere akam ofụri esịt emi enye ọkọbọn̄de, onyụn̄ anam enye enịm ke imọ iyodu “ye enye” ke ofụri ini idomo oro. w18.10 27-28 ¶3-4

Imekeme ndida se owo enyenede mbiere nte idade enye. Edi didie ke oro ekeme nditịbe? Edisana spirit ama anam Solomon ewet se idude ke itie N̄wed Abasi usen mfịn. Nso ke ikọ esie ekpep nnyịn? Edieke nnyịn mîkpemeke, imekeme ndiyom ndidi ufan ye nditọete oro ẹnyenede n̄kpọ, edi isọn nditọete oro ẹbuenede. Nso inam enen̄ede ọdiọk ndida se owo enyenede mbiere nte idade enye? Utọ n̄kpọ oro ekeme ndibahade esop. James ọkọdọhọ ke utọ n̄kpọ emi ama abahade ndusụk esop ke eyo mme apostle. (Jas. 2:1-4) Ana inen̄ede ikpeme mbak utọ n̄kpọ emi idibahade esop nnyịn, inyụn̄ ikụt ite ke nnyịn idaha nte owo etiede ibiere nte idade enye. w18.08 10 ¶8-10

Nte inamde n̄kpọ ye nditọete nnyịn oyowụt m̀mê imama nte Jehovah anamde nnyịn idi ikọt esie. Edieke isitide ke Jehovah enyene mmọ n̄ko, iyesima mmọ inyụn̄ ifọn uwem ye mmọ. (1 Thess. 5:15) Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ete: “Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.” (John 13:35) Malachi ọdọhọ ke ‘Jehovah esikpan̄ utọn̄ okop’ se ikọt esie ẹnemede. (Mal. 3:16) Jehovah enen̄ede ọfiọk “mmọ eke ẹnyenede enye.” (2 Tim. 2:19) Enye ọfiọk kpukpru se nnyịn isinamde onyụn̄ okop kpukpru se isitịn̄de. (Heb. 4:13) Jehovah esikụt ini nnyịn isọn̄de ido ye nditọete nnyịn. Enye esinyụn̄ okụt ini nnyịn ifọnde ido ye nditọete nnyịn, itatde ubọk inọ mmọ n̄kpọ, inyụn̄ ifende inọ mmọ.—Heb. 13:16. w18.07 26 ¶15, 17

Enen̄ede ọfọn ida ye Jehovah sia idụhe eke enyenede odudu, idụhe eke enyenede ọniọn̄, inyụn̄ idụhe eke amade nnyịn nte enye. Anie ke otu nnyịn ekpesịn ndida ye Jehovah? (Ps. 96:4-6) Ndusụk ikọt Abasi ẹma ẹsikpọn̄ enye ke ini mmọ ẹkpekekam ẹwụtde ke ida ye enye. Yak ise mbụk Cain. Cain akatuak ibuot ọnọ Jehovah kpọt. Edi Jehovah ikenyịmeke se Cain akanamde ọnọ enye. Nso ikedi ntak? Jehovah ama okụt ke esịt esie isanake. (1 John 3:12) Jehovah ama odụri enye utọn̄ ete: “Edieke akpakabarede esịt anam se ifọnde, nte owo ikpemenekede fi ke enyọn̄? Edi edieke mûkabakede esịt unam se ifọnde, idiọkn̄kpọ ke ana ebet fi ke enyịnusụn̄, ndien enen̄ede ọdọn̄ enye ndimụm fi; ndi afo eyekeme ndikan enye?” (Gen. 4:6, 7) Jehovah ama anam Cain ọfiọk ke edieke enye akabarede esịt onyụn̄ adade ye imọ, ke imọ n̄ko iyada ye enye. Edi Cain ikamaha ndikop item oro Jehovah ọkọnọde enye. w18.07 17 ¶1, 3; 18 ¶4

