Watchtower LIBRARY EKE INTANET
Watchtower
LIBRARY EKE INTANET
Efịk
Ẹ,Ê,Ị,Ọ,Ụ,Û,N̄
  • Ẹ
  • ẹ
  • Ê
  • ê
  • Ị
  • ị
  • Ọ
  • ọ
  • Ụ
  • ụ
  • Û
  • û
  • N̄
  • n̄
  • BIBLE
  • MME N̄WED
  • MBONO ESOP
  • be p. 272-p. 281 ikp. 4
  • Etop Oro Anade Nnyịn Itan̄a

Vidio ndomokiet idụhe mi.

Kûyat esịt, n̄kpọ anam vidio emi okûbre.

  • Etop Oro Anade Nnyịn Itan̄a
  • Bọ Ufọn to Ukpepn̄kpọ Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi
  • N̄kpri Ibuotikọ
  • Ukem Ibuot Nneme
  • “BAK ABASI, NYỤN̄ NỊM MBET ESIE”
  • “EDITIE NTIENSE MBAN̄A JESUS”
  • “GOSPEL UBỌN̄ ABASI EMI”
  • Ntak Emi Ikpetienede “Christ”?
    Enyọn̄-Ukpeme Ọnọ Ntọt Obio Ubọn̄ Jehovah—2009
  • Obio Ubọn̄ ‘eke Mîdibiarake’
    Ndidiana Kiet ke Utuakibuot Ata Abasi Kierakiet
  • Obio Ubọn̄ Abasi Akara
    Ifiọk Oro Adade Osịm Nsinsi Uwem
  • Nso Idi Obio Ubọn̄ Abasi?
    Nso ke Bible Enen̄ede Ekpep?
Se En̄wen En̄wen
Bọ Ufọn to Ukpepn̄kpọ Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi
be p. 272-p. 281 ikp. 4

Etop Oro Anade Nnyịn Itan̄a

Jehovah ọnọ nnyịn mbiomo ye akwa ifet ete: “Mbufo ẹdi ntiense mi, ndien ami ndi Abasi.” (Isa. 43:12) Nnyịn idịghe sụk mme andinịm ke akpanikọ. Nnyịn idi mme ntiense oro itịn̄de ata akpanikọ oro ẹdude ke Ikọ Abasi eke odudu spirit an̄wan̄wa. Nso idi etop oro Jehovah ọdọn̄de nnyịn ete itan̄a ke eyo nnyịn? Enye owụhọ ke Jehovah Abasi, Jesus Christ, ye Obio Ubọn̄ Messiah.

“BAK ABASI, NYỤN̄ NỊM MBET ESIE”

KE ANYAN ini mbemiso eyo mme Christian, Jehovah ama asian anam-akpanikọ Abraham aban̄a ndutịm oro edidade ufọn ọsọk “kpukpru mme idụt ke ererimbot.” (Gen. 22:18) Enye n̄ko ama ọnọ Solomon odudu spirit ndiwet mban̄a akpan n̄kpọ oro ẹyomde ẹto kpukpru owo: “Bak Abasi, nyụn̄ nịm mbet esie: koro emi edi eke kpukpru owo.” (Eccl. 12:13) Edi didie ke mme owo oro ẹdụn̄de ke kpukpru idụt ẹdikpep iban̄a mme n̄kpọ emi?

Okposụkedi ndusụk owo oro ẹnịmde Ikọ Abasi ke akpanikọ ẹsidude kpukpru ini, Bible owụt nte ke ntatara unọ ikọ ntiense ofụri ekondo oro enen̄erede ada eti mbụk esịm kpukpru idụt ekenyene ndida itie ke “usen Ọbọn̄.” Emi ọkọtọn̄ọ ke 1914. (Edi. 1:10) Kaban̄a ini emi, Ediyarade 14:6, 7 ama ebem iso etịn̄ ete ke ẹyenọ “kpukpru idụt ye esien ye usem ye obio” akpan ntọt ke idak ndausụn̄ mme angel. Ẹyeteme mmọ ẹte: “Mbufo ẹten̄e Abasi, ẹnyụn̄ ẹnọ Enye ubọn̄; koro ekem ini ikpe Esie; ẹnyụn̄ ẹtuak ibuot ẹnọ Enye emi okobotde enyọn̄ ye isọn̄ ye inyan̄ ye idịm mmọn̄.” Edi uduak Abasi nte ẹtan̄a etop emi. Nnyịn imenyene ifet ndibuana ke utom emi.

“Ata Abasi.” Jehovah ọkọdọhọ ete, “Mbufo ẹdi ntiense mi,” ke ini ẹkenenide ẹban̄a idaha Abasi. (Isa. 43:10) Etop oro anade ẹtan̄a idịghe sụk ndidọhọ ke mme owo ẹkpenyene ndinyene ido ukpono m̀mê ndiyom abasi n̄kpono. Utu ke oro, oyom ẹnọ mmọ ifet man ẹkpep nte ke Andibot enyọn̄ ye isọn̄ edi ata Abasi kierakiet. (Isa. 45:5, 18, 21, 22; John 17:3) Ata Abasi kpọt ekeme nditịn̄ ini iso nnennen nnennen. Edi ifet nnyịn ndiwụt nte ke mme ikọ Jehovah oro ẹkesude ke ini edem ẹnọ eti nsọn̄ọ ndinyene mbuọtidem nte ke kpukpru n̄kpọ oro enye ọn̄wọn̄ọde ọnọ ini iso ẹyesu.—Josh. 23:14; Isa. 55:10, 11.

Edi akpanikọ, ediwak mbon oro nnyịn inọde ikọ ntiense ẹtuak ibuot ẹnọ mme abasi efen mîdịghe ituakke ibuot inọ n̄kpọ ndomokiet. Man ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ nnyịn, ekeme ndiyom nnyịn itọn̄ọ ye n̄kpọ oro nnyịn ye mmọ inyenede udọn̄ iban̄a. Nnyịn imekeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ oro ẹwetde ke Utom 17:22-31. Nte ededi, tịm fiọk nte ke okposụkedi apostle Paul eketịn̄de ikọ ye mbufiọk, enye ama owụt in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke kpukpru owo ẹnyene ndinam ibat ke iso Abasi, Andibot enyọn̄ ye isọn̄.

