August

N̄kpa Jesus edinen̄ede enyene ufọn inọ mbon emi ẹdide ata ufan esie kpọt. Jesus ọkọdọhọ ke imọ ‘iyayak uwem imọ inọ ke ibuot mme ufan imọ.’ (John 15:13) Oyoyom nti ikọt Abasi emi ẹkedude mbemiso Jesus edi isọn̄ ẹkpep ẹban̄a Jesus ẹnyụn̄ ẹma enye. Mme asan̄autom Abasi oro ẹyeset, edi oyoyom mmọ ẹdi ufan Jesus man ẹkeme ndidu uwem ke nsinsi. (John 17:3; Utom 24:15; Heb. 11:8-12, 24-26, 31) Enem nnyịn etieti ndidiana ye Jesus n̄kwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi nnyụn̄ n̄kpep mme owo n̄kpọ. Jesus ekedi andikpep ini enye okodude ke isọn̄. Tọn̄ọ Jesus akafiak ọnyọn̄ heaven ekedi ibuot esop, enye aka iso ndida usụn̄ ke utom ukwọrọikọ ye ndikpep mme owo n̄kpọ. Enye okụt onyụn̄ ama ukeme emi afo esịnde man an̄wam ediwak owo nte ekekeme ẹdifiọk enye ye Ete esie. Se idude edi ke Jehovah ye Jesus mîkpan̄wamke nnyịn, nnyịn ikpekemeke ndinam utom emi n̄kụt unen.—John 15:4. w20.04 22 ¶7-8

Ini akpa, mme ukara idụt emi ẹkekperede edere edere Israel ke ẹkekot “edidem edere,” ẹnyụn̄ ẹkot mbon emi ẹkekperede usụk usụk Israel “edidem usụk.” (Dan. 10:14) Idụt Israel ẹkedi ikọt Abasi tutu esịm Pentecost isua 33 eyo mme apostle. Edi ọtọn̄ọde ke usen Pentecost oro, Jehovah ama anam ẹkụt ke mbet Jesus ke imọ ida nte ikọt imọ. Ntre, ediwak se ẹtịn̄de ke prọfesi n̄wed Daniel ibuot 11 iban̄ake ata ata idụt Israel, edi aban̄a mme Christian. (Utom 2:1-4; Rome 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Mme andikara m̀mê mme ukara emi ẹdide edidem edere ye edidem usụk ẹma ẹnyụn̄ ẹkpụhọde nte ini akade. Kpa ye oro, enyene ndusụk n̄kpọ emi mîkokpụhọkede. Akpa n̄kpọ emi mîkokpụhọkede edi ke ndidem oro ẹkekara idụt emi ediwak ikọt Abasi ẹdụn̄de mîdịghe ẹkọbọ mmọ. Ọyọhọ iba, nte mmọ ẹkenamde n̄kpọ ye ikọt Abasi ama owụt ke mmọ ẹsua Jehovah emi edide ata Abasi. Ọyọhọ ita, ndidem iba emi ẹma ẹsin̄wana ye kiet eken. w20.05 3 ¶3-4

Jehovah esikabade edi se ededi emi anade enye akabade edi man anam se enye oyomde ndinam. Jehovah ekeme n̄ko ndinam ikọt esie emi mîfọnke ima ẹkabade se ededi emi anade mmọ ẹkabade ẹdi man ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye ẹnyụn̄ ẹnam se enye aduakde osu. (Isa. 64:8) Mme usụn̄ emi ke Jehovah esinam se enye oyomde etịbe. Idụhe se ikemede ndikpan Jehovah ndinam se enye oyomde ndinam. (Isa. 46:10, 11) Ima itie ikere se Ete nnyịn ke heaven anamde ye se enye anamde nnyịn ikeme ndinam, oro ayanam inen̄ede ima enye. Ke uwụtn̄kpọ, ima itie ikere kpukpru se Jehovah okobotde, imesinen̄ede ima kpukpru se enye anamde. (Ps. 8:3, 4) Ima inyụn̄ itie ikere se Jehovah anamde ikabade idi man ikeme ndinam se enye oyomde, imesinen̄ede ikpono enye. Enyịn̄ Jehovah enen̄ede odot se ẹten̄ede! Se enyịn̄ oro ọwọrọde esịne kpukpru se Ete nnyịn edide, kpukpru se enye anamde, ye kpukpru se enye edinamde.—Ps. 89:7, 8. w20.06 9 ¶6-7

Owo ye unam ikemeke ndidu uwem mmọ mînyeneke oxygen in̄wek. Ẹdọhọ ke udomo oxygen emi mmọ ẹsin̄wekde kpukpru isua isidịghe ekpri. Mmọ ẹsin̄wek ofụm emi ẹkotde carbon dioxide ẹsion̄o. Kpa ye kpukpru oxygen se mme owo ye unam en̄wek emi, oxygen ikụreke, carbon dioxide emi mmọ ẹsion̄ode inyụn̄ ikịmke ida ke ikpaenyọn̄. Ntak-a? Koro Jehovah ama obot ikpọ ye n̄kpri eto ye mme mbiet emi ẹsin̄wekde carbon dioxide ẹsịn ẹnyụn̄ ẹn̄wekde oxygen ẹsion̄o. Nte esidide mme owo ye unam ẹn̄wen̄wek oxygen ẹsịn ke idem, mme eto ye mbiet ẹn̄wen̄wek ẹsio ọsọn̄ọ se itie N̄wed Abasi usen mfịn ọdọhọde. Nso ke ikpanam man iwụt ke imama anana-mbiet isọn̄ nnyịn emi ye kpukpru se idude ke esịt? (Ps. 115:16) Usụn̄ kiet edi nditie n̄kere mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde. Emi ayanam isikọm Jehovah kpukpru usen ke nti n̄kpọ emi enye ọnọde nnyịn. Nnyịn ndinyụn̄ nnam kpukpru se ikemede man inam itie emi idụn̄de asana owụt ke imama isọn̄ emi Jehovah ọnọde nnyịn. w20.05 22 ¶5, 7

