Nte Afo Emesinọ Mmọ En̄wen Ukpono ke Ini Ọnọde Item?
ENEM onyụn̄ ọnọ ufọn didie ntem ndidi se ẹnọde item ke ukpono! Edward ọdọhọ ete, “Item oro asan̄ade ye mbọm, edikere mban̄a ye ediwụt udọn̄ esisụn̄ọ ke eti itie ebuana.” Warren ọdọhọ ete, “Ke ini afo ọfiọkde ete ke ọnọitem okpono onyụn̄ eten̄e fi ebe ke ndinyịme ndikpan̄ utọn̄ nnọ se afo enyenede nditịn̄, enen̄ede edi mmemmem n̄kpọ ndibọ item oro.” Norman etịn̄ ete, “Ke ini ọnọitem anamde n̄kpọ ye ami ukpono ukpono, mmesinyene ifụre ndisan̄a n̄kpere enye, ndiyom item nto enye.”
Ndammana Unen Owo Ndibọ Ukpono
Esidara item oro edide eke esịt akpanikọ, etiede, ufan ufan, ye ima ima. Ndinọ mbon en̄wen item ke usụn̄ oro afo okpoyomde ẹnọ fi enyene ufọn. (Matthew 7:12) Eti ọnọitem esida ini ndikpan̄ utọn̄ onyụn̄ oyom ndidiọn̄ọ owo emi enye ọnọde item—ekikere esie, idaha esie, ye mme ntụk esie—utu ke ndisua nnọ nnyụn̄ mbiom ikpe.—Mme N̄ke 18:13.
Mme ọnọitem mfịn, esịnede mbiowo Christian, ẹnyene ndidu ke edidemede ndikpono mbon en̄wen ke ini ẹnọde item. Ntak-a? N̄kukụre koro ọsọ edu oro odudu ke n̄kaowo edi ndinam n̄kpọ ye mbon efen ye edu unana ukpono. Emi esibe mmọ efen. Ata ediwak ini mme owo emi afo odoride enyịn ndinam n̄kpọ ye afo ukpono ukpono edi mbon oro ekpude ndinam oro, edide mmọ ẹdi nta ubọkọkọ, mme adaiso ido ukpono, m̀mê mbon en̄wen. Ke ndinam an̄wan̄a, ke itieutom, edision̄o mme owo ke utom edi se ikemede ndinọ unan onyụn̄ akama mfụhọ ọnọ eteutom ye anamutom. Emi ababiat ukpono idemowo, akpan akpan edieke ẹnamde n̄kpọ ye owo emi ẹsiode ke utom mi ye unana ukpono. Ana mme esenyịn ke itieutom emi ekpep nte ẹkemede nditịn̄ “ọkpọsọn̄ etop emi in̄wan̄în̄wan̄, ibio ibio ye ke usọ, ẹnam owo oro akaiso enyene ukpono esie,” ntre ke The Vancouver Sun, ọdọhọ. Ih, odot ndinam n̄kpọ ukpono ukpono ye kpukpru owo.
Akwa Esop Edidiana M’Idụt atan̄a ete: “Kpukpru owo emana nte nditọisọn̄ enyụn̄ enyene ukem ukpono ye unen. Enọ mmọ ikike ye ubieresịt ndien ẹkpenyene ndinam n̄kpọ ye kiet eken ke edu nditọete.” Sia edinọ owo ukpono odude ke itiendịk, edi ye eti ntak ke N̄wedibet Edidiana M’idụt ye ntọn̄ọikọ ke Uwetn̄kpọ eke Ofụri Ererimbot Kaban̄a Unen Owo ẹwụt unyịme ẹban̄a edu emi. Mmọ ẹsọn̄ọ “mbuọtidem ke mme akpan unen eke owo, ke ukpono ye edidot oro owo odotde.”
Jehovah Okobot Owo Ye Ndammana Ukpono
Jehovah edi Abasi ukpono. Ikọ esie eke odudu spirit etịn̄ nte enende ete, “Ubọn̄ ye ukpono ẹdu enye ke iso,” ndien, ‘Odori ubọn̄ [esie] ke enyọn̄ ke mme heaven.’—1 Chronicles 16:27; Psalm 8:1.
