NTE AKPA UFỌK ABASI AMA EKPEP NTE KE ABASI EDI ITA-KE-KIET?

Ikpehe 1—Nte Jesus ye Mme Mbet Esie Ẹma Ẹkpep Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet?

Nte Jesus ye mme mbet esie ẹma ẹkpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet? Nte mme adaiso ufọkederi eke ediwak isua ikie oro ẹketienede ẹma ẹkpep enye? Didie ke enye ọkọtọn̄ọ? Ndien ntak edide akpan n̄kpọ ndifiọk akpanikọ aban̄ade ukpepn̄kpọ emi? Ọtọn̄ọde ye Ikpehe 1 ke nsiondi emi, Enyọn̄-Ukpeme eyeneme mme mbụme ẹmi ke mme udịm udịm ibuotikọ. Mme ibuotikọ eken ke mme udịm ẹmi ẹyedu ke ini ke ini ke mme nsiondi ini iso.

MBON oro ẹnyịmede Bible nte Ikọ Abasi ẹfiọk ẹte ke mmimọ imenyene mbiomo edikpep mmọ en̄wen mban̄a Andibot. Mmọ n̄ko ẹfiọk ẹte ke n̄kpọ oro mmimọ ikpepde iban̄a Abasi ana edi akpanikọ.

Abasi ama asua ọnọ “mbon ndọn̄esịt” Job ke ntak mîkanamke oro. “Jehovah onyụn̄ ọdọhọ Eliphaz Temanite, ete, Mmayat esịt ye afo, ye mme ufan fo mbiba: koro mbufo mîkọdọhọke iban̄a mi nte enende, nte emi owo mi Job ọkọdọhọde.”—Job 42:7.

Apostle Paul, ke ini ekenemede aban̄a ediset ke n̄kpa, ama ọdọhọ ete ke “ẹyarade ẹkụt ẹte nnyịn idi mme ntiense nsu inọ Abasi” edieke nnyịn ikpepde n̄kpọ oro mîdịghe akpanikọ iban̄a mme edinam Abasi.(1 Corinth 15:15) Ke emi edide ntre ye ukpepn̄kpọ ediset ke n̄kpa, adan̄a didie ke nnyịn ikpotịm iwụt ukpeme ntem ke ini ukpepn̄kpọ nnyịn aban̄ade enyeemi Abasi edide!

Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet

Ekpere ndidi kpukpru ufọkederi Christendom ẹkpep ẹte ke Abasi edi Ita-ke-Kiet. The Catholic Encyclopedia okot ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet “akpan iwụk ukpepn̄kpọ ido ukpono Christian,” akabarede enye ke usụn̄ emi:

“Ke edidiana kiet ke Mbuot Abasi Owo Ita ẹdu, Ete, Eyen, ye Edisana Spirit, Owo Ita ẹmi ke akpanikọ ẹdide nsio nsio owo ẹkpọn̄ kiet eken. Ntem, ke mme ikọ Ikọ Mbuọtidem Athanasius: ‘Ete edi Abasi, Eyen edi Abasi, ndien Edisana Spirit edi Abasi, ndien kpa ye oro idịghe Abasi ita ẹdu edi Abasi kiet.’ . . . Mme Owo ẹmi ẹdu ke nsinsi ẹnyụn̄ ẹdi n̄ka-n̄ka: kpukpru mmọ ukem ukem ẹdi se owo mîbotke-bot ẹdi akakan ke odudu.”¹

The Baptist Encyclopædia ọnọ ukem edikabade oro. Enye ọdọhọ ete:

“[Jesus] edi . . . nsinsi Jehovah . . . Edisana Spirit edi Jehovah . . . Ẹnịm Eyen ye Spirit ke ukem ukem idaha ye Ete. Edieke enye edide Jehovah ntre ke mmọ ẹdi.”²

Isụn̄i Oro Ẹsụn̄ide Mme Andibiọn̄ọ

Ke 325 C.E., esop mme bishop kiet ke Nicea ke Asia Minor ama etịbi ikọ mbuọtidem oro ọkọdọhọde ke Eyen Abasi edi “ata Abasi” ukem nte Ete ekedide “ata Abasi.” Ubak ubak ikọ mbuọtidem oro ọkọdọhọ ete:

