“Mme Ekpemerọn̄ Eke Esịt Mi Amade”

1, 2. (a) Nso ikeme nditịbe edieke owo mîkpemeke otuerọn̄? (b) Nso ye nso ke ekpemerọn̄ ekesinam ke ini oro ẹkewetde Bible?

HIROYASU, ke Japan, ekedi ekpri eyen ke ini eka esie ekedepde okukịm erọn̄ ye uman erọn̄. Enye ama ese aban̄a mme erọn̄ emi, ndien uman erọn̄ oro ekesiman iba ke isua, ntem ke mme erọn̄ oro ẹketọn̄ọ ndiwak. Etisịm ini emi eyen emi edide isua 12, erọn̄ mmọ ẹma ẹwak ẹsịm 12 m̀mê 13. Enye eti se iketịbede usen kiet: “N̄kosụk nna ke bed tụhi-tụhi usenubọk kiet n̄kop nte mmọ ẹmaide. N̄kọsọpke n̄wọrọ n̄ka. Edi ke ini n̄kọwọrọde n̄ka, mma n̄kụt nte mme ebua ikọt ẹfen̄ede ẹkpọn̄ nditọerọn̄ mi oro mmọ ẹma ẹkedom idịbi ẹwụbede. Mma mfehe idat idat nyom eka mmọ. Mma n̄kụt enye nte anade ke isọn̄ en̄wek, iyịp emi ọkọwọrọde enye ke idem ama ọyọhọ isọn̄. Okukịm erọn̄ kpọt ọkọbọhọ. Mma mfụhọ etieti. Akpakana n̄wọrọ n̄ka n̄kese se iketịbede ke ini mmọ ẹketọn̄ọde ndimai. Mmọ ikekemeke ndinyan̄a idem, mme ebua ikọt oro ẹma ẹkan mmọ ubọk.”

² Ke ini oro ẹkewetde Bible, ekpere ndidi kpukpru owo ẹma ẹmehe ye utom ekpemerọn̄. Utom esie ekedi ndida otuerọn̄ esie n̄ka ẹketa mbiet nnyụn̄ n̄kụt nte ke mme erọn̄ esie ẹdia n̄kpọ ẹyụhọ. Enye ama esikpeme mmọ osio ke ubọk mme unam oro ẹkpetade mmọ, onyụn̄ asan̄a oyom mbon oro ẹyode ẹkpọn̄ otuerọn̄. (1 Sam. 17:34-36) Ekpemerọn̄ ama esinam otuerọn̄ esie ẹna sụn̄ ẹduọk odudu. Enye ama esin̄wam n̄ko ke ini mme erọn̄ ẹkeyomde ndiman nditọ onyụn̄ ese aban̄a nditọ oro. Ediwak mme andiwet Bible, esịnede Jeremiah, ẹkesikot owo emi esede aban̄a mme owo, edide enye edi andikara m̀mê ese aban̄a edinam utuakibuot, ekpemerọn̄.

3. Ke ini Jeremiah eketịn̄de aban̄a “ekpemerọn̄” ye ‘ndikpeme erọn̄,’ nso ke ikọ esie ọkọwọrọ?

³ Ndusụk owo ke esop Christian ẹsida mbiowo nte mme ekpemerọn̄ n̄kukụre ke ini mmọ ẹkade ẹkese nditọete man ẹn̄wam ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ mmọ. Edi nte Jeremiah akadade mme ikọ oro “ekpemerọn̄” ye ‘ndikpeme erọn̄’ etịn̄ ikọ anam ifiọk ke enye eketịn̄ aban̄a kpukpru usụn̄ oro mme esenyịn ke Judah ẹkenamde n̄kpọ ye ikọt mmọ. Abasi ama esiwak ndibiom mbọn̄, mme prọfet, ye mme oku ke Judah ikpe koro mmọ ikesikereke iban̄a mme usụhọde owo. (Jer. 2:8) Mmọ ẹma ẹsisịn idem ẹyom inemesịt idem mmọ, ẹnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ ye “mme erọn̄,” ẹtụn mmọ usụn̄ inyụn̄ isehe mmọ enyịn. Ikọt Abasi ẹma ẹnyene mbọm etieti ke n̄kpọ aban̄ade utuakibuot. Jehovah ọkọdọhọ ke mme nsunsu ekpemerọn̄ oro ẹnyene “mbọm,” onyụn̄ ọn̄wọn̄ọ ọnọ ikọt esie ete ke imọ iyọnọ mmọ mme ekpemerọn̄ emi ẹdimade mmọ, ẹdisede mmọ enyịn, emi ẹdinyụn̄ ẹnen̄erede ẹkpeme otuerọn̄.—Kot Jeremiah 3:15; 23:1-4.