Nte Jehovah akanamde n̄kpọ ini Satan ọkọsọn̄de ibuot ye enye owụt ke enye enyene ọniọn̄, enyene ime, onyụn̄ edi Abasi unenikpe. Jehovah onyụn̄ owụt akwa odudu esie ke usụn̄ emi owo mîkemeke ndibat. Edi se idide akpan n̄kpọ ikan edi ke kpukpru se enye anamde ẹwụt ke enye ama nnyịn. (1 John 4:8) Jehovah ke akaka iso ndinam enyịn̄ esie asana. Satan osụk ababiat Abasi enyịn̄. Enye esidomo ndinam mme owo ẹyịk m̀mê Abasi enyene odudu, enyene ọniọn̄, ama mme owo, onyụn̄ edi Abasi unenikpe. Usụn̄ kiet edi enye ndisidomo ndinam mme owo ẹnịm ke idịghe Jehovah okobot kpukpru n̄kpọ. Edieke mme owo ẹnyụn̄ ẹnịmde ke Abasi odu, Satan esidomo ndinam mmọ ẹnịm ke nte Abasi anamde n̄kpọ ye mme owo ifọnke, ke nte Enye ọdọhọde idu uwem ọbọbọp owo. Enye akam ekpep mme owo ke Jehovah edi Abasi ibak emi esifọpde mme owo ke ikan̄ hell. Mme owo ẹma ẹnịm utọ ndiọi nsu oro, idisọn̄ke mmọ ndisịn eti ukara Jehovah. Satan edisụk ikaka iso idomo ndinam fi ọkpọn̄ Jehovah. Ndi ayayak enye abian̄a fi? w20.06 5 ¶13-15

Iyesinyene nditọete ke ediwak esop emi ẹdomode ndikpep obufa usem. Ekeme ndisọn̄ mmọ nditịn̄ se mmọ ẹkerede. Edieke nnyịn mîwụkke ekikere ke nte mmọ mîkemeke ndisem obufa usem oro ọfọn, iyokụt ke mmọ ẹma Jehovah ẹnyụn̄ ẹyom ndinam n̄kpọ esie. Ima ikụt nti n̄kpọ emi, iyenen̄ede ikpono nditọete nnyịn inyụn̄ ida mmọ ke ọsọn̄urua. Nnyịn ididọhọke mmọ “nyomke fi” ke ntak emi mmọ mîkemeke ndisem usem nnyịn ọfọn. (1 Cor. 12:21) Imọkọm Jehovah nte enye ọnọde kpukpru nnyịn utom inam ke esop esie. Jehovah ye nditọete nnyịn ẹda nnyịn ke ọsọn̄urua edide idi erenowo m̀mê n̄wan, imọdọ ndọ m̀mê idọhọ, imokpon owo, idi uyen, imọdiọn̄ọ ndisem usem ọfọn m̀mê idiọn̄ọke. (Rome 12:4, 5; Col. 3:10, 11) Ẹyak ika iso ikụt ke imenyene ufọn ke esop Jehovah, ima inyụn̄ ikpono nditọete nnyịn. w20.08 31 ¶20-22

Apostle Paul ikekereke ke mbon Athens ikemeke-keme ndidi mbet Christ, kpa ye emi ukpono ndem, oburobụt ido, ye ukpepn̄kpọ akwaifiọk owo ẹkeyọhọde do; enye ikonyụn̄ iyakke usọn̄enyịn mmọ akpan enye ndikwọrọ ikọ nnọ mmọ. Paul ke idemesie ama akabade edi mbet Christ kpa ye emi enye ekesidide “osụn̄i isụn̄i ye andikọbọ ye owo emiom.” (1 Tim. 1:13) Ukem nte Jesus okokụtde ke Paul ekeme ndidi mbet imọ, Paul n̄ko ama okụt ke mbon Athens ẹkeme ndidi mbet Christ. Ndusụk owo ke obio oro ẹma ẹnyụn̄ ẹdi. (Utom 9:13-15) Ke eyo mme apostle, kpukpru orụk owo ẹma ẹkabade ẹdi mbet Christ. Ini Paul ekewetde leta ọnọ mme Christian ke Corinth ke Greece, enye ama ọdọhọ ke ndusụk owo ke esop oro ẹkesidi mme abiatibet, ndusụk ẹdu ata oburobụt uwem. Ekem enye ama ọdọhọ ete: “Ndusụk mbufo ẹketie ntem. Edi ẹmeyet mbufo ẹsana.” (1 Cor. 6:9-11) Ndi afo akpakada ke utọ mme owo oro ẹkeme ndikpụhọde n̄kabade ndi mbet Christ? w20.04 12 ¶15-16

Ikpanaha mbiowo ẹsọsọp ẹda mbon emi ẹtọn̄ọde ndikere m̀mê ufọn ndomokiet odu owo ndinam se Jehovah oyomde nte ndiọi owo. Utu ke ndida mmọ ntre, ana mbiowo ẹdomo ndidiọn̄ọ se inamde mmọ ẹtịn̄ utọ ikọ oro, m̀mê ẹnam se mmọ ẹnamde. Ini oro ndien ke mbiowo ẹdidiọn̄ọ nnennen itie Bible ndida nsọn̄ọ mmọ idem. Prọfet Elijah ama efehe mbak Jezebel Ọbọn̄ An̄wan idiwot enye. (1 Ndi. 19:1-3) Enye ekekere ke se imọ inamde inyeneke ufọn ndomokiet onyụn̄ oyom n̄kpa. (1 Ndi. 19:10) Utu ke Jehovah ndiyat esịt ye Elijah, Jehovah ama ọdọhọ enye ke imọ do ye enye, anam enye enịm ke iyada odudu imọ in̄wam enye, onyụn̄ ọdọhọ enye ke imọ imenyene ediwak utom se inọde enye anam. Jehovah ama enen̄ede akpan̄ utọn̄ ini Elijah etịn̄de se ifịnade enye onyụn̄ ọnọ enye mbufa utom anam. (1 Ndi. 19:11-16, 18) Nso ke ikpep? Akpana kpukpru nnyịn, akpan akpan mbiowo, ifọn uwem ye mme erọn̄ Jehovah. Edide owo etịn̄ se iyatde enye m̀mê ọdọhọ ke imọ idotke se Jehovah atuade mbọm, mbiowo ẹyekpan̄ utọn̄ ini enye etịn̄de nte etiede enye ke idem. Ekem mmọ ẹyedomo ndin̄wam erọn̄ Jehovah emi osopde usụn̄ do okụt ke Jehovah ada imọ ke ọsọn̄urua. w20.06 21-22 ¶13-14

