November

Ekpedi emenyene nditọ, n̄wam n̄kpri nditọ fo ẹtịm ibọrọ emi ekemde ye isua emana mmọ. Ndusụk ini, ẹsineme utọ n̄kpọ nte mfịna ndọ m̀mê oburobụt uwem. Idịghe n̄kpri n̄kpọ ẹdi oro. Edi oyosụk enyene ikpehe kiet m̀mê iba emi eyenọwọn̄ ekemede ndibọrọ mbụme. N̄kpọ efen edi afo ndin̄wam nditọ fo ẹdiọn̄ọ ke idịghe kpukpru ini emi mmọ ẹmenerede ubọk ke ẹdikot mmọ, ye se inamde edi ntre. Ama an̄wan̄a mmọ, mmọ iditọhọke ẹkpekot mbon en̄wen owo ikotke mmọ. (1 Tim. 6:18) Kpukpru nnyịn imekeme nditịm ibọrọ emi edinamde ẹnọ Jehovah ubọn̄ onyụn̄ ọsọn̄ọ nditọete nnyịn idem. (N̄ke 25:11) Ke ini ke ini, imekeme nditịn̄ ekpri n̄kpọ mban̄a idem nnyịn ke ini ibọrọde mbụme, edi ifọnke isibụk iban̄a idem nnyịn ikakaha. (N̄ke 27:2; 2 Cor. 10:18) Inen̄ede iyom ibọrọ nnyịn aban̄a Jehovah, Ikọ esie, ye se ikọt esie ẹnamde.​—Edi. 4:11. w23.04 24-25 ¶17-18

Akpan n̄kpọ emi an̄wamde nnyịn itaba idap inyụn̄ inyene ikike edi ima. (Matt. 22:37-39) Ima emi imade Abasi anam ikûkpa mba ndikwọrọ ikọ kpa ye mfịna ekededi emi ekemede ndisịm nnyịn ke ntak oro. (2 Tim. 1:7, 8) Sia mîdịghe nditọete nnyịn kpọt ke ima, nnyịn isikpaha mba ndikwọrọ ikọ. Ndusụk ini imesikot mme owo ke fon ikwọrọ, mîdịghe iwet leta ida ikwọrọ. Idotenyịn nnyịn edi ke usen kiet usen kiet ke mbọhọidụn̄ nnyịn ẹyekabade esịt ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndinam nnennen n̄kpọ. (Ezek. 18:27, 28) Idịghe mbọhọidụn̄ nnyịn kpọt ke isima, imama nditọete nnyịn n̄ko. Nnyịn ‘ndidọn̄ kiet eken esịt nnyụn̄ mbọp kiet eken ọkọri’ owụt ke imama idem nnyịn. (1 Thess. 5:11) Mbonekọn̄ ẹsisọn̄ọ ekemmọ mbonekọn̄ idem ke ekọn̄, nnyịn n̄ko imesisọn̄ọ nditọete nnyịn idem. Tutu amama nnyịn idikohokoi inam se ibiakde nditọete nnyịn, mmọ ẹkpenam nnyịn idiọkn̄kpọ, nnyịn idikohokoi inam mmọ usiene. (1 Thess. 5:13, 15) Ima ikpono mbon emi ẹdade usụn̄ ke esop, oro oyowụt ke imama mmọ.​—1 Thess. 5:12. w23.06 9 ¶6; 11 ¶10-11

N̄kpọ kiet emi idinamde man itetịm ibuọt idem ye Abasi edi nnyịn nditie n̄kere n̄kpa emi Jesus ekedikpade afak nnyịn. N̄kpa Jesus anam inen̄ede ikụt ke kpukpru se Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ẹyesu. Ima itịm ikere ntak emi Abasi akayakde Jesus edikpa ye se ikatakde Abasi, oro esinam itetịm inịm se Abasi ọn̄wọn̄ọde ete ke iyodu uwem ke nsinsi ke ererimbot emi ọfọnde akan emi. Ntak idọhọde ntre? Nso ye nso ikesịne ke se Abasi akanamde oro ọnọ nnyịn? Jehovah ama anam edima Akpan esie emi ekperede enye idem akan, oto heaven edimana ke isọn̄ emi nte mfọnmma owo. Ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama ọyọ kpukpru orụk ukụt ekem ọbọ ufen onyụn̄ akpa ubiak ubiak n̄kpa. Idịghe ekpri n̄kpọ ke Jehovah akanam oro ọnọ nnyịn! Ekpedi edima Abasi nnyịn okoyom idu uwem emi ọfọnde akan emi, edi enye edi ke ekpri ini, enye ikpakayakke Eyen esie edibọ utọ ufen oro onyụn̄ akpa. (John 3:16; 1 Pet. 1:18, 19) Sia Jehovah ama akanam utọ akamba n̄kpọ oro ọnọ nnyịn, enye oyokụt ete ke imanam nnyịn ikeme ndidu uwem ke nsinsi ke obufa ererimbot emi edide. w23.04 27 ¶8-9

Ndi ọdọn̄ Jehovah ndinam mme akpan̄kpa ẹset? Idịghe se ẹbobụp, ọdọn̄ enye. Enye ama anam ediwak mbon emi enye ọkọnọde spirit esie ẹwet Bible ẹwet ke imọ iyanam mme akpan̄kpa ẹset. (Isa. 26:19; Edi. 20:11-13) Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ n̄kpọ, enye isitreke ndinam. (Josh. 23:14) Idịghe se ẹtetịn̄, ọdọn̄ Jehovah ndinam mme akpan̄kpa ẹset. Kere se Job eketịn̄de. Enye ama enịm ke edieke imọ ikpade, ke ọyọdọn̄ Jehovah ndifiak n̄kụt imọ idude uwem. (Job 14:14, 15) Ọdọn̄ Jehovah n̄ko ndikụt kpukpru nti ikọt esie emi ẹma ẹkekpa. Ọdọn̄ enye ndinam mmọ ẹfiak ẹdidu uwem, idem ọsọn̄ mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt. Enyene ediwak biliọn mme owo emi mîkenyeneke ifet ndikpep n̄kpọ mban̄a Jehovah mbemiso mmọ ẹkpade. Mbon enye oro? Edima Abasi nnyịn oyom ndinam mmọ ẹset n̄ko. (Utom 24:15) Enye oyom mmọ ẹnyene ifet ẹnam se idin̄wamde mmọ ẹdi ufan esie, ẹnyụn̄ ẹdu uwem ke nsinsi ke isọn̄ emi.​—John 3:16. w23.04 9 ¶5-6

