‘Esenyịn Enyene Ndifara ke Idem’
“Adaidaha ufọk Abasi [“Esenyịn,” NW] . . . enyene [ndi] fara ke idem.”—TITUS 1:7, 8.
1, 2. Nso uwụtn̄kpọ umụm idem n̄kama ke William eke Orange ọkọnọ, ndien ye nso nti utịp?
MBỤK ọnọ uwụtn̄kpọ oro otịmde odot ẹfiọk emi abuanade edimụm mme ntụk n̄kama. Ke ufọt ufọt ọyọhọ isua ikie-16, akparawa eyen ọbọn̄ Netherlands, kpa William eke Orange ke akanam isan̄ uka utop ye Edidem Henry II eke France. Edidem oro ama ayarade ọnọ William uduak oro enye ye edidem Spain ẹkenyenede ndisọhi mbon Protestant mfep ke France ye ke Netherlands—ke akpanikọ, ke ofụri Christendom. Edidem Henry ekekere ete ke akparawa William ekedi esịn ifịk owo Catholic nte imọ, ndien ke ntre ama ayarade kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹban̄ade odu emi ke nde ke nde. Se William okokopde ama anam enye ndịk okosịm akpatre udomo koro ediwak n̄kpet n̄kpet ufan esie ẹkedide mbon Protestant, edi enye ikayarakede se enye ekekerede; utu ke oro, enye ama owụt ọkpọsọn̄ udọn̄ ke kpukpru n̄kpọ oro edidem ekenemede ọnọ enye.
2 Ke ndondo oro William ekekemede ndinam ntre, nte ededi, enye ama ọtọn̄ọ mme ediomi ndibiat odu oro, ndien emi ke akpatre ama ada okosịm edinyan̄a Netherlands nsio ke ukara Catholic mbon Spain. Ke ntak William ekekemede ndiwụt mfara ke idem ke ini enye ke akpa okokopde aban̄a odu oro enye ama akabade edi se ẹdiọn̄ọde nte “Ododop William.” William eke Orange ama otịm okụt unen tutu ẹsian nnyịn ẹte: “Enye ekedi ata anditọn̄ọ nda-ke-idem ye uforo obio Netherlands.”
3. Mmanie ẹsibọ ufọn ke ini mbiowo Christian ẹwụtde mfara ke idem?
3 Ke ntak oro enye okomụmde idem akama, Ododop William ama ada ufọn akamba akamba ọsọk idemesie ye ikọt esie. Ke usụn̄ ẹmende ẹdomo, mbiowo Christian, m̀mê mme esenyịn ẹkpenyene ndiwụt mbun̄wụm spirit edide mfara ke idem. (Galatia 5:22, 23) Ebede ke ndiwụt edu emi, mmọ ẹda ufọn ẹsọk idemmọ ye mme esop. Ke n̄kan̄ eken, mmọ ndikpu ndiwụt mfara ke idem ekeme ndinọ unan oro owo mîkemeke ndikọk.
Mfara ke Idem—Se Ẹyomde Ẹto Mbiowo
4. Ewe item apostle Paul ọsọn̄ọ eti ufọn oro odude ke mbiowo ndiwụt mfara ke idem?
4 Paul, emi ke idemesie ekedide ebiowo, ama ọdiọn̄ọ nte mfara ke idem edide akpan n̄kpọ. Ke ini ọkọnọde mbiowo oro ẹkedide ẹbịne enye ke Ephesus item, enye ama asian mmọ ete: “Ẹtịm ẹse idem mbufo, ye ofụri otuerọn̄.” Ke otu mme n̄kpọ eken, editịm nse idemmọ ama esịne ufọn ediwụt mfara ke idem, edikpeme edu mmọ. Ke ewetde n̄wed ọnọ ẹsọk Timothy, Paul ama etịn̄ ukem ikọ emi, ọdọhọde ete: “Tịm kpeme idemfo, ye se afo ekpepde owo.” Utọ item oro okowụt nte ke Paul ama ọdiọn̄ọ aban̄a ntụhọ owo ke n̄kan̄ ndusụk owo ndisịn idem ke edikwọrọ ikọ akan ndinanam se mmọ ẹkwọrọde. Ke ntre, enye ama ebemiso odori nsọn̄uyo ke ufọn edikpeme idemmọ.—Utom 20:28; 1 Timothy 4:16.
