Ndinam N̄kpọ Jehovah Ye Idatesịt
“Ẹnam n̄kpọ ẹnọ Jehovah ke idatesịt: ẹda ikwọ ẹdi enye ke iso.”—PSALM 100:1b, 2.
1, 2. (a) Didie ke asari eke orụk ọkọwọrọ owụt idem ke Berlin, Germany, edi didie ke en̄wan ẹken̄wanade ẹnọ “Tọsịn-Isua Ukara” eketie? (b) Nso ukpụhọde ye 1936 ke ẹkekụt ke Olympia Stadium ke July 1990, ndien idara otu eke ofụri ererimbot oro ẹkesopde idem do ọkọkọn̄ọ ke nso?
ITIE edinam edi Olympia Stadium, Berlin. Isua aba-ye-duopenan̄ ke edem, uyai uyai an̄wambre emi ama akabade edi itie ọkpọsọn̄ eneni ke ini akara ukara ufịk Nazi oro, Adolf Hitler, nte mbụk ọdọhọde akanamde n̄kpọ ke asari ye efehe-itọk obubịt owo America emi ọkọbọde n̄kpọmbana gold inan̄. Edi n̄kpọ esuene, ke akpanikọ, ọnọ asari asari ikọ Hitler oro nte ke “mbon Aryan ẹfọn ẹkan”!a Edi idahaemi, ke July 26, 1990, mbubịt, mfia, ye utouto—mme owo ẹdianade kiet ẹmi ẹtode idụt 64, owo 44,532 ke ofụri ofụri—ẹma ẹsop idem mi ẹnọ Mbono District “Edisana Usem” eke Mme Ntiense Jehovah. Nso idara ikọfiọrọ ntem ke uwemeyo Thursday oro! Etienede utịn̄ikọ baptism, owo 1,018 ẹma ẹfiori ẹte, “Ja!” ẹfiak ẹfiori, “Ja!” ke ndisọn̄ọ uyakidem mmọ nnọ Jehovah Abasi, ndinam uduak esie.
2 Ada mbufa Mme Ntiense ẹmi minit 19 ndisan̄a n̄wọrọ ke an̄wambre oro n̄ka obube mmọn̄ baptism mmọ. Ndien ke ofụri ini oro, n̄kwakubọk oyomo nte obuma ke ofụri akwa an̄wambre oro. Mme andikan ke Mbre Mbuba Olympic akananam ikopke n̄kwakubọk utọ nte oro idahaemi ẹdade ẹdara mme owo ẹmi ke ediwak ikie, ẹmi ẹtode ediwak idụt, ẹmi ẹnyenede mbuọtidem oro akande ererimbot. (1 John 5:3, 4) Idara mmọ ọsọn̄ọ ọkọn̄ọ ke mbuọtidem oro nte ke ukara Obio Ubọn̄ Abasi ebe ke Christ ke akpanikọ eyeda ubọn̄ ubọn̄ edidiọn̄ eke tọsịn isua ọsọk ubonowo.—Mme Hebrew 6:17, 18; Ediyarade 20:6; 21:4, 5.
3. Ewe akpanikọ ke mbuọtidem mme andidụk mbono oro ọsọn̄ọ etịn̄, ndien didie?
3 Usua eke orụk m̀mê eke idụt idụhe mi, koro kpukpru owo ẹsem edisana usem Ikọ Abasi, ntre ẹsọn̄ọde ẹwụt akpanikọ oro odude ke ikọ Peter oro: “Ke akpanikọ mmokụt nte Abasi iten̄eke owo enyịn: edi ke kpukpru idụt Enye adadara owo ekededi eke abakde Enye onyụn̄ anamde nti ido.”—Utom 10:34, 35; Zephaniah 3:9.
4. Ke ewe mme idaha ke ekese mme andidụk mbono oro ẹkekabade edi mme andinịm ke akpanikọ, ndien didie ke ẹkebọrọ akam mmọ?
