Ibuot 3

Editịm N̄kpọ Oro Odude Kemi Edibịghi Adan̄a Didie?

1. Kaban̄a mme un̄wọn̄ọ Bible, nso mbụme ke ediwak nnyịn ibụp?

EDI ndammana n̄kpọ ndiyom ndifiọk m̀mê edibịghi adan̄a didie mbemiso mme n̄kpọntịbe oro ẹbụkde ata in̄wan̄în̄wan̄ ke Bible ye mmọ oro ẹdade ẹkesụn̄ọ ke Armageddon ẹdade itie. Ini ewe ke ẹdisobo idiọk editịm n̄kpọ oro odude kemi? Nte nnyịn iyedu uwem ikụt isọn̄ emi akabarede edi ebiet oro mme ama edinen ido ẹdarade ọyọhọ emem ye ifụre?

2. (a) Ewe ukem mbụme ke mme apostle Jesus ẹkebụp? (b) Nte nnyịn imọfiọk nnennen ini emi idiọk editịm n̄kpọ oro odude kemi edisịmde utịt? (c) Edi nso ntọt oro otịmde ọnọ un̄wam ke Jesus ọkọnọ?

² Jesus Christ ama ọnọ mme n̄wọrọnda ọyọhọ ntọt oro ẹbọrọde mme mbụme ẹmi. Enye akanam ntre ke ini mme apostle esie ẹkebụpde enye ẹte: “Nso ididi idiọn̄ọ edidu fo ye eke utịt mme editịm n̄kpọ ẹmi?” (New World Translation) Kaban̄a ata nsobo editịm n̄kpọ oro odude kemi, Jesus ama etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ete: “Edi baba owo kiet ifiọkke iban̄a usen oro m̀mê hour oro, kpa mme angel ke heaven, Eyen inyụn̄ ifiọkke, ke mîbọhọke Ete ikpọn̄.” (Matthew 24:​3, 36) Edi enye ama etịn̄ ke usụn̄ oro otịmde an̄wan̄a aban̄a emana oro edikụtde “utịt [Greek: syn·teʹlei·a] mme editịm n̄kpọ ẹmi,” ikpehe ini oro adade okosịm “utịt [Greek: teʹlos].” Kot emi ke idemfo ke Bible fo ke Matthew 24:​3–25:46, n̄ko ke ukem mbụk oro ke Mark 13:​4-⁠37 ye Luke 21:​7-⁠36.

3. Nnyịn isan̄a didie ifiọk ite ke ibọrọ Jesus iketịn̄ke iban̄a mme n̄kpọntịbe eke akpa isua ikie kpọt?

³ Nte afo okotde mme mbụk ẹmi, afo eyefiọk ete ke, ubak ubak kpọt, Jesus eketịn̄ aban̄a mme n̄kpọntịbe oro ẹkedade ẹkesịm ẹnyụn̄ ẹsịnede nsobo Jerusalem ye temple esie ke 70 E.N. Ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke enye n̄ko ama enyene se ikponde ikan oro ke ekikere. Ntak-⁠a? Koro ke Matthew 24:21 enye etịn̄ aban̄a “akwa ukụt, orụk eke akanam mîdụhe toto ke editọn̄ọ ererimbot tutu osịm emi, eke mîdinyụn̄ idụhe aba.” Oro esịne se itịmde ikpon ikan nsobo obio kiet ye mme owo oro ẹkụkde ẹdọn̄ ke esịt esie. Ndien ke Luke 21:31 ẹdọhọ ke mme n̄kpọntịbe oro ẹtịn̄de ẹban̄a mi ẹnyan ubọk ẹwụt edidi “Ubọn̄ Abasi” oro ẹketiede ẹbet ke anyanini. Nso idi akpan “idiọn̄ọ” emi Jesus ọkọdọhọde ẹkpeme?