Ndinam Ẹdiọn̄ọ Enyịn̄ Abasi. Kûtre ndinam ẹdiọn̄ọ ata Abasi ke enyịn̄. Jehovah ama enyịn̄ esie. (Ex. 3:15; Isa. 42:8) Enye oyom mme owo ẹdiọn̄ọ enyịn̄ oro. Enye ama anam ẹsịn ubọn̄ ubọn̄ enyịn̄ esie awak ebe utịm ike-7,000 ke Bible. Edi mbiomo nnyịn ndinam mme owo ẹmehe ye enye.—Deut. 4:35.

Idotenyịn uwem ini iso ofụri ubonowo ọkọn̄ọ ke ndidiọn̄ọ Jehovah nnyụn̄ nseme n̄kot enye ke mbuọtidem. (Joel 2:32; Mal. 3:16; 2 Thess. 1:8) Edi, ediwak owo idiọn̄ọke Jehovah. Oro esịne ata ediwak mbon oro ẹdọhọde ke ikpono Abasi Bible. Idem ọkpọkọm mmọ ẹnyenyene Bible ẹnyụn̄ ẹkot enye, mmọ ẹkeme ndisụk ntre ndidiọn̄ọ enyịn̄ Abasi koro ẹma ẹsio enye ẹfep ke ediwak edikabade Bible eyomfịn. N̄kukụre se mme owo ẹdiọn̄ọde ẹban̄a enyịn̄ Jehovah edi nte ke mme adaiso ido ukpono mmọ ẹdọhọ mmọ ẹkûkot enyịn̄ oro.

Didie ke nnyịn ikeme ndinam mme owo ẹdiọn̄ọ enyịn̄ Abasi? Idụhe usụn̄ oro enyenede uforo nte ndiwụt mmọ enyịn̄ oro ke Bible—ke ọkpọkpọ eke mmọ edieke odude. Ke ndusụk edikabade Bible, enyịn̄ oro odu ke ediwak tọsịn itie. Ke mme edikabade efen, enye ekeme ndidu sụk ke Psalm 83:18 m̀mê Exodus 6:3-6, mîdịghe ẹkeme ndikụt enye ke ikọ idakisọn̄ Exodus 3:14, 15, m̀mê 6:3. Ke ediwak edikabade, ẹwet mme ukpụhọ ikọ nte “Ọbọn̄” ye “Abasi” ke mme san̄asan̄a abisi ke mme itie oro ẹkewetde enyịn̄ Abasi ke usem akpa uwetn̄kpọ. Ke ebiet oro mme andikabade Bible eyomfịn ẹsiode ọkpọkpọ enyịn̄ Abasi ẹfep ofụri ofụri, afo emekeme ndida akani edikabade Bible n̄wụt mme owo se ẹnamde. Ke ndusụk idụt afo emekeme ndinyan ubọk n̄wụt enyịn̄ Abasi ke n̄wed ikwọ ido ukpono m̀mê ke uwetn̄kpọ ke efe obio.

Idem ye mbon oro ẹkponode mme abasi efen, ẹkeme ndida Jeremiah 10:10-13 nnam n̄kpọ uforo uforo. Idịghe sụk enyịn̄ Abasi ke itie oro owụt edi n̄ko anam an̄wan̄a enye emi Abasi edide.

Kûda mme udorienyịn̄ nte “Abasi” ye “Ọbọn̄” ukpụhọ ke itie enyịn̄ Jehovah nte Christendom anamde. Emi iwọrọke ite ke enyene ndida enyịn̄ emi ntọn̄ọ kpukpru nneme. Ke ntak usua, ndusụk owo ẹkeme nditre nneme oro. Edi ke ama ọkọtọn̄ọ nneme, kûkop bụt ndisiak enyịn̄ Abasi.

Odot ẹtịm ẹfiọk nte ke Bible ada enyịn̄ Abasi enen̄ede awak akan ibat ini oro enye adade mme udorienyịn̄ nte “Ọbọn̄” ye “Abasi” ke ẹtan̄de ẹdian ọtọkiet. Kpa ye oro, mme andiwet Bible ikodomoke ndisịn enyịn̄ Abasi ke kpukpru udịmikọ. Mmọ n̄kukụre ẹkesisịn enye ifụre ifụre, ke ndammana usụn̄, ye ke edu ukpono. Oro edi eti uwụtn̄kpọ nditiene.

Owo Emi Ẹdiọn̄ọde ke Enyịn̄ Oro. Okposụkedi edidiọn̄ọ nte ke Abasi enyene enyịn̄ edide ntotụn̄ọ akpanikọ, oro edi ntọn̄ọ kpọt.

Man ẹma Jehovah ẹnyụn̄ ẹseme ẹkot enye ke mbuọtidem, oyom mme owo ẹdiọn̄ọ utọ Abasi emi enye edide. Ke ini Jehovah akanamde Moses ọfiọk enyịn̄ esie ke Obot Sinai, Enye ama anam se ikande sụk edifiak n̄kot enyịn̄ oro “Jehovah.” Enye ama odụri ntịn̄enyịn owụt ndusụk n̄wọrọnda edu Esie. (Ex. 34:6, 7) Oro edi uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn ndikpebe.

Edide afo abuana ikọ ntiense ye mbufa mbon oro ẹnyenede udọn̄ m̀mê ọnọ utịn̄ikọ ke esop, ke ini afo etịn̄de aban̄a mme edidiọn̄ Obio Ubọn̄, tịn̄ se mmọ ẹwụtde ẹban̄a Abasi oro anamde mme utọ un̄wọn̄ọ oro. Ke ini etịn̄de aban̄a mme ewụhọ esie, sọn̄ọ tịn̄ ọniọn̄ ye ima oro mmọ ẹwụtde. Nam an̄wan̄a nte ke se Abasi oyomde ibiakke nnyịn idem, edi, utu ke oro, mmọ ẹdi ke ufọn nnyịn. (Isa. 48:17, 18; Mic. 6:8) Wụt nte mme edinam kiet kiet oro ẹwụtde odudu Jehovah ẹyararede n̄kpọ ẹban̄a edu esie, mme idaha esie, ye uduak esie. Dụri ntịn̄enyịn wụt nte Jehovah adade ukem ukem ke usụn̄ oro enye owụtde mme edu esie. Nam mme owo ẹkop ekikere oro afo enyenede aban̄a Jehovah. Ima oro afo enyenede ọnọ Jehovah ekeme ndin̄wam ndidemede utọ ima oro ke idem mbon en̄wen.