4 Akwa ikpehe otu mme andidụk mbono ẹmi ke Berlin ẹkekabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ ke ufọt anyan isua ufịk, ẹsịnede ini Nazi (1933-1945) ye ini ukara mbio obio oro eketienede ke East Germany, emi ẹsụk ẹmende ukpan oro ẹkedoride Mme Ntiense Jehovah efep ke March 14, 1990. Ntre, ediwak mmọ “ẹ[ke]bọ ikọ Abasi ye idatesịt edisana spirit ke ufọt ọkpọsọn̄ ukụt.” (1 Thessalonica 1:6) Mmọ idahaemi ẹmenyene akwa ifụre ndinam n̄kpọ Jehovah, ndien idara mmọ inyeneke adan̄a.—Men Isaiah 51:11 domo.
Mme Idaha Ndidat Esịt
5. Didie ke Israel akadia usọrọ edinyan̄a oro Jehovah ọkọnọde mmọ ke Ididuot Inyan̄?
5 Ẹdisana nditọete nnyịn nnyak ke Edem Usiahautịn Europe, ndien ke ndondo emi ke ndusụk ikpehe ke Africa, ye Asia, eti nnyịn aban̄a edinyan̄a oro Jehovah akanamde ke ini edem. Nnyịn imeti ọkpọsọn̄ edinam Jehovah ke Ididuot Inyan̄, ye nte ikwọ ekọm oro Israel ọkọkwọde okosịmde n̄kokon̄ idaha ke mme ikọ ẹmi: “Anie, ke otu mme abasi ebiet fi O Jehovah? Anie ebiet fi, emi okponde ubọn̄ ke edisana ido, emi ẹten̄ede ke itoro, anamde mme utịben̄kpọ?” (Exodus 15:11) Mfịn, nte nnyịn ikaha iso ndidara ke mme utịben̄kpọ oro Jehovah anamde ọnọ ikọt esie? Ke akpanikọ imadara!
6. Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto Israel ndifiori n̄kpo idara ke 537 B.C.E.?
6 Idara ama ọfiọrọ ke 537 B.C.E. ke ini ẹkefiakde ẹwụk Israel ke isọn̄ esie ke ntan̄mfep ke Babylon ama ekebe. Idụt Jehovah kemi ama ekeme nditan̄a nte Isaiah eketịn̄de prọfesi ete: “Sese, Abasi edi edinyan̄a mi; nyebuọt idem, ndinyụn̄ ndịgheke: koro Jah Jehovah edide odudu mi, ye ikwọ mi; onyụn̄ akabade edi edinyan̄a mi.” Nso idara ke edi ntem! Ndien didie ke idụt oro okowụt idara oro? Isaiah akaiso ete: “Ndien mbufo ẹyedọhọ ke usen oro, ẹte, Mbufo ẹkọm Jehovah, ẹseme ẹkot enyịn̄ esie, ẹmen se enye anamde ẹtan̄a ẹnọ mme idụt, ẹti owo ẹte ke enyịn̄ esie okon̄. Ẹbre ẹnọ Jehovah, koro enye anamde ikpọ n̄kpọ.” Mmọ kemi ẹma ẹkeme ‘ndisio n̄kpo idara’ ke ndinam ‘ẹdiọn̄ọ ẹban̄a ikpọ edinam esie ke ofụri ererimbot,’ nte mme asan̄autom Jehovah oro ẹkenọde ifụre ẹnamde mfịn.—Isaiah 12:1-6.
Idara ke Utom Jehovah
7. Mme edinyan̄a ewe ke okoyom ẹdara ke 1919?
7 Ke eyomfịn mme asan̄autom Jehovah ẹma ẹtọn̄ọ ndisio n̄kpo idara ke ini enye ọkọnọde mmọ utịbe utịbe edinyan̄a ke 1919. Ke March 26 eke isua oro, ẹma ẹsion̄ọ mbon Otu Ukara ke ufọk-n̄kpọkọbi ke United States, ke ebiet ẹkekọbide mmọ ẹtem ke ofiọn̄ usụkkiet ke ntak nsunsu edori ikọ edisọn̄ ibuot ye ukara. Nso akwa usọrọ ikada itie ntem ke ndidara mmọ ẹfiakde ẹnyọn̄ ẹdi Bethel Brooklyn! Akande oro, kpukpru mbon oro ẹdide nsụhọ oro ẹyetde aran kemi ẹkeme ndidara ke ndidi se ẹnamde ẹbọhọ Akwa Babylon ke n̄kan̄ eke spirit, kpa ndutịm emi Satan adade omụm ofụri ererimbot.—Ediyarade 17:3-6; 18:2-5.
