Ndibọhọ “Usen Jehovah”

“Usen Jehovah [okpon] onyụn̄ [enyene] ndịk etieti, ndien anie ekeme ndiyọ enye?”—JOEL 2:11.

1. Ntak emi “usen Jehovah emi enyenede ndịk” ekpedide ini idara?

‘ENYENE NDỊK’! Oro edi nte prọfet Abasi oro Joel etịn̄de aban̄a akwa “usen Jehovah.” Nte ededi, nnyịn ẹmi imade Jehovah inyụn̄ idide ibịne enye ke uyakidem ke isọn̄ uwa ufak Jesus inyeneke ndidu ke ndịk nte usen Jehovah asan̄ade ekpere. Enye edidi enyene-uten̄e usen ke akpan, edi usen akwa edinyan̄a, usen edisio ke idiọk editịm n̄kpọ emi ọnọmọde ubonowo ke ediwak tọsịn isua. Ye usen oro ke ekikere, Joel ọdọhọ ikọt Abasi “ẹdara ẹnyụn̄ ẹbre; koro Jehovah anamde ikpọ n̄kpọ,” ndien enye adian nsọn̄ọ ete: “Ama ekem, kpukpru owo eke ẹsemede ẹkot enyịn̄ Jehovah ẹyebọhọ.” Ndien ke ndutịm Obio Ubọn̄ Abasi, “mmọ eke ẹbọhọde ẹyedu . . . kpa nte Jehovah ọkọdọhọde, ye ke otu mmọ eke ẹsụkde emi Jehovah okotde.”—Joel 2:11, 21, 22, 32.

2. Ke ndisu uduak Abasi, nso itịbe (a) ke “usen Ọbọn̄” (b) ke “usen Jehovah”?

² Owo inyeneke ndikere ke ndudue nte ke enyene-ndịk usen Jehovah edi “usen Ọbọn̄” eke Ediyarade 1:10. Usen Ọbọn̄ abuana edisu mme n̄kukụt 16 ẹmi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Ediyarade ibuot 1 esịm 22. Enye abuana ini edisu eke kpukpru mme n̄kpọntịbe ẹmi Jesus ekebemde iso etịn̄ ke ibọrọ mbụme oro mme mbet esie ẹkebụpde ẹte: “Ini [ewe ke] mme n̄kpọ ẹmi [ẹdidi], nso idinyụn̄ idi idiọn̄ọ [edidu, NW] Fo, ye eke akpatre ini eyo emi?” Mme enyene-ndịk ‘ekọn̄, akan̄, usua, mme idiọk udọn̄ọ, ye ukwan̄ido’ ke isọn̄ ẹnịm edidu Jesus ke heaven idiọn̄ọ. Nte mme n̄kpọ mfụhọ ẹmi ẹtọtde, Jesus ọnọ mme owo ẹmi ẹbakde Abasi ndọn̄esịt ke ndidọn̄ mme mbet esie eke eyomfịn ‘ẹkekwọrọ gospel Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ekondo nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt.’ Ndien, nte akpatre n̄kpọ ke usen Ọbọn̄, “utịt” editịm n̄kpọ emi, enyene-ndịk usen Jehovah, ọyọtọn̄ọ. (Matthew 24:3-14; Luke 21:11) Oro edidi usen Jehovah ndinọ mbiara ererimbot Satan usọp usọp ubiereikpe. “Enyọn̄ ye isọn̄ ẹyenyek: Jehovah oyonyụn̄ edi ubọhọ ikọt esie.”—Joel 3:16.