Nte Abasi emi enyenede ukpono ye Ọbọn̄ Andikara Ofụri Ekondo, enye ọnọ kpukpru edibotn̄kpọ esie ukpono, ke heaven ye ke isọn̄. N̄wọrọnda ke otu mmọ oro enye okponode ntre edi ubọn̄ ubọn̄ Eyen esie emi akarade, kpa Edidem, Christ Jesus. David ekewet ke ntịn̄nịm ikọ ete, “Afo eyedori enye ukpono ye uku.”—Psalm 21:5; Daniel 7:14.
Ke edide n̄kpọ mfụhọ, ẹmeda akpan unen eke owo emi ẹnam n̄kpọ ke ukwan̄ usụn̄ ke ofụri mbụk. Okopodudu angel, emi akakabarede edi Satan kpa Devil oto ke mme edinam esie, ama amia ata ye unen, edinen ido ye edidot emi Abasi odotde ndikara. Ke ndinam ntre enye ama owụt unana ukpono ọnọ Jehovah onyụn̄ osụn̄i ubọn̄ ubọn̄ enyịn̄ Esie ke adan̄aemi amiade ata ye unen Esie ndikara. Enye ama oyom ebeubọk ukpono ọnọ idemesie. Ukem nte Devil, mme okopodudu ndidem ẹdide owo, utọ nte Nebuchadnezzar eke eyo Bible, ẹma ẹkpọ inua ẹban̄a ‘akwa odudu mmọ ye ubọn̄ mmọ.’ Mmọ ẹma ẹbiat ukpono emi Jehovah enyenede, ẹnọde idemmọ ukpono oro mmọ mîdotke. (Daniel 4:30) Ukara ufịk Satan, oro akarade ererimbot ubonowo, odu ke ntuaha onyụn̄ akaiso ndidu ke ntuaha ye ukpono eke owo.
Nte akanam ẹfre ndinọ fi ukpono? Ke ini ẹnọde fi item, ndi ẹma ẹnam fi enyene ekikak ekikak ubiomikpe, okop bụt, ọbọ esuene, m̀mê ẹsụhọde fi itie? André ọdọhọ ete, “Ami n̄kekwe ẹwụtde edikere mban̄a, mbọm, ye ukpono.” Adiande ete: “Emi ada okosịm ekikere edikpu ye editịmede esịt, idem n̄kopde mfụhọ.” Laura ọdọhọ ete, “Ọsọsọn̄ ndibọ item nto owo oro afo ekerede ke inyeneke mfọnọn̄kpọ fo ke ekikere.”
Ke ntak emi, ẹnọ mme esenyịn Christian item ete ẹnam n̄kpọ ye otuerọn̄ Abasi ke ukpono ye uku. (1 Peter 5:2, 3) Edieke mme idaha edemerede emi edide se idotde onyụn̄ ọnọde ufọn ndinọ mbon en̄wen item, didie ke afo ekeme ndibiọn̄ọ ekikere ye edu mbon ererimbot, emi ye unana mmen̄e, ẹsisụhọrede uku mbon efen? Didie ke afo ekeme nditre ndibiat ukpono ekemmọ mme Christian, ọkọrọ ye okwo?—Mme N̄ke 27:6; Galatia 6:1.
Mme Edumbet Oro Mîbiatke Ukpono
Ikọ Abasi idopke uyo ke n̄kpọ emi. Ọnọitem oro enyenede usọ eyekọn̄ ọyọhọ mbuọtidem ke item Ikọ Abasi, utu ke ndiyom item ererimbot emi. Ndisana Uwetn̄kpọ ẹdọn̄ọ mme item oro ẹnyenede ufọn. Ke ini ẹtienede, enye ọnọ ọnọitem ye owo oro ọbọde item ukpono. Ntre, item emi Paul ọkọnọde Timothy esenyịn Christian ekedi: “Kûsọn̄ọ uyo usua unọ ebiowo, edi nnọ enye item nte ete, nyụn̄ teme n̄kparawa nte nditọete: nnọ n̄kani iban item nte mme eka, nyụn̄ teme n̄kparawa iban nte nditọete ke ata edisana ido.” (1 Timothy 5:1, 2) Adan̄a didie ke ẹkeme ndifep mfụhọ, iyatesịt, ye esuene ntem ke ndida mme edumbet ẹmi nsịn ke edinam!