8. Ewe akpa-owo idem n̄wed ke ẹketọt ke mbono Cedar Point ke 1919, ndien nso ikot ndinam utom ke ẹkenọ?
8 Mbono ikọt Abasi oro ẹkenịmde ke Cedar Point, Ohio, U.S.A., ke September 1-8 ama ada onịm-mbụk n̄kpọntịbe eke 1919 okosịm utịt. Ke ọyọyhọ usen mbono oro ition, kpa “Usen Nsan̄a-Mbonutom,” etieibuot Watch Tower Society, J. F. Rutherford, ama etịn̄ ikọ ọnọ owo 6,000 ke nduaidem nduaidem utịn̄ikọ oro ọkọdọhọde “Ndinọ Ntọt Obio Ubọn̄.” Ke ama ekeneme aban̄a Ediyarade 15:2 ye Isaiah 52:7, enye ama asian mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ete ke eyesimịn̄ obufa magazine oro, The Golden Age (ẹdiọn̄ọde idahaemi nte Awake!), ke kpukpru urua iba, ẹnọ ẹdisuan ke an̄wautom akpan akpan. Ke ndiberi enye ama ọdọhọ ete: “Nte mbon oro ẹyakde idem ofụri ofụri ẹnọ Ọbọn̄; oro mîkopke ndịk, ẹmi esịt mmọ asanade, ẹmi ẹmade Abasi ye Ọbọn̄ Jesus ke ofụri ekikere, odudu, ukpọn̄ ye idemmọ, ẹyedara, nte ifet ayakde ndibuana ke utom emi. Ẹben̄e Ọbọn̄ ukpeme esie ye ndausụn̄ man enye anam mbufo ẹdi ata, anam-akpanikọ, ye okụt-unen isụn̄utom. Ndien, ye ikwọ idara ke esịt mbufo, ẹwọrọ ẹka ndinam n̄kpọ esie.”
9, 10. Didie ke Jehovah ofori edimịn̄ mme magazine Enyọn̄-Ukpeme ye Awake!?
9 Ẹmekọp “ikwọ idara” oro ke ofụri isọn̄! Ediwak mme andikot n̄wed nnyịn ẹmebuana, nte eyịghe mîdụhe, ke ndimenede ibat magazine Awake! oro ẹsuande idahaemi n̄kosịm idem 12,980,000 ke nsiondi kiet kiet ke usem 64. Nte okopodudu n̄kpọutom ke ndida mbon oro ẹnyenede udọn̄ usụn̄ nsịm akpaninkọ, Awake! anam n̄kpọ nte nsan̄a Enyọn̄-Ukpeme. Ke idụt Edem Usiahautịn, eyenete an̄wan edide asiakusụn̄, emi esinamde utom ke afan̄ magazine esie kpukpru ini, ama odu ke n̄kpaidem ndikụt nte ke ini kiet kiet oro imọ inọde mbufa magazine, enyeneufọk eyenọ okụk oro edide ukem ekọmurua ye $7 (U.S.) ke utom ofụri ererimbot eke Mme Ntiense Jehovah—ke akpanikọ owụtde eti esịtekọm ọnọ utom Obio Ubọn̄!
10 Idahaemi ke itọn̄ọde ọyọhọ isua 112 eke n̄wed emi, ẹsuan magazine Enyọn̄-Ukpeme idem 15,290,000 ke usem 111, ẹmi 59 ke otu mme nsiondi ẹmi esidide ikaba ke ọfiọn̄ ke ofụri ererimbot ye mme ukem ibuotikọ. Nte anam-akpanikọ akama-ukpọhọde, nsụhọ oro ẹyetde aran ẹkaiso ndinọ mme andikot ẹmi ẹwụtde esịtekọm mi ‘udeme udia eke spirit mmọ ke edikem ini.’ (Luke 12:42) Ke 1990, Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹtọt nte ẹbọde ibat mbufa etịbe magazine mbiba ẹmi 2,968,309, adade mbahade 22.7-eke ikie awak akan 1989.