Nso ke akpanam man enen̄ede enịm se Abasi ọn̄wọn̄ọde ndinam ke ini iso? Edieke edide odori enyịn ndidu uwem ke nsinsi ke isọn̄, kot mme n̄kpọ emi Bible etịn̄de aban̄a Paradise nyụn̄ ntie kere. (Isa. 25:8; 32:16-18) Kere nte uwem editiede ke obufa ererimbot. Da nte ke omokụt idemfo do. Ikpesiwak nditie n̄kere nte uwem editiede ke obufa ererimbot, mme mfịna emi inyenede idahaemi ẹdidi n̄kpọ ‘ibio ini ẹnyụn̄ ẹfere.’ (2 Cor. 4:17) Idotenyịn emi Jehovah ọnọde fi do ke enye edida isọn̄ọ fi idem. Mme n̄kpọ emi Jehovah ọnọde fi ada ọsọn̄ọ idem ẹdodu ke isọn̄. Ntre, ama enyene utom emi ọsọn̄de fi ndinam, enyene mfịna emi osụk ọyọde, mîdịghe oyom ndika iso n̄kop idatesịt, bọn̄ akam nọ Jehovah ke ofụri esịt nyụn̄ kpep Ikọ Abasi man okụt se enye oyomde anam. Yak nditọete ẹsọn̄ọ fi idem. Sịn ofụri ekikere fo ke nti n̄kpọ emi Jehovah ọn̄wọn̄ọde ndinam ke ini iso. Ke ini ke ini, tie kere mme n̄kpọ oro. Ama anam ntre, ‘ẹyeda kpukpru odudu ẹsọn̄ọ fi idem ke udomo oro ekemde ye ubọn̄ ubọn̄ ukeme Abasi man enen̄ede ọyọ onyụn̄ enyene anyanime ye idatesịt.’​—Col. 1:11. w23.10 17 ¶19-20

Mme n̄kpọ emi ikpọbọn̄de akam ikọm Jehovah awawak. Imekeme ndikọm enye ke eti n̄kpọ ekededi emi inyenede. Idem n̄kpọ, n̄kọ kpukpru nti enọ ẹto enye. (Jas. 1:17) Imekeme ndikọm Jehovah nte isọn̄ nnyịn emi eyede, inyụn̄ ikọm enye ke ndyọ ndyọ n̄kpọ emi enye okobotde. Imekeme n̄ko ndikọm enye ke uwem nnyịn, ke mbonubon ye mme ufan emi enye ọnọde nnyịn, ye se enye anamde idori enyịn ndinyene. Ọfọn isikọm Jehovah ke nte enye ayakde idi ufan esie. Ekeme ndiyom isitie ikere mme ntak emi nnyịn ke idem nnyịn ikpọkọmde Jehovah. Ediwak owo ke ererimbot emi ẹdi ọkpọkọm ẹnam nso ẹnọ mmọ, mmọ ikọmke. Se mmọ ẹyomde ebehe mmọ, idịghe ndikọm Abasi nnyụn̄ nnem esịt ke se mmọ ẹnyenede. Ikpetiene mmọ inyene utọ ido oro, akam nnyịn ekeme ndidi eben̄e eben̄e kpọt. Man utọ n̄kpọ oro iditịbe inọ nnyịn, ọfọn ikpep ndisikọm Jehovah nnyụn̄ n̄wụt ke imama kpukpru se enye anamde ọnọ nnyịn.​—Luke 6:45. w23.05 4 ¶8-9

Jehovah edi Ete nnyịn, enye onyụn̄ ama nnyịn. Isinemke enye ndikụt nte ibọde ufen. (Isa. 63:9) Kpa ye oro, enye esiyak ndusụk mfịna ẹsịm nnyịn. Ndusụk mmọ ẹsitie nte akpammọn̄ m̀mê ikan̄. (Isa. 43:2) Edi Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke iyan̄wam nnyịn ‘isan̄a ibe’ mme mfịna oro. Jehovah idiyakke mfịna emi inyenede adian̄ade nnyịn ọkpọn̄ enye. N̄kpọ efen edi ke enye esinọ nnyịn okopodudu edisana spirit esie man ikeme ndiyọ. (Luke 11:13; Phil. 4:13) Ke ntak oro, imekeme ndinen̄ede nnịm ke enye iditreke ndinọ nnyịn se ededi emi edin̄wamde nnyịn iyọ mfịna nnyịn, inyụn̄ ika iso isọn̄ọ ida ye enye. Jehovah oyom ibuọt idem ye enye. (Heb. 11:6) Ndusụk ini, ekeme nditie nnyịn nte ke mme mfịna nnyịn ẹkan nnyịn ubọk. Imakam ikeme nditọn̄ọ ndikere m̀mê Jehovah ayan̄wam nnyịn. Edi Bible anam ikụt ke Abasi ekeme ndinọ nnyịn odudu ‘idọk ibibene.’ (Ps. 18:29) Ntre utu ke nditie n̄kere m̀mê Abasi ayan̄wam nnyịn m̀mê idin̄wamke, ẹyak ibọn̄ akam ke ofụri esịt inyụn̄ inịm ke Jehovah ọyọbọrọ akam nnyịn.​—Jas. 1:6, 7. w23.11 22 ¶8-9