4. Mmanie ẹse ẹban̄a otuerọn̄ Abasi mfịn, ndien didie ke mmọ ẹnam emi?

⁴ Un̄wọn̄ọ Abasi emi ekenen̄ede osu Jesus ke idem, Etubom Ekpemerọn̄ Jehovah, emi akakabarede edi Ibuot esop Christian. Enye ọkọdọhọ ke imọ idi “eti ekpemerọn̄,” enye emi ekenen̄erede okop mbọm aban̄a mbon oro enye akadade usụn̄. (John 10:11-15) Mfịn, Jehovah ada mme ekpemerọn̄ emi ẹdude ke idak ndausụn̄ Jesus ese aban̄a otuerọn̄ esie ke isọn̄. Mme ekpemerọn̄ emi ẹsịne nditọete oro ẹyetde aran, emi ẹdide otu ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄, ọkọrọ ye mbiowo eken oro ẹnamde utom ke ofụri esịt emi ẹdude ke otu “akwa otuowo.” (Edi. 7:9) Mme ekpemerọn̄ emi ẹdomo ndinyene edu n̄waidem Jesus. Mmọ ẹyom ndibọbọk nnyụn̄ mma mbon oro ẹdude ke esop ukem nte Christ akanamde. Mbọm ebiowo ekededi oro ofụmide nditọete esie m̀mê adade ọkpọsọn̄ ubọk akara mmọ mîdịghe ọsọn̄de ido ye mmọ m̀mê okohorede idem! (Matt. 20:25-27; 1 Pet. 5:2, 3) Nso ke Jehovah oyom oto mme ekpemerọn̄ Christian mfịn? Nso ke ikeme ndikpep nto se Jeremiah ekewetde aban̄a nti edu oro mbiowo ẹkpenyenede ye se ikpedide uduak mmọ nte mmọ ẹnamde utom mmọ? Ẹyak ineme iban̄a mbiomo oro mmọ ẹnyenede nte mme andin̄wam ye andikpeme, nte mme andikpep ke esịt esop ye ke an̄wa, ye nte mme ebiereikpe.

NDINỌ UKPEME

5-7. (a) Jehovah oyom ẹkama mme erọn̄ esie didie, ndien ntak-a? (b) Didie ke mbiowo ẹkeme ndiwụt ke imenen̄ede ima nditọete mmimọ, esịnede mbon oro ẹma ẹkeyo ẹkpọn̄ usụn̄?

⁵ Apostle Peter okokot Jehovah “andikpeme ye andise mban̄a ukpọn̄ [nnyịn].” (1 Pet. 2:25) Didie ke Abasi esinam n̄kpọ ye “mme erọn̄” esie? Iyokụt ibọrọ ke ini inemede se iketịbede ke eyo Jeremiah. Ke ama okokụt ndudue ọnọ ndiọi ekpemerọn̄ oro ẹkesuande ẹnyụn̄ ẹfụmide otuerọn̄, Jehovah ama ọdọhọ ke ‘iyatan̄ erọn̄ imọ ibon,’ ifiak ida mmọ inyọn̄ in̄wan̄ mbiet ufene. Enye ama ọn̄wọn̄ọ ke iyanam nti “mme ekpemerọn̄ emi ẹdikpemede mmọ” ẹdaha ẹda inyụn̄ ikụt ite ke ẹkpeme ikọt imọ ẹsio ke ubọk mme asua emi ẹdide mbon n̄wo. (Jer. 23:3, 4) Ke akpanikọ, mme erọn̄ Jehovah ẹma ẹnen̄ede ẹsọn̄ urua ke enyịn esie. Mme erọn̄ esie mfịn ẹsọn̄ urua n̄ko. Enye ama ekpe akamba ekọmurua man mmọ ẹbọ nsinsi ufọn.—1 Pet. 1:18, 19.