Jehovah Anam N̄kpọ ke Eyo Noah

3. Didie ke mme idaha mfịn ẹbiet eke eyo Noah?

³ Mme idaha ererimbot mfịn ẹdi ukem ye eke “eyo Noah” ke se ibede isua 4,000 ẹmi ẹkebede. (Luke 17:26, 27) Ke Genesis 6:5, nnyịn ikot ite: “Jehovah okụt idiọkn̄kpọ owo nte okponde ke isọn̄, kpukpru n̄kpọ ke ekikere esịt esie ẹnyụn̄ ẹsụk ẹdi idiọk kpukpru ini.” Didie ke ebiet ererimbot mfịn ntem! Idiọkido, idiọkitọn̄, ye unana ima ọyọhọ kpukpru ebiet. Ndusụk ini nnyịn imekeme ndikere ke obukpo ido ubonowo omosụhọde ekesịm mbiara n̄kan idaha. Edi ntịn̄nnịm ikọ apostle Paul aban̄ade “ukperedem ini” osụk akaka iso ndisu: “Ndiọi owo ye mbon abian̄a ẹyedọdiọn̄ ẹdiọk ẹka iso, ẹbian̄a owo, owo ẹyenyụn̄ ẹbian̄a mmọ.”—2 Timothy 3:1, 13.

4. Nso utịp ke nsunsu utuakibuot ekenyene ke ini eset?

⁴ Nte ido ukpono ekpekekeme ndida ubọhọ nsọk ubonowo ke eyo Noah? Ke edide isio, utọ ido ukpono nsọn̄ibuot oro okodude ini oro ama etịp n̄kpọ esịn akamba akamba ke mbiara idaha oro. Akpa ete ye eka nnyịn ẹma ẹyak idem ẹnọ nsunsu ukpepn̄kpọ “akani urụkikọt oro ẹkotde enye ẹte, andidori ikọt Abasi ikọ ye Satan.” Ke ọyọhọ emana iba ọtọn̄ọde ke Adam, ẹma “ẹtọn̄ọ ndikot Jehovah ke enyịn̄ Esie,” nte an̄wan̄ade ke edu isụn̄i. (Ediyarade 12:9; Genesis 3:3-6; 4:26) Ekem, mme ọsọn̄ibuot angel, ẹmi ẹkekpọn̄de san̄asan̄a utuakibuot nnọ Abasi, ẹma ẹmen idem owo ẹsịne man ẹnyene oburobụt ebuana idan̄ ye ndiye nditọiban owo. Iban ẹmi ẹma ẹman ata ikpọ mbuaha uduot irenowo, ẹkekotde Nephilim, ẹmi ẹkefịkde ẹnyụn̄ ẹkande ubonowo ubọk. Ke idak odudu mme demon ẹmi, ‘kpukpru owo ẹma ẹbiat usụn̄ mmọ ke isọn̄.’—Genesis 6:1-12.

5. Ke etịn̄de otụk usen Noah, nso item ntọt ke Jesus ọnọ nnyịn?

⁵ Ubon kiet, nte ededi, ama omụm nsọn̄ọnda ye Jehovah akama. Ntem, Abasi ama “[ekpeme] Noah, ọkwọrọ edinen ido, ye owo en̄wen itiaba, ke ini enye anamde ukwọ ọtọ ofụk ekondo eke mîbakke Abasi.” (2 Peter 2:5) Ukwọ oro akada aban̄a enyene-ndịk usen Jehovah, emi enịmde utịt editịm n̄kpọ emi idiọn̄ọ ye emi Jesus eketịn̄de prọfesi aban̄a ete: “Edi baba owo kiet ifiọkke iban̄a usen oro m̀mê hour oro, kpa mme angel ke heaven, Eyen inyụn̄ ifiọkke, ke mîbọhọke Ete ikpọn̄. Koro nte mme usen Noah ẹkedide, kpasụk ntre ke [edidu, NW] Eyen Owo oyonyụn̄ edi. Koro nte mmọ ẹdiade ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄de n̄kpọ, ẹdọde ndọ ẹnyụn̄ ẹdade owo ẹnọ ke ndọ ke mme usen eke ẹkebemde ukwọ iso, tutu esịm usen emi Noah odụkde ke ubom, mînyụn̄ ifiọkke tutu ukwọ edi edimen mmọ kpukpru efep; kpasụk ntre ke [edidu, NW] Eyen Owo eyedi.” (Matthew 24:36-39) Nnyịn idu ke ukem idaha oro mfịn, ntre Jesus eteme nnyịn ete ‘ikpeme idem nnyịn, inyụn̄ itaba idap kpukpru ini, inyụn̄ ikpe ubọk man nnyịn ikpekeme ndibọhọ kpukpru n̄kpọ oro ẹdiwọrọde.’—Luke 21:34-36.