Nso utọ ikọ inem! Ata ima ke ẹtịn̄ ẹban̄a oro. Isọn̄esịt emi ikọ oro ọnọde mme ọdọ ndọ edi ke mmọ ẹkeme ndima idemmọ tutu n̄kpọ ndomokiet ikemeke ndidian̄ade mmọ. Ebe ye n̄wan ẹkeme ndima idemmọ tutu n̄kpọ ndomokiet ikemeke ndidian̄ade mmọ ofụri eyouwem mmọ. Edi esịne mmọ ke ubọk. Se uwụtn̄kpọ mi. Ikan̄ ekeme ndisak nsinsi ekpenyene eke etiede ọdọn̄ ifia. Edi ẹkpedaha ẹkpọn̄, ifia emi odude ama asak ama, ikan̄ eyenịme. Ukem ntre, ima ebe ye n̄wan ekeme ndidi n̄kpọ nsinsi edieke mmọ ẹnamde se idin̄wamde mmọ ẹka iso ẹdiana kiet. Edi ndusụk ini, ekeme nditie ebe ye n̄wan nte ke ima mmọ ọtọn̄ọ ndibịt akpan akpan ekpedi okụk asat mmọ ke ubọk, nsio nsio udọn̄ọ ẹnyan iso, mîdịghe ekikere ubọk nditọ ke enyen̄e mmọ. Ebe ye n̄wan mîyomke “edemeikan̄ Jah” enịme ke ndọ mmọ, ana mmọ ẹnam se idin̄wamde mmọ ẹtetịm ẹkpere Jehovah. w23.05 20-21 ¶1-3

Ikpanam nso man inyene uko? Ete ye eka nnyịn ẹkeme ndidọhọ nnyịn yak inyene uko, edi mmọ ikemeke ndinọ nnyịn uko sia uko itiehe nte n̄kpọ-akpa emi ete ye eka ẹsiyakde ẹnọ nditọ. Ndinyene uko etie nte ndikpep obufa ubọkutom. Usụn̄ kiet emi ekemede ndidiọn̄ọ ubọkutom oro edi nditịn̄ enyịn nse se owo emi ekpepde fi n̄kpọ oro anamde, nnyụn̄ n̄kpebe enye. Ukem oro n̄ko, edieke itịn̄de enyịn ise nte mbon en̄wen ẹwụtde ke imenyene uko inyụn̄ ikpebe mmọ, iyetiene inyene uko. Ana inen̄ede idiọn̄ọ Ikọ Abasi nte Daniel. Ana isibọn̄ akam inọ Jehovah kpukpru ini inyụn̄ itịn̄ nte etiede nnyịn ke idem inọ enye man inen̄ede ikpere enye. Ana ibuọt idem ye Jehovah inyụn̄ inịm ke enye do ye nnyịn. Ikpanam ntre, idomo ama edi, idinam n̄kpọ uko uko. Mme owo ẹsiwak ndikpono mbon emi ẹnyenede uko. Mbon emi ẹnyenede uko ẹkeme ndin̄wam mbon emi ẹnyenede eti esịt ẹdikpono Jehovah. Ndi omokụt nti ntak emi ẹkpenamde inyene uko do? w23.08 2 ¶2; 4 ¶8-9

Ikọ Greek emi ẹkabarede nte ‘ẹdụn̄ọde ẹfiọk’ edi ikọ emi aban̄ade nte ẹkesidụn̄ọrede utọ n̄kpọ nte gold ye silver ẹse m̀mê edi ata enye. Ntre ima ikop n̄kpọ mîdịghe ikot n̄kpọ, ọfọn itịm idụn̄ọde m̀mê edi akpanikọ. Se anade inam edi oro nte akwa ukụt ekperede. Utu ke ndidi se mme owo ẹkpetetịn̄ nnyịn inịm, ana itịm ikere n̄kpọ ọfọn, imen se ikotde m̀mê se ikopde idomo ye se idude ke Bible ye se esop Abasi ẹtịn̄de. Ima inam ntre, abian̄a ye n̄kari ekededi emi mme demon ẹsiode ẹdi idimụmke nnyịn. (N̄ke 14:15; 1 Tim. 4:1) Ikọt Jehovah ẹyebọhọ akwa ukụt. Edi owo nnyịn ndomokiet idiọn̄ọke se n̄kpọn̄ edimande. (Jas. 4:14) Edide iyodu isịm akwa ukụt m̀mê iyakpa mbemiso akwa ukụt ọtọn̄ọde, ikpọsọn̄ọ ida ye Jehovah, enye ayanam inyene nsinsi uwem. Yak kpukpru nnyịn isịn ofụri ekikere nnyịn ke edidiọn̄ oro, inyụn̄ iben̄e idem kpukpru ini inọ usen Jehovah! w23.06 13 ¶15-16

Nnyịn idiọn̄ọke nte ndusụk prọfesi Bible ẹdisude. (Dan. 12:8, 9) Edi prọfesi mînen̄ekede in̄wan̄a nnyịn, oro iwọrọke ke prọfesi oro idisuho. Imenịm ke Jehovah ayayarade se anade idiọn̄ọ ọnọ nnyịn ke nnennen ini, nte enye ekesinamde ke eset. Mme idụt ẹyedọhọ ke “emem ye ifụre” odu ndien. (1 Thess. 5:3) Ekem mme andikara ererimbot emi ẹyewọn̄ọde enyịn ẹse nsunsu ido ukpono ẹnyụn̄ ẹsobo enye ẹfep. (Edi. 17:16, 17) Ke oro ebede, mmọ ẹyedi en̄wan ye ikọt Abasi. (Ezek. 38:18, 19) Ekem ekọn̄ Armageddon ọyọtọn̄ọ. (Edi. 16:14, 16) Imenịm ke ibịghike, mme n̄kpọ emi itịn̄de mi ẹmọn̄ ẹtịbe. Edi kan̄a ke emi, ẹyak ika iso iwụt Ete nnyịn emi odude ke heaven ke imama enye. Usụn̄ emi idinamde oro edi nnyịn ndika iso nsịn ekikere ke mme prọfesi Bible nnyụn̄ n̄n̄wam mbon en̄wen ẹnam ukem oro. w23.08 13 ¶19-20