⁶ Ukem nte ata mme ekpemerọn̄, akpana mme esenyịn Christian ẹtịn̄ enyịn ẹse ẹban̄a esop. Edieke afo edide ebiowo, ndi ke etịn̄ enyịn ese m̀mê nditọete fo ke ẹbọ ufen ndomokiet, ndien ndi emeben̄e idem ndisọsọp n̄n̄wam mmọ? Enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon ekewet ete: “Tịm fiọk nte otuerọn̄ fo etiede. Kere ban̄a otu ufene fo.” (N̄ke 27:23) Ufan̄ikọ oro etịn̄ nte ata mme ekpemerọn̄ ẹsinamde utom ọkpọsọn̄; edi ẹkeme ndida emi ntịn̄ mban̄a nte mme ekpemerọn̄ eke spirit ẹsisede ẹban̄a esop. Edieke afo edide ebiowo, nte afo ke an̄wana mbak udunyene udọn̄ edikara mbon en̄wen? Peter ndikọdọhọ “ẹkûda ọkpọsọn̄ ubọk ẹkara mmọ emi ẹdide inyene Abasi” owụt ke ebiowo ekeme ndidue nnam emi. Didie ke afo ekeme ndinam se ẹtịn̄de ke Jeremiah 33:12? (Kot.) Ete m̀mê eka oro ọbọkde nditọ ikpọn̄, mme ebeakpa, mbuaha ubon, n̄kani owo, ye n̄kparawa owo ẹkeme ndiyom san̄asan̄a ntịn̄enyịn ye un̄wam.

⁷ Ukem nte ekpemerọn̄ akpanamde ye ata erọn̄, ndusụk ini ekeme ndiyom ekpemerọn̄ ke esop oyom mme owo emi ẹyode ẹkpọn̄ usụn̄ ke ntak kiet m̀mê eken. Oyoyom enye enyene edu n̄waidem ye nsụhọdeidem man anam emi. Enye eyeme ime onyụn̄ ada ini ese aban̄a mbon oro ẹdọhọde enye ese enyịn. Ọkpọfọn mbiowo esop ẹbụp idemmọ ke ofụri esịt ẹte: ‘Adan̄a didie ke nsidomo ndisịn udọn̄ nnọ nnyụn̄ nsọn̄ọ nditọete idem utu ke ndibiom mmọ ikpe m̀mê ndikụt ndudue nnọ mmọ? Ndi mmenen̄ede nyom ndinam ọfọn akan nte n̄kesinamde?’ Ndusụk ini, ekeme ndiyom mbiowo ẹka ẹbịne owo ediwak ini man ẹkeme ndinam owo oro ese n̄kpọ nte Abasi esede. Edieke eyenete mîsọpke inyịme item N̄wed Abasi (idịghe ekikere ebiowo), ti Jehovah, Akakan Ekpemerọn̄ ye Esenyịn. Enye ama ‘aka iso etịn̄’ onyụn̄ odomo ndin̄wam mme otụtutọn̄ ikọt esie. (Jer. 25:3-6) Ediwak ke otu ikọt Abasi mfịn inamke ndiọi n̄kpọ, edi ke ini oyomde ẹnọ item, ana ebiowo ọnọ item ukem nte Jehovah ekesinamde.

