Nte Akpa Ufọk Abasi Ama Ekpep Nte Ke Abasi Edi Ita-ke-kiet?

Ikpehe 4—Ini ewe ndien didie ke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ọkọtọn̄ọ?

Akpa ibuotikọ ita ke udịm udịm ibuotikọ emi ẹma ẹwụt ke Jesus ye mme mbet esie m̀mê mme akpa Ewetn̄wed Ido Ukpono ikekpepke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. (Enyọn̄-Ukpeme eke November 1, 1991; February 1, 1992; ye April 1, 1992) Akpatre ibuotikọ emi eyeneme aban̄a nte ekikere Abasi-Ita-ke-Kiet ọkọtọn̄ọde ye udeme oro Esop eke Nicaea ekenyenede ke 325 E.N.

KE ISUA 325 E.N., Constantine andikara Rome ama okot esop mme bishop ke obio Nicaea ke Asia Minor. Uduak esie ekedi ndibiere n̄kaiso eneni ido ukpono oro okodude kaban̄a itie ebuana oro odude ke ufọt Eyen Abasi ye Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Kaban̄a ubiere esop oro, Encyclopædia Britannica ọdọhọ ete:

“Constantine ke idemesie eketie ibuot, adade usụn̄ ọyọhọ ọyọhọ ke nneme oro, enye ke idemesie okonyụn̄ . . . ọnọ akpan ekikere oro owụtde ebuana Christ ye Abasi ke ikọ mbuọtidem oro esop emi okowụkde, kpa ‘edidi ukem [ho·mo·ouʹsi·os] ye Ete.’ . . . Sia ndịk andikara oro akanamde mmọ, mme bishop, ke ẹsiode owo iba kpọt ẹfep, ẹma ẹsịn ubọk ke ikọ mbuọtidem oro, ediwak mmọ ikanamke emi ke ofụri esịt.”¹

Ndi andikara emi edide okpono ndem mi ekesịn idem ke ntak ifiọk a-Bible esie? Baba. A Short History of Christian Doctrine ọdọhọ ete: “Constantine ikenyeneke akpan ifiọk ndomokiet iban̄a mme mbụme oro ẹkebụpde ke ukpepn̄kpọ ido ukpono mbon Greek.”² Se enye ekenyenede ifiọk aban̄a ekedi nte ke eneni ido ukpono ama esịn edidianakiet obio ukara esie ke itiendịk, ndien enye okoyom ete ebiere mmọ.

Ndi Emi Ọkọtọn̄ọ Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet?

Ndi Esop eke Nicaea ọkọtọn̄ọ, m̀mê ọkọsọn̄ọ, Abasi-Ita-ke-Kiet nte ukpepn̄kpọ Christendom? Ediwak owo ẹkere ke emi ekedi ntre. Edi akpanikọ ẹwụt se idide isio ye oro.

Ikọ mbuọtidem oro esop oro okosiode edi ama etịn̄ mme n̄kpọ aban̄a Eyen Abasi oro edinamde ediwak mme ọkwọrọ ederi ẹda enye nte edide n̄ka ye Abasi kpa Ete ke ndusụk usụn̄. Edi, edi n̄kpọ oro owụtde ifiọk ndikụt se Ikọ Mbuọtidem eke Nicaea mîketịn̄ke. Nte ẹkesiode ke akpa, ofụri ikọ mbuọtidem oro ọkọdọhọ ete:

“Nnyịn imonịm Abasi kierakiet ke akpanikọ, kpa Ete andikpon n̄kan, andinam kpukpru n̄kpọ oro ẹkụtde ye se owo mîkwe;