Ini apostle Paul eketịn̄de n̄kpọ aban̄a mbuọtidem, idotenyịn, ye ima, enye ekemen nneme oro ekesịn ke ufọk ntem: “Andikpon n̄kan ke otu mmọ edi ima.” (1 Cor. 13:13) Nso ikanam Paul ọdọhọ ntre? Ini kpukpru se Abasi ọn̄wọn̄ọde aban̄a obufa ererimbot ẹditịbede ke ini iso, ufọn mbuọtidem ye idotenyịn ididụhe aba. Edi idisụk ikaka iso ima Jehovah ye mme owo, iyonyụn̄ ima mmọ ke nsinsi nsinsi. Ima n̄ko anam ẹdiọn̄ọ nnyịn nte ata mme Christian. Jesus ọkọdọhọ mme apostle esie ete: “Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.” (John 13:35) N̄kpọ efen edi ke nnyịn ndima idem nnyịn anam idiana kiet. Paul ọkọdọhọ ke ima edi “mfọnmma mbọbọ edidianakiet.” (Col. 3:14) Apostle John ekewet ọnọ nditọete esie ete: “Owo emi amade Abasi ekpenyene n̄ko ndima eyenete esie.” (1 John 4:21) Ima iwụt ke imama kiet eken, iwụt ke imama Abasi. w23.11 8 ¶1, 3

Bible emen uwem mme Christian odomo ye mbuba. Mbon emi ẹfehede ẹsịm utịt ke ẹdinọ nsinsi uwem. (2 Tim. 4:7, 8) Ana inam ofụri se ikekeme man ika iso ifehe mbuba oro, sia utịt mbuba oro ekpere idahaemi akan akpa. Apostle Paul ama etịn̄ se idin̄wamde nnyịn ikan. Enye ọkọdọhọ “ision̄o kpukpru n̄kpọ eke ẹdobide ifep . . . ifehe mbuba eke ẹnịmde nnyịn ke iso ye ime.” Ndi ikọ Paul ọkọwọrọ ke idụhe mbiomo ndomokiet emi anade Christian obiom? Ikọwọrọke ntre. Utu ke oro, ọkọwọrọ ke ana iduọn̄ọ kpukpru mbiomo emi mîkpanaha imen ibiom idem. Utọ mbiomo oro ekeme ndikpan nnyịn ndisọp itọk onyụn̄ anam mbuba uwem emi akakak nnyịn. Ana isọsọp ikụt mme n̄kpọ emi mîkpanaha ibiom, emi ẹnyụn̄ ẹkemede ndinam itek ikpat, inyụn̄ isọsọp itop mmọ iduọn̄ọ man ikeme ndifehe nsịm utịt. Edi kpa ke ukem ini oro, nnyịn iyomke ndiyak mme mbiomo emi anade ibiom nnịm. Ikpanam ntre, nnyịn ididotke aba ndifehe mbuba uwem emi.​—2 Tim. 2:5. w23.08 26 ¶1-2

Edieke inyenede eti ibuot, nnyịn ididaha se mbon en̄wen ẹbierede ke ndisịme. Ke uwụtn̄kpọ, ndusụk mme sista nnyịn ẹsima ndisịn urua ke iso, ndusụk imaha. Ndusụk nditọete ẹsin̄wọn̄ n̄kpọsọn̄ mmịn edi in̄wọn̄ke ibe ubọk, ke ini mbon eken ẹbierede ke mmimọ iditabike-tabi. Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi oyomde n̄kpọ anam enye, edi ikpoyom ndisọbọ idem, se owo kiet emekde isidịghe ukem ye se owo en̄wen emekde. Edieke ikerede ke se ibierede kpọt enen, inyụn̄ idomo ndinam nditọete ẹbiere ukem oro, imekeme ndinam mbon en̄wen ẹtuak ukot ẹduọ inyụn̄ itọ ubahade ke esop. (1 Cor. 8:9; 10:23, 24) Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah isiakke utọ ọfọn̄ emi ikpesịnede ye ebiet emi ọfọn̄ oro ekpetrede. Enye akam ọnọ nnyịn item usịnen̄kpọ. Ẹdọhọ isịne n̄kpọ nte asan̄autom Abasi, isịne n̄kpọ emi edinamde ẹnọ Abasi ubọn̄, owụtde iso o-bụt, onyụn̄ owụtde ke imenyene “eti ibuot.” (1 Tim. 2:9, 10) Ke ntak oro, idifọnke isịne ọfọn̄ emi edide ẹma ẹkụt nnyịn, n̄kpọ en̄wen idụkke owo ekikere ikan se isịnede. Mbiowo ẹkpetiene item Bible, mmọ ididaha ekikere mmọ inịm ibet usịnen̄kpọ m̀mê utọ idet emi nditọete irenowo ẹkpefatde m̀mê emi nditọete iban ẹkpenamde. w23.07 23-24 ¶13-14

Jehovah owụt nnyịn se ikpanamde man iditua n̄kpọfiọk n̄kpọn̄. Se inen̄erede ibehe mbon emi ẹyerede ikot “ndisịme an̄wan” emi oyomode uyom edi oburobụt idan̄ emi mmọ ẹdịbede ẹnam, emi osụk ‘enịn̄ede’ mmọ do. Se inemde mmọ oro ada mmọ aka “mme usụhọde ebiet Udi.” (N̄ke 9:13, 17, 18) Edi n̄kpọ itiehe ntre ye mbon emi ẹyerede ikot n̄wan emi adade aban̄a “ata ọniọn̄”! (N̄ke 9:1) Ke ikpep ndima se Jehovah amade nnyụn̄ nsua se enye asuade. (Ps. 97:10) Ima ikot mbon en̄wen ẹditiene ẹdia ufọn “ata ọniọn̄,” esịt esinem nnyịn. Nnyịn itie nte mme asan̄autom emi ẹdade ke enyọn̄ edikon̄ ebiet ke obio ẹfiori ẹte: “Yak owo ekededi emi edide ọkọi awaha edi mi.” Ufọn emi nnyịn ye mbon oro ẹyerede ikot oro idiade idịghe n̄kpọ idahaemi kpọt. Nte isụk “[isan̄ade] nnennen ke usụn̄ asian,” idisụk ikaka iso idia ufọn oro. Kpa ufọn oro edinam ‘idu uwem’ ke nsinsi nsinsi.​—N̄ke 9:3, 4, 6. w23.06 24 ¶17-18