NTAN̄NDIAN IDIỌN̄Ọ

4. Nso idi “idiọn̄ọ” oro Jesus ọkọnọde?

⁴ Enye ama ebemiso etịn̄ aban̄a ekọn̄, unana udia, idiọk udọn̄ọ oro ẹtarade ẹsuana, ikpọ unyekisọn̄, ye edu unana ima ke ini n̄kọri ukwan̄ido, edi kiet kpọt ke otu ẹmi idịghe “idiọn̄ọ” oro. Ana kpukpru ikpehe oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹsu ke ekpri ibio ini man se ẹtịn̄de oro edi ọyọhọ ọyọhọ. Se isịnede, n̄ko, edidi ‘editịmede esịt ndimụm mme idụt isọn̄, idem onyụn̄ eyemerede mme owo oto ke ndịk’ ke ntak mme n̄kpọntịbe oro ẹdade itie ke enyọn̄ ye ke mme inyan̄ oro ẹkande mmọ ẹkụk. (Luke 21:​10, 11, 25-⁠32; Matthew 24:12; men 2 Timothy 3:​1-⁠5 domo.) Ke edide isio ye kpukpru ẹmi, edi nte ubak idiọn̄ọ oro, Jesus ama ebemiso etịn̄ aban̄a edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ke ofụri ekondo okposụkedi ẹdikọbọde mme anditiene enye ke ofụri ererimbot. (Mark 13:​9-⁠13) Nte ntan̄ndian ntọt oro odot akpan akpan ye ini oro nnyịn idude?

5. Nso inam mme n̄kpọntịbe ẹmi ẹdi se ikande edifiak nda itie eke mme n̄kpọntịbe oro ẹma ẹkedodu?

⁵ Mme asak nsahi ẹkeme ndisak, ẹdọhọde ẹte ke mme ekọn̄, akan̄, unyekisọn̄, ye ntre ntre eken, ẹsitịbe ediwak ini ke mbụk owo. Edi mme utọ n̄kpọntịbe oro ẹnyene akpan n̄kpọ oro mmọ ẹwọrọde ke ini kpukpru mmọ ẹtịbede inikiet, idịghe n̄kukụre ke nsannsan obio ifan̄ kpọt, edi ke udomo eke ofụri ererimbot ke ata anyanini oro ọkọtọn̄ọde ye isua oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹnịm ke anyanini.

6, 7. Nso mme n̄kpọntịbe ye mme idaha eke isua ikie-⁠20 emi ẹnen̄ede ẹdot ye ntan̄ndian idiọn̄ọ? (Ke ini ọnọde ibọrọ, da Bible fo nyụn̄ wụt m̀mê ewe itien̄wed aban̄ade ntịn̄nnịm ikọ Jesus ke afo eneme.)

⁶ Kere ban̄a akpanikọ ẹmi: Ekọn̄ oro akasiahade ke 1914 ekedi ke utọ udomo oro akanamde ẹdiọn̄ọ enye nte akpa ekọn̄ ererimbot, ndien ọtọn̄ọde ke ini oro akananam emem inen̄ekede ifiak ididu ke isọn̄. Se iketienede Ekọn̄ Ererimbot I ekedi n̄kponn̄kan akan̄ oro akanam ubonowo okụtde, ndien idem mfịn n̄kpọ nte miliọn owo 40 ke ẹkpan̄a ke isua ke isua ke ntak unana udia. Udọn̄ọ efiomnsa eke 1918 ama ada uwem owo ke udomo oro ananade mbiet ke mbụk udọn̄ọ, ndien kpa ye ndụn̄ọde ntaifiọk, udọn̄ọ kansa, udọn̄ọ esịt, omụm-owo-mbọribọ udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄, utoenyịn, ọkpọsọn̄ ufiopidem, ye udọn̄ọ nnan ẹmekam ẹnọmọ ediwak miliọn owo ke mme itie duop idahaemi. Ibat ikpọ unyekisọn̄ ọmọkọri ke n̄kpọ nte utịm ike-⁠20 ke ẹbaharede ukem ukem akan nte ekesidide ke isua tọsịn iba ẹmi ẹkebede mbemiso 1914. Ndịk ye editịmede esịt ke udomo eke ofụri ererimbot ọmọnọmọ mme owo ke kpukpru isua emana. Ndusụk ke otu mme ntak ẹdi idiọk idaha ndutịm uforo, afai afai ubiatibet, ye ndịk edisobo mfep ke ekọn̄ nuclear ye mme n̄kpọekọn̄ oro ẹsịnede ke nsụn̄ikan̄ idak mmọn̄ ẹtop m̀mê oro ẹsuande ke enyọn̄​—⁠n̄kpọ oro mîkedehe-de itịbe mbemiso ọyọhọ isua ikie-⁠20.

