October

Ndi akanam ọsọn̄ fi ndikop item? Ntre ke ekedi ye Edidem David, oro akanam enye ọbọn̄ akam ọnọ Abasi ete: “Afo akpakam ọnọ mi spirit unyịmesịt.” (Ps. 51:12) David ama ama Jehovah. Kpa ye oro, ndusụk ini ama esisọn̄ enye ndikop item. Ntre n̄ko ke esidi ye nnyịn. Akpa ntak edi ke edi n̄kpọ emi ikadade-da imana. Ọyọhọ iba, Satan atak ke ndidomo ndinam isọn̄ ibuot ye Jehovah kpa nte enye ọkọsọn̄de. (2 Cor. 11:3) Ọyọhọ ita, idụhe ebiet emi ikpodụkde yak ikûkụt edu nsọn̄ibuot ererimbot emi; “spirit oro [ke anam] utom ke emi ke esịt nditọ ntụtutọn̄.” (Eph. 2:2) Ana inen̄ede itịme man idiyak idiọkn̄kpọ emi ikadade-da imana akan nnyịn ubọk, idinyụn̄ iyak Devil ye ererimbot emi ẹnam isọn̄ ibuot ọkpọkọm mmọ ẹnam nso. Ana inam se ikekeme man ikop uyo inọ Jehovah ye mbon emi enye ayakde odudu esịn ke ubọk. w23.10 6 ¶1

Nso ke ikeme ndikpep nto utịben̄kpọ emi Jesus akanamde mmọn̄ akabade wine? Ikpep nsụhọdeidem. Jesus ikakamake utịben̄kpọ oro ikpọt inua. Akananam idịghe enye ama anam n̄kpọ, enye asan̄a ọkpọt inua ete imọ ikanam. Utu ke oro, ekesidi se enye akpananam enye ayak kpukpru itoro ye ubọn̄ ẹka ẹbịne Ete esie. (John 5:19, 30; 8:28) Ikposụhọde idem nte Jesus, ididịghe ima inam n̄kpọ nnyịn isio idem etop. Utịbe Abasi emi ayakde inam n̄kpọ inọ enye ke ikpakam isio etop. (Jer. 9:23, 24) Ẹyak itoro enye sia enye odot itoro. Jehovah mîkpan̄wamke nnyịn, ikpada idem ke m̀mọ̀n̄ ibot aban̄ isio inua? (1 Cor. 1:26-31) Ikposụhọde idem, ima inam n̄kpọ inọ owo nnyịn idiyomke ẹditoro nnyịn. Imenịm ke Jehovah okụt onyụn̄ ama se inamde oro; enye oro onyụn̄ ekem nnyịn. (Men Matthew 6:2-4 domo; Heb. 13:16) Imenịm ke ikposụhọde idem nte Jesus ke esinem Jehovah esịt.​—1 Pet. 5:6. w23.04 4 ¶9; 5 ¶11-12

Abasi akanam apostle Paul ewet ete yak mme Christian ẹsikere se idifọnde ye mbon en̄wen. Didie ke ikeme ndinam item oro ini idụkde mbono esop? Edi nnyịn nditi ke idịghe nnyịn ikpọn̄ ke ọdọn̄ ndibọrọ mbụme, ke ọdọn̄ mbon en̄wen n̄ko. Da se isụk itịn̄de oro ke utọ usụn̄ emi. Ekpeneme nneme ye mme ufan fo, ndi eyetịn̄ ikọ tutu owo efen ikemeke ndisịn uyo? Udûnamke ntre sia omoyom mmọ ẹtiene ẹsịn uyo. Ukem oro ke edi ye mme mbono esop nnyịn. Iyom ndiyak adan̄a ediwak owo nte ẹkekeme ẹtiene ẹbọrọ mbụme. Ata akpan usụn̄ kiet emi isisọn̄ọde nditọete nnyịn idem edi ndiyak mmọ ẹtiene ẹtịn̄ nte mmọ ẹmade Abasi. (1 Cor. 10:24) Ntre ama ọbọrọ mbụme, kûtịn̄ ikọ awak man ini odu se mbon en̄wen ẹditienede ẹsịn uyo. Idem ke ini mûtịn̄ke ikọ awak, kûmen kpukpru n̄kpọ utịn̄. Ama emen kpukpru se idude ke ikpehe emi ẹnemede etịn̄, nso idisụhọ inọ mbon en̄wen ndibọrọ aba? w23.04 22-23 ¶11-13

Ana iti ke ọfọn ika iso in̄wam mbon en̄wen, ke akpan usụn̄ emi ikpan̄wamde mmọ edi ndikwọrọ ikọ nnọ mmọ. Ọfọn idiọn̄ọ nte inamde n̄kpọ ye nsio nsio owo ini ikwọrọde ikọ. Mbon emi isikwọrọde ikọ inọ ẹto nsio nsio itie, nte ẹnamde n̄kpọ ke edem mmọ ye se ẹkpepde mmọ ke ido ukpono mmọ ẹban̄a Abasi inyụn̄ idịghe ukem. Apostle Paul ama esidiọn̄ọ nte anamde n̄kpọ ye mbon emi enye ọkọkwọrọde ikọ ọnọ. Imekeme ndikpep n̄kpọ nto enye. Jesus ekemek Paul ete edi ‘apostle ọnọ mme idụt.’ (Rome 11:13) Paul ọkọkwọrọ ikọ ọnọ mme Jew, mme Greek, mme aka n̄wed, mbon emi ntatenyịn mîkenen̄ekede isịm, ikpọ owo ukara, ye ndidem. Paul ama akabade ‘kpukpru n̄kpọ ọnọ kpukpru orụk owo’ man Ikọ Abasi ekeme ndidụk kpukpru mmọ esịt. (1 Cor. 9:19-22) Enye ama esikere aban̄a ebiet emi mme owo ẹketode, nte ẹsinamde n̄kpọ ke edem mmọ, ye se mmọ ẹkenịmde, onyụn̄ obon ikọ ke usụn̄ emi edinamde Ikọ Abasi enenem mmọ. Edieke nnyịn n̄ko isikerede iban̄a mbon emi ikwọrọde ikọ inọ, iyenen̄ede idiọn̄ọ se ikemede ndinam yak Ikọ Abasi odụk mmọ esịt. w23.07 23 ¶11-12