Esitie fi didie owo itieutom m̀mê eyen ufọkn̄wed mbufo ama obụp fi se enịmde? Ndi esinyek fi idem? Esinyek ata ediwak nnyịn. Edi mbụme oro ekeme ndinam ọdiọn̄ọ se enye ekerede m̀mê se enye enịmde, onyụn̄ anam enyene ifet ọkwọrọ eti mbụk ọnọ enye. Edi ndusụk ini, owo ekeme ndibụp nnyịn mbụme ikọ ikọ mîdịghe obụp ke ntak emi enye ọdọn̄de idem edi mfan̄a. Ikpanaha utọ n̄kpọ oro akpa nnyịn idem. Nsu emi ẹsude ẹnọ ndusụk owo ẹban̄a nnyịn idịghe ekpri. (Utom 28:22) N̄kpọ en̄wen edi ke idu uwem ke “mme akpatre usen,” ndien ediwak owo idahaemi “inyịmeke ndidụk ediomi,” mmọ ẹkam “ẹtie obom obom.” (2 Tim. 3:1, 3) Emekeme ndikere ete, ‘Edieke owo afan̄ade se nnịmde emi Bible ekpepde, nso idin̄wam mi nnam n̄kpọ sụn̄sụn̄, ikọ mi onyụn̄ enenem?’ Ifụre ifụre ido edin̄wam. Owo emi etiede ifụre ifụre isisọpke iyatesịt. Ẹkpenam se iyatde enye mîdịghe n̄kpọ etịbe emi enye mîdiọn̄ọke se akpanamde, enye esimụm idem akama. w23.09 14 ¶1-2

Ndusụk ini esop Abasi ẹsinọ nnyịn mme item emi ẹn̄wamde nnyịn ikpeme idem ke utọ n̄kpọ nte ndima okụk ye mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam ibiat ibet Abasi. Ima inam utọ mme item oro Jehovah adade mmọ ọnọ nnyịn do, imesidia ufọn n̄ko. (Isa. 48:17, 18; 1 Tim. 6:9, 10) Imenịm ke Jehovah ayaka iso ada mme owo ke isọn̄ emi eteme nnyịn se ikpanamde ke ini akwa ukụt, tutu ke isua tọsịn kiet emi Christ edikarade. Ndi iyama ndika iso ntiene ndausụn̄ esie oro? Nte idade ndausụn̄ emi Jehovah ọnọde nnyịn idahaemi ediwụt m̀mê iyanam ntre ini oro. Ntre, ẹyak ika iso iyak Jehovah ada nnyịn usụn̄, inyịme ndinam se enye adade irenowo emi enye emekde ete ẹse ẹban̄a nnyịn ẹdọhọde inam. (Isa. 32:1, 2; Heb. 13:17) Nte inamde ntre, iyaka iso ikụt ntak ndibuọt idem ye Jehovah emi edide Adausụn̄ nnyịn, emi an̄wamde nnyịn ikọhọde mme n̄kpọ emi ẹkemede ndidian̄ade nnyịn n̄kpọn̄ enye, onyụn̄ owụtde nnyịn se ikpanamde man inyene se kpukpru nnyịn iduakde ndinyene, oro edi nsinsi uwem ke obufa ererimbot. w24.02 25 ¶17-18

Apostle Paul ama okop inem utom Abasi etieti, edi ikesimemke inọ enye ndusụk ini. Ediwak itie emi Paul ekesikade akanam n̄kpọ Abasi ama oyom usụn̄ etieti, ndien ndika isan̄ ini oro ikedịghe ekpri n̄kpọ. Ke usụn̄ isan̄ oro, ndusụk ini apostle Paul ama esisobo “n̄kpọndịk ke akpa” ye “ke ubọk mbon n̄wo.” Ndusụk ini mbon emi ẹkesuade se enye akanamde ọnọ Abasi ẹma ẹsitịm enye. (2 Cor. 11:23-27) N̄kpọ efen edi ke idịghe kpukpru ini ke nditọete ẹkesikọm Paul ke se enye ekesisiode ofụri esịt anam ọnọ mmọ. (2 Cor. 10:10; Phil. 4:15) Nso ikan̄wam Paul okûtre ndinam n̄kpọ Abasi? Se idude ke N̄wed Abasi ye se iketịbede inọ enye Paul ke idemesie ẹma ẹkpep enye ediwak n̄kpọ ẹban̄a Jehovah. Paul ama enịm ke Jehovah Abasi ama imọ. (Rome 8:38, 39; Eph. 2:4, 5) Enye ama onyụn̄ ama Jehovah etieti. Paul okowụt oro ke enye ‘ndinam n̄kpọ nnọ ndisana owo nnyụn̄ nsụk n̄ka iso nnam.’​—Heb. 6:10. w23.07 9 ¶5-6

