‘Ẹsịne N̄kpọekọn̄ Un̄wana’
“Okoneyo ọnyọn̄ ebe efep, uwemeyo ke ekpere; ẹyak nnyịn ifọrọde ndien utom ekịm, inyụn̄ isịne n̄kpọekọn̄ un̄wana.” —ROME 13:12.
1, 2. Didie ke n̄wakn̄kan mme Jew eke akpa isua ikie ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a “un̄wana akpanikọ,” ndien ẹkenam emi kpa ye mme ifet ewe?
JESUS CHRIST edi “ata un̄wana emi anamde enyịn an̄wan̄a kpukpru owo.” (John 1:9) Ke ini enye ekedide nte Messiah ke 29 C.E., enye ekedi ebịne idụt oro Abasi ekemekde ndidi mme ntiense Esie, emi, ke enyịn̄ ke nsụhọde n̄kaha, akayakde idem ọnọ Jehovah. (Isaiah 43:10) Ediwak nditọ Israel ẹma ẹtie ẹbet Messiah, ndien ediwak mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ndusụk prọfesi oro edinamde ẹdiọn̄ọ enye. Adianade do, Jesus ama ọkwọrọ ikọ ke kpukpru ikpehe Palestine, anamde mme idiọn̄ọ ke iso ediwak otuowo. Otuowo ẹma ẹsop idem ndikpan̄ utọn̄ nnọ enye ndien se mmọ ẹkekụtde ẹnyụn̄ ẹkopde ama otụk mmọ esịt.—Matthew 4:23-25; 7:28, 29; 9:32-36; John 7:31.
2 Ke akpatre, nte ededi, ediwak mbon Jew ẹma ẹsịn Jesus. Gospel John ọdọhọ ete: “Enye ekedi ke ebiet Esiemmọ, edi mmọemi ẹdide iman Esiemmọ idarake Enye.” (John 1:11) Ntak emi ekedide ntre? Ibọrọ mbụme oro eyen̄wam nnyịn ndifep edifiak nnam ndudue oro mmọ ẹkenamde. Enye eyen̄wam nnyịn “ifọrọde . . . utom ekịm, inyụn̄ isịne n̄kpọekọn̄ un̄wana,” ke ntre ifepde ubiomikpe nte enyeoro Israel eke akpa isua-ikie ọkọbọde.—Rome 13:12; Luke 19:43, 44.
Ubiọn̄ọ Otode Mme Odudu Ido Ukpono
3. Ke ewe usụn̄ ke mme adaiso ido ukpono mme Jew ẹkewụt nte idide “nnan mme adausụn̄”?
3 Ke Israel mme adaiso ido ukpono ẹkedi mme ọwọrọiso ke ndisịn un̄wana oro. Kpa ye ẹkedide mme andikpep ẹmi ‘ẹfiọkde Ibet,’ mmọ ẹma ẹnyịk mme owo ndinịm ndutịm ewụhọ ibet oro ekesiwakde ndibiọn̄ọ Ibet Abasi. (Luke 11:45, 46) Ntem, mmọ ‘ẹma ẹnam ikọ Abasi ọwọrọ ikpîkpu oto ke item oro mmọ ẹkenọde.’ (Mark 7:13; Matthew 23:16, 23, 24) Mmọ ẹkedi “nnan mme adausụn̄,” ẹbiọn̄ọde un̄wana ndiyama n̄wọrọ.—Matthew 15:13b, 14.
4, 5. (a) Didie ke mme Pharisee ẹkenam n̄kpọ ke ini ediwak mbon Jew ẹketọn̄ọ ndiyịk m̀mê Jesus ekpedi Messiah? (b) Nso edu idiọkesịt ke mme Pharisee ẹkewụt?
4 Ke idaha kiet ke ini ediwak nditọ Israel ẹkeyịkde m̀mê Jesus ekpedi Christ, mme Pharisee oro ẹkedude ke edidemede ẹma ẹsio isụn̄utom ẹdọn̄ ẹte ẹkemụm enye. Mme isụn̄utom oro ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ ubọk ubọk, ẹdọhọde ẹte: “Akananam owo itịn̄ke ikọ nte owo emi.” Ke mîdọn̄ke enyịn, mme Pharisee ẹma ẹbụp mme isụn̄utom oro ẹte: “Nte mbufo n̄ko ẹmewaha ẹkpọn̄ usụn̄? Nte baba owo kiet ke otu mbiowo m̀mê ke otu mme Pharisee ọkọbuọt idem ye Enye? Amaedi otuowo eke mîfiọkke ibet, mmọ ẹdi mbukpo owo.” Nicodemus, owo Sanhedrin, ama afan̄a ete ke ibet ọbiọn̄ọ ndibiere ikpe nnọ owo ke mîkopke kan̄a uyo esie. Ke emiom, mme Pharisee ẹwọn̄ọde ẹse enye ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: “Nte afo n̄ko oto ke Galilee? Dụn̄ọde kokụt ete, baba prọfet kiet itoho ke Galilee iwọrọ.”—John 7:46-52.