8. Didie ke mme ekpemerọn̄ eke spirit ẹkpekpebe uwụtn̄kpọ Jeremiah?

⁸ Ke adan̄aemi idotenyịn okosụk odude nte ke mme Jew ẹkeme ndifiak mbịne Jehovah, Jeremiah ama ọbọn̄ akam aban̄a mmọ. Enye ọkọdọhọ Abasi ete: “Ti nte ami ndade ke iso fo ntịn̄ eti n̄kpọ mban̄a mmọ, man n̄wọn̄ọde ifụtesịt fo n̄kpọn̄ mmọ.” (Jer. 18:20) Mme ikọ emi ẹwụt ke Jeremiah okoyom ufọn nditọete esie, ikekereke idiọk iban̄a mmọ. Mfịn, mme esenyịn Christian ẹnyene ndinam nte Jeremiah akanamde tutu esịm ini emi mmọ ẹkụtde ke owo emi okokoi anam idiọkn̄kpọ inyụn̄ iyomke ndikabade esịt. Ọfọn nditoro mbon en̄wen ke nti n̄kpọ oro mmọ ẹnamde, ẹbọn̄ akam ẹban̄a mmọ ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ye mmọ.—Matt. 25:21.

‘MMỌ ẸYENYỤN̄ ẸBỌK MBUFO’

9, 10. Ntak emi ndidi eti ekpemerọn̄ (ebiowo ke esop) ọwọrọde ndidi eti andikpep?

⁹ Nte ikotde ke Jeremiah 3:15, oyom mme ekpemerọn̄ Christian “ẹda ifiọk ye ikike ẹbọk [mme owo],” oro edi, ẹkpep mme owo n̄kpọ. (1 Tim. 3:2; 5:17) Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ọnọ ikọt esie ete ke nti ekpemerọn̄ oro ẹyenam emi. Enye n̄ko ama esịn udọn̄ ọnọ mme Jew ete ẹnyịme edinen̄ede oro Jeremiah prọfet esie edinọde. (Kot Jeremiah 6:8.) Esiyom ẹnọ erọn̄ udia man okop nsọn̄idem. Ukem ntre, oyom ẹda Ikọ Abasi ẹbọk ẹnyụn̄ ẹnọ ikọt Abasi ndausụn̄ man mmọ ẹka iso ẹsọn̄ idem ke n̄kan̄ eke spirit.

¹⁰ Ke se iban̄ade edinọ ukpep, mbiowo ẹnyene utom iba—ndin̄wam mbon oro ẹma ẹkedodu ke esop ye ndin̄wam mbon oro mîdịghe kan̄a ata mme Christian. Kaban̄a mbon oro mîdịghe kan̄a ata mme Christian, ti ete: Kiet ke otu akpan ntak oro anamde ẹsiak esop Christian edi man ẹkwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Ke ntem, ana mbiowo ẹsịn ifịk ẹkwọrọ eti mbụk. (Jer. 1:7-10) Ntem ke mmọ ẹdinam se Abasi oyomde oto mmọ ẹnyụn̄ ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ẹnọ nditọete mmọ. Edieke afo edide ebiowo, ndi ukwe ke ndisan̄a ye nsio nsio nditọete n̄kwọrọ ikọ kpukpru ini anam afo ekeme ndin̄wam mmọ ẹfori ukeme unọ ukpep mmọ ye okwo nde? Ndien ke ini esịnde ifịk ọkwọrọ ikọ, afo enen̄ede esịn udọn̄ ọnọ mbon en̄wen, ndien emi ekeme ndin̄wam ofụri esop ẹnam n̄kọri.

11, 12. Nso ke ebiowo emi oyomde ndidi eti ekpemerọn̄ ekpetịn̄ enyịn anam?