Jehovah oyom enenem nnyịn ndidu ye mbon ubon nnyịn ye mme ufan nnyịn. (Ps. 133:1) Jesus ama enyene nti ufan. (John 15:15) Bible etịn̄ ufọn emi idibọde ima inyene nti ufan. (N̄ke 18:24) Bible ọdọhọ n̄ko ke ifọnke idian̄ade itie ikpọn̄. (N̄ke 18:1) Ediwak owo ẹkere ke Intanet ayan̄wam mmimọ inyene ediwak ufan ikûnyụn̄ ukop ndobo. Edi, ana ikpeme nte idade Intanet inam n̄kpọ. Ndụn̄ọde oro ẹnamde owụt ke mbon emi ẹdade anyan ini ẹse se mme owo ẹdọn̄de ke Intanet ẹkeme ndikop ndobo ẹnyụn̄ ẹfụhọ. Nso inam edi ntre? Ntak kiet edi ke n̄kukụre ndise emi mme owo ẹsiwakde ndidọn̄ ke Intanet ẹsiban̄a nti n̄kpọ emi ẹtịbede ke uwem mmọ; mmọ ẹsisat mbon emi mmọ ye mme ufan mmọ ẹkopde inem uwem ẹnyụn̄ ẹkade ndiye itie ẹdọn̄. Owo emi etiede ese mme ndise oro ekeme ndikere ke uwem imọ etie ntre ntre, ke imọ idiaha-dia uwem. w20.07 5-6 ¶12-13

Enyọn̄-Ukpeme Ikọmbakara eke October 1, 1988, ọkọdọhọ ete: “Ini mbiowo ẹyomde ndibiere akpan n̄kpọ ekededi, akpana mmọ ẹdiọn̄ọ ke Christ ekeme ndida edisana spirit n̄n̄wam ebiowo ekededi ke otu mmọ etịn̄ item Bible emi edin̄wamde mmọ ẹdiọn̄ọ se ẹkpenamde. (Utom 15:7-15) Idịghe ebiowo kiet kpọt ke edisana spirit esin̄wam, esin̄wam kpukpru mmọ.” Ebiowo emi okponode mbiowo eken isitịn̄ke ikọ awak akaha ke mbono mbiowo, isinyụn̄ idaha ke ekikere imọ esinen kpukpru ini. Utu ke oro, enye esitịn̄ ekikere esie ke usụn̄ emi owụtde ke enye osụhọde idem. Enye esinen̄ede akpan̄ utọn̄ okop se mbiowo eken ẹtịn̄de. Ata akpan n̄kpọ edi ke enye esiwak ndida se enye etịn̄de nto Bible ye se “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọdọhọde ẹnam. (Matt. 24:45-47) Edieke mbiowo ẹwụtde ke imama inyụn̄ ikpono kiet eken ini mmọ ẹnemede n̄kpọ, edisana spirit Abasi oyodu ye mmọ onyụn̄ an̄wam mmọ ẹbiere nnennen n̄kpọ.—Jas. 3:17, 18. w20.08 27 ¶5-6

Mme asua apostle Paul ẹma ẹnen̄ede ẹkop odudu ẹkan enye. Ediwak ini, mmọ ẹma ẹnam ẹmia enye ẹnyụn̄ ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi. Mbon emi ẹkpekedide ufan Paul ẹkekam ẹdọdiọk uwem ye enye. Ndusụk nditọete ẹma ẹkam ẹbiọn̄ọ enye. (2 Cor. 12:11; Phil. 3:18) Edi Paul ama akan kpukpru mbon emi ẹken̄wanade ye enye. Enye akanam didie akan? Enye ama aka iso ọkwọrọ ikọ kpa ye ukọbọ. Enye ikọkpọn̄ke nditọete esie idem ke ini mmọ ẹkenamde se enye mîmaha. Akakan edi ke enye ama ọsọn̄ọ ada ye Abasi tutu esịm n̄kpa. (2 Tim. 4:8) Enye ndikọbuọt idem ke Jehovah akanam enye anam kpukpru emi, idịghe nte enye okokopde odudu eketre. Ndi ẹsọn̄ọ fi enyịn mîdịghe ẹkọbọ fi? Domo ndida nti edinam n̄kan idiọk ubọk ke ndin̄wam mme owo oro ẹfiọk Jehovah ye Bible. Afo emekeme ndinam emi edieke esidade Bible ọbọrọ mbụme, ọfọnde uwem ye mbon emi ẹdiọkde uwem ye afo onyụn̄ okponode mmọ, edieke onyụn̄ anamde nti n̄kpọ ọnọ kpukpru owo, idem ye mbon emi ẹsuade fi.—Matt. 5:44; 1 Pet. 3:15-17. w20.07 17-18 ¶14-15

Ndi imenen ndidọhọ ke Jehovah osụhọde idem? Ih, imenen, kpa nte David eketịn̄de ke itie N̄wed Abasi usen mfịn. (Ps. 18:35) Ini David ekewetde mme ikọ emi, ekeme ndidi enye eketi ini emi prọfet Samuel ekedide ufọk mmimọ ediyet imọ aran nte enye emi edidide edidem Israel. David ekedi ekperedem ke otu nditọ irenowo itiaita, kpa ye oro, enye ke Jehovah ekemek ete ada itie Edidem Saul. (1 Sam. 16:1, 10-13) Anaedi David ama enyịme se Psalm 113 ọdọhọde aban̄a Jehovah ete: “Enye osụhọde man ese heaven ye isọn̄, emenede usụhọde owo osio ke ntan; emenede ubuene . . . man anam enye etie ye mbọn̄.” (Ps. 113:6-8) Jehovah esida nte enye anamde n̄kpọ ye mme asan̄autom esie emi mîfọnke ima owụt ke imọ imosụhọde idem. Enye enyịme nnyịn ituak ibuot inọ imọ, onyụn̄ ada nnyịn nte mme ufan esie. (Ps. 25:14) Jehovah ama ọnọ Eyen esie edikpa man efen mme idiọkn̄kpọ nnyịn, oro anam ikeme ndidi ufan esie. Emi owụt ke Jehovah enen̄ede atua nnyịn mbọm onyụn̄ oyom ndin̄wam nnyịn! w20.08 8 ¶1-3