“Ye Ọbọn̄ Jesus Christ, kpa Eyen Abasi, emi Ete okobonde, ikpọn̄îkpọn̄ edibon, oro edi, oto ukem n̄kpọ ye Ete, Abasi emi otode Abasi, un̄wana emi otode un̄wana, ata Abasi emi otode ata Abasi, ẹbonde-bon owo ibotke-bot, edi ukem owo ye Ete, ebede ke Enye kpukpru n̄kpọ ẹdidu, mme n̄kpọ ke enyọn̄ ye mme n̄kpọ ke isọn̄, Emi ke ntak nnyịn mme owo ye ke ntak edinyan̄a nnyịn okosụhọrede edi onyụn̄ edikabade idem eke obụk, akabade edi owo, ọbọ ufen onyụn̄ eset ke ọyọhọ usen ita, ọdọk ke enyọn̄, ndien eyedi edibiere ikpe ọnọ mme oduuwem ye mme akpan̄kpa;

“Ye Edisana Spirit.”³

Nte ikọ mbuọtidem emi ọdọhọ ke Ete, Eyen, ye edisana spirit ẹdi owo ita ke Abasi kiet? Nte enye ọdọhọ ke mbita ẹmi ẹdi n̄ka ke nsinsi, odudu, idaha, ye ke ifiọk? Baba, enye idọhọke. Idụhe ekikere n̄kpọ ita-ke-kiet mi ke usụn̄ ekededi. Akpasarade Ikọ Mbuọtidem eke Nicaea ikọtọn̄ọke m̀mê ndisọn̄ọ Abasi-Ita-ke-Kiet.

Ikọ mbuọtidem oro, ke nnam-n̄kaha, onịm Eyen ke n̄ka ye Ete ke ndidi “ukem owo.” Edi enye itịn̄ke n̄kpọ ndomokiet ntre iban̄a edisana spirit. Ofụri se enye etịn̄de edi “nnyịn imonịm . . . Edisana Spirit ke akpanikọ.” Oro idịghe ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet eke Christendom.

Idem akpan ubak udịmikọ oro “ukem owo” [ho·mo·ouʹsi·os] inen̄ekede iwọrọ ke esop oro okonịm Ete ndidi n̄ka ye Eyen. New Catholic Encyclopedia ọdọhọ ete:

“Ẹyịk ẹban̄a m̀mê Esop oro akaduak ndisọn̄ọ nte ke Ete edi ukem owo ye Eyen.”⁴

Ọkpọkọm ubiere esop oro ọkọwọrọ ke Eyen ye Ete ẹkedi ata n̄kpọ kiet, oro ikposụk idịghe Abasi-Ita-ke-Kiet. Enye n̄kukụre ekpedi Abasi iba-ke-kiet, idịghe ita-ke-kiet nte ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ọdọhọde.

“Ekikere Ekpri Ibat Owo”

Ke Nicaea, ndi mme bishop ke ofụri ofụri ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke Eyen edi n̄ka ye Abasi? Baba, ama odu mme akpan ekikere oro ẹkenenide ẹban̄a. Ke uwụtn̄kpọ, kiet ekedi enyeoro Arius ọkọnọde, emi ekekerede ke Eyen ama enyene ata ntọn̄ọ ke ndusụk ini ndien ke ntre ikedịghe n̄ka ye Abasi edi okodu ke idak esie ke kpukpru n̄kpọ. Athanasius, ke n̄kan̄ esie, okonịm ke akpanikọ ete ke Eyen ekedi n̄ka ye Abasi ke ndusụk usụn̄. Ndien mme ekikere efen ẹma ẹdu.

Kaban̄a ubiere esop oro ndida Eyen nte edide ukem owo nte Abasi, Martin Marty ọdọhọ ete: “Nicaea ke akpanikọ akada aban̄a ekikere ekpri ibat owo; ubiere oro ikedịghe ekpri n̄kpọ ndien ediwak owo oro mîkenyeneke ekikere Arius ikonyịmeke.”⁵ Kpasụk ntre, n̄wed oro A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church owụt ete ke “ekpri ibat owo kpọt ẹkenyịme idaha in̄wan̄în̄wan̄ ekikere ukpepn̄kpọ emi okodude ke ntuha ye ekikere Arius, okposụkedi ekpri ibat owo emi ẹkekụtde unen ke ndinam ẹnam uduak mmọ.”⁶ Ndien A Short History of Christian Doctrine owụt ete:

“Se iketiede nte ediwak bishop ye mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono Edem Usiahautịn ikenen̄ekede ima ekedi ekikere oro Constantine ke idemesie ekesịnde ke ikọ mbuọtidem oro, kpa homoousios [“ukem owo”], emi ke eneni oro eketienede emi okodude ke ufọt akani ido ye isio ukpepn̄kpọ akakabarede edi n̄kpọ eneni.”⁷

Ke ẹma ẹkenịm esop oro, eneni ama akaiso ke ediwak isua. Mbon oro ẹkedade ye ekikere Eyen ndidi n̄ka ye Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ikakam iwọrọke etop aba nte ini akade. Ke uwụtn̄kpọ, Martin Marty eketịn̄ aban̄a Athanasius ete: “Uwọrọetop esie ekedi ọduọ adaha ada ndien enye ama esika ntan̄mfep ata ediwak ini [ke ediwak isua ẹma ẹkebe nte ẹkenịm esop oro] tutu enye ekpere ndikabade ndi owo isan̄.”⁸ Athanasius ama odu ke ntan̄mfep ke ediwak isua ke ntak emi mbon ukara ye eke ufọkederi ẹkebiọn̄ọde ekikere esie oro okonịmde Eyen ke n̄ka ye Abasi.

Ntre ndisọn̄ọ ntịn̄ nte ke Esop eke Nicaea ke 325 E.N. ọkọtọn̄ọ m̀mê ọkọsọn̄ọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet idịghe akpanikọ. Se ikakabarede idi ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ikodụhe ke ini oro. Ekikere oro nte ke Ete, Eyen, ye edisana spirit ẹkedi ata Abasi ẹnyụn̄ ẹdi n̄ka ke nsinsi, odudu, idaha, ọniọn̄, edi kpa ye oro edi Abasi kiet—Abasi esịnede ita-ke-kiet—ikọtọn̄ọke ito esop oro m̀mê Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono eke eset. Nte The Church of the First Three Centuries ọdọhọde:

“Ọwọrọetop ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet eke eyomfịn . . . inyeneke nsọn̄ọ ndomokiet ito mme ukpepn̄kpọ Justin [Martyr]: ndien ẹkeme ndinam ndụn̄ọde emi atara okosịm kpukpru Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono oro ẹkedude mbemiso esop Nicaea; oro edi, okosịm kpukpru mme ewetn̄wed ẹkedide Christian ke isua ikie ita ke Christ ama akamana. Edi akpanikọ, mmọ ẹtịn̄ n̄kpọ ẹban̄a Ete, Eyen, ye ntịn̄nnịm ikọ m̀mê edisana Spirit, edi idịghe nte ke mmọ ẹdi n̄ka, idịghe nte n̄kpọ kiet, idịghe nte owo Ita ke Kiet, ke usụn̄ ekededi nte emi mme andinịm ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ẹnyịmede idahaemi. Se idide ata isio ye oro akam edi akpanikọ. Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet, nte Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono ẹmi ẹkenamde an̄wan̄a, ekedi ata isio ye ukpepn̄kpọ eke eyomfịn emi. Nnyịn itịn̄ emi nte akpanikọ emi edikụtde unen ke ẹdomode enye ẹse nte edide ye akpanikọ ekededi ke ekikere mbụk ubonowo.”