Usọp usọp etop oro enyenede eyo nnyịn esịn udọn̄ ọnọ kpukpru owo ndibak Abasi. Nnyịn ikpenyene ndidemede utọ mbak Abasi oro ebe ke se nnyịn itịn̄de. Mbak emi edi eti mbak, kpa uten̄e oro ẹnyenede ẹnọ Jehovah, kpa ntotụn̄ọ ukpono oro ẹnyenede ẹnọ enye. (Ps. 89:7) Enye esịne ndidiọn̄ọ nte ke Jehovah edi akakan Ebiereikpe ye nte ke idotenyịn uwem ini iso nnyịn ọkọn̄ọ ke nnyịn ndinyene unyịme esie. (Luke 12:5; Rome 14:12) Ke ntre, utọ mbak oro asan̄a ye ntotụn̄ọ ima oro imade enye, mmọdo anamde inyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ndinem enye esịt. (Deut. 10:12, 13) Mbak Abasi n̄ko onụk nnyịn ndisua se idiọkde, ndinịm mbet Abasi, nnyụn̄ ntuak ibuot nnọ enye ke ofụri esịt. (Deut. 5:29; 1 Chron. 28:9; N̄ke 8:13) Enye ekpeme nnyịn ọbiọn̄ọ ndidomo ndima Abasi ke adan̄aemi imade se idude ke ererimbot.—1 John 2:15-17.

Enyịn̄ Abasi—“Ọkpọsọn̄ Tower.” Mbon oro ẹtịmde ẹfiọk Jehovah ẹnyene akamba ukpeme. Emi idịghe n̄kukụre koro mmọ ẹkotde enyịn̄ esie m̀mê ẹkemede ndisiak ndusụk edu esie. Edi koro mmọ ẹberide edem ke Jehovah. Kaban̄a mmọ, Mme N̄ke 18:10 ọdọhọ ete: “Enyịn̄ Jehovah edi ọkpọsọn̄ tower: eti owo efehe odụk ke esịt, ndien odu ke ifụre.”

Da mme ifet oro ẹbererede nam n̄kpọ ke eti usụn̄ ndisịn udọn̄ nnọ mbon en̄wen ẹberi edem ke Jehovah. (Ps. 37:3; N̄ke 3:5, 6) Utọ ibetedem oro owụt mbuọtidem ke Jehovah ye ke mme un̄wọn̄ọ esie. (Heb. 11:6) Ke ini mme owo ‘ẹsemede ẹkot enyịn̄ Jehovah’ ke ntak emi mmọ ẹdiọn̄ọde ẹte ke enye edi Andikara Ekondo, ẹmade mme usụn̄ esie, ẹnyụn̄ ẹtịmde ẹnịm ẹte ke enye ikpọn̄ ekeme ndida ata edinyan̄a ndi, do Ikọ Abasi ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete ke mmọ ẹyebọhọ. (Rome 10:13, 14) Nte afo ekpepde mbon efen n̄kpọ, n̄wam mmọ ndikọri utọ mbuọtidem oro ke kpukpru ikpehe uwem mmọ.

Ediwak owo ẹsobo ikpọ ọkpọkpọ mfịna. Ekeme ndidi mmọ ikwe usụn̄ ubọhọ. Sịn udọn̄ nọ mmọ ndikpep mme usụn̄ Jehovah, ndibuọt idem ye enye, nnyụn̄ nda se mmọ ẹkpepde nsịn ke edinam. (Ps. 25:5) Sịn udọn̄ nọ mmọ ndibọn̄ akam ifịk ifịk mben̄e un̄wam Abasi nnyụn̄ n̄kọm enye ke mme edidiọn̄ esie. (Phil. 4:6, 7) Ke ini ẹfiọkde Jehovah, idịghe n̄kukụre ke ndikot ndusụk ikọ ke Bible edi n̄ko ke ndikụt mme un̄wọn̄ọ esie ẹsude ke uwem mmọ, do, mmọ ẹyetọn̄ọ ndinyene ifụre oro otode editịm mfiọk se enyịn̄ Jehovah ọwọrọde.—Ps. 34:8; Jer. 17:7, 8.

Da kpukpru ifet oro ẹbererede nam n̄kpọ nte ọfọnde ndin̄wam mme owo ẹkụt ọniọn̄ emi odude ke ndibak ata Abasi, Jehovah, nnyụn̄ nnịm mbet esie.

“EDITIE NTIENSE MBAN̄A JESUS”

KE AMA ekeset ke n̄kpa, mbemiso afiakde aka heaven, Jesus Christ ama ọnọ mme mbet esie ewụhọ ete: “Mbufo ẹyenyụn̄ ẹdi mme ntiense Mi . . . tutu esịm utịt ererimbot.” (Utom 1:8) Ẹtịn̄ ẹban̄a mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi ke eyo nnyịn nte mbon oro “ẹnyenede utom editie ntiense mban̄a Jesus.” (Edi. 12:17, NW) Didie ke afo esịn ifịk ke ndinọ ikọ ntiense oro?

Ediwak mbon oro ẹdọhọde ke esịt akpanikọ nte inịmde Jesus ke akpanikọ idiọn̄ọke n̄kpọ ndomokiet iban̄a edidu esie mbemiso edide owo. Mmọ idiọn̄ọke ite ke enye ekedi ata owo ke ini okodude ke isọn̄. Mmọ idiọn̄ọke se enye ndidi Eyen Abasi ọwọrọde. Mmọ ẹnyene ata esisịt ifiọk ẹban̄a udeme esie ke edisu uduak Abasi. Mmọ idiọn̄ọke se enye anamde idahaemi, mmọ inyụn̄ idiọn̄ọke nte se enye edinamde ke ini iso editụkde uwem mmọ. Mmọ ke ndudue ẹkeme ndikam n̄kere ke Mme Ntiense Jehovah inịmke Jesus ke akpanikọ. Edi ifet nnyịn ndidomo ndinam mmọ ẹdiọn̄ọ akpanikọ aban̄ade mme n̄kpọ emi.