Idara Omokpon
11. (a) Ewe ikot ke ẹketat osịm ikọt Abasi ke Cedar Point ke 1922? (b) Didie ke ẹnam n̄kpo idara oro atara?
11 Idara ama okpon n̄ko nte ikọt Abasi, ẹmi ẹkedide 10,000 kemi ẹkesopde idem ẹnọ ọyọhọ mbono iba ke Cedar Point, ke September 1922 ye owo 361 ẹnade baptism. Ke utịn̄ikọ esie oro “Obio Ubọn̄ Heaven Ke Ekpere,” emi ọkọkọn̄ọde ke Matthew 4:17, Brọda Rutherford ama ada okosịm nduaidem nduaidem utịt ete: “Ererimbot enyene ndifiọk nte ke Jehovah edi Abasi ye nte ke Jesus Christ edi Edidem ndidem ye Ọbọn̄ mbọn̄. Emi edi usen oro akande kpukpru usen. Sese, Edidem ada ubọn̄! Mbufo edi mme asan̄autom ukara esie. Mmọdo ẹtan̄a, ẹtan̄a, ẹtan̄a, Edidem ye obio ubọn̄ esie.” Mbon oro ẹkesiode n̄kpo idara oro ọkọdọkde ke enyọn̄ ke mbono oro ẹma ẹkọri ke ibat tutu ke 1989 se iwakde ikan 6,600,000 ẹma ẹsop idem ke mme mbono 1,210 eke Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot, emi 123,688 ẹkenade baptism.
12. (a) Ke ewe idara oro mînyeneke udomo ke ikọt Abasi ẹbuana mfịn? (b) Didie ke nnyịn inam utom oro inamde ino Jehovah ye nsụkibuot nnọ “mme enyene-odudu emi ẹkarade” ada ukem ukem?
12 Mme Ntiense Jehovah ẹdara ifụre mmọ. Akande kpukpru n̄kpọ, mmọ ẹdara ke edisu mme ikọ Jesus ke eyomfịn: “Ndien mbufo ẹyefiọk akpanikọ, akpanikọ eyenyụn̄ anam mbufo ẹwọrọ ufụn̄.” Nso idara ke edi ntem ndiwọrọ ufụn ndịben̄kpọ ye mme nsunsu ekikere eke nsunsu ido ukpono! Nso idara oro owo mîkemeke nditịn̄ ke edi ntem ndifiọk Jehovah ye Eyen esie ndinyụn̄ n̄kabade ndi mme anamutom ye mmọ, ye idotenyịn nsinsi uwem! (John 8:32; 17:3; 1 Corinth 3:9-11) Mme asan̄autom Abasi ẹsiwụt esịtekọm n̄ko ke ini “mme enyene-odudu,” emi mmọ ẹdụde ke idak mmọ, ẹkponode ifụre oro mmọ ẹnyenede ndikwọrọ ubọn̄ ubọn̄ idotenyịn̄ Obio Ubọn̄ Jehovah ke ubọk Christ. Mmọ ẹsinyịme ‘ndinọ Caesar se inyenede Caesar,’ ke adan̄aemi ke ukem ini oro ẹnọde “Abasi se inyenede Abasi.”—Rome 13:1-7; Luke 20:25.
13. Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹsiwụt idara mmọ ke ini ẹsiode mmo ke ufịk?
13 Nte ededi, edieke ukara owo odomode ndikpan mbiomo oro ẹnyenede ẹnọ Abasi mi, Mme Ntiense Jehovah ẹsibọrọ nte mme apostle ẹkebọrọde ẹte: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi [nte andikara] n̄kan uyo owo.” Ke idahaoro, ke mme andikara ẹma ẹkesana mme apostle ẹyak, mmọemi ‘ẹnyọn̄ọ ekemmọ, ẹdarade.’ Didie ke mmọ ẹkewụt idara oro? “Kpukpru usen, ke temple ye ke ufọk, mmọ idopke uyo ndikpep nnyụn̄ n̄kwọrọ, ete Jesus edi Christ.” (Utom 5:27-32, 41, 42) Kpasụk ntre, Mme Ntiense Jehovah eke eyomfịn ẹsidara ke ini mmọ ẹnyenede ifụre ndinam utom mmọ. Ke ediwak idụt ẹmi Jehovah ekebederede usụn̄, mmọ ẹwụt akwa idara ke ndinọ ọyọhọ ọyọhọ ikọ ntiense mban̄a enyịn̄ Jehovah ye Obio Ubọn̄ oro edide ke ubọk Christ Jesus.—Men Utom 20:20, 21, 24; 23:11; 28:16, 23.