“Nnyịn imọdọhọ owo ekededi asiak ekpedi ọwọrọetop ewetn̄wed kiet, ke akpa isua ikie ita, emi okonịmde ukpepn̄kpọ [Abasi-Ita-ke-Kiet] emi ke akpanikọ nte ẹnịmde idahaemi.”⁹

Nicaea, nte ededi, ekedi akpan ini ukpụhọde. Enye ama eberede usụn̄ ọnọ an̄wan̄wa edinyịme Eyen nte edide n̄ka ye Ete, ndien oro ama ọdiọn̄ usụn̄ ọnọ ekikere Abasi-Ita-ke-Kiet ke ukperedem. N̄wed oro Second Century Orthodoxy, emi J. A. Buckley ewetde, ọdọhọ ete:

“Tutu edisịm utịt ọyọhọ isua ikie iba ke nsụhọde n̄kaha, Ufọkederi ofụri ererimbot ama osụk adiana kiet ke akpan ekikere kiet; kpukpru mmọ ẹma ẹnyịme itie Ete nte n̄kponn̄kan. Kpukpru mmọ ẹkeda Abasi kpa Ete Ata Ọkpọsọn̄ nte n̄kukụre n̄kponn̄kan, eke mîkemeke ndikpụhọde, se inua mîkemeke nditịn̄, inyụn̄ inyeneke ntọn̄ọ. . . .

“Ye mme ewetn̄wed eke ọyọhọ isua ikie iba ye mme adausụn̄ ẹbede ẹfep, Ufọk Abasi ama okụt idemesie . . . ọfiọnọrede sụn̄sụn̄ edi ata idiọk idiọk aka n̄kan̄ oro . . . emi ke Esop eke Nicaea ẹkesịmde ubiere ke kpukpru mbai ekikere emi abiatde akpasarade ukpepn̄kpọ. Do, adama-idat ekpri otuowo ama ẹnyịk isio ukpepn̄kpọ esie odori uwak owo oro ẹkenyịmede ke idem, ndien ye odudu ukaraidem ke edem esie, ẹnyịkde, ẹkpekde ẹnyụn̄ ẹdịghede mbon oro ẹkedomode ndimụm eti ukpepn̄kpọ mmọ n̄kama ye unana edibiat.”¹⁰

Esop eke Constantinople

Ke 381 E.N., Esop eke Constantinople ama ọsọn̄ọ Ikọ Mbuọtidem eke Nicaea. Ndien enye ama adian n̄kpọ efen do. Enye okokot edisana spirit “Ọbọn̄” ye “ọnọ-uwem.” Ikọ mbuọtidem oro ẹkenamde atara ke 381 E.N. (emi ke akamba udomo edide se ẹkamade mfịn ke mme ufọkederi emi ẹnyụn̄ ẹkotde “Ikọ Mbuọtidem eke Nicaea”) owụt ete ke Christendom akada ke mben edisio ọyọhọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ndi. Edi, esop emi ndomokiet ikokụreke ukpepn̄kpọ oro. New Catholic Encyclopedia ọdọhọ ete:

“Edi n̄kpọ udọn̄ nte ke isua 60 ke ẹma ẹkenịm esop Nicaea I Esop eke Constantinople I [381 E.N.] ama esịn ndida homoousios ke ukabade oro enye ọkọnọde idaha Edisana Spirit nte Abasi.”¹¹

“Nditọ ukpepn̄kpọ ẹma ẹdu ke n̄kpaidem ke se itiede nte mmemmem usụn̄ utịn̄ikọ ke n̄kan̄ ikọ mbuọtidem emi; edikpu esie, ke uwụtn̄kpọ, ndida ikọ oro homoousios (edidi ukem) eke Edisana Spirit nte edide kiet ye Ete ye Eyen.”¹²

Kpa n̄wed-ofụri-orụk ifiọk oro onyịme ete: “Homoousios idụhe ke N̄wed Abasi.”¹³ Baba, Bible idaha ikọ oro edide ye edisana spirit m̀mê ndida nnọ Eyen ndidi idem kiet ye Abasi. Enye ekedi ikọ oro mîdụhe ke Bible oro akan̄wamde ndida n̄kosịm ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet emi mîdụhe ke Bible, emi ke akpanikọ ọbiọn̄ọde-biọn̄ọ Bible.