5. Didie ke ẹmek mbiowo Christian, ndien ke m̀mọ̀n̄ ke ẹwet mme n̄kpọ oro ẹnamde owo odot ke N̄wed Abasi?
5 Ke ofụri isua ẹmi ẹkebede, utom mbiowo oro N̄wed Abasi owụtde ama akabade an̄wan̄a akan sụn̄sụn̄. Mfịn, nnyịn ikụt ite ke itie ebiowo edi itie oro ẹmekde-mek. Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah m̀mê mme andida ke ibuot mmọ nnennen nnennen ẹsimek mbiowo. Otu oro, n̄ko, ada ke ibuot “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄.” (Matthew 24:45-47) Mme n̄kpọ oro ẹnamde owo odot ndikabade ndi Christian esenyịn, m̀mê ebiowo, edi se apostle Paul akpan akpan ọkọnọde ke 1 Timothy 3:1-7 ye Titus 1:5-9.
6, 7. Mme akpan n̄kpọ ewe oro ẹnamde mbiowo ẹdot ẹyom mfara ke idem?
6 Paul etịn̄ ke 1 Timothy 3:2, 3 ete ke ana esenyịn afara ke idem. Emi ye ufọn oro odude ke ebiowo nditịm nsan̄a oyom ẹwụt mfara ke idem. Erenowo emi odotde ndidi esenyịn idịghe owo mfiomo ye utọk. Mme n̄kpọ ẹnamde owo odot mi n̄ko oyom ete ebiowo afara ke idem. Akande oro, man ebiowo okûdi owo mmịn, emehede ye ediwak wine, ana enye owụt mfara ke idem.—Se n̄ko ikọ idakisọn̄ ke 1 Timothy 3:2, 3.
7 Ke Titus 1:7, 8, Paul ama etịn̄ san̄asan̄a nte ke ana esenyịn afara ke idem. Nte ededi, tịmfiọk adan̄a ediwak n̄kpọ efen oro ẹyomde emi ẹwetde ke mme ufan̄ikọ ẹmi ẹbuanade mfara ke idem. Ke uwụtn̄kpọ, ana esenyịn okûnyene se ẹtịn̄de ẹdian enye, ih, owo emi owo mîkemeke ndidori enye ikọ. Ke akpanikọ, ebiowo ikpekemeke ndinyene mme n̄kpọ oro ẹyomde do ibọhọke enye owụt mfara ke idem.
Ke Ini Ẹnamde N̄kpọ ye Mmọ En̄wen
8. Mme edu ewe oro mbiowo ẹyomde ke ndinọ item ẹsọn̄ọ ufọn mfara ke idem?
8 Ndien n̄ko, ana esenyịn eme ime onyụn̄ enyene anyanime ke ndinam n̄kpọ ye ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ, ndien emi oyom mfara ke idem. Ke uwụtn̄kpọ, ke Galatia 6:1 nnyịn ikot ite: “Nditọete, edieke ẹkụtde owo ke ndudue ekededi, mbufo, ẹmi ẹdide mbon spirit [akpan akpan mbiowo], ẹsan̄a ke spirit ifụre ifụre ido, ẹda enye ẹfiak ẹsịn ke itie; nyụn̄ kpeme idem, mbak ẹdidomo fi n̄ko.” Man owo owụt spirit ifụre ifụre ido oyom mfara ke idem. Ke ntak oro, mfara ke idem n̄ko abuana owo ndikpeme idemesie. Ukem ntre, ke ini owo oro odude ke afanikọn̄ akade ebịne ebiowo ndibọ un̄wam, mfara ke idem enen̄ede edi akpan n̄kpọ. Inamke n̄kpọ sededi oro ebiowo emi ekemede ndikere mban̄a owo oro, ana enye owụt mfọnido, ime, ye asian. Utu ke ndisọsọp nnọ item, ana ebiowo onyịme ndikpan̄ utọn̄ nnyụn̄ ndiọn̄ọ nto owo oro se inen̄erede itie nte n̄kpọ oro afịnade enye.