Jehovah enenịm usen ye hour emi enye edisobode idiọk ererimbot emi. (Matt. 24:36) Enye idinanake ime isobo enye mbemiso ini oro. Ọdọn̄ enye ndinam mbon emi ẹkekpade ẹset, edi enye ke enyene ime ebet. (Job 14:14, 15) Enye oyom esịm nnennen ini oro kan̄a mbemiso enye anamde mmọ ẹset. (John 5:28) Ediwak ntak ẹdu emi akpanamde enenem nnyịn nte Jehovah enyenede ime. Jehovah ndinyene ime anam ediwak owo “ẹkabade esịt”; nnyịn isịne do. Jehovah oyom adan̄a ediwak owo nte ẹkekeme ẹnyene nsinsi uwem. Ntre ẹyak iwụt ke imama nte enye enyenede ime. Idiwụt didie? Edi nnyịn ndisịn idem nyom mbon emi “ẹnyenede eti esịt oro edinamde mmọ ẹnyene nsinsi uwem” nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ẹma Jehovah ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ esie. (Utom 13:48) Ima inam ntre, ime Jehovah ayanam ufọn ọnọ mmọ kpa nte anamde ọnọ nnyịn. w20.08 18 ¶17

Yak se afo ekpepde eyen ukpepn̄kpọ fo okûnenem enye kpọt, yak odụk enye esịt. Ntak edi ke isinam se isịnede nnyịn ke esịt. Jesus ama esikpep mme owo n̄kpọ ke usụn̄ emi ọsọpde an̄wan̄a owo, mme owo ẹma ẹsinyụn̄ ẹma se enye ekekpepde mmọ. Edi se ikanamde mme owo ẹtiene enye ekedi ke ukpepn̄kpọ esie ama odụk mmọ esịt. (Luke 24:15, 27, 32) Ana eyen ukpepn̄kpọ fo enen̄ede enịm ke Jehovah mmọdo, ke imọ imekeme ndikpere enye, ida enye nte Ete imọ, Abasi imọ, ye Ufan imọ. (Ps. 25:5) Ini ekpepde enye n̄kpọ, siwak nditịn̄ mban̄a nti edu Abasi nnyịn. (Ex. 34:5, 6; 1 Pet. 5:6, 7) Tịn̄ ban̄a nti edu Jehovah inamke n̄kpọ m̀mê ekpep ewe ibuotikọ. N̄wam enye ama nti edu Jehovah, utọ nte ima, mfọnido, ye mbọm. Jesus ọkọdọhọ ke “n̄kponn̄kan ye akpa ewụhọ” edi “ndima Jehovah Abasi fo.” (Matt. 22:37, 38) Domo ndinam eyen ukpepn̄kpọ fo enen̄ede ama Jehovah. w20.10 10 ¶12

Jesus ekesikpokpono kpukpru iban. (John 4:27) Edi Jesus ama esikam enen̄ede okpono iban emi ẹkenamde uduak Ete esie. Ini enye akasiakde mbon emi enye adade nte nditọeka esie, enye akasiak iban ye irenowo. (Matt. 12:50) Jesus okonyụn̄ edi ata ufan mmọ. N̄kọ emeti ke Jesus ekedi ufan Mary ye Martha. Etie nte mmọ ikọdọhọ ebe. (Luke 10:38-42) Nte Jesus ekesitịn̄de ikọ ye nte enye ekesinamde n̄kpọ ama esinam enem mmọ ke idem ndidian idem ye Jesus. Oro akanam ndịk inamke Mary nditie ke isọn̄ ke ukot esie n̄kop se enye ekekpepde, ukem nte mbet esitiede ke isọn̄ okop se andikpep ekpepde. Ini esịt akayatde Martha ke Mary in̄wamke imọ, enye ama ekeme ndisio se ikesịnede enye ke esịt ntịn̄ nnọ Jesus. Jesus ama ada ufan̄ oro ekpep Mary ye Martha ata akpan n̄kpọ. Lazarus ekedi eyeneka mmọ, Jesus ama esiwak ndika ufọk mmọ, oro okowụt ke enye ama mmọ. (John 12:1-3) Oro akanam ini Lazarus ọdọn̄ọde n̄kpa n̄kpa, Mary ye Martha ẹdọn̄ ẹkekot Jesus sia mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ke enye ekeme ndin̄wam mmimọ.—John 11:3. w20.09 20 ¶3; 21 ¶6

Mme mbet Jesus ẹkekere ke Obio Ubọn̄ Abasi ọmọn̄ ọtọn̄ọ idahaoro idahaoro, onyụn̄ anam mmọ ẹbọhọ ufịk emi mbon Rome ẹkefịkde mmọ. Enen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndikụt ini emi Obio Ubọn̄ Abasi edinamde idiọkn̄kpọ etre onyụn̄ anam isọn̄ edi Paradise ndien ndinen owo ẹdụn̄. (2 Pet. 3:13) Edi ana inyene ime itie ibet ini emi Jehovah emekde ndinam oro. Jehovah ama ọnọ Noah ini ekem ndikọn̄ ubom nnyụn̄ ‘n̄kwọrọ edinen ido.’ (2 Pet. 2:5; 1 Pet. 3:20) Jehovah ama enyene ime ye Abraham ini enye okoyomde ndisobo ndiọi owo ke Sodom ye Gomorrah yak Abraham obụp enye ediwak mbụme. (Gen. 18:20-33) Jehovah ama enyene ime ke ata ediwak isua ye nditọ Israel emi ẹkesọn̄de ibuot ye enye. (Neh. 9:30, 31) Mfịn n̄ko imokụt ke Jehovah enyene ime sia enye ọnọ kpukpru mbon emi ẹyomde ndidi ufan esie ini yak “ẹkabade esịt.” (2 Pet. 3:9; John 6:44; 1 Tim. 2:3, 4) Jehovah ndinyene ime anam ikụt ke ana nnyịn n̄ko inyene ime ye mbon emi ikwọrọde ikọ inọ inyụn̄ ikpepde Bible. w20.09 10 ¶8-9