Idem ke esop Constantinople ebede, ama ada ediwak isua ikie mbemiso ẹnyịmede ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ke ofụri Christendom. New Catholic Encyclopedia ọdọhọ ete: “Ke Edem Usoputịn . . . etie nte ndobo ama odu ke kpukpru ebiet kaban̄a esop Constantinople I ye ikọ mbuọtidem esie.”¹⁴ N̄wed oro owụt ete ke owo ikọdiọn̄ọke ikọ mbuọtidem esop emi ntatara ntatara ke Edem Usoputịn tutu ke ọyọhọ isua ikie itiaba m̀mê ikie itiaita.

Nditọ ukpepn̄kpọ ẹfiọk n̄ko ẹte ke idịghe Athanasius ekewet Ikọ Mbuọtidem Athanasius, oro ẹsiwakde ndikot nto nte ukabade oro ẹnyịmede ye se isọn̄ọde Abasi-Ita-ke-Kiet edi nte ke ewetn̄wed oro owo mîdiọn̄ọke ekewet ke ata ukperedem. The New Encyclopædia Britannica etịn̄ ete:

“Ufọkederi Edem Usiahautịn ikọdiọn̄ọke ikọ mbuọtidem oro tutu osịm ọyọhọ isua ikie 12. Ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie 17, nditọ ukpepn̄kpọ ke ofụri ofụri ẹma ẹnyịme ẹte ke idịghe Athanasius (emi akakpade ke 373) ekewet Ikọ Mbuọtidem Athanasius edi ke ekeme ndidi ẹketịm enye ke edem usụk France ke ọyọhọ isua ikie 5. . . . Etie nte ke ikọ mbuọtidem oro ekenyene odudu akpan akpan ke edem usụk France ye Spain ke ọyọhọ isua ikie 6 ye 7. Ẹkekama enye ke edinam ufọkederi ke Germany ke ọyọhọ isua ikie 9 ye ke ata ukperedem ke Rome.”¹⁵

Nte Enye Ọkọtọn̄ọde

Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ọkọtọn̄ọ sụn̄sụn̄ n̄kọri esie ke se ibede ediwak isua ikie. Ekikere abasi-ita-ke-kiet eke mbon ikpọ ifiọk Greek utọ nte Plato, emi okodụde uwem ke ediwak isua ikie mbemiso Christ, ama ọnyọni sụn̄sụn̄ odụk mme ukpepn̄kpọ ufọkederi. Nte The Church of the First Three Centuries ọdọhọde:

“Nnyịn inịm ke akpanikọ ite ke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ekedi n̄kpọ oro ẹketịbide-tịbi ẹdi sụn̄sụn̄ ye ke ata ukperedem; nte ke enye ekenyene ntọn̄ọ esie oto ebiet emi edide ata isio ye eke mme Jew ye N̄wed Abasi eke Christian; nte ke enye ọkọkọri, ẹkenyụn̄ ẹda enye ẹdisịn ke Ido Ukpono Christ, ebe ke ubọk Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono Eset mban̄a Plato; nte ke ini Justin, ye anyanini ke oro ebede, ẹma ẹkpep ẹban̄a san̄asan̄a ye usụhọde idaha Eyen ke ofụri ererimbot; ye nte ke edi sụk mbukpọn̄ mbukpọn̄ ekikere aban̄ade Abasi-Ita-ke-Kiet akakabade edi in̄wan̄în̄wan̄ adan̄aoro.”¹⁶

Mbemiso Plato, mme adiana-ita abasi, m̀mê mme abasi-ita-ke-kiet, ẹkedi ọsọ n̄kpọ ke Babylon ye Egypt. Ndien ukeme mbon ufọkederi ndida mbon oro mînịmke ke akpanikọ ndisịn ke ufọkederi Rome ama ada okosụn̄ọ ke edibuak ndusụk ekikere oro sụn̄sụn̄ ke Ido Ukpono Christ. Emi nte ini akade ama ada okosịm edinyịme ukpepn̄kpọ oro nte ke Eyen ye edisana spirit ẹkedi n̄ka ye Ete.a