Usụn̄ kiet emi inamde un̄wana nnyịn ayama edi ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep mme owo Bible. (Matt. 28:19, 20) Edi ikụreke ke oro. Nte idude uwem eyetiene anam ẹnọ Jehovah ubọn̄. Mme owo ẹsikụt nnyịn ke ini ikwọrọde ikọ. Ntre nnyịn ndituak inua imam nnyụn̄ n̄kọm owo ufan ufan ayanam mme owo ẹfiọk utọ Abasi emi ikponode ye utọ mbon emi idide. Jesus ọkọdọhọ mme mbet esie ete: “Ke ini mbufo ẹdụkde ufọk, ẹkọm mbonufọk oro.” (Matt. 10:12) Ke n̄kan̄ emi Jesus ye mme mbet esie ẹkekwọrọde ikọ, mme owo ẹma ẹsiwak ndidọhọ isenowo ẹdụk ẹdi ufọk. Edi idịghe ntre mfịn ke ediwak itie. Idem esinyek mme owo ke ini owo emi mmọ mîfiọkke awahade ufọk mmọ, ndusụk owo ẹsikam ẹyat esịt. Edi esịt ekeme ndina mmọ sụn̄ edieke itiede ufan ufan ke ini itịn̄de se inamde iwaha ufọk mmọ. Iwakke se isifọnde nte ndituak inua imam ke ini ikụtde owo. Nditọete oro ẹsidọn̄de n̄wed nnyịn ke ukpatn̄kpọ ẹda ẹkwọrọ ikọ ke ebiet emi mme owo ẹsiwakde ẹkụt ke ndituak inua imam esin̄wam mmọ etieti. Afo ndituak inua imam nnyụn̄ n̄kọm mme owo ekeme ndinam mmọ ẹsan̄a ẹdibọ n̄wed. w18.06 22 ¶4-5

Ama emehe apostle Peter ndisinam n̄kpọ ye mme Jew kpọt. Edi ke Abasi ama akanam ẹfiọk ke ikpanaha mme Christian ẹsari owo ndomokiet, Peter ama ọkwọrọ ikọ ọnọ owoekọn̄ Rome emi ekekerede Cornelius. (Utom 10:28, 35) Ekem Peter ama ọtọn̄ọ ndisidian idem nnyụn̄ ndia udia ye nditọete emi ẹdide mme Gentile. Edi ke ediwak isua ama ekebe, enye ama etre ndidia udia ye nditọete oro ke Antioch. (Gal. 2:11-14) Paul ama asua ọnọ enye ke utọ mbubịk oro, enye ikonyụn̄ iyatke esịt. Ke ini Peter ekewetde akpa n̄wed esie ọnọ nditọete oro ẹkedide mme Jew ye mme Gentile ke Asia Minor, enye ama ọdọhọ ke ana ima ofụri otu nditọete. (1 Pet. 1:1; 2:17) Mme apostle ẹma ẹkpebe Jesus ẹnyụn̄ ẹma “kpukpru orụk owo.” (John 12:32; 1 Tim. 4:10) Kpa ye oro akadade ini, mmọ ẹma ẹtre ndisari mme owo. Mme Christian oro ndikanam se mmọ ẹkpepde ke Ikọ Abasi ama an̄wam mmọ ẹtre asari.—Col. 3:10, 11. w18.06 11 ¶15-16

Enyene ukwak ikpanesịt kiet emi mbonekọn̄ Rome eyo mme apostle ẹkesisịnede. Ẹkesida n̄kpri ukwak ẹdian mbiọn̄ mbiọn̄ ke ikpa ẹnam ukwak ikpanesịt oro. Akana owoekọn̄ esise ke ubọk ke ubọk m̀mê ekpri ukwak ndomokiet ekịbe ọwọrọ, man ukwak ikpanesịt oro ekpeme enye esịt ye mme ndido eken. Uwụtn̄kpọ emi owụt ke ibet Jehovah emi etiede nte ukwak ikpanesịt ekeme ndikpeme ndamban̄a esịt nnyịn. (N̄ke 4:23) Owoekọn̄ ididehedei imen ukwak ikpanesịt esie emi ẹdade eti ukwak ẹnam ikokpụhọ ye enye oro ẹdade n̄ket ẹnam; nnyịn ikponyụn̄ idehedei imen ibet Jehovah ikpụhọ ye ekikere idem nnyịn. Nnyịn ikemeke-keme ndida ifiọk idem nnyịn n̄kpeme esịt nnyịn. (N̄ke 3:5, 6) Ntak edi oro anade ika iso ikụt ite ke “ukwak ikpanesịt” oro Jehovah ọnọde nnyịn ke ekpeme esịt nnyịn. Nte itịmde-tịm ima akpanikọ oro ikpepde ke Bible, ntre ke edimem nnyịn utom ndimen “ukwak ikpanesịt” nsịne, oro edi, ndidu uwem nte Abasi amade.—Ps. 111:7, 8; 1 John 5:3. w18.05 28 ¶3-4, 6-7