Mbon emi ẹtiede ifụre ifụre isidịghe mbe. Owo mîkemeke ndimụm idem n̄kama, enye idikemeke nditie ifụre ifụre ini n̄kpọ etịbede. Ifụre ifụre ido edi edu kiet emi spirit Abasi esin̄wamde owo enyene. (Gal. 5:22, 23) Ndusụk ini, ikọ Greek emi ẹkabarede nte “ifụre ifụre ido” ke ẹkesida ẹtịn̄ ẹban̄a enan̄-mbakara emi ẹma ẹkesụk ide. Yak idọhọ ke omokụt utọ enan̄-mbakara oro. Enye etie ata sụn̄sụn̄ ntem kpa ye emi odudu ọyọhọde enye idem. Nso ke nnyịn mme owo ikpanam man itie ifụre ifụre, edi isụk ikop odudu? Iditoho ke odudu idem nnyịn. Akpan n̄kpọ kiet edi ndibọn̄ akam mben̄e Abasi edisana spirit esie, inyụn̄ idọhọ enye an̄wam nnyịn inyene ediye edu emi. Ediwak owo do emi ẹkekpepde ndinam n̄kpọ ifụre ifụre. Mbon emi mîmaha ikọt Abasi ẹnam se iyatde ediwak Mme Ntiense Jehovah esịt, edi Mme Ntiense oro ẹsụk ẹnam n̄kpọ ifụre ifụre, ndien oto ke oro, mbon en̄wen ẹda nnyịn nte nti owo.​—2 Tim. 2:24, 25. w23.09 15 ¶3

Ke n̄kukụt kiet emi ekenyenede uten̄e, apostle John ama okut mbiowo 24 ke heaven nte ẹtuakde ibuot ẹnọ Jehovah. Mmọ ẹma ẹtoro Abasi, ẹdọhọ ke enye odot ndibọ “ubọn̄ ye ukpono ye odudu.” (Edi. 4:10, 11) Nti angel n̄ko ẹnyene ediwak ntak nditoro Jehovah nnyụn̄ n̄kpono enye. Mmọ ẹdu ke heaven ye Jehovah, ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ enye. Ke ini mmọ ẹkụtde se Jehovah anamde, oro esinam mmọ ẹkụt utọ Abasi emi Jehovah edide, ndien mmọ ẹsitoro enye. (Job 38:4-7) Ana nnyịn n̄ko isitoro Jehovah ini ibọn̄de akam, itịn̄ mme n̄kpọ emi enye anamde emi imade, ye ntak emi imade enye. Nte osụk okotde onyụn̄ ekpepde Bible ke idemfo, domo ndiyom mme edu Jehovah emi amade akan. (Job 37:23; Rome 11:33) Ekem dọhọ Jehovah nte amade mme edu oro. Imekeme n̄ko nditoro Jehovah ke nte enye an̄wamde nnyịn ye nditọete nnyịn ke ofụri ererimbot.​—1 Sam. 2:1, 2. w23.05 4 ¶6-7

Ke 1919, ikọt Abasi ẹma ẹwọrọ ke ufụn Akwa Babylon. Kpa ke isua oro ke “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọkọtọn̄ọ ndidu. Ini emi ofụn oro ọkọtọn̄ọde ndidu do ekedi ekemini sia enye ama ọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ emi edin̄wamde mbon emi ẹnen̄erede ẹyom ndidiọn̄ọ Jehovah ẹtọn̄ọ ndisan̄a ke “Usụn̄ Edisana Ido.” (Matt. 24:45-47; Isa. 35:8) Utom emi mbon en̄wen ẹkenamde ẹtọn̄ọ ndidiọn̄ usụn̄ oro mbemiso eyo mmọ oro ama an̄wam mbon emi ẹketọn̄ọde ndisan̄a ke “Usụn̄ Edisana Ido” ẹdiọn̄ọ ediwak n̄kpọ ẹban̄a Jehovah ye se enye aduakde ndinam. (N̄ke 4:18) Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndidu uwem mmọ nte Jehovah oyomde. Akananam Jehovah idọhọke ke ana ikọt esie ẹkpụhọde kpukpru n̄kpọ inikiet. Utu ke oro, enye esin̄wam mmọ ẹkpụhọde sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄. Ini ke edi emi kpukpru se idinamde ẹdinemde Jehovah esịt. Esịt emi edinemde nnyịn ini oro ididịghe ekpri! Ke ini ke ini, ana ẹnam n̄kpri n̄kpri utom ke usụn̄ man idibiara. Toto ke 1919, ke ẹnam utom ke “Usụn̄ Edisana Ido” sia ẹyom ndin̄wam ata ediwak owo ẹkpọn̄ Akwa Babylon ẹdisan̄a ke usụn̄ oro. w23.05 17 ¶15; 19 ¶16

Mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹkpep nditọete emi ẹdide mme andin̄wam ke nsio nsio kọmiti Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn se ẹkpenamde. Mmọ ke idemmọ ẹkpep irenowo emi mme n̄kpọ emi. Utom emi mme andin̄wam oro ẹkamade idahaemi idịghe ekpri, mmọ ke ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnam. Ntre mmọ ẹnen̄ede ẹben̄e idem ndika iso nse mban̄a mme erọn̄ Christ ini mbon emi ẹyetde aran mîdidụhe aba. Ẹma ẹmen akpatre owo ke otu mbon emi ẹyetde aran ẹka heaven mbemiso akwa ukụt okụrede, ikọt Abasi ke isọn̄ ẹdisụk ikaka iso ituak ibuot inọ Jehovah nte enye oyomde. Ke ntak usụn̄ emi Jesus Christ edidade nnyịn usụn̄, ikọt Abasi idiwahake ikpọn̄ usụn̄ ndomo esisịt. Imọdiọn̄ọ ke ini oro kpukpru mme idụt emi ẹdidianade kiet ẹdi en̄wan ye ikọt Abasi, oro edi Gog isọn̄ Magog, ẹyedi en̄wan ye nnyịn. (Ezek. 38:18-20) Edi en̄wan oro idibịghike, mmọ ẹdinyụn̄ ẹbiat idem ini sia se mmọ ẹnamde idikpanke ikọt Abasi ndituak ibuot nnọ enye. Jehovah iditreke ndinyan̄a ikọt esie! Ke n̄kukụt kiet, apostle John ama okụt mbon “akwa otuowo” emi ẹsịnede ke otu mme erọn̄ emi Christ enyenede. John ọkọdọhọ ke mbon “akwa otuowo” oro “[ẹketo] akwa ukụt ẹwọn̄ọ.” (Edi. 7:9, 14) Oro owụt ke Jehovah idiyakke n̄kpọ ndomokiet anam mmọ! w24.02 5-6 ¶13-14

