Messiah Ata Idotenyịn?

Enye ọkọdọhọ ete ke imọ ikedi Moses. Ata enyịn̄ esie, nte ededi, osop ke mbụk. Ke ọyọhọ isua ikie ition E.N., enye ama anam isan̄ akanade ofụri isuo Crete, anamde mme Jew ẹmi ẹkedụn̄de do ẹnịm ke akpanikọ ke imọ ikedi messiah oro mmọ ẹketiede ẹbet. Enye ama asian mmọ ete ke ibịghike ufịk oro mmọ ẹdude, edimụm mmọ ke ntan̄mfep ye ke mbuotekọn̄ ẹyebe ẹfep. Mmọ ẹma ẹnịm ke akpanikọ. Ke adan̄aemi ini uwọrọ-ufụn mmọ ekedide edisịm, mme Jew ẹma ẹtiene “Moses” ẹka ibuot obot oro asakde iso ese Inyan̄ Mediterranean. Enye ama ọdọhọ mmọ ete ke mmọ n̄kukụre ẹkenyene ndifụrọ ndụk inyan̄ ndien mmọn̄ eyebahade iba ọnọ mmọ. Ediwak mmọ ẹma ẹnam oro, ẹfụrọde ẹdụk mmọn̄ oro mîkabahakede. Ata ediwak mmọ ẹma ẹkpan̄a; ndusụk ẹdi se mme awat inyan̄ ye mme ọkọiyak ẹkenyan̄ade. Nte ededi, owo ikekwe Moses aba. Messiah oro ama ebe efep.

NSO idi messiah? Ikọ oro “andinyan̄a,” “andifak,” ye “adausụn̄” ekeme ndidụk fi ekikere. Ediwak owo ẹkere ẹte ke messiah edi owo emi anamde mme anditiene enye ẹnyene idotenyịn ye uten̄e Abasi, ọn̄wọn̄ọde ndisio mmọ ke ufịk nsịn ke ifụre. Sia mbụk owo ke akamba ubak edide mbụk ufịk, idịghe n̄kpọ n̄kpaidem nte ke ekese utọ messiah oro ẹma ẹwọrọ edi ke ediwak isua ikie. (Men Ecclesiastes 8:9 domo.) Edi ukem nte okot-idem Moses eke Crete oro, mme messiah ẹmi ẹma ẹsiwak ndida mme anditiene mmọ usụn̄ nsịm edikpu ye nsobo utu ke ubọhọ.

“Emi edi Edidem Messiah!” Oro edi nte Akiba ben Joseph, kpa andikpep oro ẹkponode ọkọkọmde Simeon Bar Kokhba ke isua 132 E.N. Bar Kokhba ekedi ọkpọsọn̄ owo emi akadade okopodudu udịmekọn̄ usụn̄. Ediwak mme Jew ẹkekere ẹte, ke emi ke akpatre edi owo emi edidade ufịk anyanini oro mmọ ẹkekụtde ke ubọk Ukara Ererimbot eke mbon Rome okosịm utịt. Bar Kokhba ama okpu; ediwak tọsịn owo ke mme itie ikie ke otu mbio obio esie ẹma ẹda uwem mmọ ẹkpe utịp edikpu oro.

Ke ọyọhọ isua ikie-12, Jew efen edide messiah ama ọwọrọ edi, isan̄ enyeemi ke Yemen. Ke ini caliph, m̀mê andikara, okobụpde enye idiọn̄ọ itie messiah esie, messiah emi ama ọdọhọ ete yak andikara emi ebịghi imọ ibuot ndien yak usọp usọp ediset ke n̄kpa imọ edi idiọn̄ọ. Andikara oro ama onyịme ye ekikere oro—ndien oro ekedi utịt messiah eke Yemen oro. Kpa ke ukem isua ikie oro, eren emi ekekotde David Alroy ama ọdọhọ mme Jew ke Middle East ete ẹnam ntịmidem ndisan̄a ye imọ ke mba mme angel mfiak n̄ka Edisana Isọn̄. Ediwak mmọ ẹma ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke enye ekedi messiah. Mme Jew eke Baghdad ẹma ẹbet ye ime ke enyọn̄ ufọk mmọ, idọn̄ke enyịn ke mme inọ oro ẹkeyịpde inyene mmọ.