Edi ediwak owo ikam inịmke ke utọ owo nte Jesus oro ẹtịn̄de ẹban̄a ke Bible ama enen̄ede odu. Ndusụk owo ẹda Jesus n̄kukụre nte ọwọrọiso owo. Ediwak owo inyịmeke ite ke enye edi Eyen Abasi. ‘Nditie ntiense mban̄a Jesus’ ke otu utọ mbon oro enen̄ede oyom ukeme, ime, ye mbufiọk.

Inamke n̄kpọ m̀mê nso idi ekikere mme andikpan̄ utọn̄ nnọ fi, oyom mmọ ẹnyene ifiọk ẹban̄a Jesus Christ edieke anade mmọ ẹbọ ufọn ẹto ndutịm Abasi kaban̄a nsinsi uwem. (John 17:3) In̄wan̄-in̄wan̄ uduak Abasi edi nte yak kpukpru owo oro ẹdude uwem “ẹnyịme ẹte Jesus Christ edi Ọbọn̄,” ndien ana ẹsụk ibuot ẹnọ ukara esie. (Phil. 2:9-11) Ntem, nnyịn ikemeke ndifụmi n̄kpọ emi ke ini isobode mme owo oro ẹnyenede ata ukwan̄ ekikere m̀mê oro ẹnyenede ata usua. Ke adan̄aemi nnyịn ikemede nditịn̄ ikọ ifụre ifụre mban̄a Jesus Christ ke ndusụk idaha—idem ke akpa ediwaha nnyịn—ke mme idaha en̄wen, ekeme ndiyom nnyịn ida mbufiọk itịn̄ ikọ oro an̄wamde mme andikpan̄ utọn̄ nnọ nnyịn ẹtọn̄ọ ndinyene nnennen ekikere mban̄a enye. Nnyịn imekeme ndikere n̄ko nte ikpọtọn̄ọde mme ikpehe efen efen ke ibuot nneme oro ke ini ifiakde iwaha. Nte ededi, ekeme nditre ndidi mmemmem n̄kpọ ndineme kpukpru n̄kpọ tutu nnyịn itọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible ye owo oro.—1 Tim. 2:3-7.

Akpan Itie Jesus ke Uduak Abasi. Oyom nnyịn in̄wam mme owo ẹdiọn̄ọ nte ke sia Jesus edide “usụn̄” ndien “owo baba kiet itieneke Ete, ibọhọke ebe ke [Enye],” owo ikemeke ndinyene eti itie ebuana ye Abasi edieke mîbuọtke idem ye Jesus Christ. (John 14:6) Bible ikemeke ndin̄wan̄a owo ibọhọke owo ọdiọn̄ọ akpan udeme oro Jehovah ọnọde akpa edibon Eyen esie. Ntak-a? Koro Jehovah anamde Eyen emi edi akpan owo ke edisu kpukpru uduak Esie. (Col. 1:17-20) Mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹkọn̄ọ ke akpanikọ emi. (Edi. 19:10) Jesus Christ edi enye oro edimende kpukpru mfịna oro ẹtode nsọn̄ibuot Satan ye idiọkn̄kpọ Adam ifep.—Heb. 2:5-9, 14, 15.

Man owo ọfiọk udeme oro Christ enyenede, ana enye ọdiọn̄ọ ete ke mme owo ẹdu ke idiọk idaha emi mmọ mîkemeke ndisio idemmọ mfep. Kpukpru nnyịn ikamana ke idiọkn̄kpọ. Emi ekeme nditụk nnyịn ke nsio nsio usụn̄ ke eyo uwem nnyịn. Nte ededi, ebebịghi m̀mê awawara, enye edisụn̄ọ ke n̄kpa. (Rome 3:23; 5:12) Da akpanikọ emi kọk ibuot ye mbon oro afo ọnọde ikọ ntiense. Ekem, sio wụt nte ke ebede ke uwa ufak Jesus Christ, Jehovah ke ima amanam mbon oro ẹbuọtde idem ke ndutịm emi ẹkeme ndibọhọ idiọkn̄kpọ ye n̄kpa. (Mark 10:45; Heb. 2:9) Emi eberede usụn̄ ọnọ mmọ ndinyene nsinsi uwem ke mfọnmma idaha. (John 3:16, 36) Usụn̄ ndomokiet efen idụhe oro ẹkemede ndinyene emi. (Utom 4:12) Nte andikpep, edide ekpep owo kiet m̀mê esop, nam se ikande editetịn̄ mme n̄kpọ emi kpọt. Da mfọnido ye ime nam mme andikpan̄ utọn̄ nnọ fi ẹkọri esịtekọm ẹnọ idaha Christ nte Andifak nnyịn. Esịtekọm oro enyenede ọnọ ndutịm emi ekeme ndinen̄ede ntụk edu owo, ido uwem, ye mme utịtmbuba esie ke uwem.—2 Cor. 5:14, 15.

Edi akpanikọ, Jesus akayak uwem esie ọnọ nte uwa ini kiet kpọt. (Heb. 9:28) Nte ededi, enye ke anam utom idahaemi nte Akwa Oku. N̄wam mbon efen ndifiọk se oro ọwọrọde. Nte mmọ ẹsobo mfịghe, edikpu, ndutụhọ m̀mê mfịna ke ntak nsọn̄ido otode mbon oro ẹkande mmọ ẹkụk? Ke ini Jesus ekedide owo, enye ama osobo kpukpru emi. Enye ọfiọk nte etiede nnyịn ke idem. Ke ntak unana mfọnmma, nte nnyịn imesiyom mbọm Abasi? Edieke nnyịn ibọn̄de akam iben̄e edifen ndudue ke isọn̄ uwa Jesus, Jesus ayanam n̄kpọ nte “Ekpe-emem ke ufọt nnyịn ye Ete.” Ke mbọm, enye “[ayanam] n̄kpe-ubọk ọnọ nnyịn.” (1 John 2:1, 2; Rome 8:34) Ọkọn̄ọde ke uwa Jesus ye utom esie nte Akwa Oku, nnyịn imekeme ndisan̄a n̄kpere “ebekpo mfọn” Jehovah man ibọ un̄wam ke ini nnanenyịn. (Heb. 4:15, 16) Okposụkedi nnyịn idide mme anana-mfọnmma owo, un̄wam oro Jesus ọnọde nte Akwa Oku an̄wam nnyịn ndinam n̄kpọ Abasi ye edisana ubieresịt.—Heb. 9:13, 14.