¹¹ Ana se mbiowo ẹkpepde ke esop oto Bible; ndien emi edinam se ẹkpepde edi udia eke spirit. Omokụt do ke oyom mme ekpemerọn̄ ke esop ẹsịn ifịk ẹkpep Ikọ Abasi man mmọ ẹkeme ndidi nti mme andikpep. Emi okpụhọde ye se Jeremiah eketịn̄de aban̄a mme adausụn̄ emi mîkedịghe nti mme andikpep: “Mme ekpemerọn̄ ẹmenam n̄kpọ ke unana ibuot, mmọ inyụn̄ iyomke Jehovah. Ntak edi oro mmọ mînamke n̄kpọ ye ikike, ẹmenyụn̄ ẹsuan kpukpru ufene mmọ emi ẹtade mbiet.” (Jer. 10:21) Mbon oro ẹkpekedide mme andikpep iketieneke mme edumbet N̄wed Abasi, ikonyụn̄ iyomke Abasi. Ntem, mmọ ikekemeke ndida ata ọniọn̄ nnam n̄kpọ. Jeremiah ama atan̄a ọkpọsọn̄ ubiomikpe odori mme inua-okot prọfet oro.—Kot Jeremiah 14:14, 15.

¹² Mme esenyịn Christian mfịn ibietke nsunsu mme ekpemerọn̄ oro, mmọ ẹdụn̄ọde ẹnyụn̄ ẹkpebe uwụtn̄kpọ Jesus. Emi esịn mmọ ẹkeme ndinam utom nte mme ekpemerọn̄ emi ẹnyenede ọniọn̄. Ekeme ndidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mmọ ndidiomi utọ ukpepn̄kpọ oro kpukpru ini sia ediwak n̄kpọ ẹdude emi ẹsidade ini ye ntịn̄enyịn mmọ. Edieke afo edide ebiowo, ndi emenen̄ede enịm ke n̄kukụre se idinamde item fo enyene ufọn onyụn̄ enen, owụt ifiọk ye ikike edi ndida mmọ nto Ikọ Abasi nnyụn̄ ntiene ndausụn̄ otu ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄? Edieke afo okụtde ke imọ inen̄ekede isịn idem aba ke ukpepn̄kpọ idemfo nte ekesinamde, nso ke akpanam man okûbiet nsunsu mme ekpemerọn̄ eke eyo Jeremiah?

13. Nso ikan̄wam Jeremiah edi eti andikpep, ndien nso ke mme ekpemerọn̄ Christian mfịn ẹkeme ndikpep nto enye?

¹³ Se ikanamde Jeremiah enen̄ede edi eti andikpep edi nte enye ekesidade mme uwụtn̄kpọ etịn̄ ikọ. Ke akpanikọ, Jehovah ọkọnọ enye ukpep. Owo ekededi oro okpokokụtde nte enye ọtọde aban̄ mbat ke isọn̄ obom onyụn̄ ọdọhọde ke ukem usụn̄ oro ke ẹdibom Jerusalem ye ikọt esie, ikpọkọsọpke ifre utọ edinam oro! (Jer. 19:1, 10, 11) Uwụtn̄kpọ efen edi emi Jeremiah akanamde ọkpọnọ eto ọkọn̄ọ ke itọn̄ ndiwụt ke ikọt mmọ ẹyenen̄ede ẹbọ ufen ke ubọk mbon Babylon. (Jer., ib. 27-28) Abasi idọhọke mbiowo esop mbufo ẹnanam se mmọ ẹtịn̄de ẹwụt ke utọ ndyọ ndyọ usụn̄ emi. Edi nte usumaha nte mmọ ẹsidade mme uwụtn̄kpọ ye ifiọkutom oro ẹdotde ẹdibuan ke se mmọ ẹkpepde? Ke akpanikọ, nti uwụtn̄kpọ emi ẹtịn̄de enyịn ẹmek oro ẹnyụn̄ ẹdotde ẹkeme ndinyene odudu ẹnyụn̄ ẹdemede udọn̄.

14. (a) Ntak emi Jeremiah eketịn̄de aban̄a “balsam ke Gilead”? (b) Didie ke mbiowo Christian ẹkeme ndinam nditọete mmọ ẹkop nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit?