Idinam nso man Abasi ọnọ nnyịn edisana spirit? Imekeme ndibọn̄ akam mben̄e enye spirit oro, ikpep Bible emi enye akanamde ẹda spirit esie ẹwet, inyụn̄ isịn idem inam n̄kpọ ke esop emi spirit esie adade usụn̄. Ima inam ntre, iyenyene “mbun̄wụm spirit,” oro edi, mme edu emi spirit Abasi esinamde owo enyene. (Gal. 5:22, 23) Mbon emi ẹsikerede nti n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹnamde mmọ kpọt ke Abasi esinọ spirit esie. Edieke ikade iso ikere ndiọi n̄kpọ inyụn̄ inamde mmọ, Jehovah idinọhọ nnyịn spirit esie aba. (1 Thess. 4:7, 8) Ikpoyom Abasi aka iso ọnọ nnyịn spirit esie, inaha ‘isịn ikọ prọfesi ke ndek.’ (1 Thess. 5:20) “Ikọ profesi” emi edi mme etop emi Jehovah adade spirit esie ọnọ nnyịn. Se ẹtịn̄de ẹban̄a usen Jehovah ye nte ikpatatde enyịn ise se ikade iso ke ererimbot ẹsịne ke otu mme etop oro. Nnyịn idikereke ke Armageddon ididịghe ke eyo uwem nnyịn, utu ke oro, iyekere iban̄a enye kpukpru ini. Nnyịn ndika iso nnam nnennen n̄kpọ nnyụn̄ n̄ka iso nsịn idem nnam “mme edinam uten̄e Abasi” oyowụt ke imenịm ke Armageddon edisesịm ama.​—2 Pet. 3:11, 12. w23.06 12 ¶13-14

Nso ke nnyịn mme Christian ikpanam ekpedi ke ise n̄kpọ ke TV m̀mê ke Intanet, ndise idan̄ ofonode? Ana isio enyịn ifep inikiet inikiet. Se idin̄wamde nnyịn edi nditi ke se idide akpan n̄kpọ inọ nnyịn ikan edi nnyịn ndidi ufan Jehovah. Se idude edi ke idem ndise emi mme owo mîdaha nte ndise idan̄ osụk ekeme ndinam oburobụt n̄kpọ ọdọn̄ owo. Ntak ikpekpemede idem ye utọ mbon oro n̄ko edi ke nnyịn iyomke ndisịn ubọk ke n̄kpọ emi ekemede ndinam ikere oburobụt n̄kpọ, ọkpọkọm edi ata ekpri n̄kpọ ntem. (Matt. 5:28, 29) Ebiowo emi ekerede David ke Thailand ọdọhọ ete: “Mmesibụp idemmi: ‘Kpa ye emi ndise emi mîdịghe ndise idan̄, ndi esịt eyenem Jehovah n̄kpaka iso nse?’ Utọ mbụme ntem esin̄wam mi mbiere nnennen n̄kpọ.” Mbak Abasi edin̄wam nnyịn inam n̄kpọ ye ọniọn̄. Ọwọrọ nnyịn idiyomke ndinam se idiyatde Jehovah. Ndibak Abasi edi “ntọn̄ọ ọniọn̄.” w23.06 23 ¶12-13

“Esịt ubet” ekeme ndida mban̄a mme esop nnyịn kiet kiet. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndikpeme nnyịn ke ini akwa ukụt edieke ikade iso idiana ye nditọete nnyịn. Ntre, ana isịn idem idahaemi ikpep ndisikpere nditọete inyụn̄ ima mmọ. Ekeme ndidi se idinyan̄ade nnyịn edidi oro-o! Uwem ọyọsọn̄ ye kpukpru owo ke ererimbot emi ke ini “akwa usen Jehovah.” (Zeph. 1:14, 15) Ufen eyesịm ikọt Jehovah n̄ko. Edi edieke itịmde idem idahaemi, esịt ayana nnyịn sụn̄, iyonyụn̄ in̄wam mbon en̄wen. Iyekeme ndiyọ mfịna ekededi emi edidide ini oro. N̄kpọ ama ọsọn̄ ye nditọete nnyịn, iyodomo nte ikekeme ndiwụt ke mbọm mmọ anam nnyịn, inyụn̄ inọ mmọ se ẹdade ẹdu uwem man afiak efere ye mmọ. Edieke ikpepde ndima nditọete idahaemi, iyowụt ke imama mmọ ke ini iso. Ekem Jehovah ayanam idu uwem ke nsinsi, ini emi owo mîditịghi kpukpru afanikọn̄ ye kpukpru mfịna emi ẹdude idahaemi.​—Isa. 65:17. w23.07 7 ¶16-17