⁷ Ke ufọt ofụri n̄kpọ ẹmi ke ẹtan̄a utịbe utịbe eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ke ofụri ererimbot, nte Jesus ekebemde iso etịn̄. Ke se iwakde ikan idụt ye mme isuo inyan̄ibom 230, Mme Ntiense Jehovah ke mfọn, ẹmesịn ediwak miliọn hour ke mme itie ikie ke isua kiet kiet, man ẹn̄wam mme owo ke kpukpru idaha ke uwem ndifiọk se mme n̄kpọntịbe ererimbot ẹmi ẹwọrọde ke un̄wana Ikọ Abasi. Ke esịt akpanikọ Mme Ntiense ẹmi ẹwụt mme owo usụn̄ ndibọhọ “akwa ukụt” nte mme andidu ke idak Obio Ubọn̄ Abasi. Ndien Mme Ntiense ẹnam emi kpa ye akpanikọ oro nte ke “eyedi [mmọ] ẹsiyọ ukọbọ oro okponde akan ke ata n̄kpri ndudue akan otu ido ukpono efen ekededi ke ererimbot,” nte n̄wedmbụk n̄kpọntịbe kiet ke Canada okobụkde.

8. Ewe iduọk ini ikesịne n̄ko ke ntịn̄nnịm ikọ emi?

⁸ Ana nnyịn n̄ko ifiọk ite ke, nte ubak prọfesi esie, Jesus ama anyan ubọk owụt utịt akpan iduọk ini kiet, ọdọhọde ete: “Mme Gentile ẹyedịghi Jerusalem ke ikpat, tutu ini mme Gentile [“edimek ini mme idụt,” NW] ọyọhọ.” (Luke 21:24) Nte “edimek ini” oro ẹma ẹtre?

“EDIMEK INI MME IDỤT”

9. (a) Nso idi “Jerusalem” oro mme idụt ‘ẹkedịghide ke ikpat’? (b) Ini ewe ke ‘edidịghi’ oro ọkọtọn̄ọ?

⁹ Man ifiọk ibọrọ, ana nnyịn idiọn̄ọ se Jerusalem ke idemesie akadade aban̄a. Ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a obio oro ye ufọk ubọn̄ esie okodude ke Obot Zion nte “obio akwa edidem . . . obio Jehovah.” (Psalm 48:​2, 8; Matthew 5:​34, 35) Ẹkedọhọ ke ndidem ẹtode ufọk ubọn̄ David ẹketie ke “ebekpo Jehovah.” Ke ntre Jerusalem ekedi idiọn̄ọ ẹkụtde ke enyịn nte ke Jehovah akakara isọn̄. (1 Chronicles 29:23) Ntem ke ini Abasi akayakde mbonekọn̄ Babylon ẹsobo Jerusalem, ẹda edidem esie ẹka ntan̄mfep, ẹnyụn̄ ẹnịm isọn̄ oro ke ndon, mmọ ẹkedịghi Obio Ubọn̄ Abasi oro akakarade ebe ke andito ubon ubọn̄ Edidem David ke ikpat. Ke ini oro akadade itie, ke 607 M.E.N., enye ama onịm ntọn̄ọ “edimek ini mme [Gentile] idụt” idiọn̄ọ. Ọtọn̄ọde ke ini oro akananam andito ubon David ikarake nte edidem ke Jerusalem.