“Edi ama edi mbon oro ẹdọhọde ẹte, Ama odu [ini] emi [Eyen] mîkodụhe, ndien, Mbemiso akamanade Enye ikodụhe, ye nte ke Enye ikotoho n̄kpọ ndomokiet ididu, m̀mê oro ẹdọhọde ẹte ke Eyen Abasi oto isio isio itie m̀mê n̄kpọ efen, m̀mê ke ẹbobot, m̀mê ke ekeme ndikpụhọde—Ufọkederi Catholic omosụn̄i mmọemi.”³

Ntem, ẹma ẹyak owo ekededi oro okonịmde ke akpanikọ ete ke Eyen Abasi ikodụhe ke nsinsi ye Ete m̀mê nte ke ẹkebobot Eyen Abasi ẹnọ nsinsi nsobo. Owo ekeme ndikụt mfịghe oro edidu ke n̄kemuyo ye emi akanamde osịm mme ọsọ andinịm ke akapnikọ.

Ke isua 381 C.E., esop efen ama osobo ke Constantinople onyụn̄ ọdọhọ ete ke ẹkpenyene ndikpono nnyụn̄ nnọ edisana spirit ubọn̄ ukem nte ẹkenamde ye Ete ye Eyen. Isua kiet ke ukperedem, ke 382 C.E., esop ido ukpono efen ama osobo ke Constantinople onyụn̄ ọsọn̄ọ ọyohọ ọyọhọ edidi oro edisana spirit edide Abasi.⁴ Ke ukem isua oro, ke esop ke Rome, Pope Damasus ama owụt udịm udịm ukpepn̄kpọ oro ufọkederi ekenyenede ndibiom ikpe. N̄wed oro, emi ẹkotde Akwa N̄wed Damasus, ama esịne utịn̄ikọ ẹtienede mi:

“Edieke owo ekededi afan̄ade ete ke Ete idụhe ke nsinsi, nte ke Eyen idụhe ke nsinsi, ye nte ke Edisana Spirit idụhe ke nsinsi: enye edi ekpep isio ukpepn̄kpọ.”

“Edieke owo ekededi afan̄ade ete ke Eyen Abasi idịghe ata Abasi, ukem nte Ete edide ata Abasi, idịghe akakan ke odudu, ifiọkke kpukpru n̄kpọ, inyụn̄ idịghe ukem ye Ete: enye edi ekpep isio ukpepn̄kpọ.”

“Edieke owo ekededi afan̄ade ete ke Edisana Spirit . . . idịghe ata Abasi . . . inyeneke ofụri odudu inyụn̄ ifiọkke kpukpru n̄kpọ, . . . enye edi ekpep isio ukpepn̄kpọ.”

“Edieke owo ekededi afan̄ade ete ke owo ita oro, Ete, Eyen, ye Edisana Spirit, idịghe ata owo, n̄ka-n̄ka, idụhe ke nsinsi, isịneke kpukpru n̄kpọ oro enyịn okụtde ye oro enyịn mîkwe, nte ke mmọ idịghe akakan ke odudu, . . . enye edi ekpep isio ukpepn̄kpọ.”

“Edieke owo ekededi ọdọhọde ete ke [Eyen emi] ẹkenamde edi obụk ikodụhe ye Ete ke heaven ke adan̄aemi enye okodude ke isọn̄: enye edi ekpep isio ukepn̄kpọ.”

“Edieke owo ekededi, ke adan̄aemi ọdọhọde ke Ete edi Abasi ndien ke Eyen edi Abasi ndien Edisana Spirit edi Abasi, . . . mîdọhọke ite ke mmọ ẹdi Abasi kiet, . . . enye edi ekpep isio ukpepn̄kpọ.”⁵