Ke Bible, ẹsiwak nditịn̄ nte nti ikọt Abasi ẹkopde odudu. Edi ndusụk ini, idem ama esimem idem enye emi okokopde odudu akan ke otu mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk ini ekesitie Edidem David nte enye okop odudu nte obot, n̄kpọ ikemeke ndinyen̄e enye. Edi enyene mme ini emi idem ekesinyekde enye. (Ps. 30:7) Kpa ye emi ekedide spirit Abasi ama odụk Samson idem, enye okop odudu utọ oro idụhe, Samson ama ọdiọn̄ọ ke mîkpekedịghe odudu Abasi, ‘idem ekpemem imọ, imọ ikponyụn̄ ikabade itie nte owo efen ekededi.’ (Judg. 14:5, 6; 16:17) Odudu emi Jehovah ọkọnọde nti ikọt esie oro edi n̄kukụre n̄kpọ emi akanamde mmọ ẹkop idem. Apostle Paul ama ọdiọn̄ọ ke imọ imoyom odudu Abasi. (2 Cor. 12:9, 10) Ediwak udọn̄ọ ikayakke Paul ọbọ emem. (Gal. 4:13, 14) Ndusụk ini, ama esisọn̄ enye ndinam nnennen n̄kpọ. (Rome 7:18, 19) Ndusụk ini n̄ko, esịt ama esitịmede enye, idem onyụn̄ enyek enye m̀mê nso iditịbe inọ imọ. (2 Cor. 1:8, 9) Kpa ye oro, ini emi idem ekememde Paul, enye ama okop odudu. Akanam didie edi ntre? Jehovah ama ọsọn̄ọ enye idem yak ekeme ndiyọ mme mfịna esie. w23.10 12 ¶1-2

Ekpedi esitie nnyịn ndusụk ini nte ke nnyịn iwọrọke n̄kpọ, yak iti ke Jehovah ke idemesie ekemen nnyịn adian idem. (John 6:44) Enye okụt nti edu nnyịn emi edide ekeme ndinam nnyịn ke idem nnyịn ikwe, onyụn̄ enen̄ede ọdiọn̄ọ utọ owo emi idide. (2 Chron. 6:30) Ntre enye ama ọdọhọ ke imọsọn̄ urua ke enyịn esie, yak inịm. (1 John 3:19, 20) Mbemiso ndusụk nnyịn ikpepde akpanikọ, ima inam ndiọi n̄kpọ emi ekemede ndidi esịt ke afina nnyịn tutu emi. (1 Pet. 4:3) Ndusụk mbon emi ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam n̄kpọ Jehovah ẹkeme ndinyene mme n̄kpọ emi mmọ ẹma ẹkesion̄o ubọk ẹkpọn̄ emi mmọ ẹsụk ẹtịmede man ẹdifiak ikanam. Afo-o? Ndi esịt esidọhọ fi ndusụk ini ke Jehovah ikemeke ndifen fi? Ekpedi ntre, afo ndidiọn̄ọ ke esitie nti ikọt Abasi eken ntre ke idem ekeme ndidọn̄ fi esịt. Ke uwụtn̄kpọ, ekedi apostle Paul eti ndiọi n̄kpọ emi enye ekesinamde ke ini edem enye ọdọhọ ke idi owo nditaha. (Rome 7:24) Imọdiọn̄ọ ke Paul ama akabade esịt ọkpọn̄ mme idiọkn̄kpọ esie onyụn̄ ana baptism. Kpa ye oro, enye ọkọdọhọ ke imọ ‘ikpri ikan ke otu mme apostle,’ afiak ọdọhọ ke imọ idi “akakan” anamidiọk.​—1 Cor. 15:9; 1 Tim. 1:15. w24.03 27 ¶5-6

N̄kpọ kiet emi ikemede ndikpep nto se Edidem Jehoash ekebierede emi mîkọfọnke edi ke ana idi ufan ye mbon emi ẹmade Jehovah ẹnyụn̄ ẹyomde ndinam esịt enem enye. Utọ mme ufan oro ẹdin̄wam nnyịn inam nti n̄kpọ. Mme ufan nnyịn ẹkeme ndisọn̄ọ nnyịn ke isua emana mîdịghe nnyịn isọn̄ọ mmọ. Ti ke Jehoiada ama ọsọn̄ọ Jehoash ufan esie ke ata ediwak isua. Fiak kere mbon emi ẹdide ufan fo nyụn̄ bụp idemfo ete: ‘Ndi mmọ ẹn̄wam mi nnen̄ede mbuọt idem ye Jehovah? Ndi mmọ ẹsidọhọ mi ndu uwem nte Abasi ọdọhọde? Ndi mmọ ẹsitịn̄ ẹban̄a Jehovah ye mme akpan n̄kpọ emi Jehovah ekpepde nnyịn? Ndi se mmọ ẹnamde ye se mmọ ẹtịn̄de ẹwụt ke mmọ isehe ibet Abasi ke ndek? Ndi mmọ ẹsitịn̄ se inemde mi ndikop, mîdịghe edieke n̄kpọn̄de afan̄, ndi mmọ ẹsinyene uko ẹtịn̄ ẹnọ mi?’ (N̄ke 27:5, 6, 17) Yak isio akpanikọ itịn̄ inọ fi: Mme ufan fo mîmaha Jehovah, dian̄ade kpọn̄ mmọ. Edi ekpenyene mme ufan emi ẹmade Jehovah, sat yịre ye mmọ sia mmọ ẹdifọn ye afo!​—N̄ke 13:20. w23.09 9 ¶6-7

Alpha edi akpa abisi ke otu mme abisi Greek, omega edi akpatre. Jehovah ndikot idemesie “Alpha ye Omega” owụt ke enye ama ọtọn̄ọ n̄kpọ, ana enye anam n̄kpọ oro esịm utịt. Ke Jehovah ama okobot Adam ye Eve, enye ama ọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ẹtọt ẹnyụn̄ ẹwak ẹnyụn̄ ẹyọhọ ke isọn̄ ẹnyụn̄ ẹkan enye.” (Gen. 1:28) Ini Jehovah etịn̄de ikọ oro, eketie nte enye ọdọhọ “Alpha.” Jehovah ama enen̄ede anam ẹkụt ke ini ke edi emi nditọ Adam ye Eve emi ẹfọnde ẹma ẹnyụn̄ ẹkopde item ẹdiyọhọde isọn̄ emi ẹnyụn̄ ẹnam enye akabade Paradise. Se Jehovah eketịn̄de oro ama etịbe, editie nte enye ọdọhọ “Omega.” Ke Jehovah ama okobot “enyọn̄ ye isọn̄ ye kpukpru se idude mmọ ke esịt,” enye ama anam n̄kpọ ndisọn̄ọ ke se imọ iduakde iditreke ndisu. Enye ama ọsọn̄ọ ke imọ iditreke ndinam se imọ ikaduakde inọ mme owo ye isọn̄ emi. Ke utịt ọyọhọ usen itiaba oro, kpukpru se enye akaduakde ẹyetịbe.​—Gen. 2:1-3. w23.11 5 ¶13-14