9. Mbiowo ẹkpenyene ewe item ke ekikere ke ini ẹnamde n̄kpọ ye nditọete oro ẹkopde ọkpọsọn̄ editịmede esịt?
9 Akpan akpan ke ini ẹnamde n̄kpọ ye mbon oro ẹnen̄erede ẹkop editịmede esịt ke item emi ke James 1:19 otịm odot: “Mbufo ẹfiọk emi, ndima nditọete mi. Edi yak kpukpru owo ẹsọp ndikop ikọ, ẹkûsọp nditịn̄ ikọ, ẹkûsọp ndiyat esịt.” Ih, akpan akpan ke ini ẹsobode iyatesịt m̀mê ke ini owo adahade ide ke ana ebiowo otịm ekpeme man edinam n̄kpọ ke ukem usụn̄ oro. Oyom mfara ke idem man owo edida uyat uyat ikọ ọbọrọ uyat uyat ikọ, man “ẹkûda idiọk ẹsio owo usiene idiọk.” (Rome 12:17) Ndinam n̄kpọ ke ukem usụn̄ oro esikam anam mme n̄kpọ ẹdiọk ẹkan. Ntre Ikọ Abasi mi afiak ọnọ mbiowo eti item, etide mmọ ete ke “sụn̄sụn̄ ibọrọ akabade ifiopesịt efep.”—Mme N̄ke 15:1.
Mfara ke Idem ke Mme Mbono Mbiowo ye ke Itie Ikpe
10, 11. Nso isitịbe ke mme mbono mbiowo, owụtde ufọn edinyene mfara ke idem ke mme utọ idaha ntre?
10 Itie efen emi oyomde mme esenyịn Christian ẹwụt ukpeme ke ndiwụt mfara ke idem edi ke mme mbono mbiowo. Man etịn̄ ikọ sụn̄sụn̄ ke ufọn akpanikọ ye unenikpe ndusụk ini esiyom ọkpọsọn̄ mfara ke idem. Oyom mfara ke idem n̄ko man ẹfep edidomo ndikara nneme. Ke ebiet ebiowo kiet enyenede utọ ido oro, eyedi n̄kpọ oro owụtde mfọnido ebiowo efen ndinọ enye item.—Men 3 John 9 domo.
11 Efen n̄ko, ke mme mbono mbiowo, ebiowo oro esiwụtde udọn̄ akaha ke mme n̄kpọ ekeme ndisobo idomo editịn̄ ikọ ntiene ntụk, idem etịn̄de ikọ uyo esie ọdọk. Mme utọ edinam oro ẹwụt unana mfara ke idem akamba akamba didie ntem! Mmọ ke akpanikọ ẹsida edikpu ẹsọk owo ke usụn̄ iba. Ke n̄kan̄ kiet, adan̄a nte owo ananade mfara ke idem, adan̄a ntre ke enye anam ikọ esie emem ke ndiyak ntụk akara n̄kọkibuot. Ke n̄kan̄ eken, adan̄a nte owo anamde n̄kpọ etiene ntụk, enye ekeme ndiyat esịt m̀mê idem asuade ekemmọ mbiowo esie. Akan oro, ibọhọke mbiowo ẹwụt ukpeme, ikpọ ukpụhọde ke ekikere ekeme nditọ ubahade ke otu mmọ. Emi esida unan ọsọk mmọ ye esop.—Men Utom 15:16-40 domo.