¹⁴ Imenen̄ede iwụt esịtekọm iban̄a ukpep emi mme ekpemerọn̄ Christian ẹsinọde. Ke eyo Jeremiah, enye ama okụt ke oyom ẹkọk ikọt mmọ udọn̄ọ ke n̄kan̄ eke spirit. Enye ama obụp ete: “Nte balsam idụhe ke Gilead? Mîdịghe nte ọkọkudọn̄ọ idụhe do?” (Jer. 8:22) Ata ata balsam ama odu ke Gilead, ke edem usiahautịn Jordan ke Israel. Edifuọn̄ aran eto emi ama ọwọrọ etop ke ntak emi ẹkesidade enye ẹkọk udọn̄ọ, ata ediwak ini ẹkesida enye ẹsụk ubiak ẹnyụn̄ ẹda ẹsọbọ unan. Nte ededi, ukọkudọn̄ọ eke spirit ikodụhe. Ntak-a? Jeremiah ọkọdọhọ ete: “Mme prọfet ẹmetịn̄ ntịn̄nnịm ikọ ke nsu; ndien amaedi mme oku, mmọ ẹmewọrọ ẹkekan nte odudu mmọ edide. Ndien ikọt mi ẹma ntre.” (Jer. 5:31) Nso kaban̄a mfịn? Ndi omokụt ke “balsam [do] ke Gilead”—idem ke esop mbufo? Imekeme ndimen balsam emi esisụkde ubiak mi ndomo ye ndọn̄esịt emi ndima mme ekpemerọn̄ Christian ẹsinọde ebe ke ndida ima n̄wụt nditọete mme edumbet N̄wed Abasi, ndisọn̄ọ mmọ idem, mbọn̄ akam mban̄a mmọ nnyụn̄ mbọn̄ akam ye mmọ.—Jas. 5:14, 15.

“NTEM KE JEHOVAH ỌDỌHỌ”

15, 16. Ntak emi oyomde ẹnọ ata ata otuerọn̄ ye otuerọn̄ eke spirit ntịn̄enyịn?

¹⁵ Kere nte esịt esinemde ata ekpemerọn̄ ke enye ama ekenen̄ede esịn ukeme ese aban̄a mme erọn̄ esie ndien ekem mmọ ẹman nditọ oro ẹkopde idem! Edi enye ọfiọk ke oyom imọ itịn̄ enyịn ise nditọerọn̄ oro edieke iyomde mmọ ẹkọri. Ekpemerọn̄ ana okụt ete ke imọnọ mmọ nti udia. Nditọerọn̄ ẹsimana ye nnyan isịm emi ẹkemede ndiwere ke mbat. Ekpemerọn̄ oro oyomde ufene esie ẹsana ẹnyụn̄ ẹkop nsọn̄idem oyokpok mmọ isịm, anamde emi ke usọ mbak edibiak mmọ akaha. Mme ekpemerọn̄ eke spirit n̄ko ẹsitịn̄ enyịn ẹkpeme erọn̄ mmọ, kpa mme andibuana ke esop mmọ. (John 21:16, 17) Mbiowo ẹsinen̄ede ẹnem esịt n̄ko ke ini ẹkụtde nte mbon oro ẹnyenede udọn̄ ẹsịnde ukeme ndikabade ndi ata mme Christian. Mme esenyịn Christian ẹyom kpukpru erọn̄, n̄kpri ye ikpọ, ẹkop nsọn̄idem ẹnyụn̄ ẹdia n̄kpọ ẹyụhọ, ntem mmọ ẹsika iso ẹtịn̄ enyịn ẹse mmọ, ẹnyụn̄ ẹnọ un̄wam ke ini oyomde ẹnam oro. Utom emi esịne nditi nditọete mmọ ‘se Jehovah ọdọhọde,’ oro edi, se N̄wed Abasi ekpepde.—Jer. 2:2, 5; 7:5-7; 10:2; Titus 1:9.