Nditọ ukpepn̄kpọ n̄ka Jesuit oro ẹkekabarede ikọ enyọn̄ emi ẹto Latin ẹma ẹdian ikọ emi: “Pope St. Celestine I (422-32) nte an̄wan̄ade akada mmọemi nte ibet ndisana uwetn̄kpọ; ẹkeme ndida mmọ nte mme ukabade mbuọtidem.”⁶ Ndien eyen ukpepn̄kpọ oro Edmund J. Fortman ọdọhọ ete ke akwa n̄wed oro akada aban̄a “nnennen ye ọsọn̄idem ukpepn̄kpọ abasi-ita-ke-kiet.”⁷

Edieke afo edide andibuana ke ufọkederi oro onyịmede ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet, ndi mme ikọ ẹmi ẹkabade mbuọtidem fo? Ndien nte afo ama okụt ete ke edinịm ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ nte mme ufọkederi ẹkpepde oyom fi onịm ke akpanikọ ete ke Jesus ama odu ke heaven ke adan̄aemi enye okodude ke isọn̄? Ukpepn̄kpọ emi edi ukem ye se Athanasius kpa ọkwọrọ ederi ọyọhọ isua ikie-inan̄ ekewetde ke n̄wed esie oro On the Incarnation:

“Ikọ [Jesus] ikakpanke ifụre Idemesie, m̀mê Enye ndikodu ke obụkidem ndikpan Enye ndidu n̄ko ke ebiet efen ekededi. Ke ini Enye ekemende Idemesie Enye iketreke ndinọ ekondo n̄ko ndausụn̄ ke Ekikere ye odudu Esie. . . . Enye osụk edi ntọn̄ọ uwem ọnọ ofụri ekondo, odude ke kpukpru ikpehe esie, kpa ye ọwọrọde ọkpọn̄ ofụri esie.”⁸

Se Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet Ọwọrọde

Ndusụk owo ẹmebiere ẹte ke ikpîkpu edidọhọ ke Jesus edi Abasi edi ofụri ofụri se ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ọwọrọde. Ye mmọ en̄wen, edinịm Abasi-Ita-ke-Kiet ke akpanikọ n̄kukụre ọwọrọ ndinịm Ete, Eyen, ye edisana spirit ke akpanikọ.

Nte ededi, editịm ndụn̄ọde mme ikọ mbuọtidem Christendom amayarade adan̄a nte mme utọ ekikere oro ẹdiọkde ke ebuana ye in̄wan̄în̄wan̄ ukpepn̄kpọ oro. Mme an̄wan̄wa ukabade ẹnam an̄wan̄a nte ke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet idịghe ikpîkpu ekikere. Utu ke oro, enye edi otu awak-n̄kụkọhọ nsio nsio ekikere oro ẹkemende ẹdian ọtọkiet ke anyanini ẹmi ẹkebede ẹnyụn̄ ẹtan̄de kiet ẹdian ye eken.

Otode ekikere ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet oro ọkọwọrọde edi ke esop eke Constantinople ke 381 C.E. ama akasuana, otode Akwa N̄wed Damasus ke 382 C.E., otode Ikọ Mbuọtidem Athanasius oro ọkọwọrọde edi ndusụk ini ke ukperedem, onyụn̄ otode mme n̄wetnnịm n̄kpọ eken, nnyịn in̄wan̄în̄wan̄ imekeme ndibiere se ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet eke Christendom ọwọrọde. Enye esịne akpan ekikere emi ẹtienede mi:

1. Ẹdọhọ ke ndisana owo ita ẹdu—Ete, Eyen, ye edisana spirit—ke Mbuot Abasi kiet.

2. Ẹdọhọ ke nsio nsio owo ẹmi kiet kiet odu ke nsinsi, kiet ibemke iso m̀mê nditiene kiet eken ke edem.

3. Ẹdọhọ ke kiet kiet edi ata ọkpọsọn̄, kiet ikponke m̀mê ikprike ikan kiet eken.

4. Ẹdọhọ ke kiet kiet edi akakan ke ifiọk, ọdiọn̄ọ kpukpru n̄kpọ.

5. Ẹdọhọ ke kiet kiet edi ata Abasi.