Sabbatai Zevi ama adaha ada ke Smyrna ke ọyọhọ isua ikie-17. Enye ama atan̄a itie messiah esie ọnọ mme Jew ke ofụri Europe. Mme Christian, n̄ko, ẹma ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ enye. Zevi ama ọnọ mme anditiene enye ubọhọ—nte an̄wan̄ade ebede ke ndiyak mmọ ẹnam idiọkn̄kpọ ye unana ukpan. Mme n̄kpet n̄kpet anditiene enye ẹma ẹnam idat idat usọrọ, ẹsan̄a iferi, ẹnam use, ye idan̄ iman, ekem ẹnọ idemmọ ufen ye edimia ke ikpa, ẹwere ke snow iferi, ye ke ndibụk idemmọ ke mbitmbịt isọn̄ tutu osịm itọn̄. Ke ini enye akanamde isan̄ aka Turkey, ẹma ẹmụm Zevi ẹnyụn̄ ẹdọhọ ete ke enye enyene ndikabade esịt ndụk Islam mîdịghe ẹwot enye. Enye ama akabade esịt. Ediwak mbet esie ẹma ẹsuana. Edi, ke isua ikie iba oro ẹketienede, ndusụk owo ke ẹkesụk ẹkot Zevi messiah.

Christendom omosion̄o mme messiah eke esie n̄ko edi. Ke ọyọhọ isua ikie-12, eren kiet emi ẹkekerede Tanchelm ama ọkọ udịm udịm mbet onyụn̄ akara obio Antwerp. Messiah emi ọkọdọhọ ke imọ idi abasi; enye ama akam esinyam mmọn̄ uyereidem esie ọnọ mme anditiene enye ete ẹn̄wọn̄ nte edinam ido ukpono! “Christian” efen edide messiah ekedi Thomas Müntzer owo Germany eke ọyọhọ isua ikie-16. Enye ama ọtọn̄ọ ntịme ye ukara obio, asiande mme anditiene enye ete ke emi ekedi ekọn̄ Armageddon. Enye ama ọn̄wọn̄ọ nte ke idida ubọk ọfọn̄idem imọ imụm enyịmikan̄ mme asua. Utu ke oro, ẹma ẹwot ikọt esie, ndien ẹma ẹbịghi Müntzer ibuot. Ediwak utọ messiah oro ẹma ẹwọrọ edi ke Christendom ke ediwak isua ikie ẹmi.

Mme ido ukpono eken, n̄ko, ẹnyene mme owo oro ẹdide messiah mmọ. Islam anyan ubọk owụt Mahdi, m̀mê owo oro otịmde ẹkpeme, emi edinamde unenikpe odu. Ke Ido Ukpono Hindu, ndusụk owo ẹma ẹdọhọ nte idide mme andidu uwem ke mbiet owo, m̀mê mme abasi, ke uduot owo. Ndien, nte The New Encyclopædia Britannica ọdọhọde, “idem ido ukpono oro mînyeneke messiah utọ nte Ido Ukpono Buddha ama osio edinịm ke akpanikọ edi, ke otu mbon Mahāyāna, ke Buddha Maitreya ini iso emi editode ke ebietidụn̄ esie eke heaven osụhọde edi edinyụn̄ adade mme anam-akpanikọ aka paradise.”

Mme Messiah eke Ọyọhọ Isua Ikie-20

Ke isua ikie nnyịn emi, udọn̄ ndinyene ata messiah amakabade edi usọp usọp akan nte akanam edide; nte eyịghe mîdụhe, ndien, ediwak owo ẹda udorienyịn̄ oro ẹnyene. Ke obio Congo ke Africa eke mme iduọk isua 1920, 1930, ye 1940, ẹma ẹtoro Simon Kimbangu ye andikada itie esie, Andre “Jesus” Matswa nte mme messiah. Mmọ ẹma ẹkpan̄a, edi mme anditiene mmọ ke ẹsụk ẹdori enyịn mmọ ndifiak ndi nnyụn̄ ntọn̄ọ ukara tọsịn isua eke mbon Africa.