Ediwak owo ẹnyịme ke edi se inyenede ukara m̀mê se Bible okotde “mme odudu oro ẹkponde ẹkan,” ke onyụn̄ edi se inịmde ndusụk ibet mmọ. Kpa ye emi mmọ ẹdọhọde ntre, ibet ekpetie nte ke ọfọn ye ndusụk owo edi ifọnke ye ndusụk, mîdịghe etie nte ke okpokpon n̄kpọ akaha, ekeme ndisọn̄ mmọ ndinịm. Bible anam idiọn̄ọ ke ukara owo edi ntak ufen mme owo, ke ukara owo esịne ke idak Satan, ndien ke ibịghike ẹmọn̄ ẹsosobo ukara owo ẹfep. (Ps. 110:5, 6; Eccl. 8:9; Luke 4:5, 6) Kpa Bible ọdọhọ nnyịn ke “owo eke ọbiọn̄ọde odudu emi an̄wana ye ndutịm Abasi.” Kan̄a ke emi, Jehovah ayak ukara ẹdu man n̄kpọ asan̄a ke nde ke nde. Enye onyụn̄ oyom ikop uyo mmọ ama akam edi se mmọ ẹdọhọde inam ibiatke ibet esie. Ke ntak oro, ana “[inọ] kpukpru owo se idide udeme mmọ,” emi esịne ndikpe tax, ndikpono ukara, ndinyụn̄ n̄kop uyo mmọ. (Rome 13:1-7) Ibet ekeme nditie nnyịn nte ke idimemke utom ndinam, ke ọfọn ye ndusụk owo ifọnke ye ndusụk, m̀mê okụk emi editakde nnyịn man ikeme ndinịm ibet oro idịghe ekpri. Edi imesikop uyo Jehovah, ndien enye ọdọhọ ikop uyo mbon emi ẹnịmde ibet emi adan̄a nte mmọ mîdọhọke ibiat ewụhọ imọ.​—Utom 5:29. w23.10 8 ¶9-10

Ini Samson akamanade, mbon Philistia ẹkekara nditọ Israel ẹnyụn̄ ẹfịk mmọ. (Judg. 13:1) Ọkpọsọn̄ ubọk emi mmọ ẹkedade ẹkara nditọ Israel ama anam nditọ Israel ẹkụt ukụt etieti. Jehovah ama emek Samson “ebe iso ke ndinyan̄a Israel nsio mbon Philistia ke ubọk.” (Judg. 13:5) Akana Samson eberi edem ke Jehovah man okụt ibuot. Isan̄ kiet, udịmekọn̄ mbon Philistia ẹma ẹdi ndimụm Samson ke Lehi. Anaedi Lehi okodu ke Judah. Ndịk ama anam irenowo Judah, ntre mmọ ẹma ẹbiere ndiyak Samson nnọ mme asua. Mbon edem mme Samson ẹma ẹda mbufa urụk iba ẹbọp enye ntem enye ọsọn̄, ẹda ẹsọk mbon Philistia. (Judg. 15:9-13) Edi “spirit Jehovah [ama] edidoro enye ke idem,” enye ekịbi urụk oro osion̄o. Ekem enye ama emenede enyịn “okụt obufa ọkpọ mban̄ ayara ass,” esịn ubọk emen, onyụn̄ ada owot mbon Philistia 1,000!​—Judg. 15:14-16. w23.09 2-3 ¶3-4

Jehovah ayarade “nsinsi uduak” esie ke Bible ọnọ nnyịn sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄. Usụn̄ kiet ekpenyene nte etiede, enye esikpọn̄ usụn̄ enye oro anam n̄kpọ ke usụn̄ efen. Ọkpọkọm edi didie, akananam enye ikpụhu sia enye “anam kpukpru n̄kpọ kaban̄a uduak esie.” (N̄ke 16:4) Utịp mme n̄kpọ emi Jehovah esinamde esidi ke nsinsi. Nso ke Jehovah aduak ndinam? Nso ye nso ke enye onyụn̄ okpụhọde man enye ekeme ndinam se enye akaduakde oro? Jehovah ama ọdọhọ akpa erenowo ye n̄wan ke isọn̄ emi se enye aduakde ọnọ mmọ. Akana mmọ “ẹtọt ẹnyụn̄ ẹwak ẹnyụn̄ ẹyọhọ ke isọn̄ ẹnyụn̄ ẹkan enye, ẹnyụn̄ ẹkara . . . kpukpru mme odu-uwem edibotn̄kpọ” ke isọn̄. (Gen. 1:28) Ke Adam ye Eve ẹma ẹkesọn̄ ibuot ye Jehovah yak edi se mme owo ẹdade-da idiọkn̄kpọ ẹmana, oro ikọwọrọke ke se Jehovah akaduakde abiara. Enye ama okpụhọde usụn̄ emi enye okoyomde ndida nnam se enye akaduakde osu. Inikiet inikiet, Jehovah ama ebiere nditọn̄ọ ukara ke heaven emi edinamde se enye akaduakde ọnọ mme owo ye isọn̄ emi osu.​—Matt. 25:34. w23.10 19-20 ¶6-7

Jehovah ekeme ndin̄wam nnyịn ika iso isọn̄ọ ida. Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndusụk ini, akpan akpan ekpedi enyene ido m̀mê n̄kpọ ntre emi osụk edide n̄kpọ mfịna ọnọ nnyịn. Ndusụk ini, ekeme nditie nnyịn nte ke mfịna nnyịn akan eke apostle Peter. Edi Jehovah ekeme ndisọn̄ọ nnyịn idem yak ikûyak mmọ ẹkan nnyịn ubọk. (Ps. 94:18, 19) Se uwụtn̄kpọ mi. Enyene brọda kiet emi ekesidan̄de ye erenowo nte enye ke ata ediwak isua mbemiso enye edidiọn̄ọ Jehovah. Enye ama etre oburobụt uwem oro. Edi ndusụk ini, akani uwem oro ama esidọn̄ enye. Nso ikan̄wam enye ọsọn̄ọ ada? Enye ọdọhọ ete: “Jehovah esisọn̄ọ mi idem. Nte spirit Jehovah an̄wamde mi anam n̄kụt ke imekeme ndika iso ndu uwem nte Jehovah ọdọhọde. Jehovah ada mi anam n̄kpọ ke esop esie, ndien kpa ye emi mmemfọnke mma, enye ke ọsọn̄ọ mi idem.” w23.09 23 ¶12