6. Nte ededi, ẹdọhọ ke idịghe Abasi ita ẹdu edi ke Abasi kiet kpọt odu.

Nte an̄wan̄ade ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet edi awak-n̄kụkọhọ otu ekikere oro esịnede ke nsụhọde n̄kaha mme akpan n̄kpọ eke enyọn̄ emi onyụn̄ abuanade idem se ikande oro, nte ẹyararede ke ini ẹdụn̄ọrede ọyọhọ ntọt. Edi edieke ikerede iban̄a mme akpan ekikere eke enyọn̄ emi, ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke edieke ẹsiode kiet ekededi ẹfep, se isụhọde idịghe aba Abasi-Ita-ke-Kiet eke Christendom. Man inyene nnennen ekikere, ana kpukpru mbak ẹmi ẹdu.

Ye editịm mfiọk se ikọ oro “Abasi-Ita-ke-Kiet” ọwọrọde mi, nnyịn kemi imekeme ndibụp ite: Ndi enye ekedi ukpepn̄kpọ Jesus ye mme mbet esie? Edieke ekedide ntre, enye ekpekenyene ndidu ke ọyọhọ ọyọhọ idaha ke akpa isua ikie eke Eyo Nnyịn. Ndien sia ẹkụtde se mmọ ẹkekpepde ke Bible, do eyedi ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet edi ukpepn̄kpọ a-Bible mîdịghe idịghe. Edieke enye edide, ẹkpenyene ndikpep enye in̄wan̄în̄wan̄ ke Bible.

Iwụtke eti ibuot ndikere nte ke Jesus ye mme mbet esie ẹkpekekpep mme owo n̄kpọ ẹban̄a Abasi edi isianke mmọ owo emi Abasi edide, akpan akpan ke ini ediyomde ndusụk mme andinịm ke akpanikọ ẹduọk idem uwem mmọ kaban̄a Abasi. Ntre, anaedi Jesus ye mme mbet esie ẹma ẹda edikpep mme owo n̄kpọ mban̄a akpan ukpepn̄kpọ emi ke ata akpan n̄kpọ.

Dụn̄ọde N̄wed Abasi

Ke Utom Mme Apostle ibuot 17, ufan̄ikọ 11, ẹkọt mme owo ‘mme enyene-ido n̄kan’ koro mmọ “ẹ[ke]dụn̄ọrede n̄wed Abasi ke usen ke usen, ẹte ifiọk m̀mê mme ikọ oro ẹkem ntre,” kpa mme n̄kpọ oro apostle Paul ekekpepde. Ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mmọ ndikama N̄wed Abasi man ẹsọn̄ọ mme ukpepn̄kpọ oro idem apostle ekekpepde. Afo ekpenyene ndinam ukem oro.

Nyene ke ekikere ete ke ẹda “odudu spirit Abasi” ẹwet N̄wed Abasi ẹnyụn̄ ẹnyene ndikama mmọ “nnam owo ẹsan̄a nte enende, nnyụn̄ nteme owo edinen ido; man owo Abasi enyene ọyọhọ ifọk, onyụn̄ eben̄e idem ke kpukpru nde ndinam eti utom ekededi.” (2 Timothy 3:16, 17) Ntre Bible ekem ke kpukpru nde ke n̄kpọ aban̄ade ukpepn̄kpọ. Ndien edieke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet edide akpanikọ, enye ekpenyene ndidu do.

Nnyịn imọnọ fi ikot ndidụn̄ọde Bible, akpan akpan n̄wed 27 eke N̄wed Abasi Christian usem Greek, man okụt ke idemfo m̀mê Jesus ye mme mbet esie ẹma ẹkpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Nte afo odụn̄ọrede, bụp idemfo ete:

1. Nte ami mmokụt itien̄wed Abasi ndomokiet oro asiakde “Abasi-Ita-ke-Kiet”?

2. Nte ami mmokụt itien̄wed Abasi ndomokiet oro ọdọhọde ke nsio nsio owo ita ẹnam Abasi, Ete, Eyen, ye edisana spirit, edi nte ke owo ita ẹmi ẹdi Abasi kiet kpọt?

3. Nte ami mmokụt itien̄wed Abasi ndomokiet oro ọdọhọde ke Ete, Eyen, ye edisana spirit ẹdi n̄ka-n̄ka ke kpukpru usụn̄, utọ nte edidu ke nsinsi, odudu, ye idaha, ye ọniọn̄?