Ke adianade do, Jesus enyene akwa odudu nte enye oro Abasi emekde enịm nte Ibuot esop Christian. (Matt. 28:18; Eph. 1:22, 23) Ke ntre, enye ọnọ ndausụn̄ oro ẹyomde nte ekemde ye uduak Abasi. Ke ini ọnọde mbon en̄wen ukpep, n̄wam mmọ ndidiọn̄ọ nte ke Jesus Christ edi Ibuot esop, idịghe owo ndomokiet. (Matt. 23:10) Ọtọn̄ọde ke akpa ediwaha oro awahade ekese mbon oro ẹnyenede udọn̄, nọ mmọ ikot ndidụk mme mbono esop n̄kann̄kụk, ke ebiet emi nnyịn ikpepde Bible ye un̄wam mme n̄wed oro “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ọnọde. Nam mmọ ẹdiọn̄ọ enye emi “asan̄autom” oro edide, ye enye emi Ete edide man otodo mmọ ẹnyene ifiọk ẹban̄a itieibuot Jesus. (Matt. 24:45-47) Nam mmọ ẹdiọn̄ọ mbiowo, nyụn̄ wụt mmọ mme n̄kpọ oro N̄wed Abasi oyomde owo esịm man odot nte ebiowo. (1 Tim. 3:1-7; Titus 1:5-9) Nam mmọ ẹdiọn̄ọ ke idịghe mbiowo ẹnyene esop edi ke mmọ ẹn̄wam nnyịn ndisan̄a ke nde ikpat Jesus Christ. (Utom 20:28; Eph. 4:16; 1 Pet. 5:2, 3) N̄wam mbon oro ẹnyenede udọn̄ mi ndidiọn̄ọ nte ke odu n̄ka ofụri ererimbot oro anamde n̄kpọ ke edidianakiet ke idak itieibuot Christ.

Nnyịn imekpep ke mme Gospel nte ke ini Jesus okodụkde Jerusalem esisịt ini mbemiso n̄kpa esie, mme mbet esie ẹma ẹtoro enye nte “[Enye] emi edide ke enyịn̄ Jehovah.” (Luke 19:38) Nte mme owo ẹkpepde Bible ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ, mmọ ẹfiọk ẹte ke Jehovah idahaemi ọnọ Jesus odudu ukara oro otụkde mme owo ke kpukpru idụt. (Dan. 7:13, 14) Ke ini afo ọnọde utịn̄ikọ ke esop m̀mê enịmde ukpepn̄kpọ, n̄wam mme owo ẹdiọn̄ọ se ukara Jesus ọwọrọde ọnọ kpukpru nnyịn.

Sọn̄ọ tịn̄ nte ke usụn̄ uwem nnyịn owụt m̀mê nnyịn imenen̄ede inịm ke akpanikọ nte ke Jesus Christ edi Edidem, n̄ko m̀mê nnyịn imosụk ibuot inọ ukara esie ke unyịmesịt. Tịn̄ utom oro Jesus ọkọnọde mme anditiene enye ke ẹma ẹkeyet enye aran nte Edidem. (Matt. 24:14; 28:18-20) Tịn̄ se Jesus, kpa Utịbe Ọnọitem, eketịn̄de aban̄a se ikpedide ebeiso n̄kpọ ke uwem. (Isa. 9:6, 7; Matt. 6:19-34) Dụri ntịn̄enyịn wụt edu oro Ọbọn̄ Emem ọkọdọhọde nte mme anditiene enye ẹdinyenede. (Matt. 20:25-27; John 13:35) Kpeme mbak udûbiere ikpe unọ mbon en̄wen uban̄a m̀mê mmọ ẹnam ekese nte ẹkpenamde, edi sịn udọn̄ nọ mmọ ndikere mban̄a se edinam mmọ owụtde aban̄a nsụkibuot mmọ nnọ itie edikara Christ. Nte afo anamde ntre, wụt ke oyom afo anam ukem oro.

Ndisịn Christ nte Itiat Ukotufọk. Bible ada utom edinam mbet Christian odomo ye ufọk oro ẹbọpde ẹdori ke Jesus Christ nte itiat ukotufọk. (1 Cor. 3:10-15) Man anam emi, n̄wam mme owo ẹdiọn̄ọ Jesus nte ẹwụtde enye ke Bible. Kpeme mbak mmọ ẹdida fi nte owo oro mmọ ẹtienede. (1 Cor. 3:4-7) Dụri ntịn̄enyịn mmọ wụt Jesus Christ.

Edieke ẹkesịnde itiat ukotufọk ọfọn, nditọ ukpepn̄kpọ ẹyediọn̄ọ ẹte ke Christ ama enịm uwụtn̄kpọ ọnọ nnyịn ‘nditiene nsan̄a ke nde ikpat Imọ.’ (1 Pet. 2:21) Man anam oro, sịn udọn̄ nọ nditọ ukpepn̄kpọ ndikot mme Gospel idịghe n̄kukụre nte mbụk akpanikọ edi nte uwụtn̄kpọ anade ẹtiene. N̄wam mmọ ndikere mban̄a ido ye mme edu uwem Jesus. Sịn udọn̄ nọ mmọ ndinọ ntịn̄enyịn ke nte Jesus ekekerede aban̄a Ete esie, nte enye ọkọyọde mme idomo, nte enye okosụkde ibuot ọnọ Abasi, ye nte enye akanamde n̄kpọ ye mme owo ke nsio nsio idaha. Sọn̄ọ tịn̄ utom oro Jesus akanamde kpukpru ini. Ekem, ke ini oyomde ndinam mme ubiere onyụn̄ osobode mme idomo ke uwem, eyen ukpepn̄kpọ oyobụp idemesie ete: ‘Nso ke Jesus akpanam ke idaha emi? Nte edinam mi oyowụt ke mmenen̄ede n̄wụt esịtekọm ke se enye akanamde ọnọ mi?’

