December

Ndi Jehovah enyene odudu ndinam mme akpan̄kpa ẹset? Enyene ata etieti! Enye edi “Ata Ọkpọsọn̄.” (Edi. 1:8) Ntre enye enyene odudu ndikan asua ekededi, ekpededi edi n̄kpa. (1 Cor. 15:26) Ntak efen emi inịmde ke Abasi ekeme ndinam mme akpan̄kpa ẹset edi ke se Abasi etide, inua ikemeke ndibụk. Enye esikot kpukpru ntantaọfiọn̄ ke enyịn̄. (Isa. 40:26) Enye eti kpukpru mbon emi ẹma ẹkekpa. (Job 14:13; Luke 20:38) Ntre idisọn̄ke enye nditi kpukpru n̄kpọ mban̄a mbon emi enye oyomde ndinam ẹset. Enye eyeti nte mmọ ẹketiede, eti edu mmọ, se iketịbede inọ mmọ, ye se mmọ ẹma ẹkedọdiọn̄ọ. Nnyịn ndidiọn̄ọ ke ọdọn̄ Jehovah ndinam mme akpan̄kpa ẹset, ke enye onyụn̄ enyene odudu ndinam oro anam inịm ke mme owo ẹyeset. Ntak efen emi inịmde edi ke Jehovah ama ananam mme owo ẹset. Ke eyo Bible, enye ama ọnọ irenowo ifan̄ emi ẹkedide nti ikọt esie, esịnede Jesus, odudu ndinam mme akpan̄kpa ẹset. w23.04 9-10 ¶7-9

Edieke idiọn̄ọde nte ibonde ikọ inyụn̄ inamde n̄kpọ ifụre ifụre, ekeme ndidọn̄ mme owo ndikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn, mmọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndisịn uyo ke nneme oro. Edi edieke owo ọdọn̄de idem edi mfan̄a mîdịghe asakde nnyịn ke se inịmde, imekeme ndidaha n̄kpọn̄ enye. (N̄ke 26:4) Ibat ibat owo ẹsinam n̄kpọ ntre; ata ediwak ẹsikpan̄ utọn̄. Imenen̄ede ikụt ke edieke inamde n̄kpọ ifụre ifụre, ke ufọn isidịghe ekpri. Bọn̄ akam dọhọ Jehovah an̄wam fi aka iso anam n̄kpọ ifụre ifụre ini ẹbụpde fi mbụme emi ekemede ndinam utọk asiaha, m̀mê ẹtịn̄de se mîkpanaha ẹtịn̄ ye afo. Ti ke edieke anamde n̄kpọ ifụre ifụre, utọk idisiahake ke ntak emi edide afo ekere ntem, owo enye eken ekere ntem. Afo nditie ifụre ifụre nnyụn̄ mbọrọ owo ikọ ukpono ukpono ekeme ndinam ndusụk owo ikereke idiọkn̄kpọ iban̄a nnyịn aba ye se Bible ekpepde. “[Ben̄e] idem kpukpru ini” ndinam se enịmde an̄wan̄a owo, nyụn̄ “[nam] emi ke ifụre ifụre ido ye ntotụn̄ọ ukpono.” (1 Pet. 3:15) Yak uwem fo anam mme owo ẹkụt ke nditie ifụre ifụre esinyene ufọn! w23.09 19 ¶18-19

Ẹyak ise usụn̄ inan̄ emi ikemede ndiwụt ke imenyene ime. Akpa, owo emi enyenede ime isisọpke iyatesịt. Enye esidomo nditie sụn̄sụn̄; ẹkpeyat enye esịt enye isisioho owo usiene; enye ekpenyene akamba mfịna emi etịmerede enye, enye isiyakke oro anam enye otop owo nte ata. (Ex. 34:6) Ọyọhọ iba, owo emi enyenede ime esikeme ndibet n̄kpọ sụn̄-n̄ ntem. N̄kpọ emi enye ebetde ekpebịghi akan nte enye ekekerede, utọ owo oro isidịghe afịna idem ọdọdọk, eseme idem ososụhọde; isinyụn̄ itiehe nte afia emi anade ekpekpeme idem idikọhọde itọ owo. (Matt. 18:26, 27) Ọyọhọ ita, owo emi enyenede ime idịghe owo emi esinamde n̄kpọ ikereke kan̄a. Owo emi enyenede ime ama enyene akpan n̄kpọ emi enye oyomde ndinam, enye isibụmekede inam idaha ibat ibuot; mîdịghe enye ọkọtọn̄ọ ndinam, enye anam nte ikan̄ odụk ndak, idaha ini inam ọfọn. Utu ke oro, enye esida ini etịm ekere se enye edinamde ye nte enye edisan̄ade inam n̄kpọ oro, ekem enịm ini emi edikemde se enye adade anam n̄kpọ oro ọfọn. Ọyọhọ inan̄, owo emi enyenede ime esidomo ndiyọ se iwọrọde enye inyụn̄ itọhọke. Enye esidomo nte enye ekekeme ndikere nti n̄kpọ emi ẹtịbede ẹnọ enye, ye nte enye ekemede ndika iso nnam n̄kpọ Abasi ye idatesịt. (Col. 1:11) Sia idide Christian, ọfọn iwụt ke imenyene ime ke kpukpru usụn̄ emi isụk inemede mi. w23.08 20-21 ¶3-6