10. (a) Nso ke utịt ‘edidịghi’ emi ọkọwọrọ? (b) Ewe “Jerusalem” ke Jesus etie akara adan̄a oro, ndien ntak-⁠a?

¹⁰ Nso, ndien, ke utịt ‘edidịghi Jerusalem ke ikpat’ ọkọwọrọ? Nte ke Jehovah ama ọtọn̄ọ ntak odori edidem emi enye emekde ke ebekpo, andito ubon David, idahaemi ndikara, idịghe n̄kukụre ke ufọt mme Jew, edi ke mme mbubehe ubonowo ke ofụri ofụri. Owo oro edi Ọbọn̄ Jesus Christ. (Luke 1:​30-⁠33) Edi enye etie ke m̀mọ̀n̄ akara? Ndi edi ke obio Jerusalem eke isọn̄? Jesus ama etịn̄ in̄wan̄în̄wan̄ ete ke ẹyebọ Israel eke obụk mme ifet ẹnyenede ẹbuana ye Obio Ubọn̄ Abasi. (Matthew 21:43; se n̄ko 23:​37, 38.) Ke oro ebede, mme andituak ibuot nnọ ata Abasi ẹkese “Jerusalem emi odude ke enyọn̄,” kpa esop Abasi eke heaven oro mme anam-akpanikọ edibotn̄kpọ eke spirit ẹnamde, nte eka mmọ. (Galatia 4:26) Ekedi ke Jerusalem enyọn̄ oro ke ẹkemenerede Jesus ẹdori ke ebekpo, man anam odudu ukara osịm isọn̄. (Psalm 110:​1, 2) Oro akada itie ke utịt “edimek ini mme idụt.” Ini ewe ke oro ekedi?

11, ye chart (page 27). (a) Didie ke ẹbat utịt “edimek ini”? (b) Ntre, nso ikọtọn̄ọ ke ini “edimek ini” ẹmi ẹketrede? (c) Didie ke mme ewetmbụk eset ẹse 1914? (Se page 29.)

¹¹ Ẹma ẹdiọn̄ọ ke ediwak isua ke mbemiso nte ke emi ekedi ke 1914 ke utịt akpan edisu eke “ini itiaba” eke Daniel 4:​10-⁠17.a Edi ọyọhọ edifiọk se enye ọwọrọde akada itie sụn̄sụn̄ ke mme isua oro ẹketienede. Nte ini akade nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹkụt ke enyịn mmọ nte ọyọhọ ntọt ayarade aban̄a ntan̄ndian idiọn̄ọ oro Jesus eketịn̄de nte ẹdiwụtde edidu esie ke ukara Obio Ubọn̄ eke heaven. Emi ama akabade ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke mmọ, ke akpanikọ, ẹma ẹbe ẹdụk “utịt mme editịm n̄kpọ ẹmi,” nte ke Christ ama ọtọn̄ọ ndikara nte Edidem ke 1914 ye nte ke utịt idiọk ererimbot emi eyewara ndidi.

IDOTENYỊN FO ẸSỌN̄ IDEM ADAN̄A DIDIE?