Dụn̄ọde adan̄a nte afo edidọdụn̄ọde, afo udukwe itien̄wed Abasi ndomokiet oro adade ikọ oro Abasi-Ita-ke-Kiet, m̀mê afo ndikụt ndomokiet oro ọdọhọde ete ke Ete, Eyen, ye edisana spirit ẹdi n̄ka-n̄ka ke kpukpru usụn̄, utọ nte ke nsinsi, odudu, ye idaha, ye ọniọn̄. Idem itien̄wed Abasi ndomokiet idụhe oro ọdọhọde ke Eyen edi n̄ka ye Ete ke mme usụn̄ oro—ndien edieke mme utọ itien̄wed oro ẹkpedude, enye ikpowụtke Abasi-Ita-ke-Kiet edi ke ofuri ofụri okpowụt “abasi-iba-ke-kiet.” Idụhe ebiet ndomokiet oro Bible anamde edisana spirit edi n̄ka-n̄ka ye Ete.

Se Ediwak Nditọ Ukpepn̄kpọ Ẹtịn̄de

Ediwak nditọ ukpepn̄kpọ, esịnede mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet, ẹnyịme ẹte ke Bible isịneke ataata ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Ke uwụtn̄kpọ, The Encyclopedia of Religion ọdọhọ ete:

“Mme andinam Bible an̄wan̄a ye mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono mfịn ẹdu ke n̄kemuyo nte ke Bible eke usem Hebrew isịneke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet . . . Okposụkedi Bible usem Hebrew owụtde Abasi nte ete Israel onyụn̄ adade mme edu etịn̄ aban̄a Abasi utọ nte Ikọ (davar), Spirit (ruah), Ọniọn̄ (hokhmah), ye Edidu (shekhinah), enye akpaka anyan akan ekikere ye edu Akani Testament ndibuan mme utọ ekikere oro ye ukperedem ukpepn̄kpọ abasi-ita-ke-kiet.

“N̄ko-n̄ko, mme andinam Bible an̄wan̄a ye mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹnyịme ẹte ke Obufa Testament n̄ko isịneke in̄wan̄în̄wan̄ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet. Abasi Ete edi ntọn̄ọ kpukpru n̄kpọ oro edi (Pantokrator) ye n̄ko ete Jesus Christ; ‘Ete’ idịghe udorienyịn̄ oro ẹnọde akpa owo ke Abasi-Ita-ke-Kiet edi edi enyịn̄ efen oro ẹnọde Abasi. . . .

“Ke Obufa Testament idụhe n̄kpọ ndomokiet oro ọnọde ekikere aban̄a uduot Abasi (‘abasi-ita-ke-kiet oro ẹkerede-kere’), m̀mê Obufa Testament ndisịne san̄asan̄a ikọ eke ukperedem ukpepn̄kpọ emi (hupostasis, ousia, substantia, subsistentia, prosōpon, persona). . . . Nte mfan̄a mîdụhe, owo ikemeke ndida uyarade n̄wed Abasi kpọt nsọn̄ọ ukpepn̄kpọ oro.”⁹

Kaban̄a mme akpanikọ eke mbụk ke n̄kpọ emi, The New Encyclopædia Britannica ọdọhọ ete:

“Ikọ oro Abasi-Ita-ke-Kiet m̀mê in̄wan̄în̄wan̄ ukpepn̄kpọ oro idụhe ke Obufa Testament . . .

“Ukpepn̄kpọ oro ọkọtọn̄ọ sụn̄sụn̄ ke ediwak isua ikie ẹmi ẹkebede onyụn̄ ebe ke ediwak eneni. . . .