To Babylon sịm Israel akada n̄kpọ nte ọfiọn̄ inan̄, ikonyụn̄ idịghe werede-werede-werede isan̄. Edi Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ke imọ iyemen n̄kpọ ekededi emi edikpande ikọt imọ ndifiak nnyọn̄ Israel ifep. Mme Jew emi ẹkeyomde ndifiak nnyọn̄ Israel ẹma ẹdiọn̄ọ ke ufọn emi mmimọ ididiade do ayakan se ededi emi mmimọ ididahade ikpọn̄ ke Babylon. Akakan ufọn ekedi ke n̄kpọ utuakibuot. Temple Jehovah ukpọk kiet ntem ikodụhe ke Babylon. Itieuwa ikodụhe se ẹkpekewade mme n̄kpọ emi Ibet Moses ọkọdọhọde ẹwa, ndutịm ikonyụn̄ idụhe mme oku ndinam mme uwa oro. Mme okpono nsunsu abasi oro ikadaha Jehovah m̀mê ibet esie ke n̄kpọ ndomokiet, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹwak etieti ẹkan ikọt Jehovah. Ntre ọkọdọdọn̄ mme Jew emi ẹkebakde Jehovah ndifiak nnyọn̄ obio emana mmọ man ẹketuak ibuot ẹnọ enye do nte akpanade ẹtuak. Mme Jew emi ẹkeduakde ndinyọn̄ ẹkedi ke tọsịn ke tọsịn. w23.05 14-15 ¶3-4

Imoyom edisana spirit Abasi an̄wam nnyịn man ikeme ndika iso ndu uwem “nte nditọ un̄wana.” Ntak-a? Sia enen̄ede ọsọn̄ ndika iso ndu uwem nte ata owo Abasi ke ererimbot emi ama okobụrọde ama mi. (1 Thess. 4:3-5, 7, 8) Edisana spirit ekeme ndin̄wam nnyịn isọn ekikere ererimbot emi. Enye oro esịne ndisọn nte mmọ ẹdade n̄kpọ ye se mmọ ẹkpepde emi mîkemke ye ekikere Abasi. Edisana spirit ekeme n̄ko ndin̄wam nnyịn inyene “kpukpru orụk eti ido ye edinen ido.” (Eph. 5:9) Usụn̄ kiet emi ikemede ndinyene edisana spirit edi ndibọn̄ akam mben̄e. Jesus ọkọdọhọ ke “mbon oro ẹben̄ede [Jehovah] edisana spirit” ke enye esinọ. (Luke 11:13) Ima idiana ye nditọete nnyịn itoro Jehovah ke mbono esop, enye esinọ nnyịn spirit esie n̄ko. (Eph. 5:19, 20) Nti n̄kpọ emi edisana spirit Abasi edin̄wamde nnyịn inam ayan̄wam nnyịn idu uwem emi enemde Abasi esịt. w24.03 23-24 ¶13-15

Ndi omoyom nditetịm nnyene ime? Edi ntre, bọn̄ akam dọhọ Abasi an̄wam fi enyene. Ime esịne ke otu mme edu emi spirit Abasi esin̄wamde owo enyene. (Gal. 5:22, 23) Ntre imekeme ndibọn̄ akam mben̄e Jehovah edisana spirit esie, inyụn̄ idọhọ enye an̄wam nnyịn inyene mme edu emi spirit oro esin̄wamde owo enyene. N̄kpọ ekpetịbe emi ekemede ndinam ikûnyene ime, imekeme ‘ndika iso mben̄e’ Jehovah edisana spirit esie man an̄wam nnyịn inyene ime. (Luke 11: 13) Imekeme ndiben̄e Jehovah n̄ko ite anam ida mfịna oro nte enye adade. Ekem ima ibọn̄ akam ima, nnyịn idomo nte ikekeme ndinyene ime kpukpru usen. Nte isịnde idem ibọn̄ akam inyụn̄ inen̄erede idomo ndinyene ime, ntre ke iditetịm inyene ime. Edu oro eyemehe nnyịn, iyonyụn̄ ikabade idi mbon emi ẹsinyenede ime. Edieke itiede ikere mbụk mme owo ke Bible emi ẹkenyenede ime, oro ayan̄wam nnyịn n̄ko. Mbụk mme owo ke Bible emi ẹkenyenede ime ebiet ntan. Ima itie ikere mbụk mmọ, iyekpep nsio nsio usụn̄ emi ikemede ndiwụt ke imenyene ime. w23.08 22-23 ¶10-11

Jesus ama owụt apostle Peter ke Jehovah ekeme ndinọ enye se adade ese aban̄a idem. Ke Jesus ama ekeset, enye ama anam utịben̄kpọ yak Peter ye mme apostle eken ẹfiak ẹmụm ata ediwak iyak. (John 21:4-6) Imenịm ke utịben̄kpọ oro ama anam Peter enen̄ede okụt ke isọn̄ke Jehovah ndinọ imọ se idade idu uwem. Anaedi ini n̄kpọ oro eketịbede, Peter ama eti se Jesus ọkọdọhọde ke Jehovah eyese aban̄a mbon emi ẹkade iso “ndibem iso nyom obio ubọn̄.” (Matt. 6:33) Ke ntak oro, Peter ama edida ukwọrọikọ nte iso utom, idịghe aba utom ukọiyak. Usen Pentecost 33 eyo mme apostle, enye ama ọkwọrọ ikọ uko uko. Oro ama onyụn̄ anam ediwak tọsịn owo ẹnyịme eti mbụk. (Utom 2:14, 37-41) Ke oro ebede, enye ama an̄wam mbon Samaria ye mme Gentile ẹdiọn̄ọ Christ ẹnyụn̄ ẹtiene enye. (Utom 8:14-17; 10:44-48) Jehovah ama ada Peter anam ikpọ n̄kpọ an̄wam kpukpru orụk owo ẹdụk esop. w23.09 20 ¶1; 23 ¶11