5 Ntak emi mme adaiso ido ukpono ke idụt oro ẹkeyakde ẹnọ Abasi ẹkenamde n̄kpọ ke utọ usụn̄ oro-o? Koro mmọ ẹma ẹkọri idiọk idaha esịt. (Matthew 12:34) Iseri iseri ekikere oro mmọ ẹkenyenede ẹban̄a mme ọsọ owo ama ayarade n̄wụtidem mmọ. Mmọ ndidọhọ nte ke “baba owo kiet ke otu mbiowo m̀mê ke otu mme Pharisee [ibuọtke] idem ye Enye” okowụt ekikere ntan̄idem oro nte ke owo ekeme ndidi ata Messiah n̄kukụre edieke mmọ ẹnọde enye unyịme. Akande oro, mmọ ikanamke akpanikọ, ẹdomode ndisụhọde Jesus idaha koro enye okotode Galilee, ke ini mmemmem ndụn̄ọde okowụtde nte ke enye ke akpanikọ akamana ke Bethlehem, kpa ebiet emana Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde.—Micah 5:2; Matthew 2:1.
6, 7. (a) Didie ke mme adaiso ido ukpono ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a ediset ke n̄kpa Lazarus? (b) Nso ke Jesus ọkọdọhọ man ayarade ima oro mme adaiso ido ukpono ẹmade ekịm?
6 Ẹma ẹtịm ẹwụt uyịre uyịre ubiọn̄ọ oro mme adaiso ido ukpono ẹmi ẹkebiọn̄ọde un̄wana oro ke ini Jesus akanamde Lazarus eset. Ye owo oro abakde Abasi, utọ edinam oro ekpekedi uyarade nte ke Jesus ama enyene ibetedem Jehovah. Mme adaiso ido ukpono oro, nte ededi, ẹkekeme ndikụt sụk n̄kpọndịk oro emi akakamade ọnọ idaha ifetutom mmọ. Mmọ ẹkedọhọ ẹte: “Inam didie? koro owo emi ke ananam ediwak idiọn̄ọ. Edieke iyakde enye osụk akaiso ntem, kpukpru owo ẹyebuọt idem ye Enye: ndien mbon Rome ẹyedi ẹdibọ nnyịn itie nnyịn ye ubọn̄ nnyịn.” (John 11:44, 47, 48) Ntre mmọ ẹdiomi nte ẹkpewotde Jesus ye Lazarus, iso-ọfọn ẹdoride enyịn ke usụn̄ emi ndinịme un̄wana oro.—John 11:53, 54; 12:9, 10.
7 Ntem, n̄wụtidem, ntan̄idem, ye ifiọk unana edinam akpanikọ, ye ọkpọsọn̄ unyene udọn̄ nnọ idemmọ ẹma ẹbịn mme adaiso ido ukpono idụt Abasi oro ọkpọn̄ un̄wana oro. Ke ekperede utịt utom ukwọrọikọ esie, Jesus ama ayarade ubiomikpe mmọ, ọdọhọde ete: “Eyedọdiọk ọnọ mbufo, mme scribe ye mme Pharisee, mbon mbubịk! koro mbufo ẹberi Obio Ubọn̄ heaven ẹbaha owo: koro mbufo idụkke ke idem mbufo, inyụn̄ iyakke mmọemi ẹyomde ndidụk ẹbe ẹdụk.”—Matthew 23:13, 14.