Kpa ye emi Moses okosiode esịt ada nditọ Israel usụn̄, mmọ ẹma ẹsụk enye uyo. Idịghe mmọn̄ kpọt ke mmọ ẹketọhọ ẹban̄a, mmọ ẹma ẹtọhọ n̄ko ye Moses nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke enye akanam itọn̄ asat mmọ. (Num. 20:1-5, 9-11) N̄kpọ oro ama ayat Moses tutu enye inamke n̄kpọ sụn̄sụn̄. Utu ke enye ndibuọt idem ye Jehovah n̄ketịn̄ ikọ nnọ itiat oro nte Jehovah ọkọdọhọde, enye ama eketịn̄ ikọ ke iyatesịt ye nditọ Israel onyụn̄ emen ubọn̄ ọnọ idemesie. Ekem enye ama amia itiat oro ofụri ikaba, mmọn̄ onyụn̄ otop ọwọrọ ediwak. Iyatesịt ye ntan̄idem ama anam Moses anam ata idiọk ndudue. (Ps. 106:32, 33) Nditre ndinam n̄kpọ sụn̄sụn̄ ini kiet oro ikayakke Moses odụk Isọn̄ Un̄wọn̄ọ. (Num. 20:12) Mbụk emi ekpep nnyịn ata akpan n̄kpọ. Akpa, ana ika iso idomo ukeme ndinyene sụn̄sụn̄ ido. Mîdịghe ntre, ini kiet emi itrede ndinam n̄kpọ sụn̄sụn̄, iyokohode idem, ndien oro ayanam itịn̄ ikọ inyụn̄ inam n̄kpọ ndisịme ndisịme. Ọyọhọ iba, editịmede esịt ekeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndinam n̄kpọ sụn̄sụn̄. Ntre ana idomo ukeme ndika iso nnam n̄kpọ sụn̄sụn̄ kpa ye oro esịt etịmerede nnyịn. w19.02 12-13 ¶19-21

Jesus ọkọdọhọ ikwọrọ ikọ. Ndi ọsọn̄ akaha? Isọn̄ke. Ke Jesus ama ọkọnọ uwụtn̄kpọ vine ama, enye ama ọdọhọ ke mbon oro ẹkwọrọde eti mbụk Obio Ubọn̄ ẹyekop idatesịt. (John 15:11) Enye ọkọdọhọ ke ‘idatesịt imọ oyodu ke esịt nnyịn.’ Didie ke idatesịt esie edidu nnyịn ke esịt? Jesus ọkọdọhọ ke imọ idi vine, mme mbet imọ ẹdi mme n̄kọk. (John 15:5) Eto vine esinọ n̄kọk udia ye mmọn̄. Edieke n̄kọk vine mîwahake iwọrọ ke eto vine, eto oro ayaka iso ọnọ enye udia ye mmọn̄. Ntre, edieke nnyịn mîkpọn̄ke Christ, edi itienede nde ikpat esie ketket, esịt ayadat nnyịn ndinam n̄kpọ Abasi ukem nte akadatde Christ. (John 4:34; 17:13; 1 Pet. 2:21) Sista Hanne anam utom usiakusụn̄ ebe isua 40. Kop se enye ọdọhọde mi: “Utọ esịt emi esidatde mi ke ini nnyọn̄de ukwọrọikọ an̄wam mi n̄ka iso nnam n̄kpọ Jehovah.” Idatesịt esinam ika iso ikwọrọ ikọ ekpededi mme owo ke efakutom nnyịn ẹma ndikop m̀mê imaha.—Matt. 5:10-12. w18.05 17 ¶2; 20 ¶14