12. Nso ukwan̄ idotenyịn inam ọsọn̄ ndusụk owo ndinyịme ubiere emi? (Matthew 24:​26, 27; John 14:3, 19)

¹² Ọsọsọn̄ ndusụk owo oro ẹfiọkde ẹban̄a akpanikọ ẹmi ke edisu mme ntịn̄nnịm ikọ Jesus ndinyịme ubiere oro n̄kpọ ẹmi ẹnyande ubọk ẹwụt. Ntak-⁠a? Koro mmọ ẹdoride enyịn ẹban̄a n̄kpọ efen. Ẹkekpep mmọ ẹte ke ẹyekụt edifiak ndi Christ ke enyịn ndien ke edisụn̄ọ ke ata ediwak ke otu ubonowo ndikabade esịt. Ke akpa isua ikie mme Jew n̄ko ẹma ẹnyene idotenyịn oro mîkosụho. Mmọ ẹkedori enyịn ẹte ke edidi Messiah edisan̄a ye odudu oro edinyan̄ade mmọ osio ke ubọk mbon Rome. Ke ndisọn̄ọ nyịre ke ukwan̄ idotenyịn mmọ, mmọ ẹma ẹsịn Eyen Abasi. Nso unana ifiọk ke ekpedi ntem ndifiak nnam ukem ndudue oro ke ini Christ odude ke ukara Obio Ubọn̄! Otịm ọfọn didie ntem ndikụt se N̄wed Abasi enen̄erede etịn̄!

13. Mme n̄kpọntịbe ewe ke Bible ke idemesie abuan ye edidu Christ?

¹³ Bible owụt ete ke Christ editọn̄ọ ndikara ke ufọt mme asua esie. (Psalm 110:​1, 2) Enye etịn̄ aban̄a edisio Satan ye mme demon esie ke heaven nduọn̄ọ ke isọn̄ ke ẹma ẹkenọ Christ ukara Obio Ubọn̄; ntre ini n̄kọri afanikọn̄ eyedu ke isọn̄. (Ediyarade 12:​7-⁠12) Ke ini oro ẹyenen̄ede ẹkwọrọ etop Obio Ubọn̄, man ẹnọ mme owo ifet ndinam n̄kpọ kaban̄a ubọhọ. (Matthew 24:14; Ediyarade 12:17) Edi nte oro edisụn̄ọ ke ndikabade ofụri ererimbot esịt? Ke edide isio ye oro, Bible owụt ete ke se iditienede edidi nsobo oro mînyeneke mbiet ke mbụk ubonowo. Okposụkedi mme owo tutu amama mîdikwe Jesus Christ oro ẹnọde ubọn̄ ke enyịn obụkidem, ẹyenyịk kpukpru mbon oro mîkamaha ndinyịme akpanikọ oro aban̄ade edidu Christ nte edidem ‘ndikụt’ nte ke edi enye, nte ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹnịm, ada nsobo etiene mmọ.​—⁠Ediyarade 1:7; Matthew 24:30; men 1 Timothy 6:​15, 16; John 14:19 domo.

14. Ntak emi mme isua ndibe toto ke 1914 mînọhọ ntak ndiyịk nte ke nnyịn inen̄ede idu ke “ukperedem ini”?

¹⁴ Edi nte edibe oro mme isua ẹbede kemi toto ke 1914 iwụtke ite ke ndusụk eyịghe ẹkeme ndidu mban̄a m̀mê nnyịn inen̄ede idu ke “ukperedem ini” toto ke isua oro n̄ko m̀mê edidi Christ nte ebiereikpe ekpere? Baba-⁠o! Kaban̄a mbon oro ẹdikụtde nte “idiọn̄ọ” oro osude, Jesus ọkọdọhọ ete: “Ke akpanikọ ke ndọhọ mbufo, emana emi idibehe ifep tutu kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹwọrọ ẹsu.” (Mark 13:30) Ọyọhọ ntọt eke ntịn̄nnịm idiọn̄ọ Jesus ẹnen̄ede ẹwụt ke utịt emekpere.