12. Ke ndinam n̄kpọ ye mme nso idaha ke ana mbiowo ẹwụt ukpeme ndiwụt mfara ke idem?
12 Mbiowo ẹyom mfara ke idem n̄ko akamba akamba man ẹfep ẹdinyene ntụhọ ke ikpe m̀mê ẹdikama odudu mmọ ke idiọk usụn̄. Edi ata mmemmem n̄kpọ ndiyak idem nnọ idomo, ndiyak ekikere unana mfọnmma owo akara se owo etịn̄de m̀mê anamde! Ediwak ini, mbiowo ẹma ẹkpu ndinam n̄kpọ in̄wan̄în̄wan̄ ke ini ẹkekụtde kiet ke otu nditọ mmọ m̀mê ndusụk iman efen ke idiọk edu uwem. Ke mme utọ idaha ntre oyom mfara ke idem mbak owo ediyak ebuana iyịp ofụk nnennen edinam.—Deuteronomy 10:17.
13. Ntak ẹyomde mfara ke idem akpan akpan ẹto mbiowo ke itie ikpe-e?
13 Idaha emi mfara ke idem edide ata akpan n̄kpọ edi ke ini ikpe odude. Ana mbiowo ẹwụt ọkpọsọn̄ mfara ke idem mbak ntụk edikara mmọ nte mîdotke. Ikpanaha mmọn̄eyet akara mmọ mmemmem mmemmem. Ke ukem ini oro, ana ebiowo owụt ukpeme mbak ediduọk edikara ntụk esie ke ini ẹtịn̄de mme edori ikọ ye mme ikọ esuene ẹdori enye nte ekemede nditịbe ke ini ẹnamde n̄kpọ ye mbon nsọn̄ibuot. Mi mme ikọ Paul ẹmi ẹtịm ẹdot: “Owo Ọbọn̄ inyeneke ndidi owo utọk; enye enyene ndinyene sụn̄sụn̄ ido ye kpukpru owo.” Oyom mfara ke idem man ẹwụt sụn̄sụn̄ ido ke idak mfịghe. Paul akaiso ndiwụt nte ke “owo Ọbọn̄” ana “[eme] ime ke ini ẹnamde enye idiọk: enye onyụn̄ enyene ndida ata nsụkesịt nnam mmọemi ẹbiọn̄ọde ẹnen̄ede ẹsan̄a.” Man ẹwụt sụn̄sụn̄ ido ẹnyụn̄ ẹmụm idem ẹkama ke ini ẹsọbode ubiọn̄ọ oyom ọkpọsọn̄ mfara ke idem.—2 Timothy 2:24, 25.
Mfara ke Idem ye Owo Isio Uduot
14. Nso eti item ke mbiowo ẹkpenyene ndinam ke mme edinam mmọ ye mme owo isio uduot?
14 Ana mbiowo ẹsọsọp ẹdu ke edidemede ndiwụt mfara ke idem ke ini edide edisịm mmọ ndinam n̄kpọ ye mme owo isio uduot. Ifọnke ebiowo ndisan̄a ikpọn̄ n̄ka utom ubọkerọn̄ ke ebiet eyenete an̄wan. Ebiowo ekpenyene ndisan̄a ye ebiowo efen mîdịghe asan̄a ye asan̄autom unamutom. Iso-ọfọn ke enyenede ifiọk aban̄a mfịna emi, Paul ama ọnọ ebiowo Timothy item ete: “Nọ n̄kaniban item nte mme eka, nyụn̄ teme n̄kparawa iban nte nditọete ke ata edisana ido.” (1 Timothy 5:1, 2) Ẹma ẹkụt nte ndusụk mbiowo ẹdoride nditọete iban ubọk nte n̄kpọ eke ete obokde eyen. Edi mmọ ẹkeme ndibian̄a idemmọ, koro ima ntụk utu ke ata ima nditọete Christian ekeme n̄ko ndidemede utọ edibok oro.—Men 1 Corinth 7:1 domo.
15. Didie ke n̄kpọntịbe kiet anam esuene oro ẹdoride ke enyịn̄ Jehovah an̄wan̄a, emi ekemede ndisụn̄ọ ke ini ebiowo mîwụtke mfara ke idem?