Ibụk ye Ntan̄idem
8. Mme n̄kpontịbe ewe ke Nazareth ẹkeyarade idaha idiọkesịt ndusụk owo do?
8 Ke ofụri ofụri, mbon Jew eke akpa isua ikie ẹkekpebe mme adaiso ido ukpono mmọ ke ndisịn un̄wana oro ke ntak edu idiọk esịt. Ke uwụtn̄kpọ, ke idaha kiet ẹma ẹnọ Jesus ikot nditịn̄ ikọ ke synagogue ke Nazareth. Enye ama okot onyụn̄ anam udọn̄ikọ otode Isaiah an̄wan̄a, ndien ke akpa, esop oro ama akpan̄ utọn̄ ọnọ enye. Edi ke ini enye akakamade mbụkeset ada mme n̄kpọ ẹmi ẹkeyararede ibụk ye unana mbuọtidem mmọ odomo, mmọ ẹma ẹbụmede iyatesịt ẹnyụn̄ ẹdomo ndiwot enye. (Luke 4:16-30) Ntan̄idem, ọkọrọ ye ndiọi edu eken, ẹma ẹbiọn̄ọ mmọ ndinyịme un̄wana oro ke usụn̄ ọfọnde.
9. Didie ke ẹkeyarade ndiọi uduakesịt akwa otu mbon Galilee?
9 Ke idaha en̄wen, Jesus ke utịbe utịbe usụn̄ ama ọnọ otuowo udia ke mben Inyan̄ Galilee. Mme andikokụt utịben̄kpọ emi ẹma ẹdọhọ ẹte: “Ke akpanikọ emi edi prọfet emi edidụkde edi ke ererimbot.” (John 6:10-14) Ke ini Jesus akasan̄ade ke ubom aka ebiet en̄wen, otuowo oro ẹma ẹtiene enye. Jesus ama ọfiọk, nte ededi, ete ke udọn̄ ediwak mmọ ikedịghe ima oro ẹnyenede ẹnọ un̄wana. Enye ama asian mmọ ete: “Mbufo iyomke Mi koro ẹkekụtde mme idiọn̄ọ, edi ẹyom Mi koro mbufo ẹkediade uyo ẹyụhọ.” (John 6:26) Ẹma ẹwụt nte ikọ esie enende ke ini ediwak mbon oro ẹketienede enye ẹkefiakde edem ẹka ererimbot. (John 6:66) Ibụk ibụk edu “nso ufọn ke ndinyene do?” ama ọbiọn̄ọ un̄wana oro.
10. Didie ke ediwak mbon Gentile ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a un̄wana?
10 Ke n̄kpa ye ediset ke n̄kpa Jesus ẹma ẹkebe, mme Jew oro ẹkenịmde ke akpanikọ ẹma ẹkaiso ndimen un̄wana oro nsọk mme Jew eken, edi ibat ibat mmọ ẹkenyịme. Ke ntre, apostle Paul ye mbon en̄wen, ẹmi ẹkenamde utom nte “un̄wana mme idụt,” ẹma ẹsuan eti mbụk oro ke mme idụt en̄wen. (Utom 13:44-47) Ediwak mbon oro mîkedịghe Jew ẹma ẹyere ikot, edi nte ẹkenamde n̄kpọ ke ofụri ofụri ekedi nte Paul akanamde an̄wan̄a ete: “Nnyịn ikwọrọ Christ oro ẹkewotde ke eto . . . [kpa etop oro edide] ndisịme ikọ ke enyịn mme idụt.” (1 Corinth 1:22, 23, NW) N̄wakn̄kan mbon oro mîkedịghe mme Jew ẹkesịn un̄wana oro koro mme nsunsu ekikere mme okpono ndem m̀mê ikpọ ifiọk ererimbot ẹkekịmde mmọ enyịn.—Utom 14:8-13; 17:32; 19:23-28.
‘Ẹkekot Ẹsio ke Ekịm’
11, 12. Mmanie ẹkenyịme un̄wana oro ke akpa isua ikie, ndien mmanie ẹnyịme mfịn?
11 Ke akpa isua ikie, kpa ye unana ediyere ikot ke ofụri ofụri, ediwak mbon nti esịt ẹdi se ‘ẹkekotde ẹsio ke ekịm, ẹsịn ke utịbe un̄wana Abasi.’ (1 Peter 2:9) Apostle John ewet aban̄a mmọemi ete: “Kpukpru owo eke ẹdarade [Christ], Enye ọnọ mmọ unen ndikabade ndi nditọ Abasi, kpa mmọemi ẹbuọtde idem ke enyịn̄ Esie.” (John 1:12) Ọtọn̄ọde ke Pentecost eke 33 C.E., mme ama un̄wana ẹmi ẹma ẹna baptism ke edisana spirit ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi nditọ Abasi ye idotenyịn edikara ye Jesus ke Obio Ubọn̄ esie ke heaven.