Ufen Ubiomikpe Jehovah eke Sodom ye Gomorrah

6, 7. (a) Nso ke mme n̄kpọntịbe eyo Lot ada aban̄a? (b) Nso in̄wan̄în̄wan̄ ntọt ke emi ọnọ nnyịn?

⁶ Ediwak isua ikie ke Ukwọ ama ekebe, ke ini mme andito ubon Noah ẹma ẹketọt ke isọn̄, anam-akpanikọ Abraham ye eyen eyeneka esie Lot ẹma ẹkụt enyene-ndịk usen Jehovah efen. Lot ye ubon esie ẹkedụn̄ ke obio Sodom. Adianade ye n̄kpet n̄kpet obio Gomorrah, obio emi ọkọyọhọ ye akama-itekesịt oburobụt ido idan̄. Uma inyene n̄ko ekedi se ẹdade ke akpan n̄kpọ, ke akpatre otụkde idem n̄wan Lot. Jehovah ọkọdọhọ Abraham ete: “Mfiori Sodom ye Gomorrah [okpon] eti, idiọkn̄kpọ mmọ onyụn̄ [odobi] etieti.” (Genesis 18:20) Abraham ama ekpe Jehovah ubọk ndifen mme obio oro ke ntak ndinen owo oro ẹkedude ke mmọ, edi Jehovah ama anam an̄wan̄a nte ke imọ ikekwe idem ndinen owo duop do. Mme angel Abasi ẹma ẹn̄wam Lot ye nditọ esie iban iba ndibọhọ n̄ka n̄kpet n̄kpet obio Zoar.

⁷ Nso iketiene? Ke emende “ukperedem ini” nnyịn odomo ye eke Lot, Luke 17:28-30 ọtọt ete: “Kpa nte okonyụn̄ edide ke eyo Lot; mmọ ẹkedia n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ n̄kpọ; mmọ ẹdep, ẹnyụn̄ ẹnyam; ẹtọ in̄wan̄, ẹnyụn̄ ẹbọp ufọk: edi ke usen oro Lot ọwọrọde ke Sodom, ikan̄ ye itai ẹto ke enyọn̄ ẹdep ẹdisobo mmọ kpukpru: kpasụk ntre ke edidi ke usen emi Eyen Owo ediyararede idem.” Se iketịbede inọ Sodom ye Gomorrah ke enyene-uten̄e usen Jehovah oro ọnọ nnyịn in̄wan̄în̄wan̄ ntọt ke ini edidu Jesus emi. Emana ubonowo eyomfịn n̄ko “esịn idem ke use ye ido eke mîkemke.” (Jude 7) Ke akande oro, n̄kọri oburobụt ido idan̄ eke eyo nnyịn edi ntak ediwak “mme idiọk udọn̄ọ” emi Jesus ekebemde iso etịn̄ aban̄a usen mfịn.—Luke 21:11.