15 Ẹda ekese unan ẹsọk akpanikọ didie ntem ke ntak emi ndusụk mbiowo mîkowụtke mfara ke idem ke ini mmọ ẹnamde n̄kpọ ye nditọete iban ke esop! Ke isua ifan̄ ẹmi ẹkebede, ẹma ẹsio ebiowo kiet ẹfep ke ntak ekesịnde efịbe ye Christian eyenete an̄wan emi ebe esie mîdịghe Ntiense. Kpa ke mbubịteyo oro ẹketọtde edisio akani ebiowo oro mfep, ebe oro ẹkeduede mi ama asan̄a edidụk Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ye ikan̄ onyụn̄ otop mme anamidiọk iba ẹmi. Mmọ ndomokiet ikakpaha, ndien ẹma ẹbọ enye ikan̄ oro inikiet inikiet, edi ke ndan̄nsiere akpan n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ama akama mbụk ‘utop ikan̄ ke ufọkederi’ ke page ikpaedem esie. Nso esuene ke unana mfara ke idem ebiowo oro akada ntem ọsọk esop ye enyịn̄ Jehovah!
Mfara ke Idem ke Mme Ikpehe Efen
16. Ntak anade mbiowo ẹkpeme ndiwụt mfara ke idem ke ini ẹnọde utịn̄ikọ an̄wa?
16 Mfara ke idem n̄ko enen̄ede edi se ẹyomde ke ini ebiowo ọnọde utịn̄ikọ an̄wa. Ọnọ utịn̄ikọ an̄wa ekpenyene ndidi uwụtn̄kpọ uko ye nsọn̄ọnda. Ndusụk owo ẹsidomo ndinem mme andikpan̄ utọn̄ nnọ mmọ esịt ye ediwak ikọ mbubru ẹmi ẹtịn̄de n̄kukụre man owo asak imam. Emi ekeme ndiwụt ediyak idem nnọ idomo edinem mme andikpan̄ utọn̄ nnọ mmọ esịt. Nte ededi, kpukpru ediyak idem nnọ idomo edi unana mfara ke idem. Ẹkeme idem ndidọhọ nte ke edibe ini ke ini ẹnọde utịn̄ikọ owụt unana mfara ke idem, ọkọrọ ye unana ntịmidem oro ekemde.
17, 18. Nso udeme ke mfara ke idem enyene ke ebiowo ndinam nsio nsio mbiomo esie ada ukem ukem?
17 Ana ebiowo kiet kiet oro anamde utom ọkpọsọn̄ asak iso ese n̄kpọ-ata eke edida ukem ukem ke nsio nsio n̄kpọ oro ẹyomde ẹto ini ye odudu esie. Oyom mfara ke idem mbak owo edinam kiet m̀mê eken ebe ubọk. Ndusụk mbiowo ẹma ẹdọn̄ enyịn ke mbubehe esop ẹkaha tutu mmọ ẹfụmi ubon mmọ. Ntem, ke ini eyenete an̄wan kiet akasiande n̄wan ebiowo kiet aban̄a eti utom ubọkerọn̄ oro ebe esie akanamde ke idemesie, n̄wan ebiowo oro ama ofiori ete: “Enye akpakam anam utom ubọkerọn̄ ke idem mi ndusụk ini!”—1 Timothy 3:2, 4, 5.
18 Ebiowo n̄ko oyom mfara ke idem man anam ini oro enye esịnde ke ukpepn̄kpọ idemesie ye oro esịnde ke an̄wautom m̀mê ke utom ubọkerọn̄ ada ukem ukem. Ke ikerede iban̄a abian̄a oro esịt owo ekemede ndibian̄a, edi ata mmemmem n̄kpọ ebiowo ndisịn ekese ini ke n̄kpọ oro enye okụtde nte enen̄erede ọnọ inemesịt akan nte enye ekpesịnde. Edieke enye amade mme n̄wed, enye ekeme ndisịn ini oro okponde akan ke ukpepn̄kpọ idemowo akan nte ekpesịnde. Edieke okụtde nte utom ukwọrọikọ eke ufọk-ke-ufọk edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ, enye ekeme ndiyom mme mfan̄a nnọ man ofụmi enye ke ufọn edinam utom ubọkerọn̄.