Etie nte apostle Paul ọkọsọn̄ọ nditọete idem akan ke eyo mme apostle. Edisana spirit ama anam apostle Paul ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mbon oro ẹketuakde ibuot ẹnọ ediwak abasi ke nsio nsio idụt oro Greece ye Rome ẹkekarade. (Gal. 2:7-9) Paul ama ọkwọrọ ikọ ke ofụri ikpehe oro ẹkotde Turkey idahaemi, onyụn̄ ọkwọrọ ke Greece ye Italy. Enye ama asiak nsio nsio esop ke mme ebiet emi mbon oro mîdịghe mme Jew ẹkedụn̄de. Ama oyom ẹsọn̄ọ mbufa mbet Christ emi idem sia mmọ “ẹma ẹtọn̄ọ ndikụt ukụt ke ubọk mbio obio [mmọ].” (1 Thess. 2:14) Ke n̄kpọ nte isua 50 eyo mme apostle, Paul ama ewet ọnọ obufa esop oro ẹkesiakde ke Thessalonica ete: “Nnyịn imesikọm Abasi kpukpru ini ke ini isiakde kpukpru mbufo enyịn̄ ke akam nnyịn, koro nnyịn mîtreke nditi utom mbuọtidem mbufo ye utom ima mbufo ye ime mbufo.” (1 Thess. 1:2, 3) Enye ama ọdọhọ mmọ n̄ko ete “ẹka iso ẹdọn̄ kiet eken esịt ẹnyụn̄ ẹbọp kiet eken ọkọri.”—1 Thess. 5:11. w18.04 18-19 ¶16-17

Uyen oro oyomde ndinem Jehovah esịt esisịn idem ọkwọrọ ikọ. Sia utịt enen̄erede ekpere, akpana ida ukwọrọikọ ke ata akpan n̄kpọ. Ndi emebiere ndisikwọrọ ikọ n̄kan nte esikwọrọde? Ndi emekeme ndisiak usụn̄? Edi nso ke akpanam edieke ukwọrọikọ mîsinemke fi? Nso ke akpanam man ọfiọk ndikwọrọ ikọ ọfọn? Enyene akpan n̄kpọ iba emi ẹkemede ndin̄wam fi. Akpa, nen̄ede ben̄e idem; ọyọhọ iba, kûkpa mba ndinam mme owo ẹfiọk se afo enịmde. Ukwọrọikọ eyenem fi edieke anamde mme n̄kpọ emi. Domo ndise nte ọkpọbọrọde mbụme oro nditọ ufọkn̄wed mbufo ẹsiwakde ndibụp, utọ nte, “Abasi ese didie ufen emi ibọde?” Edieke akade jw.org, oyokụt mme ibuotikọ emi ẹkemede ndin̄wam fi ọbọrọ mbụme emi. Oyokụt n̄wed ukpepn̄kpọ emi ẹkotde “Abasi Ese Didie Ufen Emi Nnyịn Ibọde?” N̄wed ukpepn̄kpọ emi ayan̄wam fi ekeme ndibọrọ mbụme emi. w18.04 27 ¶10-11