Isua ikie emi n̄ko ama okụt ntọn̄ọ “ido ukpono unam ufọn” ke New Guinea ye Melanesia. Mme andibuana ẹdori enyịn ndikụt nsụn̄ikan̄ m̀mê ubomofụm edide edibehe, emi mfiaowo ẹmi ẹbietde messiah ẹdade usụn̄, oro ẹdinamde mmọ ẹforo ẹdinyụn̄ ẹdade ini inemesịt edi ke ini idem mme akpan̄kpa edisetde.

Mme idụt uforo ẹmenyene mme messiah mmọ n̄ko. Ndusụk mmọ ẹdi mme adaiso ido ukpono, utọ nte Sun Myung Moon, kpa okot-idem andida itie Jesus Christ emi aduakde ndinam ererimbot asana ebe ke ndinam ubon ikọt esie ẹdiana kiet. Mme adaiso ukaraidem n̄ko ẹma ẹdomo ndinam n̄kpọ nte messiah, Adolf Hitler edide enyene-ndịk n̄kan uwụtn̄kpọ ke isua ikie emi ye ikọ n̄kponinua esie aban̄ade Ukara Tọsịn Isua.

Ikpọ ekikere ukaraidem ye mme esop ẹmesịm idaha messiah ukem ntre. Ke uwụtn̄kpọ, The Encyclopedia Americana owụt ete ke ekikere ukaraidem Karl Marx ye Lenin ọnọ ekikere edidi messiah. Ndien esop Edidiana M’idụt, ẹmi ẹtorode ntatara ntatara nte n̄kukụre idotenyịn kaban̄a emem ererimbot, etie nte akabade edi adaitie messiah efen ke esịt ediwak owo.

Ata Idotenyịn?

Ibio ibio ndụn̄ọde emi anam an̄wan̄a nte ke mbụk edinam messiah ke ofụri ofụri edi mbụk abian̄a, ntịme ntịme idotenyịn ye abian̄a abian̄a ekikere. Idịghe n̄kpọ n̄kpaidem, ndien, ediwak owo mfịn ẹkabarede ẹnana udọn̄ ye idotenyịn aban̄ade messiah.

Mbemiso isiode ekikere ofụri ofụri ifep ke idotenyịn aban̄ade messiah, nte ededi, nnyịn ikpenyene ndibemiso mfiọk ebiet emi enye otode. Ke akpanikọ, “messiah” edi usem a-Bible. Ikọ Hebrew edi ma·shiʹach, m̀mê “enyeemi ẹyetde aran.” Ke mme ini Bible, ẹkesimek ndidem ye mme oku ẹnọ mme ifetutom mmọ ebe ke usọrọ uyet aran, emi ẹkesitọhọde mmọ edinem ufuọn̄ aran ke ibuot. Ntem ẹma ẹsida ikọ oro ma·shiʹach nte enende ẹtịn̄ ẹban̄a mmọ. Ama odu n̄ko irenowo ẹmi ẹkeyetde aran, m̀mê oro ẹkemekde ẹnọ san̄asan̄a itie, ye unana usọrọ uyet aran. Ẹkot Moses “Christ,” m̀mê “enyeemi ẹyetede aran,” ke Mme Hebrew 11:24-26, koro ẹkemek enye nte prọfet Abasi ye andida ke ibuot esie.

Ukabade oro ẹnọde messiah nte “enyeemi ẹyetde aran” osio mme messiah eke Bible onịm san̄asan̄a ọkpọn̄ mme nsunsu messiah oro nnyịn ikenemede iban̄a. Idịghe mme messiah eke Bible ẹkemek idemmọ; inyụn̄ idịghe otu mbet ẹmi ẹten̄ede Abasi ẹkemek mmọ. Baba, edimek mmọ okoto enyọn̄, okoto Jehovah Abasi ke idemesie.