12 Ke usen nnyịn ẹma ẹtan̄ akpatre ke otu nditọ Abasi oro ẹyetde aran mi ẹbok, ndien ke ndisu prọfesi Daniel, mmọ “[ẹyama] nte ikpaenyọn̄ ayamade . . . , ẹnamde ediwak owo ẹkabade edi edinen.” (Daniel 12:3) Mmọ ẹmeyak un̄wana mmọ ayama okosịm udomo oro odụride se iwakde ikan “mme erọn̄ en̄wen” miliọn inan̄ ọnọ akpanikọ ẹnyụn̄ ẹdara edinen idaha ke iso Abasi. (John 10:16) Mmọemi, n̄ko, ẹnam un̄wana oro afiak ayama ke ofụri ererimbot, anam idahaemi un̄wana oro ayama akan nte akanam edide. Ke eyoo nnyịn, nte ke akpa isua ikie, “ekịm . . . ikanke [un̄wana oro].”—John 1:5.
‘Ekịm Idụhe ke Abasi’
13. Nso ntọt ke apostle John ọkọnọ nnyịn?
13 Nte ededi, nnyịn ikpedehe-de ifre ntọt apostle John emi: “Abasi edi un̄wana, ekịm inyụn̄ idụhe ke Enye. Edieke idọhọde ite, idụk ndụk ye Enye, ndien nnyịn isan̄a ke ekịm, nnyịn isosu, inyụn̄ inamke se idide akpanikọ.” (1 John 1:5, 6) Nte an̄wan̄ade, mme Christian ẹkeme ndiduọ ndụk ukem afia oro nte mme Jew ndien, ke adan̄aemi ẹdide mme ntiense ẹnọ Abasi ke enyịn̄, ẹnamde utom ekịm.
14, 15. Ewe mme utom ekịm ẹkewụt idem ke esop Christian akpa isua-ikie, ndien nso ke nnyịn ikpep ito emi?
14 Ke akpanikọ, emi ama otịbe ke akpa isua ikie. Nnyịn imokot iban̄a akwa ubahade emi okodude ke Corinth. (1 Corinth 1:10-17) Apostle John ekenyene ndidụri mme Christian oro ẹyetde aran utọn̄ ete ẹkûsua kiet eken, ndien James ekenyene ndinọ ndusụk owo item ete ẹkûma mme enyene n̄kpọ owo ẹkan mme ubuene. (James 2:2-4; 1 John 2:9, 10; 3 John 11, 12) Ke adianade do, ke ini Jesus akakade ekese esop itiaba ke Asia Minor, nte ẹbụkde ke n̄wed Ediyarade, enye ama ọtọt nte utom ekịm ọkọnyọnide odụk, emi ekesịnede nsọn̄ibuot, ukpono ndem, oburobụt ido idan̄, ye uma-inyene. (Ediyarade 2:4, 14, 15, 20-23; 3:1, 15-17) Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ usen esop Christian oro, ediwak owo ke ntre ẹma ẹkpọn̄ un̄wana, ẹsiode ndusụk owo ẹfep ndien mmọ eken ẹkam ẹfiọrọde ẹwọrọ ẹka “ekịm ke esien.”—Matthew 25:30; Philippi 3:18; Mme Hebrew 2:1; 2 John 8-11.
15 Kpukpru ntọt eke akpa isua ikie ẹmi ẹwụt nsio nsio usụn̄ oro ekịm ererimbot Satan ekemede ndibe ndụk ekikere Christian kiet kiet m̀mê idem ofụri esop. Nnyịn ikpenyene ndidu ke ukpeme man utọ n̄kpọ oro okûdedei otịbe ọnọ nnyịn. Didie ke nnyịn ikeme ndinam oro?
Obufa Owo
16. Nso eti item ke Paul ọkọnọ mbon Ephesus?
16 Paul akakpak mbon Ephesus ete ẹkûdu aba nte “enyịn esịt okịmde mmọ; unana ifiọk mmọ ye nsọn̄esịt mmọ ẹnyụn̄ ẹnamde mmọ ẹda nsannsan ye uwem Abasi.” Man ẹkûfiak ẹfiọnọde ẹkedụk ekịm oro, mmọ ẹkenyene ndikọri mme edu esịtidem ẹmi ẹdide eke un̄wana. Paul ọkọdọhọ ete: “Ẹsio akani owo ẹduọk, emi ekemde ye ido uwem mbufo ke eyo oko, onyụn̄ ọdiọn̄de-diọn̄ abiara oto ke editiene eke mbufo ẹtienede idiọkitọn̄ eke abian̄ade owo; ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi obufa ke spirit eke odude ke esịt mbufo, ẹnyụn̄ ẹmen obufa owo ẹsịne, emi ẹbotde ebiet Abasi ke edinen ido ye edisana ido akpaniko.”—Ephesus 4:18, 22-24.