Ndiyọ ye Idatesịt
14. Didie ke idatesịt emi edide mbun̄wụm spirit okpon akan enyeoro n̄wed ukabade ikọ akabarede?
14 Nso idi akwa idara oro mme ata Christian ẹnyenede mi? Enye otịm otụn̄ọ onyụn̄ ebịghi akan idara ibio ini oro andikan ke Mme Mbre Mbuba Olympic enyenede. Enye edi mbun̄wụm spirit Abasi, emi Abasi ọnọde mbon oro ‘ẹkopde uyo esie nte andikara.’ (Utom 5:32) N̄wed ukabade ikọ eke Webster’s akabade idatesịt nte se ‘itụn̄ọde ikan inemesịt, ayamade akan m̀mê odude ke edinam akan edinem esịt.’ Ye Christian, idatesịt akam ọwọrọ se ikponde ikan oro. Sia ọkọn̄ọde ke mbuọtidem nnyịn, enye edi okopodudu, ọsọn̄idem edu. ‘Idatesịt Jehovah edi odudu mbufo.’ (Nehemiah 8:10) Idatesịt Jehovah, emi ikọt Abasi ẹkọride, okon̄ akan enyọn̄ enyọn̄ nduaidem oro mme owo ẹnyenede ẹto inemesịt obụkidem eke ererimbot.—Galatia 5:19-23.
15. (a) Ke ifiọk n̄kpọntịbe mme anam-akpanikọ Christian, didie ke ẹdiyọ ye idatesịt akasan̄a kiet? (b) Siak ndusụk itien̄wed oro ọnọde ọsọn̄ọ-owo idem un̄wọn̄ọ kaban̄a edisọn̄ọ mmụm idatesịt n̄kama.
15 Kere ban̄a nditọete nnyịn ke Ukraine. Ke ini ‘ukara’ ekebịnde ediwak tọsịn mmọ ẹsịn ke Siberia ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1950, nsọn̄ọn̄kpọ ama omụm mmọ. Ekem ke ini ukara ọkọnọde mmọ ifụre, mmọ ẹma ẹnem esịt, edi idịghe kpukpru mmọ ẹkefiak ẹnyọn̄ọ obio mmọ. Ntak-a? Ufen mmọ ke Edem Usiahautịn ama eti mmọ aban̄a James 1:2-4: “Ẹnịm ẹte edi n̄kpọ ọyọhọ idatesịt, nditọete mi, ke ini nsio nsio idomo ẹsịmde mbufo; ke ẹfiọkde ete mbuọtidem mbufo emi ẹma ẹdomo ẹwụt anam ime ọwọrọ.” Mmọ ẹkeyom ndikaiso nnyọ ke idara idara idọk oro, ndien nso idara ke ekedi ntem ke mme mbono Mme Ntiense Jehovah eke ndondo emi ke Poland ndidara Mme Ntiense ẹtode ata nsannsan Edem Usiahautịn nte mme obio mbenesụk Pacific. Ediyọ ye idatesịt akasan̄a kiet ye usion̄o mfri emi. Ke akpanikọ, kpukpru nnyịn oro iyọde idara idara ke utom Jehovah imekeme ndidọhọ ite: “Ndien ami nyedara Jehovah, nyebre mban̄a Abasi edinyan̄a mi. Jehovah Ọbọn̄ edi odudu mi.”—Habakkuk 3:18, 19; Matthew 5:11, 12.