Ke adan̄aemi Bible etịn̄de aban̄a ediwak messiah, enye emenede kiet otịm okon̄ akan mmọ eken. (Psalm 45:7) Messiah emi edi akpan owo ke prọfesi Bible, akpan owo ke edisu mme ata n̄wọrọnda un̄wọn̄ọ Bible. Ndien Messiah emi ke enen̄ede anam n̄kpọ ndikan mme mfịna oro isobode mfịn.

Andinyan̄a Ubonowo

Messiah eke Bible ese aban̄a mme mfịna ubonowo ke ndika mbịne ntọn̄ọ mmọ. Ke ini akpa ete ye eka nnyịn, Adam ye Eve, ẹkesọn̄de ibuot ye Andibot oto ke nsọk oro Satan, kpa ọsọn̄ibuot edibotn̄kpọ eke spirit ekesịnde, mmọ ke nditịm ntịn̄ ẹkenọ idemmọ ọyọhọ unen edikara. Mmọ ẹkeyom ndibiere se inende ye se ikwan̄ade ke idemmọ. Mmọ ke ntre ẹma ẹwọrọ ke idak ima ima, ukpeme eke ukara Jehovah ẹnyụn̄ ẹtop ekpụk ubonowo ẹsịn ke ndutịme ye mfụhọ mfụhọ ubiak eke edikara idem, unana mfọnmma, ye n̄kpa.—Rome 5:12.

Edi ima ima n̄kpọ, ndien, didie ntem nte ke Jehovah Abasi ama emek ini ekịm ke mbụk owo man ọnọ ofụri ubonowo nyayama idotenyịn. Ke ebierede ikpe ọnọ mme ọsọn̄ibuot owo oro, Abasi ama ebemiso etịn̄ ete ke nditọ mmọ ẹyenyene andinyan̄a. Ke etịn̄de ẹban̄a nte “mfri,” Andinyan̄a emi eyedisobo idiọk utom oro Satan akanamde do ke Eden efep; Mfri oro eyenuak “urụkikọt” oro, kpa Satan, ke ibuot, osobode enye efep.—Genesis 3:14, 15.

Toto ke ini eset, mme Jew ẹma ẹkụt prọfesi emi nte edide eke Messiah. Ekese Targum, kpa Ndisana N̄wed mme Jew oro ẹwetde ke ibio ibio usụn̄ emi okodude ke akpa isua ikie, ama anam an̄wan̄a nte ke prọfesi emi edisu ke “ini Edidem Messiah.”

Idịghe n̄kpọ n̄kpaidem, ndien, nte ke toto ke ata editọn̄ọ, iren mbuọtidem ẹma ẹkop nduaidem ke un̄wọn̄ọ emi aban̄ade edidi Mfri, m̀mê Andinyan̄a mi. Kam kere nte eketiede Abraham ke idem ke ini Jehovah akasiande enye ete ke Mfri oro ediwọrọ oto udịm ubon esie, ye nte ke “kpukpru mme idụt ke ererimbot”—idịghe mme andito ubon esie ikpọn̄îkpọn̄—ẹyenyụn̄ “ẹkụt mfọn” ebe ke Mfri oro.—Genesis 22:17, 18.

Messiah ye Ukara

Mme ukperedem prọfesi ẹbuan idotenyịn emi ye ekikere eti ukara. Ke Genesis 49:10, ẹma ẹsian Judah eyen eyeyen Abraham ete: “Mmọnyọ idikpọn̄ke Judah, eto ọbọn̄ idinyụn̄ ikpọn̄ke n̄kpatian̄-ukot esie, tutu Shiloh edi; mme idụt ẹyenyụn̄ ẹkop ẹnọ enye.” Nte an̄wan̄ade, “Shiloh” emi ekenyene ndikara—ndien enye idikarake mme Jew ikpọn̄îkpọn̄ edi eyekara “mme idụt.” (Men Daniel 7:13, 14 domo.) Mme Jew eset ẹkediọn̄ọ Shiloh nte Messiah; ke akpanikọ, ndusụk Targum mme Jew ẹma ẹkam ẹkpụhọ ikọ oro “Shiloh” ẹsịn “Messiah” m̀mê “edidem Messiah.”