17. Didie ke nnyịn mfịn ikeme ndifep ẹdifiak mfiọnọde n̄kodụk ekịm?
17 Paul mi ọnọ item aban̄a, yak idọhọ, akpan usiakidem—edisịbe se ikedide akpa mbak idem nnyịn mfep, kpa akani edu nnyịn, ndinyụn̄ nnyak ofụri obufa edu oro ọkọride ‘odu ke esịt nnyịn.’ Ndien enye iketịn̄ke ikọ inọ mbufa mbon oro ẹnyenede udọn̄ edi eketịn̄ ọnọ mme Christian oro ẹma ẹkena baptism. Edikpụhọ edu nnyịn itreke ke baptism. Enye edi edinam oro akade-kaiso. Edieke nnyịn itrede ndikọri obufa edu, akani edu ekeme ndifiak ndemede, ye ntan̄idem, n̄wụtidem, ye ibụk esie. (Genesis 8:21; Rome 7:21-25) Emi ekeme ndida nsịm edifiak n̄kanam utom ekịm.
“Nnyịn Iyekụt Un̄wana ke Un̄wana Fo”
18, 19. Didie ke Jesus ye Paul ẹkenam an̄wan̄a usụn̄ ndidiọn̄ọ “nditọ un̄wana”?
18 Ti ete ke nnyịn ndinyene nsinsi uwem ọkọn̄ọ ke nnyịn ndibọ utebe ikpe nto Abasi, kpa ikpe oro ọkọn̄ọde ke udomo nte nnyịn imade un̄wana. Ke ama eketịn̄ aban̄a ukperedem n̄kpọ emi, Jesus ama ọdọhọ ete: “Kpukpru owo eke ẹnamde idiọk ẹsasua un̄wana, inyụn̄ iwọrọke idi ke un̄wana, mbak edibiom se mmọ ẹnamde. Edi owo eke anamde se idide akpanikọ ọwọrọ edi ke un̄wana, man ẹyarade utom esie, ẹte, enye etie ke Abasi ananam mmọ.”—John 3:19-21.
19 Paul ama ọsọn̄ọ ekikere emi ke ini enye ekewetde ọnọ mbon Ephesus ete: “Ẹsan̄a nte nditọ un̄wana koro mfri eke otode un̄wana esịne ke kpukpru nti ido ye edinen ido ye akpanikọ.” (Ephesus 5:8, 9) Ntre utom nnyịn ẹwụt m̀mê nnyịn idi nditọ un̄wana m̀mê idi eke ekịm. Edi ndinen utom ẹkeme n̄kukụre ndiwọrọ nto eti esịt. Ntak edi oro nnyịn inyenede ndikpeme esịt nnyịn, ikpeme ufọn ndikaiso nnam edu nnyịn edi obufa, itịm ikpeme edu oro odude ke esịt nnyịn.—Mme N̄ke 4:23.
20, 21. (a) Nso akpan n̄kpọata asak iso ese nditọn̄wọn̄ ẹmi ẹmanade ẹdụk mme ubon Christian? (b) Nso n̄kpọata isak iso ise kpukpru nditọ oro mme ete ye eka ẹdide Christian?
20 Ke ndusụk idaha, emi esidi ata n̄kpọata ọnọ nditọn̄wọn̄ oro ẹmanade ẹnọ Mme Ntiense Jehovah oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ. Ntak-a? Ọfọn, ke n̄kan̄ kiet, utọ nditọn̄wọn̄ oro ẹsidara utịbe utịbe edidiọn̄. Ndifiọk akpanikọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini uyen ọwọrọ, ke akpanikọ, nte ke idiyomke-yom owo oro ke akpa odu ke ekịm ererimbot Satan. (2 Timothy 3:14, 15) Ke n̄kan̄ eken, ndusụk nditọn̄wọn̄ ẹdude ke utọ idaha emi ẹsida akpanikọ nte mfefere n̄kpọ inyụn̄ idehedei ikpep ndima un̄wana ke ata akpanikọ. Emi ekedi idaha emi n̄wakn̄kan mme Jew ke akpa isua ikie ẹkedude. Mmọ ẹkekpon ẹwọrọ owo ke idụt oro ẹkeyakde ẹnọ Jehovah, ndien ke ndusụk udomo mmọ ẹma ẹnyene ifiọk akpanikọ. Edi enye ikodụhe ke esịt mmọ.—Matthew 15:8, 9.