Ke ini etịn̄de ikọ ke esop, kûkere ke sia nditọete fo ẹma ẹkenyenyene mbuọtidem ke Jesus, ke ufọn idụhe ndidụri akpan ntịn̄enyịn nnọ enye. Se afo etịn̄de eyetịm enyene ufọn edieke akade iso ọbọp mbuọtidem oro. Ke ini afo etịn̄de n̄kpọ aban̄a mme mbono esop, men emi keyịri ye idaha oro Jesus enyenede nte Ibuot esop. Ke ini afo enemede aban̄a utom an̄wautom, dụri ntịn̄enyịn wụt edu oro Jesus ekenyenede ke ini enye akanamde utom ukwọrọikọ esie, nyụn̄ tịn̄ ban̄a utom emi tiene se Christ anamde nte Edidem ke nditan̄ mme owo mbok nnọ uwem ke obufa ererimbot.

Ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke oyom se ikande sụk edinyene akpan ifiọk mban̄a Jesus. Man ẹkabade ẹdi mme ata Christian, ana mme owo ẹnyene mbuọtidem ke enye ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹma enye. Utọ ima oro onụk owo ndisụk ibuot nnọ akpanikọ. (John 14:15, 21) Enye an̄wam mme owo ndisọn̄ọ nda ke mbuọtidem ke ini ẹsobode afanikọn̄, ndika iso nsan̄a ke nde ikpat Christ kpukpru usen uwem mmọ, ndiwụt nte ke idi mme Christian oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha emi ẹsọn̄ọde “ẹmụm n̄kam ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ẹwụhọ ke [itiat ukotufọk, NW].” (Eph. 3:17) Utọ usụn̄ uwem oro ada ubọn̄ ọsọk Jehovah, kpa Abasi ye Ete Jesus Christ.

“GOSPEL UBỌN̄ ABASI EMI”

KE INI ọkọnọde ọyọhọ ntọt aban̄a idiọn̄ọ edidu esie ye eke utịt editịm n̄kpọ emi, Jesus ama ebem iso etịn̄ ete: “Ẹyenyụn̄ ẹkwọrọ gospel Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ekondo nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt, ndien adan̄aoro ke utịt eyedi.”—Matt. 24:14.

Nso inen̄ede idi etop emi ẹnyenede ndinọ ke ntatara usụn̄ ntre? Enye aban̄a Obio Ubọn̄ oro Jesus ekekpepde nnyịn ndibọn̄ akam nnọ Abasi nte: “Yak Ubọn̄ Fo edi.” (Matt. 6:10) Ediyarade 11:15 okot enye “Obio Ubọn̄ Ọbọn̄ nnyịn [Jehovah] ye Christ Esie,” sia odudu ukara oro otode Jehovah ndien ẹmen enye ẹnọ Christ nte Edidem. Nte ededi, tịm fiọk ete ke etop oro Jesus ọkọdọhọde nte ẹdikwọrọde ke eyo nnyịn atara akan se mme anditiene enye ẹkekwọrọde ke akpa isua ikie. Mmọ ẹkedọhọ mme owo ẹte: “Ubọn̄ Abasi ama asan̄a ekpere mbufo.” (Luke 10:9) Jesus, enye oro ẹyetde aran ndidi Edidem, ama odu ini oro ke ufọt mmọ. Edi nte ẹwetde ke Matthew 24:14, Jesus ama ebem iso etịn̄ aban̄a ntọt oro ẹdinọde ke ofụri ererimbot iban̄a mme n̄kpọntịbe efen ke edisu uduak Abasi.

Ẹma ẹnọ prọfet Daniel n̄kukụt aban̄ade mme n̄kpọntịbe emi. Enye ama okụt “owo eke ebietde eyen owo,” Jesus Christ, ọbọde “Andisọn̄ọ usen,” Jehovah Abasi, “ubọn̄, ye ukpono, ye itie-edidem, ẹte kpukpru mme idụt ye obio ye usem ẹnam n̄kpọ ẹnọ enye.” (Daniel 7:13, 14) Akpan n̄kpọntịbe emi otụkde ofụri ekondo mi akada itie ke heaven ke 1914. Ke oro ebede, ẹma ẹsion̄o Devil ye mme demon esie ẹduọn̄ọ ke isọn̄. (Edi. 12:7-10) Akani editịm n̄kpọ emi ama odụk ukperedem ini esie. Edi mbemiso enye esịmde utịt ofụri ofụri, ẹnyene nditan̄a ke ofụri ererimbot nte ke Edidem Messiah Jehovah ke akara idahaemi ke ebekpo esie ke heaven. Ke ẹnọ mme owo ntọt ke kpukpru ebiet. Nte mmọ ẹnamde n̄kpọ owụt edu mmọ kaban̄a Ata Edikon̄ nte Andikara ke “ubọn̄ ererimbot.”—Dan. 4:32.

Ke akpanikọ, efen efen ke edi—ekese efen efen! Nnyịn ke isụk ibọbọn̄ akam ite, “Yak Ubọn̄ Fo edi,” edi idịghe ye ekikere nte ke ẹdiwụk Obio Ubọn̄ Abasi ke ini iso. Utu ke oro, edi ye ekikere nte ke Obio Ubọn̄ eke heaven ayanam n̄kpọ ọyọhọ ọyọhọ ndisu mme utọ ntịn̄nnịm ikọ nte Daniel 2:44 ye Ediyarade 21:2-4. Enye ayanam isọn̄ akabade edi paradise emi ọyọhọde ye mme owo oro ẹmade Abasi ye ekemmọ owo. Nte nnyịn ikwọrọde “gospel Ubọn̄ Abasi emi,” nnyịn inyan ubọk iwụt idotenyịn ini iso emi. Edi nnyịn n̄ko ke mbuọtidem imanam mme owo ẹdiọn̄ọ nte ke Jehovah ama ọnọnọ Eyen esie ọyọhọ odudu ukara. Nte afo ọmọsọn̄ọ etịn̄ eti mbụk emi ke ini ọnọde ikọ ntiense aban̄a Obio Ubọn̄?

Ndinam Obio Ubọn̄ Oro An̄wan̄a. Didie ke nnyịn ikeme ndinam utom nnyịn oro edide editan̄a Obio Ubọn̄ Abasi? Nnyịn imekeme ndidemede udọn̄ ebe ke ndida nsio nsio ibuotikọ ntọn̄ọ nneme, edi ubiat ini ikpodụhe ke ndinam an̄wan̄a nte ke etop nnyịn aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi.