Ke n̄kpọ nte isua iba ama ekebe tọn̄ọ mbon Babylon ẹkesobo Jerusalem, Edidem Nebuchadnezzar emi akakarade Babylon ama adaba ndap aban̄a ata akamba mbiet kiet. Ndap oro ama afịna enye etieti. Enye ama ọdọhọ ke iyowot kpukpru mbon ọniọn̄ imọ, ye Daniel nde, mmọ mîtịn̄ke se imọ ikadabade inọ imọ ye se ndap oro ọwọrọde. (Dan. 2:3-5) Akana Daniel ọsọsọp anam n̄kpọ mîdịghe ntre n̄kpan̄a oyokpon. Ntre enye ama “odụk ekeben̄e edidem ete ọnọ imọ ini eke ekemde ndisiak se ndap oro ọwọrọde nnọ edidem.” (Dan. 2:16) Daniel mîkpekenyeneke uko inyụn̄ ibuọt idem ye Abasi, enye ikpekekemeke ndinam utọ n̄kpọ oro. Ntak idọhọde ntre? Idụhe n̄kpọ ndomokiet ke Bible emi owụtde ke Daniel ama esikabade ndap mbemiso ini oro. Enye ama ọdọhọ mme ufan esie “ẹben̄e Abasi enyọn̄ atua mmimọ mbọm kaban̄a ndịben̄kpọ emi.” (Dan. 2:18) Jehovah ama ọbọrọ akam mmọ onyụn̄ an̄wam Daniel akabade ndap Nebuchadnezzar. Nte Enye akasan̄ade anyan̄a Daniel ye mme ufan esie ekedi oro. w23.08 3 ¶4

Kere mme ufọn emi ididiade ima inyene ime. Ima inyene ime, imesinen̄ede ikop inemesịt inyụn̄ inen̄ede inyene emem. Ke ntak oro, ididịghe kwa ini kwa ini esịt etịmede nnyịn, idem oyonyụn̄ ọsọn̄ nnyịn. Ima inyene ime ye mbon en̄wen, iyodu ke emem ye mmọ. Nditọete ke esop nnyịn ẹyenen̄ede ẹdiana kiet. Nnyịn mîsọpke iyat esịt ke ini owo anamde se iyatde nnyịn, mfịna oro idikponke ikan se ima ikododu ke isọn̄. (Ps. 37:8; N̄ke 14:29) Edi se ifọnde ikan edi ke iyekpebe Ete nnyịn emi odude ke heaven iyonyụn̄ itetịm ikpere enye. Ime edi ata ediye edu emi anamde ufọn ọnọ kpukpru nnyịn! Kpa ye edide idimemke utom nnyịn ndinyene ime kpukpru ini, edieke Jehovah an̄wamde nnyịn, iyaka iso inyene edu emi. Nte isụk inyenede ime ibet obufa ererimbot, imenịm ke “enyịn Jehovah ke ese mbon oro ẹbakde enye, kpa mbon oro ẹbetde ima-mfọnido esie.” (Ps. 33:18) Yak kpukpru nnyịn ibiere nditetịm nnyene ime. w23.08 22 ¶7; 25 ¶16-17

James ọkọdọhọ ke owo ekeme ndidọhọ ke imọ imenyene mbuọtidem, edi ndi edinam esie owụt ke enye enyene? (Jas. 2:1-5, 9) James ama etịn̄ n̄ko aban̄a owo emi okụtde ‘eyenete eren m̀mê n̄wan emi ananade edisịnen̄kpọ m̀mê udia’ edi in̄wamke. Utọ owo oro ọkpọdọhọ ke imenyene mbuọtidem edi inọhọ eyenete esie edisịnen̄kpọ m̀mê udia, mbuọtidem emi enye ọdọhọde ke imenyene edi ikpîkpu ye ukpọk. (Jas. 2:14-16) James akada Rahab ọnọ uwụtn̄kpọ owo emi akanamde n̄kpọ owụt ke imenyene mbuọtidem. (Jas. 2:25, 26) Rahab ama okop etop Jehovah onyụn̄ ọdiọn̄ọ ke Jehovah ke an̄wam nditọ Israel. (Josh. 2:9-11) Enye ama anam n̄kpọ emi okowụtde ke enye ọbuọt idem ye Jehovah. Enye ama edịp nditọ Israel iba emi ẹkesiode ẹdọn̄ ẹdiyep obio mmọ. Ekpedi ẹma ẹmụm nditọ Israel oro, anaedi ẹkpekewot mmọ. Se n̄wan emi mîkedịghe eyen Israel mîkonyụn̄ ifọnke ima akanamde oro ama anam ẹbat enye ke edinen ukem nte ẹkebatde Abraham. Se enye akanamde owụt ke ọfọn yak edi owo ama enyene mbuọtidem, enye ananam n̄kpọ owụt. w23.12 5 ¶12-13

Idịghe mme akpan n̄kpọ emi Bible ekpepde ẹdi n̄kukụre se nnyịn mme Christian iyomde ndidiọn̄ọ. Ọdọn̄ nnyịn n̄ko ndidiọn̄ọ “mme ntotụn̄ọ n̄kpọ Abasi” emi edisana spirit ekemede ndinam ẹtetịm ẹn̄wan̄a nnyịn. (1 Cor. 2:9, 10) Da ini kpep Ikọ Abasi man ekeme nditetịm n̄kpere Jehovah. Se ndusụk se ekemede ndinam mi. Emekeme ndidụn̄ọde mban̄a nte Jehovah okowụtde ke imama ikọt imọ ke eset ye nte oro owụtde ke enye ama fi. Emekeme ndidụn̄ọde n̄ko mban̄a nte Jehovah okoyomde nditọ Israel ẹtuak ibuot ẹnọ enye, onyụn̄ emen oro odomo ye nte enye oyomde ituak ibuot inọ enye. Mîdịghe, emekeme ndida ini n̄kpep mban̄a mme prọfesi emi Jesus okosude ini enye odude mi ke isọn̄ ọkwọrọ ikọ. Edieke adade Watch Tower Publications Index m̀mê N̄wed Ndụn̄ọde Mme Ntiense Jehovah odụn̄ọde mme n̄kpọ oro, eyenem fi etieti. Afo ndida ini n̄kpep Ikọ Abasi ekeme ndinam etetịm ọbuọt idem ye Abasi, onyụn̄ an̄wam fi “okụt ifiọk Abasi.”​—N̄ke 2:4, 5. w23.10 18-19 ¶3-5