“Ekedi tutu ke ọyọhọ isua ikie-4 ke ẹkemen edidi oro owo ita ẹmi ẹdide nsio nsio owo ye edidianakiet mmọ ẹdian ọtọkiet ke ido ukpepn̄kpọ kiet oro aban̄ade owo ita ke idem kiet.”¹⁰

New Catholic Encyclopedia etịn̄ ukem ikọ oro aban̄a ntọn̄ọ Abasi-Ita-ke-Kiet:

“Mme andinam Bible an̄wan̄a ye mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono, esịnede ibat mbon Roman Catholic oro ọkọride-kọri, ẹdifiọk ẹte ke owo ikpenyeneke nditịn̄ mban̄a ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ke Obufa Testament ye unana enye nditịm ndot. Ifiọk oro ekperede ndibiet emi odu n̄ko ke n̄kan̄ mme ewetmbụk ukpepn̄kpọ ido ukpono ye mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ke nde ke nde nte ke ini owo etịn̄de aban̄a ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet oro mîdotke, owo oro emesịk ọkpọn̄ mme ini ntọn̄ọ Christian osịm, yak idọhọ, akpatre mbahade inan̄ eke ọyọhọ isua ikie-4. Ekedi n̄kukụre ke ini oro ke se ẹkpekotde ọyọhọ ọyọhọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet, ‘Abasi kiet ke Owo ita,’ akakabade odụk uwem ye ekikere Christian ofụri ofụri. . . .

“Ido emi ẹdade ẹsiak enye ke idemesie iwụtke usọp usọp ekikere mme ini ntọn̄ọ; enye ọkọwọrọ oto n̄kọri ukpepn̄kpọ eke isua ikie-3.”¹¹

Nte “Ẹnọ Ekikere Ẹban̄a” Enye?

Mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ẹkeme ndidọhọ ke Bible “ọnọ ekikere aban̄a” Abasi-Ita-ke-Kiet. Edi ẹketịn̄ ikọ emi anyanini ke ẹma ẹkewet Bible. Enye edi edidomo ndisịn ke Bible ukwan̄ ekikere oro mme ọkwọrọ ederi ke ukperedem ini ẹkebierede ke odudu idemmọ ke ekpenyene ndidi ukpepn̄kpọ.

Bụp idemfo ete: Ntak emi Bible n̄kukụre ‘ọkpọnọde-nọ ekikere aban̄a’ ata akpan ukpepn̄kpọ esie—enyeemi Abasi edide? Bible edi in̄wan̄în̄wan̄ ke mme akpan ukpepn̄kpọ eken; ntak mîdịghe ke enyeemi, kpa andidi akpan n̄kpọ n̄kan? Nte Andibot ekondo ikpanamke n̄wed oro edide in̄wan̄în̄wan̄ ke enye ndidi Abasi-Ita-ke-Kiet edieke oro ekpedide ntre?

Ntak emi Bible in̄wan̄în̄wan̄ mîkpepke ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet edi mmemmem: Enye idịghe ukpepn̄kpọ a-Bible. Ke Abasi ekpedide Ita-ke-Kiet, enye ke akpanikọ akpakanam enye an̄wan̄a man Jesus ye mme mbet esie ẹkpekeme ndikpep mmọ en̄wen. Ndien akpan ntọt oro ekpekesịne ke Ikọ Abasi eke odudu spirit. Owo ikpọkọkpọn̄ke enye inọ mme anana mfọnmma irenowo ndin̄wana ye enye ke ediwak isua ikie ke ukperedem.

Ke ini idun̄ọrede mme itien̄wed oro mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ẹsinọde nte nsọn̄ọ nte ke Bible “ọnọ ekikere aban̄a” Abasi-Ita-ke-Kiet, nso ke nnyịn isikụt? Ndụn̄ọde ofụri esịt ayarade nte ke mme itien̄wed ẹnọde isitịn̄ke iban̄a Abasi-Ita-ke-Kiet eke Christendom. Utu ke oro, mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹsidomo ndinụk ekikere oro mmọ ẹma ẹkenyenyene ẹban̄a Abasi-Ita-ke-Kiet nsịn ke n̄wed Abasi. Edi mme ekikere oro isidụhe ke mme udọn̄ikọ itien̄wed oro. Ke akpanikọ, mme ekikere mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet oro esitatuaha ye in̄wan̄în̄wan̄ akpanikọ Bible ke ofụri ofụri.