Jehovah ayanam mbon emi ẹdisetde ẹfiak ẹti mme n̄kpọ emi mmọ ẹkediọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹtie nte mmọ ẹketiede. Oro ọwọrọ ke Jehovah enen̄ede ama fi tutu enye ọdiọn̄ọ onyụn̄ eti nte afo esikerede n̄kpọ, nte afo esitịn̄de ikọ, nte afo esinamde n̄kpọ, ye nte etiede fi ke idem. Ntre edieke akpade yak edi se enye anamde fi eset, idisọn̄ke enye ndinam fi afiak etie nte eketiede. Edidem David ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ọ nnyịn owo kiet kiet. (Ps. 139:1-4) Nnyịn ndidiọn̄ọ ke Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ọ nnyịn anam nso ufọn ọnọ nnyịn idahaemi? Ima itie ikere adan̄a nte Jehovah ọdiọn̄ọde nnyịn, ikpanaha idem enyek nnyịn. Ntak-a? Ti ke Jehovah enen̄ede ekere aban̄a nnyịn. Enye ada owo nnyịn kiet kiet ke ọsọn̄urua. Enye ọdiọn̄ọ mme n̄kpọ emi ẹketịbede ke uwem nnyịn, emi ẹnamde itie nte itiede. Emi ọdọn̄ nnyịn esịt etieti! Ẹyak ikûdedei ukere ke idu ikpọn̄. Jehovah odu ye nnyịn kpukpru minit uwem nnyịn, ke onyụn̄ oyom nsio nsio usụn̄ ndin̄wam nnyịn.—2 Chron. 16:9. w20.08 17 ¶13-14

Esinenem Jehovah ndikpep ikọt esie n̄kpọ. Enye oyom mmọ ẹdiọn̄ọ imọ, ẹma imọ, ẹnyụn̄ ẹdi ndima nditọ imọ ke nsinsi nsinsi. Kpukpru emi ikpetịbeke ekpedi Jehovah ikpepke nnyịn n̄kpọ. (John 17:3) Jehovah akada esop esie ekpep ikọt esie n̄kpọ ke eyo mme apostle. (Col. 1:9, 10) Edisana spirit ama onyụn̄ enen̄ede an̄wam mmọ nte Jesus ọkọn̄wọn̄ọde. (John 14:16) Edisana spirit ama anam Ikọ Abasi enen̄ede an̄wan̄a mmọ onyụn̄ anam mmọ ẹti ediwak n̄kpọ emi Jesus eketịn̄de onyụn̄ anamde, emi ẹkediwetde ke mme Gospel. Se mmọ ẹkediọn̄ọde oro ama anam mmọ ẹnen̄ede ẹbuọt idem ye Jehovah, ẹdọdiọn̄ ẹma enye, ẹma Eyen esie, ẹnyụn̄ ẹma idemmọ. Jehovah ama etetịn̄ ke ama esịm ata utịt utịt “mme akpatre usen,” ke mme owo ke kpukpru idụt ẹyebụn̄ọ ẹka obot ufọk imọ, oro edi, ke ẹyedidiana ye mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ imọ, man imọ ikpep mmọ usụn̄ imọ. (Isa. 2:2, 3) Imokụt ke prọfesi emi ke osu. w20.10 24 ¶14-15

Nso ikeme ndinam owo esịn eti item emi eti ufan ọnọde enye? Idịghe n̄kpọ efen ikan ntan̄idem. Mbon emi ẹtan̄de idem ẹsima ndikop “se utọn̄ mmọ amade ndikop.” Mmọ ẹsiwọn̄ọde “utọn̄ mmọ ẹkpọn̄ akpanikọ.” (2 Tim. 4:3, 4) Mmọ isiyomke item owo sia mmọ ẹkere ke mmimọ imenen̄ede idiọn̄ọ n̄kpọ m̀mê ke mmimọ imedi n̄kpọ ikan mbon en̄wen. Edi apostle Paul ekewet ete: “Edieke owo ekededi ekerede ke imọ idi n̄kpọ ke ini enye mîdịghe n̄kpọ, enye ababian̄a idem.” (Gal. 6:3) Enyene se Edidem Solomon ekewetde emi anamde se itịn̄de emi enen̄ede an̄wan̄a. Enye ekewet ete: “Ubuene akparawa emi edide ọniọn̄ ọfọn akan akani eren emi edide ndisịme edidem, emi mîfiọkke aba nte ẹyomde item.” (Eccl. 4:13) Kere se apostle Peter akanamde ini apostle Paul akadade ke iso ediwak owo enen̄ede enye. (Gal. 2:11-14) Ekpedi Peter ọkọkọn̄ eyịre ke nte Paul ọkọnọde enye item ye ebiet emi Paul akadade ọnọ enye item, Peter ọkpọkọtọhọ onyụn̄ esịn item Paul oro. Edi Peter ama ọdiọn̄ọ idem. Enye ama ada item Paul oro, inyụn̄ isịnke Paul ke esịt. Utu ke oro, ke leta emi Peter ekewetde nte ini akakade, enye okokot Paul “edima eyenete.”—2 Pet. 3:15. w20.11 21 ¶9, 11-12

Nso idinen̄ede in̄wam nditọ ukpepn̄kpọ Bible nnyịn ẹnam se mmọ ẹkpepde? Edi ndisidụk mbono esop. Se isikpepde ke mbono esop ayan̄wam mmọ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ Bible, ẹnen̄ede ẹbuọt idem ye Abasi, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹma enye. (Utom 15:30-32) N̄kpọ efen edi ke eyenete ekeme ndidọhọ eyen ukpepn̄kpọ esie nte imọ ndikedi eyo esiere imọ inen̄ede ima Jehovah akan̄wamde imọ inịm mme ibet esie. (2 Cor. 7:1; Phil. 4:13) Nditọ ukpepn̄kpọ Bible nnyịn ẹma ẹmehe ye nsio nsio nditọete, uwem nditọete oro ayanam mmọ ẹkụt nte owo okpowụtde ke imanam kpukpru se Jesus ekekpepde nnyịn ete inam, akpan akpan nnyịn ndima Abasi ye mbọhọidụn̄ nnyịn. (John 13:35; 1 Tim. 4:12) Mmọ ẹyekụt ke nditọete ke ẹyọ ukem se iwọrọde mmimọ. Oro ayanam mmọ ẹkụt ke isọn̄ke ikaha ndinam se anade mmọ ẹnam man ẹdi mbet Christ. (Deut. 30:11) Owo kiet kiet ke esop ekemede ndin̄wam eyen ukpepn̄kpọ Bible yak anam se enye ekpepde.—Matt. 5:16. w20.11 5 ¶10-12