N̄kparawa, ididịghe mbufo inamke n̄kpọ ndomokiet mbufo ẹnen̄ede ẹsọn̄ idem ke esop. Eyedi se ẹmekde nti owo emi ẹdikpebede, ẹkere n̄kpọ ọfọn, ẹdi se ẹkemede ndiberi edem, ẹkpep se idin̄wamde mbufo, ẹnyụn̄ ẹben̄e idem ẹnọ se ẹkemede ndinam ke ini iso. Ẹma ẹti kpukpru se inade mbufo ke iso emi anade ẹnam, ẹmekeme ndikere ke mmimọ idikemeke. Edi ẹmekeme. Ẹti ke ọdọdọn̄ Jehovah ndin̄wam mbufo. (Isa. 41:10, 13) Imọdiọn̄ọ ke nditọete ẹyetiene ẹn̄wam mbufo. Ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄ idem ke esop, uwem eyenem mbufo, ẹyenyụn̄ ẹkop inemesịt ke esop. N̄kparawa nnyịn, imama mbufo! Akam nnyịn edi yak Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ mbufo nte ẹsụk ẹnamde n̄kpọ man ẹnen̄ede ẹsọn̄ idem ke esop. w23.12 29 ¶19-20

Yak idọhọ ke odu ke itie usọrọ ye nditọete. Mbufo ẹdia, ẹta, ẹn̄wọn̄, ẹkop inem, ẹda kiet ẹsio ndise. Afo osio akpa, osio ọyọhọ iba, afiak osio ọyọhọ ita man n̄kpọ akpanam akpa oro. Idahaoro enyene ndise ita. Edi akafiak ese mme ndise oro afo okụt ke enyene enye emi brọda kiet amiaharede iso. Ntre afo ọduọk enye oro sia emenyene iba efen emi kpukpru owo ye brọda oro nde ẹsakde imam yak eye. Imesiwak nditi mme ini emi ikebrede isak ye nditọete nnyịn. Edi yak idọhọ ke kiet ke otu mme ini oro, brọda m̀mê sista kiet etịn̄ ikọ mîdịghe anam n̄kpọ emi mîfọnke. Nso ke ikpanam? Kpa nte ikọduọkde ndise emi mîkọfọnke do, yak idomo ndisio se eyenete oro anamde ifep ke esịt. (Eph. 4:32) Imekeme ndinam oro sia edide imeti ediwak nti n̄kpọ emi enye anamde, iti mme ini emi ikesibrede isak ye enye. Nti n̄kpọ emi itide iban̄a enye ke ima. Utọ mme n̄kpọ oro ke nnyịn mîyomke ndifre. w23.11 12 ¶16-17

Ikọ Greek emi ẹkabarede nte “owụtde iso o-bụt” ye “eti ibuot” owụt ke akpana n̄wan emi edide Christian esịne ọfọn̄ ke usụn̄ emi owụtde ke enye abak Abasi onyụn̄ ekere nte ọfọn̄ imọ editiede mbon en̄wen ke idem. Imenen̄ede ima nte mme sista nnyịn emi ẹnen̄erede ẹsọn̄ idem ke esop ẹsisịnede n̄kpọ! Mbufiọk edi edu en̄wen emi kpukpru iban emi ẹnen̄erede ẹsọn̄ idem ke esop ẹsinyenede. Nso idi mbufiọk? Enye edi owo ndikeme ndikere n̄kpọ ọfọn, ndidiọn̄ọ se ifọnde ye se idiọkde nnyụn̄ mmek ndinam se ifọnde. Kere uwụtn̄kpọ Abigail. Ebe esie ama anam n̄kpọ emi okoyomde ndisịn kpukpru owo ke ufọk ke fehesan̄. Abigail ama adaha wap anam n̄kpọ. Mbufiọk esie ama afak kpukpru mbon emi ẹkeyomde ndiwot. (1 Sam. 25:14-23, 32-35) Mbufiọk n̄ko ayan̄wam nnyịn idiọn̄ọ ini ikposiorode uyo ye ini ikpodopde uyo. Kpa enye edin̄wam nnyịn iwụt ke imenen̄ede ikere iban̄a mbon en̄wen, edi inamke etie nte idọdụn̄ọde mmọ.​—1 Thess. 4:11. w23.12 20 ¶8-9

Apostle Paul ekewet mme ikọ oro ọnọ ẹsọk esop ke Rome. Nditọete do ẹma ẹkpep ẹban̄a Jehovah ye Jesus, ẹwụt ke imenyene mbuọtidem, ẹnyụn̄ ẹkabade mme Christian. Ntre Abasi ‘ama abat mmọ ke edinen ke ntak mbuọtidem’ mmọ, onyụn̄ ada edisana spirit eyet mmọ aran. (Rome 5:1) Ke ntak oro, mmọ ẹma ẹdori enyịn ndibọ se Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹnịm ke iyọbọ. Nte ini akakade, Paul ama ewet leta ọnọ mme Christian emi ẹyetde aran ke Ephesus aban̄a idotenyịn emi ẹkekotde mmọ ẹdibọ. Idotenyịn oro ama esịne mmọ ndibọ “udeme . . . ndisana owo.” (Eph. 1:18) Ke leta emi Paul ekewetde ọnọ mbon Colossae, enye okokot idotenyịn oro “idotenyịn emi ẹnịmde ẹnọ mbufo ke heaven” man anam mmọ ẹdiọn̄ọ itie emi mmọ ẹdibọde se mmọ ẹkedoride enyịn oro. (Col. 1:4, 5) Ntre, idotenyịn mme Christian emi ẹyetde aran edi ke ẹyenam mmọ ẹset ẹkedu uwem ke nsinsi ke heaven. Do ke mmọ ẹdidu ẹtiene Christ ẹkara.​—1 Thess. 4:13-17; Edi. 20:6. w23.12 9 ¶4-5