Ikọ emi apostle Peter eketịn̄de, emi ẹkabarede “ufiop ufiop” ọwọrọ “ndidụri n̄kpọ yak enen̄ede atara.” Utịt utịt ufan̄ikọ 8 oro etịn̄ se nnyịn idinamde ima inyene utọ ima oro. Enye ọdọhọ ke iyofụk ndudue nditọete nnyịn. Da se itịn̄de oro ntem: Yak idọhọ ke enyene okpokoro emi n̄kpọ ama akakwat mîdịghe n̄kpọ asat adiana enye iyehe aba. Ẹkeme ndimen ọfọn̄ ntat mfụk okpokoro oro enye ofụk kpukpru n̄kpọ emi mîyakke okpokoro oro eye aba. Ukem ntre, ikpenen̄ede ima nditọete nnyịn, imekeme ndifụk m̀mê ndifen “ekese idiọkn̄kpọ” emi mmọ ẹnamde, idịghe idiọkn̄kpọ kiet m̀mê iba. Ana inen̄ede ima nditọete nnyịn tutu edi se ikemede ndifen ndudue mmọ idem ke ini enen̄erede ọsọn̄. (Col. 3:13) Ima ifen mbon en̄wen, iwụt ke imenen̄ede ima mmọ, ke inyụn̄ iyom ndinem Jehovah esịt. w23.11 10-11 ¶13-15

Ini Edidem Josiah edide isua 26 ke enye ọkọtọn̄ọ ndinam ẹfiak ẹdiọn̄ temple Jehovah. Ini ẹsụk ẹnamde utom oro, ẹma ẹkụt “n̄wed ibet Jehovah emi ẹkenọde ẹbe ke ubọk Moses.” Ke ẹma ẹkekot n̄wed oro yak edidem okop se ẹdọhọde do, enye ama ọsọsọp anam n̄kpọ man ẹkeme ndinam se n̄wed oro etịn̄de. (2 Chron. 34:14, 19-21) Ndi akpama ndisikot Bible kpukpru usen? Ekpedi ọmọtọtọn̄ọ ndikot enye ntre, ndi enem fi? Ndi emesiwet mme ufan̄ikọ emi ẹkemede ndinen̄ede n̄n̄wam fi? Ini Josiah edide n̄kpọ nte isua 39, enye ama anam ndudue kiet emi akadade enye ibuot. Utu ke enye ndikọdọhọ Jehovah eteme enye se enye akpanamde, enye akanam se ikodụkde enye ibuot. (2 Chron. 35:20-25) Se se oro ekpepde nnyịn mi. Inamke n̄kpọ m̀mê idi isua ifan̄, m̀mê ebịghi didie ikọtọn̄ọ ndikpep Bible, ana ika iso iyom Jehovah. Oro esịne nnyịn ndibọn̄ akam kpukpru ini ndọhọ enye ada nnyịn usụn̄, ikpep Ikọ esie kpukpru ini, nditọete emi ẹsọn̄de idem ke esop ẹma ẹnọ nnyịn item nnyịn ida. Ima inam ntre, edisọsọn̄ nnyịn ndinam akamba ndudue, uwem oyonyụn̄ enen̄ede enem nnyịn.​—Jas. 1:25. w23.09 12 ¶15-16

Bible etịn̄ n̄kpọ aban̄a ediwak nti iban emi ẹkewọrọde eti etop, ẹkemade Jehovah, ẹnyụn̄ ẹdide mme asan̄autom esie. Mmọ ẹma “ẹfara ke idem” ẹnyụn̄ “ẹnam akpanikọ ke kpukpru n̄kpọ.” (1 Tim. 3:11) Ebiet en̄wen emi mme sista nnyịn ẹkemede ndikụt nti iban emi mmọ ẹkpekpebede edi ke mme esop mmọ. N̄kaiferi nnyịn, ẹkama enyịn ẹse sista ifan̄ emi ẹnen̄erede ẹsọn̄ idem ke esop mbufo, emi ẹnyenede nti edu emi mbufo ẹkemede ndikpebe. Ẹtịn̄ enyịn ẹse nti edu mmọ, ekem ẹkere se ẹkemede ndinam man ẹnyene utọ nti edu oro. Eyenete emi oyomde ndinen̄ede nsọn̄ idem ke esop ana osụhọde idem. Edieke n̄wan osụhọrede idem, enye eyenen̄ede ekpere Jehovah ye mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wan emi amade Jehovah oyosụhọde idem emek nditiene se idude ke 1 Corinth 11:3, emi Jehovah etịn̄de owo emi ekpedide ibuot ke esop ye ke ubon. w23.12 19 ¶3-5

Jehovah oyom ebe ama n̄wan esie, ese aban̄a enye, edi ata ufan esie, onyụn̄ an̄wam enye etetịm ekpere imọ. Ndikere n̄kpọ ọfọn, ndikpono iban, ye ndidi se ẹkemede ndiberi edem ẹyen̄wam mbufo ẹdi nti ebe. Ẹma ẹdọ n̄wan ẹma, nditọ ẹkeme ndidi. Nso ke ẹkeme ndikpep nto Jehovah mban̄a ndidi eti ete? (Eph. 6:4) Jehovah ama ọdọhọ Jesus Eyen esie ke eferife ke imama enye, ke imonyụn̄ inyịme enye. (Matt. 3:17) Ẹkpenyene nditọ, ẹkụt ẹte ke ẹmenam mmọ ẹkụt kpukpru ini ke ẹmema mmọ. Ẹsitoro mmọ ke nti n̄kpọ emi mmọ ẹnamde. Mme ete emi ẹkpebede Jehovah ẹn̄wam nditọ mmọ ẹnen̄ede ẹsọn̄ idem ke esop, m̀mê ẹdi irenowo m̀mê ẹdi iban. Se idin̄wamde mbufo ẹtịm idem ndidi nti ete edi ndise mban̄a mbonubon mbufo ye nditọete ke esop, ndidọhọ mmọ ke ẹmema mmọ, ke mbufo inyụn̄ idaha mmọ ibre mbre.​—John 15:9. w23.12 29 ¶17-18