Akpan ikpehe utom emi esịne edikot m̀mê editịn̄ ntụk mme itie N̄wed Abasi oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a Obio Ubọn̄ oro. Ke ini etịn̄de aban̄a Obio Ubọn̄ oro, kụt ete ke amanam se enye edide an̄wan̄a mbon emi afo etịn̄de ikọ ọnọ. Ekeme ndiyom se ikande sụk edidọhọ ke Obio Ubọn̄ edi ukara. Ekeme ndisọn̄ ndusụk owo ndikere mban̄a n̄kpọ oro owo mîkwe ke enyịn nte ukara. Afo emekeme ndikọk ibuot ye mmọ ke nsio nsio usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, owo ikemeke ndikụt odudu oro odụride n̄kpọ aka isọn̄, edi enye enen̄ede otụk uwem nnyịn. Nnyịn ikemeke ndikụt Enye emi akanamde mbet oro akarade odudu oro odụride n̄kpọ aka isọn̄, edi ana in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke enye enyene akwa odudu. Bible okot enye “Edidem emi akarade ke kpukpru eyo.” (1 Tim. 1:17) Mîdịghe afo emekeme ndikọk ibuot ke ndiwụt nte ke akamba obio, ediwak owo akananam isịmke ebiet emi ibuot obio ukara odude m̀mê ndikụt ada ibuot ukara mmọ ke enyịn. Ẹsikop n̄kpọ ẹban̄a mmọ ke mbụk n̄kpọntịbe. Kpasụk ntre, Bible oro ẹmịn̄de ke se ibede usem 2,200, etịn̄ ọnọ nnyịn aban̄a Obio Ubọn̄ Abasi; enye anam nnyịn idiọn̄ọ owo oro ẹyakde odudu ukara ẹsịn ke ubọk ye se Obio Ubọn̄ oro anamde. Enyọn̄-Ukpeme, oro ẹmịn̄de ke usem oro awakde akan n̄wed efen ekededi, anam utom nte “Ọnọ Ntọt Obio Ubọn̄ Jehovah,” nte ẹwetde ke ikpaedem esie.

Man an̄wam mme owo ẹdiọn̄ọ se Obio Ubọn̄ ọwọrọde, afo emekeme ndisiak ndusụk n̄kpọ oro mmọ ẹyomde ukara anam: ndinọ owo utom oro ẹkemede ndiberi edem, emem, ndisio ubiatibet mfep, ndinam n̄kpọ ye kpukpru ekpụk ke unana asari, ubọ ukpep, ye usọbọidem. Wụt nte ke Obio Ubọn̄ Abasi kpọt ke ẹdinam mme n̄kpọ emi ẹnyụn̄ ẹyụhọ kpukpru nti udọn̄ ubonowo ọyọhọ ọyọhọ.—Ps. 145:16.

Domo ndinam mme owo ẹnyene udọn̄ ndidu ke idak Obio Ubọn̄ oro Jesus Christ akarade nte Edidem. Tịn̄ ban̄a mme utịben̄kpọ oro enye akanamde ndiwụt se enye edinamde nte Edidem eke heaven. Tịn̄ ediwak ini ban̄a nti edu esie. (Matt. 8:2, 3; 11:28-30) Nam an̄wan̄a nte ke enye akakpa ọnọ nnyịn ndien ke oro ebede Abasi ama anam enye eset onyụn̄ ọnọ enye uwem emi mîkemeke ndikpa ke heaven. Edi do ke enye etie akara nte Edidem.—Utom 2:29-35.

Sọn̄ọ tịn̄ ete ke Obio Ubọn̄ Abasi ke akara idahaemi ke heaven. Nte ededi, fiọk ete ke ediwak owo ikwe mme idaha oro mmọ ẹkerede nte ekpedide uyarade utọ ukara oro. Nyịme ye mmọ, nyụn̄ bụp m̀mê mmọ ẹfiọk se Jesus Christ ọkọdọhọde nte edidide uyarade kaban̄a oro. Tịn̄ ndusụk akpan ikpehe ntan̄ndian idiọn̄ọ oro ẹkụtde ke Matthew ibuot 24, Mark ibuot 13, m̀mê Luke ibuot 21. Ekem bụp ntak emi edidori Christ ke ebekpo ke heaven edidade mme utọ idaha oro idi ke isọn̄. Dụri ntịn̄enyịn ka Ediyarade 12:7-10, 12.

Nte in̄wan̄-in̄wan̄ uyarade kaban̄a se Obio Ubọn̄ Abasi anamde, kot Matthew 24:14, nyụn̄ tịn̄ ban̄a ndutịm ukpepn̄kpọ Bible eke ofụri ererimbot oro adade itie idahaemi. (Isa. 54:13) Tịn̄ nọ mme owo ban̄a nsio nsio ufọkn̄wed oro Mme Ntiense Jehovah ẹbọde ufọn ẹto—kpukpru ẹkọn̄ọde ke Bible, kpukpru ẹnyụn̄ ẹdide ke mfọn. Nam an̄wan̄a nte ke adianade ye utom nnyịn eke ufọk ke ufọk, nnyịn imọnọ mme owo ye mme ubon ukpepn̄kpọ Bible mfọn ke se iwakde ibe idụt 230. Ewe ukara owo ekeme ndinam utọ ntatara ndutịm unọ ukpep oro, idịghe ke ufọn mme andidu ke idak esie kpọt edi ke ufọn mme owo ke ofụri isọn̄? Nọ mme owo ikot ẹdi Ufọkmbono Obio Ubọn̄, ẹdụk n̄kpri ye ikpọ mbono Mme Ntiense Jehovah, man ẹkụt uyarade nte utọ ukpepn̄kpọ oro otụkde uwem mme owo.—Isa. 2:2-4; 32:1, 17; John 13:35.

Edi, nte enyeneufọk ọyọdiọn̄ọ nte emi otụkde uwem esie? Afo emekeme ndida mbufiọk ntịn̄ nte ke se inamde afo awaha edi man eneme aban̄a ifet oro ebererede ọnọ kpukpru owo ndimek uwem nte mme andidu ke idak Obio Ubọn̄ Abasi. Didie? Ebe ke ndikpep se Abasi oyomde nnyụn̄ n̄kpep ndidu uwem ekekem ye enye idahaemi.—Deut. 30:19, 20; Edi. 22:17.