Idem ikọ oro “Abasi-Ita-ke-Kiet” edi se ẹkekam ẹnyịmede sụn̄sụn̄. Ekedi ke utịt utịt ubak ọyọhọ isua ikie iba ke Theophilus, bishop eke Antioch ke Syria, ekewet ke usem Greek onyụn̄ asiak ikọ oro, tri·asʹ, emi ọwọrọde “adiana-ita,” m̀mê “abasi-ita-ke-kiet.” Ekem ewetn̄wed usem Latin oro Tertullian ke Carthage, Edem Edere Africa, ama esịn ikọ oro trinitas, emi ọwọrọde “abasi-ita-ke-kiet” ke uwetn̄kpọ esie.b Edi owo ikwe ikọ oro tri·asʹ ke N̄wed Abasi usem Greek eke odudu spirit, owo inyụn̄ ikwe ikọ oro trinitas ke edikabade Bible eke usem Latin oro ẹkotde Vulgate. Ikọ mbiba ẹmi idụhe ke Bible. Edi ikọ oro “Abasi-Ita-ke-Kiet,” ọkọn̄ọde ke ekikere ukpono ndem, ọkọnyọnyọni odụk mme n̄wed ufọkederi ndien ke ọyọhọ isua ikie inan̄ ebede ama akabade edi ubak ukpepn̄kpọ ufọkederi mmọ.

Ntem, ikedịghe nte ke nditọ ukpepn̄kpọ ẹma ẹtịm ẹdụn̄ọde Bible man ẹkụt m̀mê ẹma ẹkpep utọ ukpepn̄kpọ oro. Utu ke oro, mbre ukara eke ererimbot ye eke ufọkederi ke akamba udomo ekebiere ukpepn̄kpọ oro. Ke n̄wed oro The Christian Tradition, ewetn̄wed oro Jaroslav Pelikan odụri ntịn̄enyịn owụt “mme n̄kpọ oro mîdịghe eke ukpepn̄kpọ ido ukpono ke eneni, ediwak mmọ ẹtiede nte ẹdu ke mben̄eidem ndien ndien ndibiere utịp esie, n̄kukụre ndidi se mme odudu efen ẹmi ẹdide akpan n̄kpọ nte mmọ ẹbiọn̄ọde. Ukpepn̄kpọ esiwak nditie nte n̄kpọ unọmọ—m̀mê se ẹdade ẹto—mbre ukara ufọkederi ye utọk owo ye owo.”¹⁷ Akwa andikpep ke Yale E. Washburn Hopkins esịn enye ke usụn̄ emi ete: “Akpatre akani ukabade oro ẹnọde abasi-ita-ke-kiet ekedi mbubehe mbre ukara ufọkederi ke akamba udomo.”¹⁸

Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet edi n̄kpọ unana ifiọk didie ntem ke ẹmende ẹdomo ye mmemmem ukpepn̄kpọ Bible oro ọdọhọde ke Abasi edi akakan inyụn̄ inyeneke n̄ka! Nte Abasi ọdọhọde, “ẹdida anie ẹdomo mi, man kiet ebiet kiet?”—Isaiah 46:5.

Se Enye Adade Aban̄a

Nso ke sụn̄sụn̄ n̄kọri ke ekikere Abasi-Ita-ke-Kiet akada aban̄a? Enye ekedi ubak ediduọ n̄kpọn̄ ata Ido Ukpono Christ oro Jesus ekebemde iso etịn̄ aban̄a. (Matthew 13:24-43) Apostle Paul n̄ko ama ebemiso etịn̄ aban̄a edidi nsọn̄ibuot ete:

“Ini oro enyene ndidi, emi utu ke ndiyụhọ ye eti ukpepn̄kpọ, mme owo ẹyenyene udọn̄ ndikop obufa n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkọ udịm udịm mme andikpep ẹnọ idemmọ nte ekemde ye udọn̄ mmọ; ndien ekem, utu ke ndikpan̄ utọn̄ nnọ akpanikọ, mmọ ẹyewọn̄ọde ẹbịne ikpîkpu n̄ke.”—2 Timothy 4:3, 4, Jerusalem Bible eke mbon Catholic.