Nte un̄wana prọfesi eke odudu spirit akade iso ndiyama, ẹma ẹyarade ekese n̄kpọ efen efen ẹban̄a Messiah emi. (Mme N̄ke 4:18) Ke 2 Samuel 7:12-16, ẹma ẹsian Edidem David, kpa andito ubon Judah, ẹte ke Mfri oro ediwọrọ oto ubon esie. N̄ko-n̄ko, Mfri emi ekenyene ndidi n̄wọrọnda Edidem. Ebekpo, m̀mê itie edikara esie, edibịghi ke nsinsi! Isaiah 9:6, 7 ọsọn̄ọ n̄kpọ emi ete: “Koro eyen amanade ọnọ nnyịn, ẹnọ nnyịn eyeneren: ubọn̄ [“ukara,” King James Version] onyụn̄ odoro enye ke afara . . . Ubọn̄ ye emem ididopke ndikọri ke ebekpo David, ye ke itie ubọn̄ esie, man onịm enye, onyụn̄ ọsọn̄ owụk enye ke ikpe ye ke edinen ido, kemi ye ke nsinsi. Ufụp Jehovah mme udịm eyenam n̄kpọ emi.”

Nte afo emekeme ndikere mban̄a utọ ukara oro? Eti, edinen andikara emi owụkde emem onyụn̄ akarade ke nsinsi. Emi edi isio didie ntem ye mbụk anyan udịm eke mme nsunsu messiah! Ke mîdịghe abian̄a abian̄a, emek-idem adausụn̄, Messiah eke Bible edi andikara ererimbot emi enyenede ofụri odudu ye ukeme oro ẹyomde man ẹkpụhọde mme idaha ererimbot.

Idotenyịn emi enen̄ede enyene se ọwọrọde ke ntịme ntịme eyo nnyịn emi. Akananam ubonowo iyomke utọ idotenyịn oro ke ọkpọsọn̄ mbrenyịn ntem. Ke ntak emi edide owo ekeme ndisọn̄ọ nyịre ke abian̄a abian̄a idotenyịn, nte ededi, edi akpan n̄kpọ owo nnyịn kiet kiet nditịm ndụn̄ọde mbụme emi: Nte Jesus eke Nazareth ekedi Messiah oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ nte ekese owo ẹnịmde ke akpanikọ? Ibuotikọ oro etienede eyeneme aban̄a n̄kpọ emi.

[Ekebe ke page 6]

Messiah ke Brooklyn?

Ikpọ ndise, obukpọk ntọt, ye nsem nsem idiọn̄ọ ke Israel ẹmetan̄a ke ndondo emi ete “Ẹtịm idem ẹnọ edidi Messiah.” Edi ikọt Schneour Zalman, kpa n̄ka ata akani ido edinam mme Jew ẹkenam an̄wan̄wa ubịnikọt emi akakpade $400,000 mi. Ntatara edinịm ke akpanikọ omodu ke otu mme owo 250,000 ẹmi ẹdude ke otu emi nte ke akwa andikpep mmọ, Menachem Mendel Schneerson eke Brooklyn, New York, edi Messiah. Ntak-a? Schneerson ekpep ete ke Messiah edidi ke emana emi. Nte magazine Newsweek ọdọhọde, ikọt Schneour Zalman ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ nte ke andikpep oro ọsọn̄de ke isua 90 mi idikpaha tutu Messiah edi. Ke ediwak isua ikie ẹmi n̄ka emi emekpep ete ke emana kiet kiet omosio ke nsụhọde n̄kaha owo kiet emi odotde ndidi Messiah edi. Etie nte Schneerson edi utọ owo oro ọnọ mme anditiene enye, ndien enye imekke owo ndomokiet ndida itie esie. Newsweek ọdọhọ ete, Kpa ye oro ata ediwak mme Jew inyịmeke enye nte Messiah. Nte n̄wedmbụk n̄kpọntịbe Newsday ọdọhọde, Eliezer Schach, odomo-idem andikpep emi edide isua 96 ke emana okot enye “nsunsu messiah.”

[Ndise ke page 7]

Edinịm ke akpanikọ oro nte ke Moses eke Crete ekedi messiah ama atak ediwak owo uwem mmọ