Akpan ntak emi ikpekpemede esịt nnyịn edi ke Jehovah esidụn̄ọde nnyịn esịt. Se mme owo ẹkụtde ke enyịn ke mmọ ẹsida ẹbiere utọ owo emi owo edide. Edi Jehovah isinamke ntre. Enye ọdiọn̄ọ utọ owo emi inen̄erede idi. Ikpesika iso ikere mme item ọniọn̄ Jehovah emi ẹkemede ndinam idu uwem ke nsinsi, enye ayama nnyịn. (John 4:14) Ikpanam ntre, oburobụt n̄kpọ emi ererimbot Satan emi ẹnamde ye nsu Satan idikwe usụn̄ idụk nnyịn esịt ibiat nnyịn. (1 John 5:18, 19) Nte inen̄erede ikpere Jehovah, ntre ke iditetịm ima inyụn̄ ikpono enye. Sia nnyịn mîyomke ndinam se iyatde Ete nnyịn esịt, iyasua idiọkn̄kpọ. Ukpọk ekikere idiọkn̄kpọ ndidodụk nnyịn esịt, iyasua n̄ko. Enyene ini idomo oburobụt ido okodụkde ọnọ Sista Marta emi odude ke Croatia. Enye ekewet ete: “Ama ọsọn̄ mi ndikere nnennen se n̄kpanamde. Mma ndiọn̄ọ ke ndinam oburobụt ido edinem mi ke ekpri ini kpọt. Kpa ye oro, ama ọsọn̄ mi ndisio esịt n̄kpọn̄ n̄kpọ oro. Edi mbak Abasi ama an̄wam mi.” Akan̄wam didie? Marta ọdọhọ ke imọ ima itie ikere nsio nsio n̄kpọ emi ẹditịbede edieke imọ inamde idiọkn̄kpọ emi ọdọn̄de imọ do. Imekeme ndinam ntre n̄ko. w23.06 20-21 ¶3-4

Jesus ama ọdiọn̄ọ ke se Jehovah aduakde ndinam edi ndidorode enyịn̄ Esie kpukpru nsu emi ẹdoride enyịn̄ oro. Oro akanam Jesus Eteufọk nnyịn ekpep mme mbet esie ndibọn̄ akam ndọhọ: “Ete nnyịn emi odude ke heaven, yak ẹnam enyịn̄ fo asana.” (Matt. 6:9) Jesus ama ọdiọn̄ọ ke akakan n̄kpọ emi anade kpukpru owo ye angel ẹnam edi oro. Idụhe owo m̀mê angel ndomokiet emi anamde enyịn̄ Abasi asana akan Jesus. Kpa ye oro ini ẹkemụmde Jesus, mme asua esie ẹkedọhọ ke enye edue nso? Ẹkedọhọ ke esuene Abasi. Hau! Jesus ama ọdiọn̄ọ ke ndisụn̄i edisana enyịn̄ Ete esie m̀mê ndibiat enyịn̄ oro edi ata akpatre idiọkn̄kpọ emi owo ekemede ndinam. Ama enen̄ede afịna enye nte ẹdidọhọde ke se enye eduede edi oro ẹnyụn̄ ẹwot enye ke ntak oro. Anaedi oro ekedi akpan ntak emi Jesus okodude ke utọ “ọkpọsọn̄ ubiak” oro hour ifan̄ mbemiso ẹmụmde enye.​—Luke 22:41-44. w24.02 11 ¶11

Ke mbuba uwem emi isụk ifehede mi, ana ima Jehovah ye Jesus ikan iman nnyịn. (Matt. 10:37) Edi oro iwọrọke ke imekeme nditre ndinam se ikpanamde inọ mbonubon nnyịn, nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke oro akpan nnyịn ndinam se inemde Abasi ye Christ. Utu ke oro, edieke iyomde Abasi ye Christ ẹnem esịt ye nnyịn, ana inam se akpanade inam inọ mbonubon nnyịn. (1 Tim. 5:4, 8) Ima inam ntre, esịt eyenen̄ede enem nnyịn. Jehovah ọdiọn̄ọ ke inemesịt oyodu ke ufọk edieke ebe ye n̄wan ẹmade ẹnyụn̄ ẹkponode kiet eken, ete ye eka ẹmade nditọ mmọ ẹnyụn̄ ẹbọkde nditọ oro ọfọn, nditọ ẹnyụn̄ ẹkopde uyo ete ye eka. (Eph. 5:33; 6:1, 4) Edide edi ebe, n̄wan, m̀mê eyen, biere ndinam item Bible, idịghe se esịt fo ọdọhọde, nte ẹnamde n̄kpọ ke edem mbufo, m̀mê se mbon emi ẹdọhọde ke imọdiọn̄ọ n̄kpọ iban̄a ubon ẹdọhọde anam. Ẹda Bible ẹwet mme n̄wed esop Abasi. Da mmọ n̄wam idem. Ke mme n̄wed oro, oyokụt nsio nsio usụn̄ emi ekemede ndinam item Bible. w23.08 28 ¶6-7

Ọfọn n̄wan emi edide Christian ekpep mme n̄kpọ emi ẹkemede ndin̄wam enye. Ndusụk n̄kpọ emi eyenan̄wan ekpepde ini enye edide ekpri ẹyen̄wam enye ke ofụri eyouwem esie. Ke uwụtn̄kpọ, kpep ndikot nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ọfọn. Ke ndusụk itie, ẹkere ke n̄wan ndikpep ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ọfọn edi ubiatini. Edi ana kpukpru mme Christian ẹdiọn̄ọ ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ọfọn. (1 Tim. 4:13) Ntre kûyak n̄kpọ ekededi akpan fi ndinam oro. Nso ufọn ke edidia? Ndidiọn̄ọ ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ọfọn ayan̄wam fi enyene utom, ndien ekpededi ama enyene, owo idisioho fi ke ntak emi mûdiọn̄ọke ndikot n̄wed nnyụn̄ n̄wet n̄kpọ ọfọn. Eyenen̄ede emem fi utom nditie ke idemfo n̄kpep Ikọ Abasi nnyụn̄ n̄kpep mbon en̄wen. Se ifọnde ikan edi ke nte okotde Ikọ Abasi onyụn̄ etiede ekere se okotde, eyetetịm ekpere Jehovah.​—1 Tim. 4:15. w23.12 20 ¶10-11