15. Ntre, nso ikpenyene ndidi edu nnyịn?

¹⁵ Idahaemi idịghe ini ndinana udọn̄. Edi ini ndinam n̄kpọ usọp usọp! Nte Jesus okodụride mme mbet esie utọn̄ ete: “Ẹben̄e idem; koro ke ini eke mbufo mîdorike enyịn, Eyen Owo [Jesus Christ] eyedi.”​—⁠Matthew 24:44.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 29]

Nte Mme Ewetmbụk Eset Ẹsede 1914

Ye nti ntak, ẹkot ekọn̄ oro akasiahade ke 1914 Akwa Ekọn̄ ye Ekọn̄ Ererimbot I. Akananam owo in̄wanake ekọn̄ oro akamade nsobo nte enyeemi. Mme ekọn̄ ẹn̄wanade toto ke ini oro kaiso ẹdi sụk se ikọtọn̄ọde ke 1914. Kere ban̄a utịn̄ikọ ẹmi ẹban̄ade mme utịp akpan isua oro:

● “Ikụreke ke ekọn̄ oro ndikokpụho n̄wed ndise idụt Europe nnyụn̄ nnam mme ukpụhọde ẹmi ẹkebiatde obio ukara ita ẹfep, edi mme utịp esie oro ẹkụtde ke enyịn ye enyeoro owo mîkwe ẹma ẹka anyan ẹkan oro ke ekperede ndidi ke kpukpru ikpehe. Ke ekọn̄ ama okokụre mbon mbre ukara ye mbon en̄wen ẹma ẹdomo ndisụhọde m̀mê nditre ukpụhọde oro nnyụn̄ nnam mme n̄kpọ ẹfiak ẹdidu ke ‘eti idaha,’ ke ererimbot oro okodude mbemiso 1914. Edi owo ikekemeke ndinam oro. Unyekisọn̄ oro ama etie afai afai akaha onyụn̄ ebịghi eyedi se ẹwụride akani ererimbot oro tutu osịm itiat idakisọn̄ esie. Owo ndomokiet ikodụhe oro ekekemede ndifiak ndiọn̄ enye ke usụn̄ oro ẹkediọn̄de, ye mme ndutịm n̄kaowo esie, mme ekikere ererimbot esie ye mme edumbet ido uwem esie.

“. . . Se ikadade itie ke akamba udomo ekedi ukpụhọde ke mme idaha ẹmi ẹkenyụn̄ ẹdade ọyọhọ mbufa idaha ke uwem ẹdi ke ata ediwak ikpehe. . . . Idịghe mbonekọn̄ ikpọn̄îkpọn̄ ke iso ekọn̄ ẹkenam n̄kpọ afai afai ye unana edikere mban̄a inyene mbọhọidụn̄. Owo ikabiatke sụk ediwak n̄kpọ abian̄a, ekese asari ye ediwak nsunsu idaha ifep edi ẹma ẹbiat n̄ko ediwak ido eset ye ido n̄kaowo. Nti ido uwem ke ẹkekpụhọde, eketie nte ke kpukpru n̄kpọ ke ẹnana ubere, nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke mme n̄kpọ inyeneke akpan orụn̄ aba​—⁠ntre ke ekedi ke ndutịm okụk ọkọrọ ye eti ido idan̄, ye mme edumbet ukaraidem ọkọrọ ye mbet unam n̄kpọ. . . .

“Ẹma ẹkụt akpan n̄wọrọnda unana ifụre oro okonịmde ini oro idiọn̄ọ ke ikpehe ndutịm uforo akpan akpan. Mi ekọn̄ oro ke afai afai usụn̄ ama osobo mme ndutịm oro ẹwakde n̄kukọhọ, ẹmemde ẹnyụn̄ ẹdade ukem ukem emi ẹkedade nti ibet ye nti idaha oro ẹsọn̄ọde ẹda, ẹwụk. . . . Ikonyụn̄ idịghe mmemmem n̄kpọ ndifiak mbịne ‘eti idaha.’”​—⁠Världshistoria​—⁠Folkens liv och Kultur (Stockholm; 1958), Eb. VII, page 421, 422.