Israel Ọdọk “Oyobio”

8. Israel ekenịm ediomi ye Jehovah ekesịm nso udomo?

⁸ Nte ini akade, Jehovah ama emek Israel ndidi ‘akpan inyene esie ẹkan kpukpru obio, obio oku, ye nte edisana idụt.’ Edi emi ọkọkọn̄ọ ke mmọ ‘ndikop uyo esie nnyụn̄ nnịm ediomi esie.’ (Exodus 19:5, 6) Ndi mmọ ẹma ẹkpono akwa ifet emi? Baba! Edi akpanikọ, mme anam-akpanikọ ke idụt oro ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye—Moses, Samuel, David, Jehoshaphat, Hezekiah, Josiah, ọkọrọ ye mme esịn ifịk prọfet iren ye iban. Edi idụt oro ke ofụri ofụri ikanamke akpanikọ. Ekem, obio ubọn̄ oro ama abahade iba—Israel ye Judah. Ke ofụri ofụri, idụt mbiba ẹmi ẹma ẹduọ ẹnyịne ke utuakibuot mme okpono ndem ye mme ido edinam eken eke mme idụt n̄kann̄kụk ẹmi mîdaha ukpono isọk Abasi.—Ezekiel 23:49.

9. Didie ke Jehovah ekebiere ikpe ọnọ ọsọn̄ibuot obio ubọn̄ esien duop?

⁹ Didie ke Jehovah ekebiere mme n̄kpọ? Nte esidide kpukpru ini, enye ama ọnọ ntọt, ke n̄kemuyo ye edumbet emi Amos ekewetde ete: “Ọbọn̄ Jehovah [idinamke] baba n̄kpọ kiet, ke mîbọhọke ini enye ayarade uduak esie ọnọ ikọt esie mme prọfet.” Amos ke idemesie ama atan̄a isụn̄i ọnọ obio ubọn̄ edem edere Israel: “Mbufo ẹsan̄a nso ye usen Jehovah? Enye edi ekịm, idịghe un̄wana.” (Amos 3:7; 5:18) N̄ko-n̄ko, Hosea ekemmọ prọfet Amos ama atan̄a ete: “Mmọ [ẹketọ] ofụm ke isọn̄, ndien mmọ ẹyedọk oyobio.” (Hosea 8:7) Ke 740 M.E.N., Jehovah ama ada udịmekọn̄ Assyria ndisobo obio ubọn̄ edem edere Israel ke nsinsi.

Jehovah Anam Ibat ye Ọsọn̄ibuot Judah

10, 11. (a) Ntak emi Jehovah ekesịnde ndifen nnọ Judah? (b) Nso mbubiam n̄kpọ ẹkebiat idụt oro?

¹⁰ Jehovah ama ọdọn̄ mme prọfet esie n̄ko ẹka obio ubọn̄ edem usụk Judah. Edi, utọ ndidem Judah nte Manasseh ye andida itie esie, Amon, ẹma ẹka iso ndinam se idiọkde ke enyịn Esie, ẹduọkde ‘iyịp ata ediwak owo eke mîduehe isop ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ nsunsu abasi ẹnyụn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ mmọ.’ Idem okposụkedi Josiah eyen Amon akanamde se inende ke enyịn Jehovah, ndidem ẹmi ẹketienede, ọkọrọ ye mme owo, ẹma ẹkabade ẹtọn̄ọ ntak ẹyak idem ẹnyịni ke idiọkido, tutu ‘Jehovah ikenyịmeke ndidahado.’—2 Ndidem 21:16-21; 24:3, 4.

¹¹ Jehovah ama anam an̄wan̄a ebe ke prọfet esie Jeremiah ete: “N̄kpọ ndyọ ye n̄kpaidem omosu ke isọn̄; mme prọfet ẹtịn̄ prọfesi nsunsu, mme oku ẹnyụn̄ ẹda ubọk mmọ ẹkan obio; ikọt mi ẹnyụn̄ ẹma ntre: ndien mbufo ẹdinam didie ke ukperedem esie?” Idụt Judah ama enyene ubiomikpe iyịp akaha, ndien mme andidụn̄ ke enye ẹma ẹbiara ebe ke uyịp inọ, uwotowo, usịn efịbe, utomo n̄kpọ ke nsu, editiene mme abasi efen, ye mbubiam n̄kpọ eken. Temple Abasi ama akabade edi “obube mbon afai.”—Jeremiah 2:34; 5:30, 31; 7:8-12.