Ekeme ndidi apostle Paul eketịn̄ aban̄a nte enye akan̄wanade ye ndiọi unam ke an̄wambre ke Ephesus. (2 Cor. 1:8; 4:10; 11:23) Onyụn̄ ekeme ndidi enye eketịn̄ aban̄a mme Jew ye mbon en̄wen emi ẹkenamde n̄kpọ ye enye nte “ndiọi unam.” (Utom 19:26-34; 1 Cor. 16:9) Eke ekpededi ke otu oro, se idiọn̄ọde edi ke kpa ye emi nsio nsio ikpọ afanikọn̄ ẹkesịmde enye, ke enye ama aka iso enịm ke n̄kpọ ọyọfọn ke ini iso. (1 Cor. 15:30, 31; 2 Cor. 4:16-18) Ini nnyịn emi ọdiọk etieti. Ubiatibet okpon ke ererimbot emi etieti, esinyụn̄ awaha ebehe ndusụk nditọete nnyịn. Ndusụk mmọ ẹdụn̄ ke itie emi ekọn̄ an̄wanade, mmọ ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ke n̄kpọ ekeme nditịbe nnọ mmimọ ini ekededi. Ke ndusụk idụt, ukara iyakke nditọete nnyịn ẹnyene ifụre ẹkwọrọ ikọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ke ẹkeme ndikọbi mmimọ mîdịghe ẹwot mmimọ ke ntak emi inamde n̄kpọ Jehovah. Kpa ye oro, kpukpru nditọete emi ẹka iso ẹnam n̄kpọ Jehovah, mmọ ẹdot se ikpebede. Idem inyekke mmọ sia mmọ ẹdiọn̄ọ ke edieke ikpade ke idiọk ererimbot emi, ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndinọ mmimọ uwem emi ọfọnde akan emi. w20.12 9 ¶3-4

Ndi enyene ndusụk ini emi esịt esidiọkde fi ke ntak emi mme owo mîmaha ndikop ukwọrọikọ fo, m̀mê ke ntak emi okụtde n̄kpata owo ifan̄ ke ufọk se ọkwọrọ ikọ ọnọ? Ama etịbe ntre, nso ke akpanam man aka iso adat esịt mîdịghe adat esịt akan nte esidatde? Ọfọn idiọn̄ọ nnennen usụn̄ emi ikpadade utom ukwọrọikọ. Ikpada didie? Ti ke akpan ntak emi anamde ikwọrọ ikọ edi ndinam mme owo ẹdiọn̄ọ enyịn̄ Abasi ye Obio Ubọn̄ Esie. Jesus ama etịn̄ ke mbon emi ẹdisan̄ade ke usụn̄ emi adade esịm uwem idiwakke. (Matt. 7:13, 14) Ima ikwọrọ ikọ, nnyịn inam utom ye Jehovah, Jesus, ye mme angel. Ata n̄kpọ ukpono edi oro. (Matt. 28:19, 20; Edi. 14:6, 7) Mbon emi ẹyomde ndinam n̄kpọ Jehovah ke enye esidụri adian idem. (John 6:44) Ntre owo mînọhọ nnyịn iso mfịn, ekeme ndinọ n̄kpọn̄. Sista Deborah ọdọhọ ke “mfụhọ edi okopodudu n̄kpọekọn̄ kiet emi Satan esidade an̄wana ye nnyịn.” Edi Jehovah Abasi okop odudu akan Satan ye kpukpru n̄kpọekọn̄ esie. w20.12 26 ¶18-19; 27 ¶21

Ediwak nti ikọt Jehovah ẹnam utom tọn̄ọ ke Monday tutu esịm Friday man ẹnyene se ẹdade ẹse ẹban̄a idemmọ ye ubon mmọ. Kpa ye oro, mmọ ẹsisụk ẹnanam se ẹkemede man ẹn̄wam esop Abasi. Ndusụk mmọ ẹkeme nditiene n̄n̄wam nditọete ke ini afanikọn̄, ndusụk ẹn̄wam ẹbọp n̄kpọ ẹnọ esop Abasi, ndien kpukpru mmọ ẹkeme nditịp okụk ẹda ẹnam utom Abasi ke ofụri ererimbot. Mmọ ẹnam kpukpru emi ke ntak emi mmọ ẹmade Jehovah ye mme owo. Enyene se isinamde kpukpru urua ida iwụt ke imama nditọete nnyịn. Imesidụk mbono esop, inyụn̄ itiene inam se ẹnamde. Isisụk ikaka mbono esop kpa ye emi ekemede ndikak nnyịn ke idem ndusụk ini. Nnyịn isitreke ndibọrọ mbụme kpa ye emi idem ekemede ndinyek nnyịn. Imesinyụn̄ isọn̄ọ nditọete nnyịn idem mbemiso mbono esop ọtọn̄ọ ye ke mbono esop ama akasuana, kpa ye emi nnyịn n̄ko ke idem nnyịn inyenede mfịna. (Heb. 10:24, 25) Imenen̄ede ima se nditọete nnyịn ẹnamde emi! w21.01 10 ¶11

Esisọn̄ mbon ntan̄idem nditoro owo, mmọ ẹsikam ẹyom mme owo ẹtoro mmimọ. Mmọ ẹsiwak ndimen idemmọ ndomo ye mbon en̄wen ẹnyụn̄ ẹdomo ndiwụt ke mmimọ ifọn ikan. Utu ke ndikpep mme owo se ẹkpenamde nnyụn̄ ndeme utom nnọ mmọ, mmọ ẹsimen kpukpru n̄kpọ ẹnam ikpọn̄ sia mmọ ẹkere ke mbon en̄wen idinamke ọfọn. Mbon ntan̄idem ẹsiyom ndidi n̄kpọ n̄kan mbon en̄wen ẹsinyụn̄ ẹfịbe ufụp. Mme owo isiwakke ndidian idem ye utọ mme owo oro mbịghi. Edieke ikụtde ke imesitan̄ idem, akpana inen̄ede ikpe Jehovah ubọk ite an̄wam nnyịn ‘ikpụhọde’ mbak utọ idiọk edu oro ididọn̄ n̄kam ke esịt nnyịn. (Rome 12:2) Enen̄ede enem nnyịn nte Jehovah enịmde uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn! (Ps. 18:35) Nte enye anamde n̄kpọ ye mme asan̄autom esie owụt ke enye osụhọde idem. Imoyom ndikpebe enye. Imonyụn̄ iyom ndikpebe nti uwụtn̄kpọ mme asan̄autom Jehovah ke Bible emi ẹkesụhọrede idem. Ẹyak isinọ Jehovah ukpono ye ubọn̄ emi enye odotde ndibọ.—Edi. 4:11. w20.08 13 ¶19-20