¹⁶ Kpa nte okoyomde Jeremiah enyene uko man atan̄a etop Abasi, ntre n̄ko ke oyom mme esenyịn ke esop ẹnyene uko, akpan akpan ke ini anade ẹnen̄ede nditọete man ẹkpeme mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ekpemerọn̄ eke spirit ekeme ndikụt ke oyom inam n̄kpọ mbak ndek oro odude ke ererimbot Satan edinam ‘nsek eyenerọn̄’ m̀mê idem akamba “erọn̄” edehe. Ekeme ndidi erọn̄ emi enyenede mfịna mi ikam iyomke ẹnọ imọ item. Edi, nte eti ekpemerọn̄ oyosụk ada ntre ese nte kiet ke otu erọn̄ esie asan̄ade aka ndidụk mfịna inyụn̄ inamke n̄kpọ ndomokiet? Ihih, idinamke ntre. Enye idinyụn̄ idaha se itịbede emi mfefere mfefere, anamde nte n̄kpọ itịbeke ke ini edide mfịna do emi ekemede ndinam ekemmọ asan̄autom okûdu ke emem ye Jehovah.—Jer. 8:11.

17. Ini ewe ke ekpemerọn̄ enyene ndinọ erọn̄ kiet kiet akpan ntịn̄enyịn, ndien didie ke enye akpanam emi?

¹⁷ Edieke erọn̄ kiet okpoyode ọkpọn̄ otuerọn̄, ekpemerọn̄ emi odude ke edidemede ọyọsọsọp afiak ada enye edisịn ke otuerọn̄. (Kot Jeremiah 50:6, 7.) Ukem ntre, ke ndusụk idaha, ekeme ndiyom esenyịn enen̄ede ọkọk ibuot ye mbon oro ẹyode ẹka ndidụk mfịna. Ke uwụtn̄kpọ, enye ekeme ndikụt nte nditọete iba emi ẹyomde ndidọ ndọ ẹsidude ikpọn̄ ke mme itie oro udọn̄ mmọ ekemede ndikan mmọ ubọk. Ebiowo emi enyenede mbufiọk onyụn̄ amade mmọ ekeme ndin̄wam mmọ ẹfep mme utọ idaha oro ẹkemede ndinam mmọ ẹbiat ibet Abasi do. Enye ekeme ndineme mban̄a mme n̄kpọ oro ẹkemede ndinam owo anam se Jehovah asuade, edi ekpeme mbak ididori mmọ ikọ. Ukem nte Jeremiah, mbiowo emi ẹnamde akpanikọ ẹsua se Abasi asuade. Emi oyowụt ke mmọ ẹkpebe Jehovah, emi mîsọn̄ke ido, edi akadade prọfet esie ekpe ikọt esie ubọk ete: “Mbọk, ẹkûnam orụk mbubiam n̄kpọ emi ami nsuade.” (Jer. 5:7; 25:4, 5; 35:15; 44:4) Ndi afo emenen̄ede ama nte ndima ekpemerọn̄ emi ẹkerede ẹban̄a otuerọn̄?

18. Nso nti utịp ke ẹsinyene ke ntak ukeme oro mbiowo ẹsịnde?

¹⁸ Nte ededi, idịghe kpukpru mbon oro Jeremiah ọkọnọde item ẹkekpan̄ utọn̄ ẹnọ enye. Edi ndusụk mmọ ẹma ẹkpan̄. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini okoyomde Jeremiah enen̄ede ọnọ Baruch emi ekedide nsan̄a ye ewetn̄wed esie item, Jeremiah ama anam oro. (Jer. 45:5) Nso ikedi utịp? Abasi ama atua Baruch mbọm onyụn̄ anam enye ọbọhọ nsobo Jerusalem. Kpasụk ntre mfịn, nti utịp emi ẹsinyenede ke ini ẹn̄wamde ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹkeme ndinam mbiowo ‘ẹsịn idem’ ke “edinọ item ye ke edinọ owo ukpep,” emi ẹdinyan̄ade mmọ.—1 Tim. 4:13, 16.

NTỤNỌ KE “UDOMO ORO ODOTDE”

19, 20. Nso mbiomo ke mbiowo ẹnyene ke ini ẹnamde n̄kpọ ye mme anamidiọk?