Dọhọ Jehovah an̄wam fi akan idomo. Sia nnyịn mîfọnke ima, oyom ika iso in̄wana man idiọkn̄kpọ idikan nnyịn ubọk. Satan ke osio odudu nte enye ekekeme ye nnyịn man nnyịn idikan idiọkn̄kpọ ubọk. Oburobụt ikwọ, oburobụt fim, ye oburobụt n̄wed ẹdi usụn̄ kiet emi Satan esidomode ndinam nnyịn ikere ndiọi n̄kpọ. Utọ mme n̄kpọ oro ẹkeme ndinam isikere oburobụt n̄kpọ. Utọ oburobụt ekikere oro ekeme ndinam idehe ke enyịn Jehovah, onyụn̄ ekeme ndinam inam akwa idiọkn̄kpọ. (Mark 7:21-23; Jas. 1:14, 15) Imoyom Jehovah an̄wam nnyịn ikan idomo. Kop mi se Jesus ọkọdọhọde isiben̄e ke akam emi enye ekekpepde mme mbet esie: “[Kûda] nnyịn usịn ke idomo, edi nyan̄a nnyịn sio ke ubọk andidiọk.” (Matt. 6:13) Jehovah oyom ndin̄wam nnyịn, edi ana iben̄e enye an̄wam nnyịn. Ima ibọn̄ akam idọhọ Jehovah an̄wam nnyịn, inaha iwan̄ ubọk itie. Ana idomo nte ikekeme ndikọhọde mme n̄kpọ emi ẹkemede ndisịn nnyịn ke mfịna. w23.05 6-7 ¶15-17

Ebe ye n̄wan ẹkpenen̄ede ẹma nte mmọ ye Ete mmọ eke heaven ẹdide ufan, se Ete mmọ etetịn̄ mmọ ẹyenam. Oro ayan̄wam mmọ ẹkọhọde mfịna emi ekemede ndinam ima mmọ ebịt. Utọ mfịna oro okponyụn̄ odu, mmọ ẹyekeme ndikan enye ubọk. Mbon emi ẹnen̄erede ẹkpere Jehovah ẹsidomo ndifọn ido, ndinyene ime, nnyụn̄ mfen mbon en̄wen nte enye. (Eph. 4:32–5:1) Ebe ye n̄wan ẹkpenyene mme ido oro, mmọ ẹyetetịm ẹma idemmọ. Sista Lena emi ama ọkọdọ ebe ke se ibede isua 25 ọdọhọ ete: “Isọn̄ke ndima nnyụn̄ n̄kpono owo emi enen̄erede ama Jehovah.” Se uwụtn̄kpọ kiet ke Bible. Ini Jehovah okoyomde ndimek ebe ye n̄wan emi ẹdidide ete ye eka Messiah, Joseph ye Mary ke enye ekemek ke otu kpukpru mbonubon David. Ntak-a? Joseph ye Mary ẹkedi ata ufan Jehovah. Jehovah ama onyụn̄ ọdiọn̄ọ ke sia mmọ ẹmade imọ ntre, ke se imọ iyomde mmọ ẹnam ke mmọ ẹdida nte ata akpan n̄kpọ. w23.05 21 ¶3-4

Kpa ye emi Jesus emi edide Adausụn̄ nnyịn ọfọnde ama, mbon emi enye emekde ete ẹda nnyịn usụn̄ ke isọn̄ emi ifọnke ima. Ekeme ndisọn̄ nnyịn ndikop uyo mmọ akpan akpan mmọ ẹkpedọhọ inam n̄kpọ emi mîdọn̄ke nnyịn ndinam. Enyene ini emi ẹkedọhọde apostle Peter anam n̄kpọ emi enye mîkoyomke ndinam. Ini angel kiet ọkọdọhọde enye ata mme unam emi Ibet Moses ọkọdọhọde ke isanake, enye ama esịn utịm ikata; idịghe ukpọk ini kiet! (Utom 10:9-16) Nso ikanam enye esịn? Ke enyịn esie, obufa n̄kpọ emi ẹkedọhọde enye anam do ama enyene nte etiede. Edi ini mme Christian emi ẹkedide mbiowo ke Jerusalem ẹkedọhọde Paul ada irenowo inan̄ aka temple akanam idemesie asana nte ekemde ye Ibet man owụt ke imenịm Ibet, enye ama anam se ẹkedọhọde. Paul ama ọdiọn̄ọ ke Ibet Moses ibọpke mme Christian aba, ke inyụn̄ inyeneke se imọ ikeduede. Kpa ye oro, “ke ndan̄nsiere Paul [ama] ada mbon oro adian idem onyụn̄ etiene mmọ anam idemesie asana nte ekemde ye ibet.” (Utom 21:23, 24, 26) Paul ndikokop item ama anam nditọete ẹdiana kiet.​—Rome 14:19, 21. w23.10 10 ¶15-16

Anaedi udukereke ke ana mme ufan ẹsibak kiet eken man ẹdi nti ufan. Nnyịn isehe ite ke ọmọn̄ ekere ke akpana mmọ ẹsibak kiet eken. Edi ana mbon emi ẹyomde ndidi ata ufan Jehovah ‘ẹbak enye.’ Inamke n̄kpọ m̀mê ebịghi didie ikọtọn̄ọ ndinam n̄kpọ Jehovah, ọfọn kpukpru nnyịn ika iso ibak enye. Edi ndibak Abasi ọwọrọ nso? Owo emi abakde Abasi ama Abasi inyụn̄ iyomke n̄kpọ adian̄ade enye ọkpọn̄ Abasi. Utọ ‘mbak Abasi’ oro ke Jesus ekenyene. (Heb. 5:7) Enye ikefeheke-fehe Jehovah. (Isa. 11:2, 3) Edi ama enen̄ede ama Jehovah, okonyụn̄ ọdọdọn̄ enye ndikop uyo Esie. (John 14:21, 31) Ikpebe Jesus. Imenen̄ede ikpono inyụn̄ iten̄e Jehovah sia enye ama mme owo, enyene ọniọn̄ ye odudu, inamke asari, isinyụn̄ ifịkke owo ndomokiet. Imọdiọn̄ọ n̄ko ke Jehovah ama nnyịn, ke nte inamde se enye ekpepde nnyịn esibehe enye. Nnyịn mîkopke uyo Jehovah, esiyat enye; edi ikpokop, esinem enye.​—Ps. 78:41; N̄ke 27:11. w23.06 14 ¶1-2; 15 ¶5