12. Didie ke Jehovah akaka iso ndimia ọsọn̄ibuot Jerusalem ufen?

¹² Jehovah ama anam an̄wan̄a ete: “Ami mmọn̄ nda idiọk ye akwa n̄wụre ke edem edere [Chaldea] ndi.” (Jeremiah 4:6) Ntem, enye ama ada Odudu Ukara Ererimbot Babylon, ke ini oro ekedide “hammer ofụri ekondo” edi, man edinuak ọsọn̄ibuot Jerusalem ye temple esie. (Jeremiah 50:23) Ke 607 M.E.N., etienede ndotndot edikan obio n̄kụk, obio oro ama ọduọ ke iso ọkpọsọn̄ udịmekọn̄ Nebuchadnezzar. “Ndien edidem Babylon owot nditọiren [Edidem] Zedekiah ke Riblar ke iso esie: edidem Babylon onyụn̄ owot kpukpru ikpọ owo Judah n̄ko n̄ko. Enye onyụn̄ etịbi Zedekiah enyịn, ndien ọkọbi ke n̄kpọkọbi okpoho, man ada enye aka Babylon. Mme Chaldean ẹnyụn̄ ẹfọp ufọk edidem, ye ufọk mbio obio ke ikan̄; ẹnyụn̄ ẹwụri ibibene Jerusalem. Ndien Nebuzaradan etubom mme andikpeme edidem atan̄ mbio obio efen eke ẹsụhọde ke obio, ye mmọ eke ẹkediande idem ye enye, ye owo efen eke ẹsụhọde, ọnyọn̄ ke Babylon.”—Jeremiah 39:6-9.

13. Mmanie ke ẹkenyan̄a ke usen Jehovah eke 607 M.E.N., ndien ntak-a?

¹³ Enyene-ndịk usen ke akpanikọ! Edi, ibat ibat ukpọn̄ oro ẹkekopde uyo Jehovah ẹma ẹdu ke otu mbon oro ẹkenyan̄ade ẹsio ke ikan̄ ikan̄ ubiereikpe oro. Mmọ ẹmi ẹma ẹsịne mme Rechabite ẹmi mîkedịghe nditọ Israel, ẹmi ke mîbietke mbon Judah ẹkewụtde edu nsụhọdeidem ye n̄kopitem. Ẹma ẹnyụn̄ ẹnyan̄a anam-akpanikọ eunuch oro Ebed-melech, emi akanyan̄ade Jeremiah osio ke n̄kpa ke okpụk mbat, ye enyene-nsọn̄ọnda ewetn̄wed Jeremiah, Baruch. (Jeremiah 35:18, 19; 38:7-13; 39:15-18; 45:1-5) Utọ mbon oro ke Jehovah ọkọdọhọ ete: “Ami mmọfiọk ekikere emi n̄kerede mban̄a mbufo, . . . ekikere emem, idịghe eke idiọk, man nnọ mbufo utịt ye idotenyịn.” Un̄wọn̄ọ oro ama enyene esisịt edisu ke 539 M.E.N. ke ini Edidem Cyrus, emi akakande Babylon, akasanade mme Jew oro ẹbakde Abasi ayak, ẹkenyụn̄ ẹfiakde ẹdibọp obio ye temple Jerusalem. Mbon oro ẹwọrọde ke ido ukpono Babylon mfịn ẹnyụn̄ ẹfiakde ẹtan̄ ẹbok ke edisana utuakibuot Jehovah ẹkeme n̄ko ndidori enyịn ke ubọn̄ ubọn̄ ini iso nsinsi emem ke Paradise Jehovah oro ẹfiakde ẹwụk.—Jeremiah 29:11; Psalm 37:34; Ediyarade 18:2, 4.