19. Nso mbiomo ke mbiowo ẹnyene oro owụtde ufọn edinyene mfara ke idem?
19 Mbiomo umụm ndịbe ikọ n̄kama n̄ko oyom ete ebiowo odu ke edidemede ndiwụt ọkpọsọn̄ mfara ke idem. Se itịmde idot mi edi item emi: “Kûyarade ikọ idịbe owo efen.” (Mme N̄ke 25:9) Ifiọk n̄kpọntịbe ọnọ ekikere nte ke emi ekeme ndidi kiet ke otu n̄kpọ oro anamde owo odot emi ẹbiatde ntatara ntatara ke otu mbiowo. Edieke ebiowo enyenede ọniọn̄ ọniọn̄ ye ima ima n̄wanndọ emi enye esinyenede eti nneme, ntụhọ ekeme ndidu ke n̄kan̄ esie ndineme m̀mê ndikam nsiak mme n̄kpọ oro ẹdide ndịbe ikọ ke uduot. Edi emi inenke inyụn̄ iwụtke eti ibuot ndomo esisịt. Akpa kan̄a, enye abiat mbuọtidem oro ẹnyenede ke idem owo. Nditọete iban ye iren eke spirit ẹsika ẹbịne mbiowo ẹnyụn̄ ẹketịn̄ ndịbe ikọ ẹnọ mmọ koro mmọ ẹnyenede mbuọtidem nte ke ẹyetịm ẹdịp ikọ oro. Owo nditịn̄ ndịbe ikọ nnọ n̄wan esie akwan̄a, iwụtke eti ibuot, inyụn̄ iwụtke ima n̄ko koro emi odori n̄wan esie mbiomo oro mînyeneke ufọn.—Mme N̄ke 10:19; 11:13.
20. Ntak edide akpan n̄kpọ ntre ọnọ mbiowo ndinyene mfara ke idem?
20 Ye unana mfan̄a, mfara ke idem edi, oh, ata akpan n̄kpọ, ndien enen̄ede edi ntre akpan akpan ye mbiowo! Ke ntak oro ẹma ẹkeyak ifet edida usụn̄ ke otu ikọt Jehovah ẹsịn mmọ ke ubọk, mmọ ẹnyene mbiomo oro okponde akan. Sia ẹma ẹkeyak ekese n̄kpọ ẹsịn mmọ ke ubọk, ẹyeyom ekese ẹto mmọ. (Luke 12:48; 16:10; men James 3:1 domo.) Edi ifet ye mbiomo ọnọ mbiowo ndinịm eti uwụtn̄kpọ nnọ mmọ efen. Akande oro, mbiowo oro ẹmekde ẹdu ke idaha ndinam se ifọnde m̀mê se idiọkde ikan, akan nte mmọ efen ẹnamde, ediwak ini ọkọn̄ọde ke m̀mê mmọ ẹwụt mfara ke idem m̀mê iwụtke. Eyịghe idụhe Paul ọkọdọhọde ete: Adaidaha ufọk Abasi [Esenyịn,” NW] . . .enyene [ndi]fara ke idem.”
Nte Afo Emeti?
◻ Nso mme n̄kpọ N̄wed Abasi oro ẹyomde ẹto mbiowo ẹwụt nte ke ana mmọ ẹwụt mfara ke idem?
◻ Ntak ẹyomde mfara ke idem ẹto mbiowo ke ini ẹnamde n̄kpọ ye ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ?
◻ Didie ke ẹkpewụt mfara ke idem ke mme mbono mbiowo?
◻ Nso n̄kpọ-ata idu ke ediyom mbiowo ẹmụm ndịbe ikọ ẹkama?
[Ndise ke page 20]
Ndiwụt mfara ke idem edi akpan n̄kpọ ke mme mbono mbiowo
[Ndise ke page 23]
Ana mbiowo Christian ẹwụt mfara ke idem ẹnỵụn̄ ẹmụm ndịbe ikọ ẹkama