Ke Edidem Uzziah ama okokop odudu, enye ama efre ke odudu ye uforo emi ẹkenamde enye edi se enye ekedide ẹketo Jehovah. Nso ke ikpep? Ọfọn isiti idem nnyịn ke kpukpru nti n̄kpọ emi inyenede ye kpukpru utom emi inamde ke esop Abasi ẹto Jehovah. Utu ke ndikpọt inua mban̄a se inamde, ana isikọm Jehovah ke se ikemede ndinam. (1 Cor. 4:7) Ana isụhọde idem inyịme ke nnyịn ifọnke ima, ke oyonyụn̄ edi se ẹtụnọde nnyịn. Brọda kiet emi edide n̄kpọ nte isua 60 ekewet ete: “Mmekpep nditre ndiyat idem esịt m̀mê ndiyak idem emem mi mbon en̄wen ẹma ẹkụt ndudue emi nnamde. Ndusụk ini, mma nsịme ndisịme emi eyenọwọn̄ ekpesịmede yak edi se ẹtụnọde mi, mmesidomo ndikpụhọde, nnyụn̄ ndomo ndifiak nnam ofụri se n̄kekeme nnọ Jehovah.” Se idude edi ke ima ibak Jehovah inyụn̄ ika iso isụhọde idem, uwem eyenen̄ede enem nnyịn.​—N̄ke 22:4. w23.09 10 ¶10-11

Akana mme Christian eyo mme apostle ẹyọ se ikọwọrọde mmọ. Se ikọwọrọde kpukpru owo ini oro ama etiene ọwọrọ mmọ. Edi sia mmọ ẹkedide mme Christian, mfịna efen ama adiana. Idịghe ikpọ owo ido ukpono mme Jew ye mbon ukara Rome kpọt ẹkekọbọ ediwak mmọ, mbonubon mmọ ẹma ẹtiene ẹkọbọ mmọ. (Matt. 10:21) Ke esịt esop, akana mmọ ẹkụt ẹte ke mmimọ itieneke nsu emi mbon mfiakedem ẹkekpepde ẹdomo ndida nsuan esop. (Utom 20:29, 30) Kpa ye kpukpru oro, nditọete oro ẹma ẹyọ. (Edi. 2:3) Nso ikan̄wam mmọ? Mmọ ẹma ẹtie ẹkere uwụtn̄kpọ mme owo ke Bible emi ẹkeyọde, utọ nte Job. (Jas. 5:10, 11) Mmọ ẹma ẹbọn̄ akam ẹdọhọ Jehovah ọsọn̄ọ mmimọ idem. (Utom 4:29-31) Mmọ ikonyụn̄ ifreke ke enye ọyọdiọn̄ mmimọ edieke isọn̄ọde ida iyọ. (Utom 5:41) Mbụk mme owo emi ẹkeyọde mmọdo ke Bible ye ke mme n̄wed esop Abasi. Ikpesiwak ndikpep mban̄a mmọ inyụn̄ itie ikere uwụtn̄kpọ mmọ, imekeme n̄ko ndiyọ. w23.07 3 ¶5-6

Jehovah ye Jesus idiyetke ubọk ikpọn̄ nnyịn. Ke apostle Peter ama akakan̄ Christ, akana enye ebiere m̀mê iyetre nditiene Christ, m̀mê iditreke. Jesus ama ekpe Jehovah ubọk ete okûyak mbuọtidem Peter emem. Jesus ama ọdọhọ Peter ke ima isịn enye ke akam, onyụn̄ ọdọhọ ke imenịm ke nte ini akade, ke enye eyekeme ndisọn̄ọ nditọete esie idem. (Luke 22:31, 32) Ke Peter ama akafiak etie ekere ikọ Jesus oro, anaedi ama enen̄ede ọsọn̄ọ enye idem! Ima inyene akpan n̄kpọ emi iyomde ndibiere, Jehovah ekeme ndinam mme ekpemerọn̄ emi ẹkerede ẹban̄a nnyịn ẹsọn̄ọ nnyịn idem man ika iso isọn̄ọ ida ye enye. (Eph. 4:8, 11) Kpa nte Jehovah ọkọnọde Peter ye mme apostle eken se ẹdade ẹdu uwem, edieke iyakde ukwọrọikọ edi akpa n̄kpọ ke uwem nnyịn, Jehovah ayanam inyene se idade idu uwem. w23.09 24-25 ¶14-15

Jehovah okụt kpukpru se inamde inọ mbon en̄wen ọkpọkọm edi ata ekpri ntem. Enye idaha n̄kpọ oro ke ekpri n̄kpọ, oyonyụn̄ ọnọ nnyịn usiene. Ekpedi ekesidi asan̄autom unamutom m̀mê ebiowo, edi udịghe aba, Jehovah eti kpukpru se akanamde ọnọ enye ini oro, ye ima emi akanamde fi anam mme n̄kpọ oro. (1 Cor. 15:58) Enye okụt n̄ko nte osụk akade iso owụt ke amama enye ye nditọete. Jehovah oyom kpukpru nnyịn itetịm ima enye ye mbon en̄wen. Edieke isikotde Ikọ Abasi, itie ikere se ikotde, inyụn̄ ibọn̄ akam kpukpru ini inọ Jehovah ke iyetetịm ima enye. Edieke isin̄wamde nditọete nnyịn, iyetetịm ima mmọ. Ndien nte itịmde ima Jehovah ye nditọete nnyịn, iyetetịm ikpere mmọ, iyonyụn̄ idi ufan mmọ ke nsinsi nsinsi! w23.07 10 ¶11; 11 ¶13; 13 ¶18

Ana Christian kiet kiet ebiere utọ usọbọ emi enye edidade. Ibet ifan̄ ke Bible aban̄a utọ usọbọ emi ikpadade, utọ nte enye emi ọdọhọde ibet iyịp ye enye emi ọdọhọde ikûsịn ubọk ke n̄kpọ mme demon. Ke ini Christian emekde utọ usọbọ emi enye edidade, ana enye ekpeme idem ke mme n̄kpọ ntre. (Utom 15:20; Gal. 5:19, 20) Ke ẹsiode oro ẹfep, enyene-idem edibiere utọ usọbọ emi enye edidade. Ekpededi enyene usọbọ emi inen̄erede inịm ke ọyọfọn mîdịghe ke idifọnke, ndien eyenete ebiere ke imọ iyada mîdịghe ke ididaha, ana iyak enye anam se enye ebierede. Ke ntre, ana iti n̄kpọ inan̄ emi: (1) Ukara Abasi kpọt edisio udọn̄ọ ifep ke nsinsi. (Isa. 33:24) (2) Ana Christian kiet kiet “etịm ọfiọk” se idifọnde ye enye ke ini enye ebierede utọ usọbọ emi enye edidade. (Rome 14:5) (3) Nnyịn isisuaha inọ mme owo ke utọ usọbọ emi mmọ ẹmekde, isinyụn̄ inamke se idinamde mmọ ẹtuak ukot ẹduọ. (Rome 14:13) (4) Mme Christian ẹma nditọete mmọ, isinyụn̄ iyakke se mmọ ẹnyenede unen ndibiere ọtọ ubahade ke esop.​—Rome 14:15, 19, 20. w23.07 25 ¶15