Kpa ye oro Adam ye Eve ẹkenyenede ifụre ndinam ediwak n̄kpọ mbemiso mmọ ẹkesọn̄de ibuot ye Abasi, ifụre mmọ ama enyene adan̄a. Enyene mme n̄kpọ emi mmọ mîkekemeke nditre ndinam. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ikekemeke nditie ntre idiaha udia, in̄wekke ibifịk, idehe idap, ye mme n̄kpọ ntre. Ndi oro okowụt ke mmọ inyeneke ifụre? Ikedịghe ntre. Jehovah ama ọfiọk ke kpa ye oro mmọ ẹdinamde mme n̄kpọ emi kwa ini kwa ini, ke idifekke mmọ. (Ps. 104:14, 15; Eccl. 3:12, 13) Jehovah ama ọdọhọ Adam ye Eve ẹnyene nditọ, ẹwak ẹyọhọ ofụri isọn̄, ẹnyụn̄ ẹnam isọn̄ eye. Ndi se Abasi ọkọdọhọde mmọ ẹnam emi ikayakke mmọ ẹnyene ifụre aba? Mmọ ẹkesụk ẹnyenyene ifụre! Oro akakam ọnọ mmọ ifet nditiene nnam uduak Abasi osu, sia Abasi okoyom ofụri isọn̄ edi Paradise man mbon oro ẹfọnde ẹma ẹdụn̄ ke nsinsi. (Ps. 127:3; Isa. 45:18) Edieke Adam ye Eve ẹkpekekopde uyo Jehovah, mmọ ẹkpekekop inem ndọ mmọ ye inem nditọ mmọ ke nsinsi. w18.04 4-5 ¶7-8

Edieke inyenede ime ye mbon emi ikwọrọde ikọ inọ, nnyịn idikereke ke akpana akpanikọ emi mmọ ẹkopde ke akpa ini an̄wan̄a mmọ, m̀mê ke akpana mmọ ẹnyịme se mmọ ẹkopde. Ke uwụtn̄kpọ, da nte ke iyom ndinam an̄wan̄a owo ke mme owo ẹyedu uwem ke nsinsi ke Paradise ke isọn̄. Ediwak owo ẹkere ke owo ama akpa, ke eke esie okụre. Mîdịghe edi ke mmọ ẹkere ke kpukpru nti owo ẹdika heaven. Brọda kiet etịn̄ se imọ isinamde in̄wam mme owo. Akpa, enye esikot Genesis 1:28. Ekem obụp enyeneufọk m̀mê m̀mọ̀n̄ ke Abasi okoyom mme owo ẹdụn̄, m̀mê enye okoyom uwem etie didie. Ediwak owo ẹsidọhọ ke Abasi okoyom mme owo ẹdu mi ke isọn̄, ẹkop inem uwem. Ekem enye oyokot Isaiah 55:11 onyụn̄ obụp m̀mê Abasi okpụhọ ekikere. Ediwak ini enyeneufọk ọyọdọhọ ke ikpụhọke. Ke akpatre, enye oyokot Psalm 37:10, 11 onyụn̄ obụp m̀mê n̄kpọ editie didie ke ini iso. Enye ada mme itie Bible emi an̄wam ediwak owo ẹkụt ke Abasi osụk oyoyom nti owo ẹdu uwem ke Paradise ke isọn̄ emi. w19.03 24 ¶14-15; 25 ¶19

Jehovah ama owụt ke iyom nnyịn ikpan̄ utọn̄ inọ Eyen imọ inyụn̄ inam se enye etịn̄de. Jesus ama ekpep mme mbet esie nte ẹkpekwọrọde eti mbụk, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ndien ndien ete ẹdu ke ukpeme. (Matt. 24:42; 28:19, 20) Enye ama onyụn̄ ọdọhọ mmọ ẹn̄wana ọkpọsọn̄ ẹnam n̄kpọ Abasi, ẹkûnyụn̄ ẹkpa mba. (Luke 13:24) Jesus ama enen̄ede etịn̄ ntak emi anade mme mbet esie ẹma kiet eken, ẹdiana kiet, ẹnyụn̄ ẹnịm mme ewụhọ imọ. (John 15:10, 12, 13) Kpukpru item oro ke ẹnyenyene ufọn mfịn ukem nte ẹkenyenede ini oro. Jesus ọkọdọhọ ete: “Kpukpru owo eke ẹdade ẹnọ akpanikọ ẹkop uyo mi.” (John 18:37) Nnyịn ‘ndika iso nyọ kiet eken nnyụn̄ mfen kiet eken ke ofụri esịt’ owụt ke imokop uyo Jesus. (Col. 3:13; Luke 17:3, 4) Usụn̄ en̄wen emi ikopde uyo Jesus edi ndisịn idem n̄kwọrọ eti mbụk “ke ini eke ọfọnde ye ke ini afanikọn̄.”—2 Tim. 4:2. w19.03 10 ¶9-10