Tịmfiọk ete ke ukpọhọde edinọ item oro okụtde unen edi nnennen ediwụt ukpono nnọ owo enye eken ye unen esie eke edidi se ẹnamde n̄kpọ ye enye ke usụn̄ oro owụtde ukpono ye edikere mban̄a. Mbiowo Christian, esịnede mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹkpenyene, ndidomo nditiene item emi, ẹdomode ndifiọk ntak emi owo oro oyomde edinen̄ede ekerede onyụn̄ anamde n̄kpọ nte enye anamde. Mmọ ẹkpenyene ndiyom ndikop ekikere esie, nnyụn̄ nsịn ofụri ukeme ndifep edinam enye okop bụt, edisụhọde itie, m̀mê edisuene owo oro ẹn̄wamde.
Nte ebiowo, nam eyenete fo ọfiọk ete ke afo emekere aban̄a enye onyụn̄ oyom ndin̄wam enye ke mme mfịna esie. Se eti dọkta esinamde edi oro ke ini akade ebịne enye ke ọfis esie ndinam use idem. Ekikere edision̄ọ ọfọn̄ ke mbịtmbịt ubet, oro asanade ekeme ndinam fi okop bụt ye esuene. Didie ke afo esiwụt esịtekọm ntem ọnọ dọkta oro enyenede udọn̄ aban̄a ukpono idemowo onyụn̄ okponode fi ke ndifụk fi ọfọn̄ ke adan̄aemi anamde ndụn̄ọde oro odotde man ọdiọn̄ọ se idide ntak udọn̄ọ fo! Ke ukem usụn̄ oro, ọnọitem Christian oro owụtde nnennnen ukpono ọnọ owo edi owo emi owụtde mfọnido ye nsọn̄ọnda, edi ada ukpono ofụk owo emi ọbọde item. (Ediyarade 2:13, 14, 19, 20) Ke n̄kan̄ eken, item oro etiede uyat uyat, mmeme mmeme, ye unana edikere mban̄a etie nte edision̄ọ ọfọn̄ oro anamde fi okop bụt, esuene, ye unana ukpono.
Mme Esenyịn Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ẹsinọ ntịn̄enyịn akpan akpan ndinọ item ye ukpono. Ke ini ẹnọde mbonusọn̄ item, mmọ ẹsiwụt ukem ima oro mmọ ẹkpewụtde ataata ete ye eka mmọ. Mmọ ẹsiwụt edikere mban̄a, edu ufan ye eke esịt akpanikọ. Utọ edikere mban̄a oro odot. Enye esidemede idaha oro odotde ndinọ nnyụn̄ mbọ item oro odotde.
Mbiowo, ẹti ẹte ke item oro enyenede ufọn edi enye oro emenerede owo ke enyọn̄, ọbọpde-bọp, onyụn̄ etiede in̄wan̄în̄wan̄. N̄wed Mbon Ephesus 4:29 ọdọhọ ete: “Ẹkûyak ndek ndek ikọ ọwọrọ mbufo ke inua, edi ẹtịn̄ se in̄wamde owo ndikọri ke mfọn, nte unana owo edide man ẹda ufọn ẹnọ mmọ eke ẹkopde.”
Ufọn idụhe ndida mme ikọ, usụn̄ utịn̄ikọ, m̀mê ekikere oro ẹtiede uyat uyat. Utu ke oro, ediwụt ukpono nnọ owo enye eken ye udọn̄ edikpeme mme ntụk esie kaban̄a nte enye ọnọde idemesie ukpono eyenam fi eneme n̄kpọ ke in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄ oro ọbọpde-bọp. Mbemiso etịn̄de ikọ ekededi, toro nti edinam ye mme edu esie ke esịt akpanikọ, utu ke ndisọn̄ọ ntịn̄ mme ekikere oro ẹnamde enye enyene ekikere edikpu ye unana edidot. Edieke afo anamde utom nte ebiowo, da ‘odudu fo ndinam owo ọkọkọri, idịghe ndisosobo.’—2 Corinth 10:8.
Ih, utịp item ekededi oro otode mme esenyịn Christian ekpenyene ndidi ndinọ nsịn̄udọn̄ oro ẹyomde, ndinam se inọde ufọn. Enye ikpenyeneke ndinam owo emem idem m̀mê ‘okop ndịk.’ (2 Corinth 10:9) Idem oyom ẹnọ owo emi ama akanam akwa idiọkn̄kpọ ndusụk udomo ukpono idemowo ye uku. Ana ẹnọ item ke ikọ nsuanọ oro owụtde mfọnido, onyụn̄ ẹnyenede iwụk man anam enye akabade esịt.—Psalm 44:15; 1 Corinth 15:34.