Ndin̄wam Mbon Efen Ẹbem Iso Ẹyom Obio Ubọn̄. Idem ke owo ama ekenyịme etop Obio Ubọn̄, odu mme ubiere oro anade enye anam. Didie ke enye ekeme ndiwụt nte ke Obio Ubọn̄ Abasi edi ebeiso n̄kpọ ke uwem esie? Jesus ama eteme mbet esie ete “ẹbem iso ẹyom Obio Ubọn̄.” (Matt. 6:33) Didie ke nnyịn ikeme ndin̄wam mme ekemmọ Christian ndinam oro? Ebe ke nnyịn ke idem nnyịn ndinịm eti uwụtn̄kpọ nnyụn̄ nneme mban̄a mme ifet oro ẹdude ndinam oro. Ndusụk ini, ebe ke ndibụp m̀mê owo oro ekere aban̄a ndusụk n̄kpọ oro ẹkemede ndin̄wam ye ke ndibuana mme ifiọkutom oro ẹwụtde se mbon efen ẹnamde. Ebe ke ndineme mbụk Bible ke utọ usụn̄ oro ọsọn̄ọde ima oro owo enyenede ọnọ Jehovah. Ebe ke ndisọn̄ọ ntịn̄ nte Obio Ubọn̄ edide ata idem n̄kpọ. Ebe ke ndisọn̄ọ ntịn̄ nte utom editan̄a Obio Ubọn̄ edide ata akpan n̄kpọ. Ẹsiwak ndinyene n̄kponn̄kan ufọn ke ndidemede mme owo udọn̄ ndinam n̄kpọ, idịghe ke nditetịn̄ se ẹyomde ẹnam nnọ mmọ.

Ye unana eyịghe, akpan etop oro anade kpukpru nnyịn itan̄a owụhọ akpan akpan ke Jehovah Abasi, Jesus Christ, ye Obio Ubọn̄. Nnyịn ikpenyene ndisọn̄ọ ntịn̄ akpanikọ aban̄ade emi ke ini nnyịn inọde ikọ ntiense an̄wan̄wa, ke mme esop nnyịn, ye ke ọkpọkpọ uwem nnyịn. Ke ini inamde oro, nnyịn iwụt ite ke nnyịn imenen̄ede ibọ ufọn ito ukpepn̄kpọ Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi.

OYOM KPUKPRU OWO ẸKOP . . .

  • Nte ke Jehovah edi Andibot enyọn̄ ye isọn̄.

  • Nte ke Jehovah edi ata Abasi kierakiet.

  • Nte ke Jehovah edi Abasi oro enyenede n̄wọrọnda ima, akakan ọniọn̄, mfọnmma unenikpe, ye ata ọkpọsọn̄ odudu.

  • Nte ke nnyịn inyene ndinam ibat nnọ Jehovah ke se nnyịn inamde.

UTUAKIBUOT NNYỊN NNỌ JEHOVAH . . .

  • Ekpenyene ndidi ke ntak ima oro imade enye.

  • Ekpenyene ndidi ke ofụri esịt, idịghe ke esịt oro amade se idude ke ererimbot n̄ko.

  • Ekpenyene ndiwụt nte itie ebuana nnyịn ye enye ọsọn̄de urua ke enyịn nnyịn.

N̄WAM MME OWO NDIFIỌK . . .

  • Nte ke ẹkeme ndinyene eti itie ebuana ye Abasi n̄kukụre ebe ke Jesus Christ.

  • Nte ke ẹkeme ndibọhọ idiọkn̄kpọ ye n̄kpa n̄kukụre ebe ke ndinyene mbuọtidem ke Jesus Christ.

  • Nte ke uduak Abasi edi nte yak kpukpru owo ẹnyịme Jesus nte Ọbọn̄, idịghe ikpîkpu edikot enye Ọbọn̄, edi ebe ke ndinịm mme ewụhọ esie.

  • Nte ke se Bible etịn̄de aban̄a Jesus Christ edi akpanikọ edi nte ke ekese n̄kpọ oro Christendom ekpepde aban̄a enye idịghe akpanikọ.

BỤP IDEMFO:

  • Nte ami mmọnọ uyarade nte ke mmenen̄ede mfiọk udeme oro Jesus Christ enyenede nte Ibuot esop oro ẹmekde?

  • Nte esịtekọm oro nnyenede nnọ uwa Christ enen̄ede enyene odudu ke uwem mi nte akpanade enyene?

  • Didie ke ami n̄keme ndinam mme edinam ye edu uwem mi ẹnen̄ede ẹdu ke n̄kemuyo ye uwụtn̄kpọ oro Eyen Abasi ekenịmde?

NAM MME OWO ẸKOP . . .

  • Nte ke Obio Ubọn̄ Abasi ke akara idahaemi ke heaven ndien ke ọyọsọp ndida itie kpukpru ukara owo.

  • Nte ke Obio Ubọn̄ emi ayanam isọn̄ akabade edi paradise oro mbon emi ẹmade Abasi ye ekemmọ owo ẹdidụn̄de.

  • Nte ke ebede ke Obio Ubọn̄ emi kpọt ke ẹditịm iyụhọ nti udọn̄ kpukpru owo.

  • Nte ke nnyịn iwụt m̀mê imoyom ndidu ke idak Obio Ubọn̄ Abasi ebe ke se nnyịn inamde idahaemi.

BỤP IDEMFO:

  • Nte usụn̄ uwem mi owụt ete ke mmebem iso nyom Obio Ubọn̄?

  • Nte odu mme ukpụhọde oro n̄kemede ndinam man nnam emi ọyọhọ ọyọhọ?

  • Nso ke ami n̄keme ndinam man nsịn udọn̄ nnọ mbon efen ndibem iso nyom Obio Ubọn̄?

    Mme N̄wed Ikọ Efịk (1982-2025)
    Wọrọ
    Dụk
    • Efịk
    • Share
    • Mek nte amade
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Nte Ẹkpedade Ikpehe Intanet Emi Ẹnam N̄kpọ
    • Ediomi
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Dụk
    Share