“Akwa Ukụt” Akpa Isua Ikie

14. Ntak emi Jehovah ekesịnde Israel ke nsinsi?

¹⁴ Ẹyak nnyịn ika iso ikesịm akpa isua ikie E.N. Etisịm ini oro mme Jew ẹmi ẹkefiakde ẹwụk ẹma ẹfiak ẹduọ ẹdụk nsọn̄ibuot. Jehovah ama ọdọn̄ ikpọn̄îkpọn̄ Eyen esie edi isọn̄ edidi Enye emi enye Eyetde Aran, m̀mê Messiah. Ke mme isua 29 esịm 33 E.N., Jesus ama ọkwọrọ ikọ ke ofụri isọn̄ Israel, ọdọhọde ete: “Ẹkabade esịt, koro Ubọn̄ Heaven ke ekpere.” (Matthew 4:17) N̄ko-n̄ko, enye ama atan̄ mme mbet obok onyụn̄ ọnọ mmọ ukpep ndibuana ye enye ke nditan̄a eti mbụk Obio Ubọn̄. Didie ke mme andikara mme Jew ẹkenam n̄kpọ? Mmọ ẹma ẹmiom Jesus ndien ke akpatre ẹnam akwa idiọkn̄kpọ ke ndinam ẹnam enye akpa ubiak ubiak n̄kpa ke eto ndutụhọ. Jehovah ama esịn mme Jew nte ikọt esie. Idahaemi edisịn oro ẹkesịnde idụt oro ekedi ke nsinsi.

15. Nso ke mme Jew oro ẹkekabarede esịt ẹkenyene ifet ndinam?

¹⁵ Ke usen Pentecost 33 E.N., Jesus emi ẹkenamde eset ama an̄wan̄a edisana spirit ọduọk, ndien emi ama ọnọ mme mbet esie odudu nditịn̄ ikọ ke usem nnọ mme Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew ẹmi ẹkesopde idem iwiwa. Ke etịn̄de ikọ ọnọ otuowo oro, apostle Peter ama ọdọhọ ete: “Abasi akanam Jesus emi eset ke n̄kpa, nte nnyịn kpukpru idide mme ntiense. . . . Mmọdo yak ofụri ufọk Israel ẹtịm ẹfiọk ẹte, Abasi ama anam enye edi Ọbọn̄ ye Christ, kpa Jesus emi mbufo ẹkewotde ke [eto ndutụhọ, NW].” Didie ke mme anam-akpanikọ mme Jew ẹkenam n̄kpọ? “Esịt amia mmọ,” ẹma ẹkabade esịt ẹkpọn̄ mme idiọkn̄kpọ mmọ, ẹma ẹnyụn̄ ẹna baptism. (Utom 2:32-41) Ukwọrọikọ Obio Ubọn̄ ama asuana, ndien ke ufan̄ isua 30 ẹma ẹtat enye ẹsịm “kpukpru owo ke idak ikpaenyọn̄.”—Colossae 1:23.