Ndọ edi mfọnmma enọ emi Abasi ọnọde mme owo, edi mme owo ifọnke ima. (1 John 1:8) Oro anam Bible ọdọhọ ke mbon emi ẹdọde ndọ ẹyenyene mfịna. Bible okot mfịna oro “ukụt ke obụkidem.” Jehovah oyom ebe an̄wam ubon esie ẹkpere imọ, anam uwem enem mmọ, onyụn̄ ese aban̄a mmọ. (1 Tim. 5:8) Edi, ana nditọete iban emi ẹdọde ebe ẹsisio ini kpukpru usen ẹda ẹkot Ikọ Abasi, ẹtie ẹkere se mmọ ẹkotde, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹbọn̄ akam ẹnọ Jehovah. Edi emi ekeme ndisọn̄ sia nditọete iban ẹnyene ediwak n̄kpọ ndinam. Kpa ye oro, enen̄ede ọfọn mmọ ẹyom ini ẹnam mme akpan n̄kpọ emi. Se inamde enen̄ede ọfọn ntre edi ke Jehovah oyom nnyịn owo kiet kiet inam se idiyakde nnyịn ikpere imọ, ye se idinamde nnyịn ikûdian̄ade ukpọn̄ imọ. (Utom 17:27) Sia ebe mîfọnke ima, imọdiọn̄ọ ke ekeme ndiyom n̄wan enen̄ede etịme ntem man enye ekeme ndisụk ibuot nnọ ebe esie. Edi ama an̄wan̄a enye ntak emi Bible ọdọhọde n̄wan osụk ibuot ọnọ ebe esie, enye onyụn̄ enyịme se Bible etịn̄de oro, idinen̄ekede isọn̄ enye ndisụk ibuot nnọ ebe esie. w21.02 8 ¶3; 9 ¶6-7

Imekeme ndimen mme mfịna nnyịn ndomo ye se ẹsinamde man ofụt ukwak ọsọn̄ idem. Ẹma ẹmen ofụt ukwak ẹsịn ke ikan̄ ẹfọp ẹma ẹsio ẹsịn ke mmọn̄ yak ebịt, ukwak oro esisọn̄ idem akan nte ọkọsọn̄de akpa. Ntre ke esinyụn̄ edi ye mbuọtidem nnyịn. Ima isọn̄ọ ida iyọ nsio nsio mfịna emi inyenede, imesinen̄ede ibuọt idem ye Jehovah ikan nte ikọbuọtde. Oro akanam James ewet ete: “Ẹyak ime anam utom esie ama, man mbufo ẹkpeyọhọ ẹkem ẹnyụn̄ ẹfọn ke kpukpru nde.” (Jas. 1:4) Ima ikụt ke nnyịn ndisọn̄ọ nda nyọ mfịna emi inyenede anam ibuọt idem ye Jehovah ikan nte ikesibuọtde, oro ayanam iyọ mfịna oro ye idatesịt. Ke leta emi James ekewetde do, enye ama asiak n̄ko ndusụk n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ikûkop idatesịt aba. N̄kpọ kiet edi nnyịn nditre ndidiọn̄ọ se ikpanamde. Ima inyene mfịna, ikpemek ndinam se idinemde Jehovah esịt, se idifọnde ye nditọete nnyịn, ye se idin̄wamde nnyịn ika iso isọn̄ọ ida ye enye. (Jer. 10:23) Ima inyene ọniọn̄, iyọdiọn̄ọ se ikpetịn̄de ye se ikpanamde ye mbon emi ẹkọbọde nnyịn. Nnyịn mîdiọn̄ọke se ikpanamde, imekeme ndikere ke eke nnyịn okụre, ndien ama etetịbe ntre, idatesịt nnyịn ọnyọn̄ ukọm ibietke ke ikan̄. w21.02 28 ¶7-9

Nte Jehovah amade nnyịn anam idiọn̄ọ nte ikpanamde se Bible ọdọhọde emi. Jehovah enen̄ede ama nnyịn ke utọ usụn̄ emi edide edieke ikam isọn̄ọde ida ye enye, idụhe n̄kpọ ndomokiet emi edinamde enye etre ndima nnyịn. (Rome 8:38, 39) Ikọ oro “ufiop ufiop” owụt ke owo emi enyenede ufiop ufiop ima ọnọ owo en̄wen esinen̄ede esịn idem anam n̄kpọ man owụt ke imama owo oro. Esisọn̄ nnyịn ndusụk ini ndiwụt nditọete nnyịn ke imama mmọ. Mme owo ẹma ẹnam se iyatde nnyịn, ana inam se Bible ọdọhọde ete ika iso ‘iyọ kiet eken ke ima, isịn ifịk in̄wana ndimụm edidianakiet eke spirit n̄kama, inyụn̄ idu ke mbọbọ emem.’ (Eph. 4:1-3) Nnyịn iditakke ke ndikụt ndudue nditọete nnyịn kpọt kpọt, iyodomo nte ikekeme ndida mmọ nte Jehovah adade. (1 Sam. 16:7; Ps. 130:3) Ima idiọn̄ọ ndudue nditọete nnyịn, ini oro ke esinen̄ede ọsọn̄ nnyịn ndinyene esịt ima nnọ mmọ. Imekere ke n̄kpọ oro ama afịna ndusụk mme Christian ke eyo mme apostle, utọ nte Euodia ye Syntyche. Ntre apostle Paul ama ọnọ mmọ item ete “ẹnyene ekikere kiet ke Ọbọn̄.”—Phil. 4:2, 3. w21.01 22-23 ¶10-11