Ẹkụt uwụtn̄kpọ mme utọ itien̄wed oro ke Matthew 28:19, 20. Do ẹsiak Ete, Eyen, ye edisana spirit ọtọkiet. Ndusụk owo ẹdọhọ ẹte ke emi ọnọ ekikere aban̄a Abasi-Ita-ke-Kiet. Edi kot mme ufan̄ikọ oro ke idemfo. Ndi n̄kpọ ndomokiet odu ke itien̄wed oro emi ọdọhọde ete ke mbita ẹdi Abasi kiet oro ẹdide n̄ka-n̄ka ke nsinsi, odudu, idaha, ye ọniọn̄? Baba, idụhe. Enye edi ukem ye mme itien̄wed eken oro ẹsiakde mbita oro ọtọkiet.

Ye mbon oro ẹkụtde ekikere ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ke Matthew 28:19, 20 ke edida “enyịn̄” ke usụn̄ oro adade ọnọ n̄kpọ kiet n̄kot Ete, Eyen, ye edisana spirit, mbọk men nte ẹdade “enyịn̄” ke usụn̄ oro adade ọnọ n̄kpọ kiet ẹkot Abraham ye Issac ke Genesis 48:16 domo.—King James Version; New World Translation of the Holy Scriptures.

Mme ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet n̄ko ẹsinyan ubọk ẹwụt John 1:1 ke ndusụk edikabade, emi ẹtịn̄de ẹban̄a “Ikọ” nte okonyụn̄ odude “ye Abasi” ye nte okonyụn̄ edide “Abasi.” Edi mme edikabade Bible eken ẹdọhọ ẹte ke Ikọ ekedi “abasi” m̀mê ekedi “edisana,” ọwọrọde ke enye inen̄ekede idi Abasi edi ke edi okopodudu owo. Akande oro, ufan̄ikọ Bible oro ọdọhọ ete ke “Ikọ” okodu “ye” Abasi. Oro nte owụtde ifiọk osio enye efep ke ndidi ukem Abasi oro. Ndien inamke n̄kpọ m̀mê nso ke ẹbiere ẹban̄a “Ikọ,” akpanikọ edi nte ke owo iba ke ẹsiak ke John 1:1, idịghe ita. Ke ata ediwak ini, kpukpru mme itien̄wed oro ẹsikamade ndida nsọn̄ọ ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet ẹsikpu ndinam ntre ofụri ofụri ke ini ẹdụn̄ọrede ke esịt akpanikọ.a

N̄kpọ efen ndikere mban̄a edi emi: Edieke edide Jesus ye mme mbet esie ẹma ekpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet, do ke akpanikọ mme adaiso ufọk Abasi oro ẹketienede mmọ ke edem ẹkpekekpep enye n̄ko. Edi nte irenowo oro, ẹmi mfịn ẹkotde Mme Ewetn̄wed Ido Ukpono, ẹma ẹkpep ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet? Ẹyeneme mbụme emi ke Ọyọhọ Ikpehe 2 ke ibuotikọ emi ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme ini iso.

Mme n̄wed ẹkotde ẹto

1. The Catholic Encyclopedia, 1912, Eboho XV, page 47.

2. The Baptist Encyclopædia, emi William Cathcart ewetde, 1883, page 1168-1169.

3. A Short History of Christian Doctrine, eke Bernhard Lohse, Nsiondi eke 1980, p. 53.

4. Ibid., page 64-65.

5. The Church Teaches, emi John F. Clarkson, S.J., John H. Edwards, S.J., William J. Kelly, S.J., ye John J. Welch, S.J. ẹkabarede ẹnyụn̄ ẹwetde, 1955, page 125-127.

6. Ibid., page 125.

7. The Triune God, eke Edmund J. Fortman, Nsiondi eke 1982, page 126.

8. On the Incarnation, emi Penelope Lawson akabarede, Nsiondi eke 1981, page 27-28.

9. The Encyclopedia of Religion, Mircea Eliade, etubom andiwet, 1987, Eboho 15, page 54.

10. The New Encyclopædia Britannica, ọyọhọ Nsiondi 15, 1985, Eboho 11, Micropædia, page 928.

11. New Catholic Encyclopedia, 1967, Eboho XIV, page 295.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 19]

Church at Tagnon, France