Ke usem emi ẹkedade ẹwet itie N̄wed Abasi usen mfịn, ikọ oro ‘kpeme’ ekedi ikọ oro ẹkesidade ẹtịn̄ ẹban̄a mbonekọn̄ emi ẹkpemede obio man mme asua ididụk. Mbon obio oro ẹma ẹsidụk ẹna ẹde ifịnake idem, sia ẹdiọn̄ọ ke mbonekọn̄ do ẹda ke inuaotop obio ẹkpeme mmimọ. Ukem ntre, emem Abasi ama ekpeme nnyịn esịt ye ekikere, idem ayana nnyịn sụn̄ sia imọdiọn̄ọ ke inyeneke se idinamde nnyịn. (Ps. 4:8) Ọkpọkọm se ifịnade nnyịn ikụreke ke ebe oro, idisụk inyenyene emem ukem nte ekedide ye Hannah. (1 Sam. 1:16-18) Ndien idem ama ana nnyịn sụn̄, esimem nnyịn utom ndikere n̄kpọ ọfọn nnyụn̄ ndiọn̄ọ nnennen se ikpanamde. Nso ke ikeme ndinam? N̄kpọ ama etịmede fi, sịn uyo kot se ikemede ndikpeme fi. Enye oro ọwọrọ nso? Ọwọrọ yak ọbọn̄ akam tutu afo okop nte emem Abasi odorode fi ke idem. (Luke 11:9; 1 Thess. 5:17) Ekpedi enyene se isụk inyen̄ede fi, kọbọ ke akam ke oyokụt nte emem Abasi edikpemede fi esịt ye ekikere.​—Rome 12:12. w24.01 21 ¶5-6

Jesus ama ọyọ kpukpru orụk ndutụhọ, usọn̄enyịn, ye nsu emi ẹken̄wan̄ade ẹfụk enye man ekeme ndinam enyịn̄ Ete esie asana. Enye ama ọdiọn̄ọ ke imanam kpukpru se Ete imọ ọkọdọn̄de imọ, ke inyeneke se ikeduede emi bụt akpanamde imọ. (Heb. 12:2) Ini enye ọbọde kpukpru ufen oro, enye ama ọdiọn̄ọ ke Satan edi ntak. (Luke 22:2-4; 23:33, 34) Satan ama enen̄ede oyom ndinam Jesus ọkpọn̄ Jehovah, edi enye ikekemeke. Enye ama adia ata ndọk ntem! Jesus ama owụt ke Jehovah enyene nti mme asan̄autom emi ẹkemede ndisọn̄ọ nda ye Enye ini idomo esịmde mmọ ọkpọkọm idomo oro ọsọn̄ nte nso, ke Satan edi ata anafai osu nsu! Ndi omoyom ndinam esịt enem Edidem fo emi osụk akarade idahaemi? Ka iso toro enyịn̄ Jehovah nyụn̄ n̄wam mbon en̄wen ẹdiọn̄ọ utọ Abasi emi enye edide. Ama anam ntre, ekpebe Jesus. (1 Pet. 2:21) Afo ke anam esịt adat Jehovah, ke onyụn̄ owụt ke Satan emi edide asua esie edi ata anafai osu nsu emi mînyeneke iso o-bụt. Se Jesus akanamde edi oro. w24.02 11-12 ¶11-13

Ke ufan̄ isua ition emi ebede, se ibede owo miliọn kiet ẹna baptism ẹnyụn̄ ẹdi Mme Ntiense Jehovah. Ama ayak idem ọnọ Jehovah, afo ebiere ndidi mbet Jesus Christ onyụn̄ anam uduak Jehovah edi akpan n̄kpọ akan ke uwem fo. Nso ke ana anam ke ntak oro? Jesus ọkọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi oyomde nditiene mi, yak enye akan̄ idemesie.” (Matt. 16:24) Ikọ Greek oro ẹkabarede nte “yak enye akan̄ idemesie” ekeme n̄ko ndiwọrọ “ana enye esịn idemesie n̄kpọ.” Ama ayak idem ọnọ Jehovah, ana esịn n̄kpọ ekededi emi mîkemke ye uduak esie. (2 Cor. 5:14, 15) Oro ọwọrọ ke ana esịn ndinam “mme utom obụkidem” utọ nte oburobụt idan̄. (Gal. 5:19-21; 1 Cor. 6:18) Ndi uwem ọyọsọn̄ fi ke ntak oro? Idisọn̄ke edieke amade Jehovah onyụn̄ enen̄erede enịm ke mme ibet esie ẹdi ke ufọn fo.​—Ps. 119:97; Isa. 48:17, 18. w24.03 2 ¶1; 3 ¶4

Mbon emi ẹnemde Jehovah esịt ke enye esinọ edisana spirit esie. (Matt. 12:18) Imekeme ndibụp idem nnyịn: ‘Ndi mmenyene ndusụk edu emi edisana spirit Abasi esinamde owo enyene?’ Ndi omokụt ke emenyene ime ye mme owo idahaemi akan nte ekenyenede mbemiso ọdiọn̄ọde Jehovah? Se idude edi ke adan̄a nte okụtde ke emenyene mme edu emi spirit Abasi esinamde owo enyene, ntre ke edinen̄ede ikụt ke Jehovah enem esịt ye afo! Mbon emi ẹnemde Jehovah esịt ke enye esimen iyịp emi Eyen esie ọkọduọkde afak. (1 Tim. 2:5, 6) Edi idinam didie ekpedi esịt ke osụk ọdọhọ nnyịn ke Jehovah inemke esịt ye nnyịn kpa ye edide imenịm ke Jesus akakpa afak nnyịn, ima inyụn̄ ina baptism? Ti ke esịt ekeme ndibian̄a nnyịn ndusụk ini, edi tutu amama Jehovah idibian̄ake nnyịn. Enye ada mbon emi ẹnịmde ke Jesus ama akpa afak mmimọ nte ndinen owo onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ndidiọn̄ mmọ.​—Ps. 5:12; Rome 3:26. w24.03 30 ¶15; 31 ¶17