16. Didie ke Jehovah akakara mme n̄kpọntịbe oro ẹkedade ẹsịm edinam ubiereikpe esie ke idem Israel eke obụk?

¹⁶ Idahaemi ini ama ekem Jehovah ndibiere ikpe nnọ ikọt esie emi enye ekesịnde, Israel eke obụk. Ediwak tọsịn owo, ẹtode kpukpru idụt ke ererimbot ẹmi ẹkediọn̄ọde ini oro, ẹma ẹbụn̄ọ ẹdụk esop Christian, ẹma ẹnyụn̄ ẹyet mmọ aran nte “Israel Abasi” eke spirit. (Galatia 6:16) Mme Jew ini oro, nte ededi, ẹma ẹduọ ẹdụk usụn̄ usua ye afai eke isio n̄ka. Ke okpụhọrede ye se Paul ekewetde aban̄a ‘edisụk idem nnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade,’ mmọ ẹma ẹsọn̄ ibuot an̄wan̄wa ye odudu ukara Rome emi akakarade mmọ. (Rome 13:1) Jehovah nte an̄wan̄ade ama akara mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹketienede. Ke isua 66 E.N., udịmekọn̄ Rome ke idak Etubom Gallus ama aka ndikan Jerusalem n̄kụk. Mbon Rome ẹmi ẹkedade ekọn̄ ẹka mi ẹma ẹdụk obio tutu ayak ndiwụri ibibene temple. Nte mbụk Josephus ewetde, ukụt ama esịm obio oro ye mme owo.a Edi ke idaha kiet mbonekọn̄ ẹmi ẹkedade ekọn̄ ẹdụk do ẹma ẹfen̄e. Emi ama ayak mme mbet Jesus “ẹfen̄e ẹka ikpọ obot,” nte ẹketemede ke ntịn̄nnịm ikọ esie oro ẹkewetde ke Matthew 24:15, 16.

17, 18. (a) Ebede ke nso ukụt ke Jehovah okowụt unenikpe ke idem mme Jew? (b) Mmanie ‘ikọbọhọ,’ ndien emi ekedi ndamban̄a nso?

¹⁷ Nte ededi, ọyọhọ ubiereikpe Jehovah ke ata-utịt ukụt oro okosụk enyenyene ndidi. Ke 70 E.N., udịmekọn̄ Rome, idahaemi ke idak Etubom Titus, ama afiak edi en̄wan. Isan̄ enye emi ekọn̄ ama enyene iwụk! Mme Jew, ẹmi ẹkesin̄wanade idem ke otu idem mmọ, ikekemeke ubọk ye mbon Rome. Ẹma ẹwụri obio ye temple esie. Se iwakde ikan mme Jew miliọn kiet ẹmi ẹketiede ọkpọkpọ ẹma ẹbọ ufen ẹnyụn̄ ẹkpan̄a, ẹduọn̄ọde n̄kpọ nte okpo 600,000 ke inuaotop obio. Ke obio ama ọkọduọ, ẹma ẹtan̄ mme Jew 97,000 ẹka ntan̄mfep, ediwak ndikpan̄a nte ini akade ke mme afai afai en̄wan nte n̄kpọ ndise. Ke akpanikọ, mme owo ẹmi ẹkebọhọde ke mme isua ukụt oro ẹkedi mme okopitem Christian oro ẹkefen̄ede ẹka ikpọ obot ke edem Jordan oko.—Matthew 24:21, 22; Luke 21:20-22.

¹⁸ Ntem, akwa ntịn̄nnịm ikọ Jesus aban̄ade “akpatre ini eyo emi” ama enyene akpa edisu esie, esịmde utịt ke usen Jehovah ndiwụt unenikpe ke idem ọsọn̄ibuot idụt Jew ke 66-70 E.N. (Matthew 24:3-22) Edi, oro ekedi sụk mbiet “akwa usen Jehovah emi enyenede ndịk,” akpatre ukụt oro oyomde ndifụk ofụri ererimbot. (Joel 2:31) Didie ke afo ‘edibọhọ’? Ibuotikọ emi etienede eyeneme.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Mme Mbụme Ndụn̄ọde

◻ Didie ke “usen Ọbọn̄” enyene ebuana ye “usen Jehovah”?

◻ Ke ndidụn̄ọde eyo Noah, nso ntọt ke nnyịn inyene ndikop?

◻ Didie ke Sodom ye Gomorrah ẹnọ okopodudu ukpepn̄kpọ?

◻ Mmanie ke ẹkenyan̄a ke “akwa ukụt” akpa isua ikie?

[Mme ndise ke page 15]

Jehovah ama osio usụn̄ ubọhọ ọnọ ubon Noah ye Lot, ọkọrọ ye ke 607 M.E.N. ye 70 E.N.