Ndi emenen̄ede ama nte edide ufan Jehovah? Imenịm ke amama! Toto ke ata eset, enen̄ede enem ata ediwak owo nte mmọ ẹdide ufan Jehovah kpa nte enemde fi. (Ps. 104:33, 34) Ediwak mmọ ẹyak mme n̄kpọ ẹtak mmọ man ẹkeme ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah. Se mme Nazirite, m̀mê mbon emi ẹma ẹkeyak ẹnọ Abasi ke Israel eset ẹkenamde edi oro. Ikọ oro “Nazirite” enen̄ede odot nditọ Israel emi ẹkemade n̄kpọ Abasi etieti ẹnyụn̄ ẹbierede ke idemmọ ndiyak ndusụk n̄kpọ ẹtak mmọ man ẹkeme ndinam n̄kpọ nnọ Jehovah ke san̄asan̄a usụn̄. Ibet Moses ama enyịme erenowo m̀mê n̄wan anam san̄asan̄a akan̄a ọnọ Jehovah ọdọhọ ke imọ ididi Nazirite onyụn̄ etịn̄ udomo ini emi enye edidide. (Num. 6:1, 2) Owo emi akakan̄ade akan̄a oro m̀mê ọn̄wọn̄ọde un̄wọn̄ọ oro ama enyene mme ibet emi akanade enye etiene, emi nditọ Israel eken mîketieneke. Nso ikpakanam eyen Israel emek ndidi Nazirite? Anaedi nte enye ekenen̄erede ama Jehovah ye ediwak nti n̄kpọ emi Jehovah akanamde ọnọ enye akanam.​—Deut. 6:5; 16:17. w24.02 14 ¶1-2

Ke Bible, ikọ Hebrew emi ẹkabarede nte “nsọn̄ọnda” m̀mê “nsinsi ima” ke ẹsiwak ndida ntịn̄ mban̄a utọ ima emi Abasi amade ikọt esie. Kpa ikọ oro ke ẹsida ẹtịn̄ ẹban̄a ima emi ikọt Abasi ẹmade idemmọ. (2 Sam. 9:6, 7) Jehovah oyom isọn̄ọ ida ye enye n̄ko. Nte eyo esierede aka, ntre ke ikeme nditetịm nsọn̄ọ nda ye enye. Ẹyak ise nte ekedide ntre ye Daniel. Ke eyouwem Daniel, ediwak n̄kpọ ẹma ẹtịbe emi akanade enye owụt ke imọ isọn̄ọ ida ye Jehovah. Edi kiet ke otu mme idomo emi ọkọsọn̄de akan eketịbe ke enye ama ekebe isua 90. Mbon emi ẹkenamde utom ẹnọ Edidem Darius ikamaha Daniel ikonyụn̄ ikponoke Abasi Daniel. Ntre mmọ ẹma ẹdiomi ndiwot enye. Mmọ ẹma ẹnam edidem esịn ubọk ke ewụhọ; ewụhọ oro ayanam ẹkụt m̀mê Daniel ọsọn̄ọ ada ye Abasi esie m̀mê ada ye edidem. N̄kukụre se Daniel akpakanamde owụt ke isọn̄ọ ida ye edidem ekpekedi nditre ndibọn̄ akam nnọ Jehovah ke usen 30. Edi Daniel ama esịn ndinam utọ n̄kpọ oro.​—Dan. 6:12-15, 20-22. w23.08 5 ¶10-12

Jehovah oyom ika iso ima nditọete nnyịn ọkpọkọm ọsọn̄ didie. Eyenete mînamke n̄kpọ ye nnyịn nte Christian akpanamde, yak ida ke enye ikokoho-koi iyom ndiyat nnyịn esịt, ke enye n̄ko ke etịme ndinam se Jehovah ọdọhọde ke enen. (N̄ke 12:18) Abasi ama kpukpru nti ikọt esie kpa ye mme ndudue mmọ. Ima inam ndudue, enye isiyetke ubọk ikpọn̄ nnyịn isinyụn̄ iyatke esịt ke nsinsi. (Ps. 103:9) Omokụt do ke enen̄ede edi se ikpebede Ete nnyịn emi esifende nnyịn! (Eph. 4:32–5:1) Ti n̄ko ete ke nte utịt ererimbot emi ekperede, ntre ke oyom inen̄ede ikpere nditọete nnyịn. Yak idiọn̄ọ ke ukọbọ emi ẹkọbọde nnyịn ekeme ndisọn̄ ubọk n̄kan emi-o. Ẹkeme ndikam nsịn nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi isọn̄ọde ida ye Abasi. Ọkpọdiọk ekesịm ntre, iyoyom un̄wam nditọete nnyịn ikan nte iyomde idahaemi.​—N̄ke 17:17. w24.03 15-16 ¶6-7