Kpa ye emi idide nti ikọt Abasi, mme mfịna ye udọn̄ọ emi ẹsịmde mme owo ke ofụri ererimbot ẹsisịm nnyịn n̄ko. Imekeme ndiyọ ukọbọ emi mme asua ikọt Abasi ẹkọbọde nnyịn. Kpa ye emi Jehovah mîsikpanke mme utọ mfịna emi ndiwaha edem nnyịn, enye ọn̄wọn̄ọ ndin̄wam nnyịn. (Isa. 41:10) Un̄wam esie ayanam ika iso ikop idatesịt, ibiere nnennen se ikpanamde, inyụn̄ isọn̄ọ ida ye enye ọkpọkọm mfịna emi esịmde nnyịn ọsọn̄ nte nso. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndinọ nnyịn se Bible okotde “emem Abasi.” (Phil. 4:6, 7) Emem oro aban̄a nte esịt osụhọrede nnyịn onyụn̄ anade nnyịn sụn̄ ke ntak emi idide ufan esie. Emem emi ‘akan kpukpru ekikere’ onyụn̄ enem akan nte ikemede ndikere. Ndi akanam ọmọbọn̄ akam enen̄ede eseme idem ọnọ Jehovah, okokụre esịt ana fi sụn̄, enye ebiet ẹduọk fi mbịtmbịt mmọn̄? “Emem Abasi” anam oro. w24.01 20 ¶2; 21 ¶4

Esidọn̄ mbon emi ẹmade Jehovah nditoro enyịn̄ esie ke ofụri esịt. Edidem David ama ọdiọn̄ọ ke ima itoro enyịn̄ Jehovah, ke Jehovah ke itoro oro. Ima ikop enyịn̄ Jehovah, imesikere utọ Abasi emi enye edide, kpukpru nti edu esie, ye mme utịbe utịbe n̄kpọ emi enye esinamde. David okoyom ndikpono enyịn̄ Ete esie nte ata edisana enyịn̄ nnyụn̄ ntoro enyịn̄ oro. Oro akanam enye ọdọhọ yak ‘kpukpru se idude imọ ke idem’ ẹtoro Jehovah. Oro ọkọwọrọ ke enye okoyom nditoro Jehovah ke ofụri esịt. Ukem ntre, nditọ Levi ẹma ẹsida iso ke nditoro Jehovah. Mmọ ẹma ẹsụhọde idem ẹnyịme ke idụhe nte mmimọ ikpotorode enyịn̄ Jehovah yak enen̄ede odot nte ẹkpetorode utọ edisana enyịn̄ oro. (Neh. 9:5) Imenịm ke utọ itoro ofụri esịt emi mme owo ntre ẹkesụhọrede idem ẹtoro enyịn̄ Jehovah ama enem Jehovah esịt. w24.02 9 ¶6

Jehovah ididọhọke ke sia mûkemeke ndinam se ikponde ikan fi oro, ke amabian̄a imọ. (2 Cor. 8:12) Kpep n̄kpọ to n̄kpọ emi anamde ọsọn̄ fi ndinam se ekebierede. Kûfre mme n̄kpọ emi ama akananam. Bible ọdọhọ ke “Abasi ikwan̄ake eke ekpesịnde enye efre utom mbufo.” (Heb. 6:10) Ntre inaha afo ke idemfo efre. Fiak tie kere se ama akananam, m̀mê edi nte akasan̄ade edi ufan Jehovah, nte esitịn̄de aban̄a enye ọnọ mbon en̄wen, m̀mê nte akanade baptism. Kpa nte akasan̄ade anam se ekebierede ke ini edem, eyekeme n̄ko ndinam eke idahaemi. Jehovah ayan̄wam fi ekeme ndinam se ekebierede. Nte osụk akade iso anam n̄kpọ man ekeme ndinam se ekebierede, domo ndikụt nte Jehovah an̄wamde fi. Oro ayanam esịt enem fi nte osụk odomode ndinam se ekebierede. (2 Cor. 4:7) Mûyakke idem emem fi, edidiọn̄ emi edinyenede ayakan se enyenede idahaemi.​—Gal. 6:9. w23.05 31 ¶16-18

Jehovah esiyom nsio nsio usụn̄ ndiwụt ikọt esie ke imama mmọ inyụn̄ inem esịt ye mmọ. Ikaba ke Bible etịn̄ nte Jehovah ọdọhọde Jesus ke enye edi edima Eyen imọ, ke imenyịme enye, oro edi ke imenem esịt ye enye. (Matt. 3:17; 17:5) Ndi akpama ndikop Jehovah ọdọhọde fi ke imenem esịt ye afo? Jehovah isitiehe ke heaven itịn̄ ikọ ye nnyịn yak ikop ke utọn̄, esida Bible etịn̄. Ima ikot se Jesus etịn̄de ke Matthew, Mark, Luke, ye John, iyokop se Jehovah etịn̄de ndiwụt ke imenem esịt ye nnyịn. Jesus ekedi eyen mbiet ete; enye ama ekpebe kpukpru nti edu Ete esie. Ima ikot se Jesus eketịn̄de ndiwụt ke enye ama enem esịt ye mme mbet esie emi ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye kpa ye emi mmọ mîkọfọnke ima, yak ida nte ke Jehovah etịn̄ ikọ oro ye nnyịn. (John 15:9, 15) Mfịna ẹkpesịm nnyịn, oro iwọrọke ke Jehovah inemke esịt ye nnyịn aba. Utu ke oro, ẹnam inyene ifet ndiwụt adan̄a nte inen̄erede ima enye inyụn̄ ibuọtde idem ye enye.​—Jas. 1:12. w24.03 28 ¶10-11