Kiet ke otu ikpîkpu n̄ke oro ekedi ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Ndusụk ikpîkpu n̄ke efen ẹmi ẹdide esen ke Ido Ukpono Christ oro n̄ko ẹkekọride sụn̄sụn̄ ẹkedi: ukpọn̄ owo oro mîkemeke ndikpa, purgatory, Limbo, ye nsinsi ufen ke hell ikan̄.

Ntre, nso ke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet edi? Enye ke akpanikọ edi ukpepn̄kpọ ukpono ndem oro anamde nte idi eke Christian. Edi Satan ọkọtọn̄ọ enye ndida mbian̄a mme owo, man anam Abasi edi ndutịme ye ndịben̄kpọ ọnọ mmọ. Emi ada okosụn̄ọ ke mmọ n̄ko ndinyịme nsunsu ekikere ye ndiọi edinam eken.

“Ẹyeda Mfri Mmọ”

Ke Matthew 7:15-19, Jesus ọkọdọhọ ke afo emekeme ndiwụt ukpụhọde oro odude ke nsunsu ido ukpono ye ido ukpono akpanikọ ke usụn̄ emi:

“Ẹkpeme idem ẹbak prọfet abian̄a ẹmi ẹfọrọde ikpaerọn̄ ẹdi ke ọtọ mbufo, kpa ke ini mmọ ẹdide anawụriekpe ke esịt mmọ. Mbufo ẹyeda mfri mmọ ẹfiọk mmọ. Nte owo ẹtet grape ke n̄kukịm, m̀mê ẹtet fig ke mbaraekpe? Ntre ke kpukpru eti eto ẹn̄wụm eti mfri; edi mbiara eto on̄wụm idiọk mfri. . . . Ẹkpi kpukpru eto eke mîn̄wụmke eti mfri ẹduọk, ẹmen, ẹtop, esịn ke ikan̄.”

Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet. Jesus ọkọdọhọ ke John 13:35 ete: “Mbufo ẹma ẹma kiet eken, kpukpru owo ẹyeda oro ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet Mi.” N̄ko, ke 1 John 4:20 ye 1Jo 4:21, Ikọ Abasi eke odudu spirit ọdọhọ ete:

“Edieke owo ọdọhọde ete, Mmama Abasi, ndien enye asua eyenete esie, enye edi osu nsu; koro owo emi mîmaha eyenete esie emi enye okokụtde ke enyịn ikemeke ndima Abasi emi enye mîkekwe. Ndien item emi ke nnyịn ikọbọ ke ubọk Esie, ete, owo emi amade Abasi edima eyenete esie n̄ko.”

Da akpan edumbet oro nte ke ana mme ata Christian ẹnyene ima ke otu idemmọ domo ye se ikotịbede ke ekọn̄ ererimbot mbiba eke isua ikie emi, ọkọrọ ye mme en̄wan efen efen. Mme owo ke ukem ido ukpono Christendom ẹma ẹsop idem ke an̄waekọn̄ ẹnyụn̄ ẹwot kiet eken ke ntak ukpụhọde eke idụt. N̄kan̄ kiet kiet ọdọhọde ke idi Christian, ndien mme ọkwọrọ ederi, ẹmi ẹkedọhọde ke Abasi ama odu ke n̄kan̄ mmimọ, ẹnọde n̄kan̄ kiet kiet ibetedem. “Christian” ndiwot “Christian” edi idiọk mfri. Enye edi edibiat ima Christian, edikan̄ ibet Abasi.—Se n̄ko 1 John 3:10-12.