Mbụk mme uyen emi ẹkekperede Jehovah, ẹkụtde mfọn Abasi, emi uwem mmọ okonyụn̄ ọfọnde ẹdu ke Bible. David esịne ke otu mmọ. Ini enye ekedide ekpri, enye ama emek ndidi ufan Jehovah. Nte ini akakade, enye ekedi edidem emi ọkọsọn̄ọde ada ye Abasi. (1 Ndi. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Edieke ekpepde aban̄a mbụk ye kpukpru nti n̄kpọ emi enye akanamde ọnọ Abasi, oro ọyọsọn̄ọ fi idem onyụn̄ anam ọdọn̄ fi ndisọn̄ọ nda nnam n̄kpọ Abasi. Mîdịghe emekeme ndibiere ndikpep mban̄a Mark m̀mê Timothy. Oyokụt ke mmọ ẹketọn̄ọ ke ekpri ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah, ikonyụn̄ itreke. Nte mmọ ẹkebierede ndida uwem mmọ nnam n̄kpọ nnọ Jehovah ama anam esịt enem Jehovah. Nte uwem fo editiede n̄kpọn̄ etiene se adade enye anam idahaemi. Edieke ọbuọtde idem ye Jehovah utu ke ifiọk idemfo, enye ayan̄wam fi ebiere nnennen se akpanamde. Oyokop inem uwem, uwem fo oyonyụn̄ enyene iwụk. Ti ke Jehovah idaha se anamde ọnọ enye ke mbubru. Afo ndida uwem fo nnam n̄kpọ nnọ Ete fo emi odude ke heaven emi amade fi edi ata eti n̄kpọ. Inyụn̄ idụhe se akpanamde yak ọfọn akan oro. w23.09 13 ¶18-19

Apostle Paul ama ọdiọn̄ọ ke nditọete imọ ifọnke ima. Ke uwụtn̄kpọ, ini enye okodụkde esop obufa, ndusụk nditọete ke esop ke Jerusalem ẹkefefehe enye. (Utom 9:26) Nte ini akakade, ndusụk owo ẹma ẹta enye ke edem man ẹbiat enye enyịn̄. (2 Cor. 10:10) Paul ama okụt nte ebiowo emi ekesịnede ke otu mbon emi ẹkedade usụn̄ ke utom ikọt Abasi ini oro anamde n̄kpọ emi etiede nte ama anam mbon en̄wen ẹtuak ukot ẹduọ. (Gal. 2:11, 12) Mark emi ekedide kiet ke otu mbon emi ẹkekperede Paul idem ẹkan ama ọtọ Paul edem ke isọn̄ idiọk idiọk. (Utom 15:37, 38) Paul akpakayak ekededi ke otu oro anam enye ọdọhọ ke imọ isan̄ake n̄kpọ aba ye mbon emi ẹkeduede imọ; yak edi enyene idem, etie. Utu ke oro enye ama aka iso ada nditọete esie nte nti owo onyụn̄ aka iso anam n̄kpọ Jehovah. Nso ikan̄wam Paul? Paul ama ama nditọete esie. Ima emi Paul akamade mbon en̄wen akanam enye esịn ekikere ke nti edu mmọ utu ke ndudue mmọ. Kpa ima oro akanam Paul anam se idude ke itie N̄wed Abasi usen mfịn. w24.03 15 ¶4-5

Ediwak mbụk do ke Bible emi ẹwụtde ke ọfọn nditie ifụre ifụre. Yak ineme eke Isaac. Ini enye odụn̄de ke Gerar emi mbon Philistia ẹkekarade, mbọhọidụn̄ esie emi ẹkesịnde enye enyịn ẹma ẹsịri mme obube mmọn̄ emi mme asan̄autom ete esie ẹkedọkde. Edi utu ke enye ndisịn ntịme mfiak mbọ mmọ mme obube mmọn̄ oro sia ẹkedide esie, enye ama emen ikọtufọk esie ọkpọn̄ mmọ aka ata anyan ebiet ọkọdọk mme obube mmọn̄ efen. (Gen. 26:12-18) Edi mbon Philistia ke n̄kan̄ oro ẹma ẹdọhọ ke mmimọ inyene mbon oro n̄ko. Kpa ye oro, Isaac okosụk anam n̄kpọ emem emem. (Gen. 26:19-25) Nso ikan̄wam enye aka iso etie ifụre ifụre idem ke ini mbon en̄wen ẹkekoide-koi ẹnam n̄kpọ yak enye osioro uyo? Enye ama esikama enyịn ese nte ete ye eka esie ẹkenamde n̄kpọ. Enye ama ekpep n̄kpọ etieti oto nte Abraham ekesinamde n̄kpọ emem emem, onyụn̄ ekpep n̄kpọ oto “sụn̄sụn̄ ye ifụre ifụre edu” Sarah.​—1 Pet. 3:4-6; Gen. 21:22-34. w23.09 15 ¶4

Ke ini emi Jehovah ekenịmde ama ekekem, enye ama enyene ima osio Akpan esie ọdọn̄ edi isọn̄ edikpep mme owo n̄kpọ aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi, onyụn̄ akpa afak nnyịn osio ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa. Ekem Jesus ama eset afiak ọnyọn̄ heaven ekedi Edidem Obio Ubọn̄ oro. Akpan etop Bible edi ke Jehovah edida ukara esie emi Christ edide Edidem inam kpukpru se Enye akaduakde ẹtịbe, onyụn̄ oto ke oro ẹnam enyịn̄ Esie asana. Idụhe se ikemede ndikpụhọde se Jehovah aduakde ndinam. Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke kpukpru se imọ ikọn̄wọn̄ọde ndinam ẹyetịbe ukem ukem nte imọ iketịn̄de. (Isa. 46:10; Heb. 6:17, 18) Ini ko ke iso, isọn̄ emi ayakabade Paradise. Nti nditọ Adam ye Eve emi ẹfọnde ẹma “[ẹyedu] uwem ke nsinsi” ẹnyụn̄ ẹkop inem uwem. (Ps. 22:26) Se Jehovah aduakde ndinam ikụreke ke oro. Akakan n̄kpọ emi enye aduakde edi ndinam kpukpru mme asan̄autom esie ke heaven ye ke isọn̄ ẹdiana kiet. Kpukpru ikọt esie oro ẹyesọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye, ẹnyụn̄ ẹnyịme enye akara mmimọ. (Eph. 1:8-11) Imenịm ke usụn̄ nte Jehovah adade anam se enye akaduakde enem fi onyụn̄ eye fi. w23.10 20 ¶7-8