● “Isua 50 ẹmebe, edi unan oro n̄kpọ mmọn̄eyet eke Akwa Ekọn̄ oro ọkọnọde mme idụt ke ofụri ofụri isopke kan̄a . . . Ubom ekọn̄ emi ke n̄kan̄ obụkidem ye ido uwem ekedi orụk oro baba n̄kpọ ndomokiet oro okosụhọde mîkedịghe ukem nte ekedide ke mbemiso. N̄kaowo ke ofụri ofụri: mme ndutịm ukara, mme adan̄a obio, mbet, mbonekọn̄, ebuana ke ufọt obio ye obio, edi n̄ko mme idaha ukere n̄kpọ, uwem ubon, inyene, idaha, mme ọkpọkpọ itie ebuana​—⁠kpukpru n̄kpọ ẹma ẹkpụhọde ọtọn̄ọde ke enyọn̄ tutu osịm isọn̄. . . . Ubonowo ke akpatre ama ọduọk idaha esie, emi tutu amama mîkemeke ndifiak nnyene enye tutu osịm mfịn emi.”​—⁠General Charles de Gaulle, ke etịn̄de ikọ ke 1968 (Le Monde, November 12, 1968).

● “Toto ke 1914, kpukpru owo ẹmi ẹnyenede udọn̄ ẹban̄a mme idaha ke ererimbot ẹmenyene ọkpọsọn̄ editịmede esịt ke se itiede nte akan̄a ye mbiere-nnịm edinam oro asan̄ade ebịne akakan afanikọn̄. Ediwak mbon esịt akpanikọ ẹmedi ẹdikere ẹte ke baba n̄kpọ kiet idụhe oro ẹkemede ndinam man ẹbiọn̄ọ edisan̄a oro ẹsan̄ade ẹbịne nsobo. Mmọ ẹkụt ekpụk ubonowo, ukem nte owo uko Greek emi osobode n̄kpọ mmọn̄eyet, oro mme abasi iyatesịt ẹkenyịkde emi mîkonyụn̄ ikemeke aba ndidi etubom akan̄a.”​—⁠Bertrand Russell, Times Magazine eke New York, September 27, 1953.

● “Ke ẹdade ke idaha oro odude idahaemi ẹse ẹfiak edem nnyịn mfịn imokụt in̄wan̄în̄wan̄ ite ke Ekọn̄ Ererimbot I ndikasiaha ama ada ‘Mme Ini Afanikọn̄’ eke ọyọhọ isua ikie-edịp edi​—⁠ke udọn udọn ikọ ewetmbụk eset owo Britain oro Arnold Toynbee​—⁠emi ntatenyịn nnyịn mîtọn̄ọke-tọn̄ọ kan̄a. Ke edide nnennen m̀mê ke mîdịghe nnennen ofụri ndutịme eke isua 50 ẹmi ẹkebede ẹketọn̄ọ ke 1914.”​—⁠The Fall of the Dynasties: The Collapse of the Old Order (New York; 1963), emi Edmond Taylor ewetde, page 16.

Edi nso idi ntak mme utọ n̄kpọntịbe ẹmi ẹbiatde ererimbot mi?

Bible ikpọn̄îkpọn̄ ọnọ ibọrọ oro ọnọde uyụhọ.

[Chart ke page 27]

1914​—⁠Isua Oro Ubatini Bible ye Mme N̄kpọntịbe Ererimbot Ẹkenịmde Idiọn̄ọ

Ubatini

→ Utịt “ini itiaba”: 1914 E.N.

Ukperedem ini ama ọtọn̄ọ (2 Timothy 3:​1-⁠5)

Mme N̄kpọntịbe Ẹkebemde Iso Ẹtịn̄ Nte Ẹdinịmde Ukperedem Ini Idiọn̄ọ

Abasi eyesobo idiọk ererimbot oro odude kemi mbemiso emana oro okụtde idiọn̄ọ oro ebede efep (Matthew 24:​3-34; Luke 21:​7-⁠32)