21 Mme ete ye eka ẹdide Christian ẹnyene mbiomo ke iso Abasi ndibọk nditọ mmọ ke un̄wana. (Deuteronomy 6:4-9; Ephesus 6:4) Ke akpatre, nte ededi, eyen oro ke idemesie enyene ndidi ndima un̄wana n̄kan ekịm. Enye enyene ndinam un̄wana akpanikọ edi eke esie. Nte enye ọkọride ọwọrọ owo, ndusụk ikpehe ererimbot Satan ekeme nditie nte eye. Usụn̄uwem nnam-se-mmade m̀mê unana mbiomo eke ubọkn̄ka esie ekeme nditie inem inem. Eyịghe eyịghe ukpepn̄kpọ oro ẹkpepde ke ubet ukpepn̄kpọ ekeme ndidi n̄kpọ etabi. Edi enye inyeneke ndifre nte ke ọwọrọde ọkpọn̄ un̄wana, ‘ekịm ofụk ererimbot.’ (Isaiah 60:2) Ke akpatre, ererimbot oro okịmde mi inyeneke eti n̄kpọ ndomokiet ndinọ.—1 John 2:15-17.
22. Didie ke Jehovah kemi ọdiọn̄ mbon oro ẹdide ẹbịne un̄wana, ndien didie ke enye edidiọn̄ mmọ ke ini iso?
22 Edidem David ekewet ete: “Obube mmọn̄ uwem [odu] ye afo [Jehovah]: nnyịn iyekụt un̄wana ke un̄wana fo.” (Psalm 36:9, 10) Mmọ oro ẹmade un̄wana ẹmedidiọn̄ọ Jehovah, ndien emi ekeme ndiwọrọ uwem nnọ mmọ. (John 17:3) Ke ima-mfọnido esie, Jehovah an̄wam mmọ kemi, ndien ke ini akwa ukụt ọtọn̄ọde, enye eyemen mmọ ebe odụk obufa ererimbot. Emi ekeme ndidi ifiọk n̄kpọntịbe nnyịn edieke nnyịn kemi isịnde ekịm ererimbot Satan. Ke obufa ererimbot, ẹyefiak ẹda ubonowo ẹkesịm mfọnmma uwem ke Paradise. (Ediyarade 21:3-5) Mbon oro ẹnyenede utebe ikpe adan̄aoro ẹyenyene idotenyịn ndidu ke un̄wana Jehovah ke nsinsi. Nso nnyayama idotenyịn ke emi edi ntem! Ndien nso ọkpọsọn̄ odudu ke emi edi ntem ‘ndifọrọde utom ekịm nnịm nnyụn̄ nsịne n̄kpọekọn̄ un̄wana’!—Rome 13:12.
Nte Afo Emeti?
◻ Ntak emi n̄wakn̄kan mme Jew eke eyo Jesus ẹkesịnde un̄wana oro-o?
◻ Ke nso udomo ke un̄wana ayama ke eyomfịn?
◻ Mme ntọt ewe ẹban̄ade ibụk ye ntan̄idem ke mme uwụtn̄kpọ eke akpa isua ikie ẹnọ?
◻ Nso idi akpan n̄kpọ edieke anade nnyịn isụk isọn̄ọ idu ke un̄wana?
◻ Mme edidiọn̄ ewe ẹdu ẹnọ mbon oro ẹmade un̄wana?
[Ndise ke page 15]
Ediwak mme Jew eke eyo Jesus ikanamke n̄kpọ iban̄a un̄wana oro
[Mme Ndise ke page 17]
Ke ediwak isua ẹmi ẹbede ẹmekama nsio nsio usụn̄ ndinam un̄wana oro ayama ke ndinam mme mbet
[Ndise ke page 18]
“Ẹsio akani owo ẹduọk . . . ẹnyụn̄ ẹmen obufa owo ẹsịne”