Ke edide akpan n̄kpọ akan, Ibet oro Abasi ọkọnọde Israel ama esịne mme ukem edumbet emi. Enye ama onyịme ẹnọ item ye idem ataata ntụnọ, ke adan̄aemi owo mîbiatke unen ye ndusụk udomo ukpono idemowo ke ukem ini oro. Ẹma ẹnyịme edimia ke ikpa “nte ekemde ye idiọk ido [oro],” edi ikanaha emi ebe adan̄a. Ẹma ẹnịm udomo ke ibat ubọk-ikpa oro ẹkenyenede ndimia owo man anamidiọk oro “[edikabade] edi n̄kpọ-ndek.”—Deuteronomy 25:2, 3.
Edikere mban̄a ntụk mme anamidiọk oro ẹkekabarede esịt ekedi edu Jesus n̄ko. Isaiah eketịn̄ prọfesi aban̄a enye ete: “Enye idibụn̄ke esan̄ eke anuahade, idinyụn̄ inịmeke ọfọn̄ utuenikan̄ eke etiede nnịme-nnịme: enye eyeda ikpe ọwọrọ ọnọ akpanikọ.”—Isaiah 42:3; Matthew 12:17, 20; Luke 7:37, 38, 44-50.
N̄kpọ efen oro odoride nsọn̄uyo ke nte oyomde ẹwụt edikere mban̄a edi mme ikọ Jesus oro ke Ukwọrọikọ oro ke Obot: “Sededi mbufo ẹyomde owo ẹnam ye mbufo, ẹnam kpa ntre ye mmọ.” (Matthew 7:12) Edumbet emi enen̄ede edi akpan n̄kpọ ke ndinam ẹnyene eti itie ebuana tutu edi se kpukpru owo ẹkotde enye Mfọnmma Ibet. Nte ebiowo Christian, didie ke enye ekeme ndin̄wam fi ndinam n̄kpọ ye mbon en̄wen ke mfọnido ye ukpono ke ini ọnọde item?
Nyene ke ekikere nte ke afo n̄ko emesinam mme ndudue. Nte James eketịn̄de, “kpukpru nnyịn idedue ke ediwak n̄kpọ.” (James 3:2) Nditi emi eyen̄wam fi osụhọde idem etịn̄ ikọ onyụn̄ akara mme ntụk fo ke ini oyomde ete etịn̄ ikọ ye mbon en̄wen aban̄a mme ndudue mmọ. Diọn̄ọ mme ekikere mmọ. Emi eyen̄wam fi efep edikụt ndudue nnọ mmọ mbe ubọk, ndidụri ntịn̄enyịn n̄wụt n̄kpri ndudue m̀mê ndo mmọ. Jesus ama ọsọn̄ọ etịn̄ aban̄a emi ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Ẹkûsion̄o owo ndo, mbak edision̄o mbufo ndo. Koro nte mbufo ẹsion̄ode owo ndo, kpa ntre ke ẹdision̄o mbufo ndo. Ndien udomo eke mbufo ẹdade ẹdomo, ke ẹdida ẹdomo ẹnọ mbufo.”—Matthew 7:1, 2.
Nọ Mbon En̄wen Ukpono—Biọn̄ọ Devil
Satan otịm mme n̄kari esie man abiat ukpono fo, man anam fi okop bụt, anana uku onyụn̄ anana idotenyịn. Tịmfiọk nte enye akadade isụn̄utom edide owo ndidemede mme etikwo etikwo ntụk ke idem anam akpanikọ Job. Ibụk ibụk Eliphaz ọkọdọho ete: “Enye [Jehovah] ibuọtke idem ye ikọt esiemmọ; enye onyụn̄ odori mme angel esie ndudue. N̄wan̄waediso mme odụn̄ ufọk mbat [mme anam idiọkn̄kpọ owo], ẹmi ẹdorode ke ntan! Ẹnuak mmọ kpa nte ọfọn̄ekpo!” (Job 4:18, 19) Mmọdo etienede se enye eketịn̄de, Job ikenyeneke ufọn ndomokiet inọ Abasi ikan nte ọfọn̄ekpo enyenede. Ke akpanikọ, item Eliphaz ye eke mme nsan̄a esie, oro mîkedịghe se ibọpde-bọp ke baba usụn̄ ndomokiet, akpakanam Job efre aban̄a idem ini oro n̄kpọ ọkọfọnde. Ke ekikere mmọ edinam akpanikọ esie, edinọ ubon ukpep, itie ebuana ye Abasi, ye mme enọ mbọm eke ini edem ikọwọrọke n̄kpọ ndomokiet.