Nditọete ẹnen̄ede ẹma mbufo n̄kpri n̄kparawa nte ẹtienede mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah ke “esịt kiet”! (Zeph. 3:9) Esinem mmọ ndikụt mbufo ẹsịnde ifịk ẹnam se ededi emi ẹnọde mbufo ẹnam. Mmọ ẹma mbufo etieti. N̄kpri nditọete irenowo, ẹkûfre ke Jehovah ama mbufo onyụn̄ ọdiọn̄ọ ke mbufo ẹmedi se ẹberide edem. Enye ama etetịn̄ ke ama esịm ke utịt ini emi, ke ata ediwak uyen ẹyenam n̄kpọ ẹnọ imọ ke ofụri esịt. (Ps. 110:1-3) Enye ọdiọn̄ọ ke mbufo ẹmema imọ, ke ẹmenyụn̄ ẹyom ndida ofụri ukeme mbufo nnam n̄kpọ nnọ imọ. Ntre nyene ime ye mbon en̄wen, nyụn̄ nyene ime bet ini fo. Ama anam ndudue yak ẹnọ fi item ẹnyụn̄ ẹtụnọ fi, nyịme. Da nte ke oto Jehovah. (Heb. 12:6) Sịn idem nam utom ekededi emi ẹnọde fi. Ndien ke kpukpru se akpananam, nam esịt enem Ete fo eke heaven; enye oro edi akpan n̄kpọ akan.—N̄ke 27:11. w21.03 7 ¶17-18

Awawak n̄kpọ se isinam nnyịn ifụhọ. Ndusụk ẹdi ndudue nnyịn, udọn̄ọ, ye nte nnyịn mîkemeke ndinam ndusụk n̄kpọ. N̄kpọ efen edi edieke nnyịn mînyeneke ifetutom emi iyomde ke esop Abasi, m̀mê ikwọrọde ikọ ke efakutom emi mme owo mîmaha ndikpan̄ utọn̄. Isisọn̄ke nnyịn ndida idem nnyịn nte idiọkowo ima inam ndudue. Oro ekeme ndinam nnyịn ikere ke Jehovah idiyakke nnyịn idụk Paradise. Owo ekpekere n̄kpọ ntre, ekeme ndinam idemesie ata idiọk ibak. Bible ọdọhọ ke idụhe owo ndomokiet ke isọn̄ emi, emi ‘mînamke idiọkn̄kpọ.’ Jesus Christ kpọt ekedidu ke isọn̄ emi, inamke idiọkn̄kpọ. (Rome 3:23) Jehovah isitiehe-tie ibet nnyịn inam ndudue yak omụm nnyịn, inyụn̄ idọhọke inam n̄kpọ nte mbon emi ẹfọnde ẹma. Enye akam oyoyom ndin̄wam nnyịn sia enye edi edima Ete nnyịn. Jehovah esinyene ime ye nnyịn n̄ko. Enye esikụt ke esisọn̄ nnyịn ndinam se inende, nnyụn̄ ntre ndida idem nnyịn ke idiọkowo. Enye onyụn̄ eben̄e idem ndin̄wam nnyịn.—Rome 7:18, 19. w20.12 22 ¶1-3

Kpukpru nnyịn idu ke usụn̄ isan̄. Isan̄a ika obufa ererimbot emi edima Ete nnyịn Jehovah edikarade. Kpukpru usen, imesidomo ndisan̄a ke usụn̄ emi edidade nnyịn isịm uwem. Kpa nte Jesus okonyụn̄ etịn̄de, usụn̄ oro esesịre, ndusụk ini esinyụn̄ ọsọn̄ ndisan̄a ke esịt. (Matt. 7:13, 14) Sia nnyịn mîfọnke ima, isisọn̄ke nnyịn ndiyo n̄kpọn̄ usụn̄ uwem emi. (Gal. 6:1) Edieke iyomde ndika iso nsan̄a ke nsesịre usụn̄ emi adade esịm uwem, ana inyịme ndikpụhọde nte isikerede n̄kpọ, nte isinamde n̄kpọ, se imade, ye se isuade. Apostle Paul ọdọhọ nnyịn ‘ikpụhọde.’ Nte isụk idomode ndidụn̄ọde se isikerede ye nte idade n̄kpọ, esịt nnyịn esidi n̄kpọ n̄kpahaukot ọnọ nnyịn. Sia edide esịt esibian̄a nnyịn, oro ekeme ndinam ọsọn̄ nnyịn ndidiọn̄ọ m̀mê se esịt nnyịn oyomde inam oro enen m̀mê inenke. (Jer. 17:9) Isisọn̄ke nnyịn ndimen “nsunsu ekikere” mbian̄a idem. (Jas. 1:22) Ntre ana ida Ikọ Abasi idụn̄ọde idem nnyịn. Ikọ Abasi esinam idiọn̄ọ se nnyịn inen̄erede idi, se inen̄erede ikere, ye se inen̄erede iduak ke isọn̄ esịt nnyịn.—Heb. 4:12, 13. w20.11 18 ¶1-3

Esịt ayadat nnyịn ima isụhọde idem inyụn̄ itre ndinam se nnyịn mînyeneke unen ndinam. Asan̄a didie edi ntre? Ima inyịme ke nnyịn ikemeke ndinam kpukpru n̄kpọ, esịt eyenem nnyịn ke se ededi emi mme owo ẹnamde ẹnọ nnyịn, iyonyụn̄ ikọm mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, fiak kere ini Jesus ọkọkọkde owo duop emi ẹkedọn̄ọde akpamfia. Owo kiet kpọt akafiak ọkọkọm Jesus nte enye ọkọkde imọ utọ idiọk udọn̄ọ oro, sia idụhe nte ete oro ọkpọkọkọkde idemesie. Ete oro ama osụhọde idem owụt ke imama se Jesus anamde ọnọ imọ onyụn̄ ọnọ Abasi ubọn̄. (Luke 17:11-19) Mbon emi ẹsụhọrede idem mîsinyụn̄ inamke se mmọ mînyeneke unen ndinam isiwakke ndinyene mfịna ye mme owo, esinyụn̄ emem mmọ utom ndinyene nti ufan. Ntak-a? Esinenem mmọ ndinyịme ke mbon en̄wen ẹnyene nti edu, ẹnyụn̄ ẹnịm ke mmọ ẹyenam nnennen n̄kpọ. Esinem mmọ ke ini mbon en̄wen ẹnamde utom mmọ ọfọn, mmọ isinyụn̄ imen̄eke nditoro mmọ nnyụn̄ n̄kpono mmọ. w20.08 12 ¶17-18