Ini mme Jew emi ẹkekpọn̄de Babylon ẹsịmde Jerusalem, ikebịghike mmọ ẹma ẹkụt ke uwem enyene nte etiede. Ama ọsọn̄ ndinyene se ẹdade ẹse ẹban̄a ubon mmọ, ndutịme ama odu ke ukara, ndien mbon idụt emi ẹkekande mmọ ẹkụk ikayakke mmọ ẹbọ emem. Oro ama anam ọsọn̄ ndusụk mmọ ndisịn ekikere ke utom ẹdifiak mbọp temple Jehovah. Ntre Jehovah ama ọdọn̄ prọfet iba, Haggai ye Zechariah, ẹketịn̄ ikọ ẹsọn̄ọ ikọt esie idem man ẹfiak ẹtọn̄ọ utom oro, ndien oro ama enyene ufọn. (Hag. 1:1; Zech. 1:1) Edi ke n̄kpọ nte isua 50 ama ekebe, ama edi se ẹfiakde ẹsọn̄ọ mme Jew oro idem. Ini oro, Ezra emi ekedide ata ke ndikọpi n̄wed Ibet Moses ama oto Babylon edi Jerusalem ndisọn̄ọ ikọt Abasi idem man mmọ ẹnịm n̄kpọ Abasi akpa. (Ezra 7:1, 6) Prọfesi Haggai ye Zechariah ẹma ẹn̄wam ikọt Abasi ke eset ẹka iso ẹbuọt idem ye Jehovah ini ẹkekọbọde mmọ. Mme prọfesi mmọ ẹyen̄wam nnyịn n̄ko ika iso inịm ke Jehovah ayan̄wam nnyịn kpa ye emi uwem ọsọn̄de.​—N̄ke 22:19. w23.11 14-15 ¶2-3

Didie ke ikeme ndiwụt ke imama nditọete nnyịn? Usụn̄ kiet edi nnyịn ndidọn̄ mmọ esịt. Iyekeme ‘ndika iso ndọn̄ kiet eken esịt’ edieke isikopde mbon en̄wen mbọm. (1 Thess. 4:18) Ikpanam nso man itetịm ima kiet eken? Edi nnyịn ndidomo nte ikekeme ndifen ndudue mmọ. Ntak emi enen̄erede edi akpan n̄kpọ nnyịn ndiwụt ke imama kiet eken mfịn? Kop ntak emi Peter ọkọnọde mi: “Utịt kpukpru n̄kpọ amasan̄a ekpere. Mmọdo, . . . ẹnyene ufiop ufiop ima ẹnọ kiet eken.” (1 Pet. 4:7, 8) Nso ke idori enyịn ndikụt nte utịt ererimbot emi enen̄erede ekpere? Jesus ama etịn̄ se iditịbede inọ mme mbet esie ini enye ọkọdọhọde ete: “Mbufo ẹyedi mbon emi kpukpru mme idụt ẹsuade ke ntak enyịn̄ mi.” (Matt. 24:9) Edieke idianade kiet, iyekeme ndikan utọ usua oro. Ima idiana kiet, Satan idikemeke nditọ nnyịn mbahade sia ima anam inen̄ede idiana kiet.​—Phil. 2:1, 2. w23.11 13 ¶18-19

Mme akpanikọ emi ẹdọn̄ọde ke Ikọ Abasi ẹnyene odudu etieti. Ima ikpep mme owo n̄kpọ iban̄a Jehovah inyụn̄ inam mmọ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ utọ owo emi Jehovah edide, enyene utịbe utịbe n̄kpọ kiet emi isikụtde. Enyịn esitara mmọ sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, mmọ ẹnyụn̄ ẹkụt ke ikenịm nsu Satan. Mmọ ẹsinyụn̄ ẹtọn̄ọ ndida edima Ete nnyịn nte idade. Mmọ ẹma ẹkụt utọ odudu emi enye enyenede, uten̄e esimụm mmọ. (Isa. 40:26) Mmọ ndidiọn̄ọ ke enye edi Abasi unenikpe esinam mmọ ẹbuọt idem ye enye. (Deut. 32:4) Se mmọ ẹkpepde ẹto akakan ọniọn̄ emi Ete nnyịn enyenede idịghe ekpri. (Isa. 55:9; Rome 11:33) Esinen̄ede enem mmọ ndidiọn̄ọ ke enye edi Abasi ima. (1 John 4:8) Nte mmọ ẹkperede enye, ntre ke mmọ ẹnen̄ede ẹnịm ke iyodu uwem ke nsinsi inyụn̄ idi nditọ esie. Edi ata n̄kpọ ukpono ndin̄wam mme owo ẹkpere Ete mmọ! Ima inam ntre, Jehovah esida nnyịn nte “nsan̄autom” esie.​—1 Cor. 3:5. w24.02 12 ¶15

Ekpedi ke ekpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah mîdịghe ete ye eka fo emi ẹdide Mme Ntiense Jehovah ẹkpep fi n̄kpọ, ndi ke ekere ndina baptism? Edi ntre, eti n̄kpọ ke aduak oro! Edi mbemiso anade baptism, ana ayak idem kan̄a ọnọ Jehovah. Didie ke ediyak idem ọnọ Jehovah? Edi afo ndibọn̄ akam n̄n̄wọn̄ọ nnọ enye ke enye ikpọn̄ ke edituak ibuot ọnọ, ke ndinam uduak esie edidi akpa ke uwem fo. Oro ọwọrọ ke ọn̄wọn̄ọ ọnọ Jehovah ndika iso mma enye “ke ofụri esịt fo ye ke ofụri ukpọn̄ fo ye ke ofụri ekikere fo ye ke ofụri ukeme fo.” (Mark 12:30) Ini ayakde idem ọnọ Jehovah, edidi sụk fi, sụk Jehovah. Edi baptism itiehe ntre; enye oro edidi ke eferife. Enye oro ediwụt kpukpru mbon emi ẹdikụtde nte anade baptism ke ama ayayak idem ọnọ Jehovah. Se edin̄wọn̄ọde ini ayakde idem ọnọ Jehovah idịghe n̄kpọ mbre-o, ntre ana odomo ofụri ukeme fo ndinam se edin̄wọn̄ọde oro, Jehovah onyụn̄ odori enyịn ke ayanam.​—Eccl. 5:4. w24.03 2 ¶2; 3 ¶5