¹⁹ Utom efen oro mme esenyịn ẹnyenede mfịn edi ndidi mme ebiereikpe ke esop Abasi. Ndusụk ini, ekeme ndiyom mbiowo ẹn̄wam mbon oro ẹkoide-koi ẹnam idiọk, man mmọ ẹkabade esịt. Jehovah ekesitịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ye ke ima ima usụn̄ ete yak mme anamidiọk ẹkpọn̄ ndiọi usụn̄ mmọ. (Jer. 4:14) Edieke owo ke esop mînyịmeke ndikpọn̄ idiọkn̄kpọ esie, ana mme esenyịn ẹnam n̄kpọ man ẹkpeme otuerọn̄ ẹbiọn̄ọ idiọk odudu oro oyomde ndibiat esop do. Nte N̄wed Abasi ọdọhọde, ẹkeme ndiyom mmọ ẹbịn anamidiọk oro ẹfep. Jehovah odori enyịn ndikụt mbiowo ẹkpede edinen ikpe ke mme utọ idaha oro. Eti Edidem Josiah ama enịm uwụtn̄kpọ ke afan̄ emi. “Enye ama ebiere ikpe owo ukụt ye ubuene.” Enye ekekpebe unenikpe Abasi. Ntem ke Jehovah eketịn̄ aban̄a mme edinam Josiah ete: “Nte oro idịghe koro enye ọkọfiọkde mi?” Sia Josiah ekesikpede edinen ikpe onyụn̄ enyenede edinen ido, ‘n̄kpọ ama ọfọn ye enye.’ Ndi isinemke fi ke ini mbiowo ke esop mbufo ẹdomode ndikpebe uwụtn̄kpọ Josiah?—Jer. 22:11, 15, 16.

²⁰ Tịm fiọk ete ke Jehovah esitụnọ mme anamidiọk ke “udomo oro odotde.” (Jer. 46:28) Mbiowo ẹkeme ndinọ ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ item, ẹsịn udọn̄ ẹnọ mîdịghe ẹsua ẹnọ mmọ ẹtiene nte idaha oyomde m̀mê nte edu anamidiọk etiede. Ekeme ndikam nyom ẹsio anamidiọk emi mîkabakede esịt ẹfep ke esop. Edieke edide ntre, mbiowo isibọn̄ke akam an̄wa an̄wa inọ owo emi ẹkebịnde ẹfep, emi osụk akade iso anam idiọk; ufọn idụhe ndinam oro.a (Jer. 7:9, 16) Edi mmọ ẹyekpebe Abasi ke ndiwụt owo oro ẹbịnde ẹfep do nte enye ekemede ndifiak nnyene mfọn Abasi. (Kot Jeremiah 33:6-8.) Okposụkedi esibiakde owo ke ini ẹbịnde owo ẹfep, odot ifiọk nte ke mme edumbet Abasi ẹnen, ẹfọn ẹnyụn̄ ẹdi ke ufọn nnyịn.—Eseme 1:18.

21. N̄kpọ ekpetie didie ye otuerọn̄ Abasi, ndien didie ke afo ekeme nditịp nsịn ke utọ idaha oro?

²¹ Ke ini mme ekpemerọn̄ ke esop ẹdade edumbet Abasi ẹsịn ke edinam, otuerọn̄ ẹyekop uyụhọ, ẹkop nsọn̄idem, ẹnyụn̄ ẹdu ke ifụre. (Ps. 23:1-6) Se Jeremiah asiande nnyịn aban̄a edu emi mme ekpemerọn̄ ẹkpenyenede ye se ikpedide uduak edinam mmọ ye mme edu emi mmọ mîkpenyeneke, eyenyene ufọn ọnọ mme esenyịn Christian nte mmọ ẹnamde akwa utom edise mban̄a mme erọn̄ Abasi. Ntem, nnyịn owo kiet kiet imekeme ndibụp idem nnyịn ite, ‘Ndi ami nyaka iso n̄wụt esịtekọm mban̄a ndutịm oro Jehovah anamde ndikpep, ndida usụn̄, ndinyụn̄ n̄kpeme ikọt esie ebe ke ami ndibere ye mme ekpemerọn̄ emi ẹdidade ‘ifiọk ye ikike ikpeme’ otuerọn̄.—Jer. 3:15; 23:4.