16. Didie ke nti uwụtn̄kpọ Jeremiah ye Job ẹkpesịn udọn̄ ẹnọ nnyịn ke utom an̄wautom nnyịn?
16 Didie, ndien, ke nnyịn ikeme ndimụm idara nnyịn n̄kama ke ini inọde mbon oro ẹbiọn̄ọde ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄ ikọ ntiense? Ti ete ke mme prọfet Abasi ẹma ẹnyene idara idara edu ke mme utọ idaha ntre. Jeremiah ọkọdọhọ ke osobode idomo ete: “Ẹmekụt ikọ fo, ndien ndia mmọ; ndien ikọ fo ẹkabade ẹdi n̄kpọ idara ye inemesịt mi: koro n̄kerede enyịn̄ fo, O Jehovah Abasi mme udịm.” (Jeremiah 15:16) Nso ifet ke edi ntem ndikere enyịn̄ Jehovah ndinyụn̄ ntie ntiense nnọ enyịn̄ oro! Ifịk ifịk ọkpọ ọkpọ ukpepn̄kpọ nnyịn ye edibuana ke mme mbonoesop Christian ọyọhọ ọyọhọ ọmọbọp nnyịn ndikaiso ndara ke akpanikọ. Idatesịt nnyịn eyewụt idem ke nte ikamade idem nnyịn ke an̄wautom ye nte nnyịn isede Obio Ubọn̄. Idem ke idak ọkpọsọn̄ idomo, Job ama ekeme ndidọhọ mme andibiọn̄ọ enye ete: “Ami n̄kpasak mmọ—mmọ ikponịmke ke akpanikọ—mmọ ikponyụn̄ inịmeke un̄wana iso mi.” (Job 29:24, NW) Nte anam-akpanikọ Job, iyomke nnyịn itie mfụhọ mfụhọ ke ini mme andibiọn̄ọ ẹsakde nnyịn nsahi. Kaiso ndituak inua imam! Nte iso nnyịn etiede ekeme ndiwụt idara nnyịn ndien ke ntre anamde ẹnọ n̄kpan̄uton̄.
17. Didie ke ediyọ ye idara on̄wụm mfri?
17 Nte nnyịn ikụrede efakutom ndien ndien, ime ye idatesịt nnyịn ekeme nditụk mbon oro ẹmade edinen ido onyụn̄ esịn udọn̄ ọnọ mmọ ndidụn̄ọde ubọn̄ ubọn̄ idotenyịn oro nnyịn inyenede. Nso idara ke edi ntem ndinịm mme ukpepn̄kpọ Bible ye mmọ kpukpru ini! Ndien nte mmọ ẹdade mme ọsọn̄urua akpanikọ eke Ikọ Abasi ẹsịn ke esịt mmọ, nso idatesịt ke nnyịn ikop ntem nte mmọ ke akpatre ẹkabarede edi nsan̄a nnyịn ke utom Jehovah! Do nnyịn imekeme ndidọhọ, nte apostle Paul akasiande mbufa mme andinịm ke akpanikọ eke eyo esie ete: “Koro nso idi idotenyịn nnyịn, ye idatesịt nnyịn, ye anyanya eke idade ibụre mbụre? Nte idịghe mbufo ke nnyịn idida inam mbụre ke iso Ọbọn̄ nnyịn Jesus ke adan̄aemi Enye edidide? Koro mbufo ẹdi ubọn̄ nnyịn ye idatesịt nnyịn.” (1 Thessalonica 2:19, 20) Ke akpanikọ, ẹkụt idatesịt oro ọnọde uyụhọ ke ndida mbufa owo n̄wụt akpanikọ eke Ikọ Abasi ndinyụn̄ n̄wam mmọ ẹkabade ẹdi Mme Ntiense oro ẹyakde idem ẹnọ, ẹnyụn̄ ẹnade baptism.
Idatesịt oro Omụmde Owo Akama
18. Nso idin̄wam nnyịn ndiyọ nsio nsio idomo eyomfịn?
18 Ke uwem eke usen ke usen nnyịn, ediwak idaha ẹkeme ndiyom ediyọ. Udọn̄ọ ikpọkidem, mfụhọ, ye nsọn̄ọn̄kpọ ndutịm uforo edi ibat ibat ke otu mmọemi. Didie ke Christian ekeme ndimụm idatesịt esie n̄kama man ọyọ utọ mme idomo oro? Ẹkeme ndinam oro ke ndika mbịne Ikọ Abasi kaban̄a ndọn̄esịt ye ndausụn̄. Ndikot m̀mê ndikpan̄ utọn̄ n̄kop nte ẹkotde mme psalm ekeme ndinọ ọkpọsọn̄ odudu ke ini idomo. N̄ko fiọk ọniọn̄ ọniọn̄ item David: “Top mbiomo fo nnọ Jehovah, ndien enye eyekama fi: enye idiyakke edinen owo esehede ke nsinsi.” (Psalm 55:22) Ke akpanikọ Jehovah edi ‘Andikop akam.’—Psalm 65:2.