Idụhe ndọ ndomokiet emi mfịna mîdụhe. Bible ọdọhọ ke mme ọdọ ndọ “ẹyekụt ukụt ke obụkidem.” Enye idịpke-dịp inua. (1 Cor. 7:28) Ntak emi Bible etịn̄de ntre? N̄wan ye erenowo emi ẹdọde idemmọ ifọnke ima, mmọ ẹnyene nsio nsio edu, inyụn̄ imaha n̄kpọ ukem ukem. Mmọ ẹkeme ndito nsio nsio itie, nte ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ke edem mmọ ẹdi nsio nsio. Nte ini akade, ebe ekeme ndidikụt ido n̄wan esie emi enye mîkekwe mbemiso ndọ, n̄wan onyụn̄ okụt eke ebe. Ekededi ke otu mme n̄kpọ emi isiakde do ekeme ndimen mfịna ndi. Utu ke mmọ mbiba ndinyịme ke imedue, ke edi se idiande ubọk inam n̄kpọ man isio mfịna oro unyọn̄, ebe ekeme ndidọhọ ke n̄wan edi mfịna, n̄wan ete ke ebe akam edi. Mmọ ẹkam ẹkeme ndikere ke mmimọ ndidian̄ade ntie m̀mê ndidian̄ade ndọ edinam emem odu. Edi ndi enye oro edinam mmọ ẹnyene emem? Ihih-o. Ọkpọkọm n̄wan m̀mê ebe owo ọsọsọn̄ uwem, Jehovah oyom mmọ ẹdiana kiet. w24.03 16 ¶8; 17 ¶11

Idem ke ama akayak idem ọnọ Jehovah onyụn̄ ana baptism, nte osụk etịmde ọdiọn̄ọ enye onyụn̄ etịmde ama enye, ama etetịm odori enyịn ndidu uwem ke nsinsi ke Paradise ke isọn̄ emi. (Heb. 5:13–6:1) Anaedi se ẹtịn̄de ke Rome 5:2-4 ama etịbe ọnọ fi. Nsio nsio ukụt ẹma ẹsịm fi, edi ama ọsọn̄ọ ada ọyọ onyụn̄ okụt ke Abasi enem esịt ye afo. Sia ọdiọn̄ọde ke Abasi enem esịt ye afo, enye oro anam enen̄ede enịm ke imọ iyọbọ mme n̄kpọ emi enye ọkọn̄wọn̄ọde. Emenen̄ede odori enyịn ndibọ mme n̄kpọ oro akan nte ekedide akpa akpa. Omokụt ke mme n̄kpọ oro ẹdi akpanikọ, onyụn̄ okụt nte mmọ ẹbehede fi. Enen̄ede ọdọn̄ fi ndinyene mmọ. Afo ekpekpeme kpukpru se anamde ke uwem fo ke ntak oro. Oro anam ọfọn uwem ye mbonubon mbufo, ebiere n̄kpọ emi ọfọnde, onyụn̄ ada ini fo anam nti n̄kpọ. Enyene akpan n̄kpọ efen emi apostle Paul eketịn̄de aban̄a idotenyịn emi afo enyenede ke ama akanam n̄kpọ emi anamde Abasi enem esịt ye afo. Enye ọdọhọ ke oyokụt se afo odoride enyịn oro.​—Rome 15:13. w23.12 12-13 ¶16-19

Mfịna emi ọsọn̄de ama esịm nnyịn, ekeme ndinam nnyịn idikereke idinyụn̄ inamke n̄kpọ nte isinamde. Idem onyụn̄ ekeme ndinyene nte etiede nnyịn. Ekeme ndidi idaha idahaemi esịt ọdiọk nnyịn utọ oro idụhe, adaha do, uwem efek nnyịn mîdịghe enye edi n̄kpọ en̄wen. Didie ke Jehovah esin̄wam nnyịn ini ọtọn̄ọde nditie nte ke nnyịn idikemeke ndiyọ aba? Jehovah ọn̄wọn̄ọ ke iyọsọn̄ọ nnyịn idem. Oyobio ekpesịm nsụn̄ikan̄ ke akpa, ekeme ndinyen̄e nsụn̄ikan̄ oro idiọk idiọk onyụn̄ anam enye edi oyo aka mi, oyo aka ko. Man utọ n̄kpọ oro iditịbe, ediwak nsụn̄ikan̄ ẹnyene n̄kpọ emi etiede nte mba ke nnasia ye ke ufien edi esịne ke esịt mmọn̄. N̄kpọ oro isiyakke nsụn̄ikan̄ oro enyen̄e akakaha, n̄kpọ idisọpke inam nsụn̄ikan̄ oro, isan̄ oyonyụn̄ enem mbon emi ẹdọn̄ọde ke esịt. Edi n̄kpọ emi etiede nte mba do esinen̄ede enyene ufọn ini nsụn̄ikan̄ osụk awatde aka. Ukem ntre, nte isịnde idem inam se idin̄wamde nnyịn isọn̄ọ ida ye Jehovah ini mfịna esịmde nnyịn, Jehovah ọyọsọn̄ọ nnyịn idem. w24.01 22 ¶7-8

Ndịk ama anam fi, bụp idemfo se Jehovah ama akananam ọnọ fi. Tie kere mme n̄kpọ emi enye okobotde. Ke uwụtn̄kpọ, ima ‘itịm ise’ nte Jehovah esede aban̄a mme inuen ye mme flawa emi ẹdide enye ikobotke ke mbiet esie, mmọ inyụn̄ ikemeke ndituak ibuot nnọ enye, iyenen̄ede inịm ke Jehovah eyese aban̄a nnyịn n̄ko. (Matt. 6:25-32) Kere n̄ko se Jehovah anamde ọnọ ikọt esie. Emekeme ndikpep mban̄a owo kiet ke Bible emi ekenen̄erede ọbuọt idem ye Abasi, mîdịghe okot mbụk asan̄autom Jehovah kiet mfịn. N̄kpọ efen emi edinamde edi ndikere se Jehovah ama akananam ọnọ fi. Didie ke Jehovah akan̄wam fi edidụk esop? (John 6:44) Didie ke enye ọbọrọ mme akam fo? (1 John 5:14) Nso ufọn ke n̄kpa emi edima Eyen esie akakpade afak fi anam ọnọ fi kpukpru usen?​—Eph. 1:7; Heb. 4:14-16. w24.01 4 ¶6; 7 ¶17