Usen Unam Ibat

Ntem, ediduọ n̄kpọn̄ Ido Ukpono Christ ikadaha ikosịm mme ukpepn̄kpọ oro mîdịghe eke Abasi, utọ nte Abasi-Ita-ke-Kiet ikpọn̄îkpọn̄, edi n̄ko ama ada okosịm mme edinam unana uten̄e Abasi. Edi, usen unam ibat ke edi, koro Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹkpi kpukpru eto eke mîn̄wụmke eti mfri ẹduọk, ẹmen, ẹtop, esịn ke ikan̄.” Oro edi ntak Ikọ Abasi akpakde ete:

“Mbufo ikọt Mi, ẹwọn̄ọ ke esịt [nsunsu ido ukpono], mbak mbufo ẹdibuana ke idiọkn̄kpọ esie, ẹdinyụn̄ ẹtiene ẹbọ mme ufen esie; koro mme idiọkn̄kpọ esie ẹma ẹboho ẹkon̄ ẹsịm enyọn̄, Abasi omonyụn̄ eti mme ukwan̄n̄kpọ esie.”—Ediyarade 18:4, 5.

Ibịghike Abasi ‘eyesịn ke esịt, odudu ukaraidem ete ẹkabade ẹn̄wana ye nsunsu ido ukpono. Mmọ “[ẹyebiat] enye . . . ẹnyụn̄ ẹta enye ikpọkidem, ẹnyụn̄ ẹfọp enye ke ikan̄ ẹwot.” (Ediyarade 17:16, 17) Ẹyesobo nsunsu ido ukpono ye mme ekikere akwaifiọk owo esie ẹban̄ade Abasi ẹfep ke nsinsi. Ke nditịm ntịn̄, Abasi eyedọhọ mme andinam nsunsu ido ukpono nte Jesus ọkọdọhọde ke eyo esie ete: “Ẹyak ufọk mbufo ẹkpọn̄ ẹnọ mbufo nte ndon.”—Matthew 23:38.

Ido ukpono akpanikọ eyebọhọ ubiereikpe Abasi, man otodo, ke akpatre ẹkpenọ Enyeemi Jesus ọkọdọhọde ke enye edi “ata Abasi kierakiet” kpukpru ukpono ye ubọn̄. Enye edi Enyeemi andiwet psalm owụtde ke ini akatan̄ade ete: “Afo emi enyịn̄ fo ikpọn̄ ekerede Jehovah, edi Ata Edikon̄ ke ofụri ererimbot.”—John 17:3; Psalm 83:18.

Mme n̄wed ẹkotde ẹto:

1. Encyclopædia Britannica, 1971, Eboho 6, page 386.

2. A Short History of Christian Doctrine, emi Bernhard Lohse ewetde, 1963, page 51.

3. Ibid., page 52-53.

4. New Catholic Encyclopedia, 1967, Eboho VII, page 115.

5. A Short History of Christianity, emi Martin E. Marty ewetde, 1959, page 91.

6. A Select Library of Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church, emi Philip Schaff ye Henry Wace ẹwetde, 1892, Eboho IV, page xvii.

7. A Short History of Christian Doctrine, page 53.

8. A Short History of Christianity, page 91.

9. The Church of the First Three Centuries, emi Alvan Lamson ewetde, 1869, page 75-76, 341.

10. Second Century Orthodoxy, emi J. A. Buckley ewetde, 1978, page 114-115.

11. New Catholic Encyclopedia, 1967, Eboho VII, page 115.

12. Ibid., Eboho IV, page 436.

13. Ibid., page 251.

14. Ibid., page 436.

15. The New Encyclopædia Britannica, 1985, Nsiondi Ọyọhọ 15, Micropædia, Eboho 1, page 665.

16. The Church of the First Three Centuries, page 52.

17. The Christian Tradition, emi Jaroslav Pelikan ewetde, 1971, page 173.

18. Origin and Evolution of Religion, emi E. Washburn Hopkins ewetde, 1923, page 339.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 22]

Abasi eyenam mbon ukara ẹwọn̄ọde ẹn̄wana ye nsunsu ido ukpono

[Ndise ke page 24]

Ido ukpono akpanikọ eyebọhọ ubiereikpe Abasi