Kpasụk ntre mfịn, mme anam idiọk oro ẹkabarede esịt akpan akpan ẹsinyịme mme utọ ekikere oro, ndien n̄kpọndịk odu aban̄a mmọ ndidi se ‘akak akak mfụhọ edimende emen.’ Mbiowo, ke ini ẹnọde utọ mbon oro item, “ẹnam ima eke mbufo ẹmade [mmọ] an̄wan̄a” mmọ ebe ke ndiyak mmọ ẹnyene ndusụk udomo ukpono. (2 Corinth 2:7, 8) William ọkọdọhọ ete: “Ndinam n̄kpọ ye owo ye unana ukpono anam edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndibo item.” Edi akpan n̄kpọ ndisọn̄ọ edinịm ke akpanikọ mmọ nte ke mmọ ẹdi ọsọn̄urua n̄kpọ ke enyịn Abasi. Ti mmọ ete ke Jehovah “ikwan̄ake nte efrede utom [mmọ] ye ima enyịn̄ Esie eke [mmọ ẹkewụtde]” ke mme isua utom edinam akpanikọ mmọ eke ini edem.—Mme Hebrew 6:10.
Nso n̄kpọ efen efen ekeme ndin̄wam fi ndikpono mbon en̄wen ke ini ọnọde item? Diọn̄ọ ete ke kpukpru owo ẹnyene ndammana unen ndidi se ekponode, sia ẹkebotde mmọ ke mbiet Abasi. Jehovah Abasi ye Jesus Christ ẹbat mmọ ke ọsọn̄urua n̄kpọ; adianaiba ndutịm uwa ufak ye ediset ke n̄kpa ẹtie ntiense ẹban̄a akpanikọ emi. Jehovah adian ukpono efen efen ọnọ mme Christian ebe ke ‘ndinọ [mmọ] utom,’ adade mmọ ndikpe idiọk emana emi ubọk ndinam emem ye Abasi.—1 Timothy 1:12.
Mbiowo, ẹti ete ke akamba ibat nditọete Christian mbufo ẹdi itiat idakisọn̄ obufa n̄ka ubonowo ke edisana isọn̄ oro ẹdoride enyịn ẹban̄a. Nte mme utọ enyene-ufọn ye mme ọsọn̄urua owo oro, mmọ ẹdot se ẹnọde ukpono. Ke ini ẹnọde item, ẹti nte Jehovah ye Jesus ẹwụtde edikere mban̄a ẹnọ mmọ, ẹnyụn̄ ẹkaiso ndinam udeme mbufo ndin̄wam nditọete mbufo ẹmụm ekikere edinyene ukpono ye uku idemmọ ẹkama ke ini ẹsobode ata Satan.—2 Peter 3:13; men 1 Peter 3:7 domo.
[Ekebe ke page 29]
Item Oro Ọnọde Owo Ukpono
(1) Nnọ ata ata itoro ye eke esịt akpanikọ. (Ediyarade 2:2, 3)
(2) Di eti andikpan̄ utọn̄. Diọn̄ọ mfịna oro in̄wan̄în̄wan̄ ye ke mfọnido ye ntak kaban̄a item. (2 Samuel 12:1-14; Mme N̄ke 18:13; Ediyarade 2:4)
(3) Kọn̄ item fo ke N̄wed Abasi. Tie in̄wan̄în̄wan̄, nnyene eti ibuot, nnyụn̄ nnọ nsịnudọn̄, nnyụn̄ n̄wụt mbọm. Sọn̄ọ mmụm ukpono ye uku owo oro ọbọde item kama. (2 Timothy 3:16; Titus 3:2; Ediyarade 2:5, 6)
(4) Sọn̄ọ wụt owo oro ọbọde item ete ke edidiọn̄ ẹto edinyịme ye edida item nsịn ke edinam. (Mme Hebrew 12:7, 11; Ediyarade 2:7)
[Ndise ke page 26]
Oyom mbiowo Christian ẹkpono mbon en̄wen ke ini ẹnọde item