19. Ukem nte David ye Paul, nso mbuọtidem ke nnyịn ikeme ndinyene?
19 Ẹbede ke mme n̄wed ye mbiowo esie, esop Jehovah odu kpukpru ini ke mben̄eidem ndin̄wam nnyịn, kpa mmemmem mme owo oro nnyịn idide, ndin̄wana ye mme mfịna nnyịn. David ke ima ima usụn̄ ọnọ item ete: “Kpat usụn̄ fo nnọ Jehovah, nnyụn̄ buọt idemfo ye enye, ndien enye eyenam.” Enye ama ekeme n̄ko ndidọhọ ete: “N̄kedi eyenọwọn̄, ndien ndi ebiowo n̄ko; n̄kanam n̄kwe nte ẹkpọn̄de eti owo, nte ubon esie ẹnyụn̄ ẹsan̄ade inọk.” Ke ibuanade ye esop Christian, nnyịn iyefiọk ite ke edi Jehovah “anyan̄a nti owo: enye edi odudu mmọ ke ini ukụt.” (Psalm 37:5, 25, 39) Ẹyak nnyịn kpukpru ini itiene item Paul emi: “Ke ntak emi esịt iduọhọ nnyịn; . . . sia nnyịn mîdọn̄ke enyịn ke se owo okụtde ke enyịn, edi idọn̄ enyịn ke se owo mîkwe ke enyịn; koro se owo okụtde ke enyịn edibede efep, edi se owo mîkwe ke enyịn eyebịghe ke nsinsi nsinsi.”—2 Corinth 4:16-18.
20. Nso ke nnyịn ikụt ke enyịn mbuọtidem, ndien didie ke emi onụk nnyịn?
20 Ye enyịn mbuọtidem nnyịn, nnyịn imekeme ndikụt obufa editịm n̄kpọ Jehovah ke iso. Nso anana-mbiet idara ye edidiọn̄ ididu do ntem! (Psalm 37:34; 72:1, 7; 145:16) Ke nditịm idem nnọ ubọn̄ ubọn̄ ini oro, ẹyak nnyịn inam mme ikọ eke Psalm 100:1b, 2: “Enam n̄kpọ ẹnọ Jehovah ke idatesịt: ẹda ikwọ ẹdi enye ke iso.”
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Nte ke “mbon Aryan ẹfọn ẹkan,” The New York Times eke February 17, 1940, ama okot oto etubom Catholic eke Georgetown University nte ọdọhọde ete ke “imọ ima ikop nte Adolf Hitler ọdọhọde ete ke ana ẹfiak ẹwụk Edisana Obio Ukara Rome, emi ekedide obio ukara Germany.” Edi ewetmbụk oro, William L. Shirer anam an̄wan̄a se ikedide utịp ete: “Hitler ọkọkpọt inua ete ke Ukara Ọyọhọ Ita emi amanade ke January 30, 1933, edidu ke tọsịn isua kiet, ndien ẹkewak nditịn̄ mban̄a enye ke ufiet mbon Nazi nte ‘Ukara Tọsịn-Isua.’ Enye ekebịghi ke isua duopeba ye ọfiọn̄ in̄an̄.”
Ke Ndifiak Ndụn̄ọde:
◻ Nso idara idara edikan asari eke orụk ke ẹkụt mfịn?
◻ Nso ikanam ikọt Abasi eset ẹkwọ ẹnyụn̄ ẹsio n̄kpo idara?
◻ Didie ke ata idara ọkọri ke eyomfịn?
◻ Didie ke ediyọ ye idara asan̄a kiet?
◻ Ke nso usụn̄ ke nnyịn ikeme ndimụm idara nnyịn n̄kama?