Mme Utịben̄kpọ Jesus Mbụk M̀mê N̄ke?
“Ke ọyọhọ efen inan ke okoneyo, Jesus asan̄a ke enyọn̄ inyan̄ etiene mmọ.”—Matthew 14:25.
YE EDIWAK miliọn owo ke ofụri ererimbot, edinịm ke akpanikọ oro nte ke Jesus Christ ama esinam mme utịben̄kpọ ekpere ndidi akpan n̄kpọ nte edinịm Abasi ke idemesie ke akpanikọ. Mme andiwet Gospel—Matthew, Mark, Luke, ye John—ẹtịn̄ ẹban̄a n̄kpọ nte mme utịben̄kpọ 35 oro Jesus akanamde. Mbụk mmọ ẹnọ ekikere, nte ededi, nte ke enye ama anam ediwak utom efen ẹmi ẹkekande odudu owo.—Matthew 9:35; Luke 9:11.
Owo ikanamke mme utịben̄kpọ ẹmi ndinam mme owo ẹkop inemesịt. Mmọ ẹma ẹnyene ebuana ye se Jesus eketịn̄de nte ke imọ ikedi Eyen Abasi, kpa Messiah oro ẹketiede ẹbet ke anyanini. (John 14:11) Moses ama anam mme utịbe idiọn̄ọ ke ini enye okowụtde idụt Israel oro ẹkedude ke ufụn idem. (Exodus 4:1-9) Nte owụtde ifiọk, Messiah, enyeemi ẹketịn̄de prọfesi ẹban̄a nte edikponde akan Moses, ekpedi se ẹdoride enyịn n̄ko ndinam ndusụk idiọn̄ọ ndiwụt ke imenyene ibetedem Abasi. (Deuteronomy 18:15) Bible ke ntem okot Jesus “owo emi Abasi onyịmede ke otu [mme Jew] ke n̄kpọsọn̄ utom ye mme utịben̄kpọ ye mme idiọn̄ọ eke Abasi adade ubọk Esie anam.”—Utom 2:22.
Ke mme ini edem, mme owo ke ofụri ofụri ẹma ẹnyịme ediwụt oro Bible owụtde Jesus nte anam utịben̄kpọ ye unana mfan̄a. Edi ke mme isua ndondo emi, mme oyom ndudue ẹmetịn̄ n̄kpọ ẹbiat mbụk Gospel. Ke n̄wed esie oro Deceptions and Myths of the Bible, Lloyd Graham etịn̄ otụk mbụk Bible aban̄ade Jesus ndisan̄a ke enyọn̄ mmọn̄ onyụn̄ aka ata anyan okosịm ndidọhọ ete: “Owo enyene ndidi ata ọkọi man ada emi ke ataata usụn̄, edi, ediwak miliọn owo ẹda emi ke ataata usụn̄. Anam nnyịn iyịk m̀mê nso ifịna ererimbot nnyịn. Nso eti ererimbot ke afo okpodori enyịn ndikụt nto utọ ọkọi oro?”
Ikemeke Nditịbe?
Nte ededi, mme utọ ikọ nsụkuyo oro iwụtke eti ibuot. The World Book Encyclopedia akabade utịben̄kpọ nte “n̄kpọntịbe oro owo mîkemeke ndinam an̄wan̄a ebe ke mme ibet obot oro ẹdiọn̄ọde.” Ọkọn̄ọde ke ukabade oro, ẹkpekeda TV oro esisiode ndise ke ọyọhọ uduot, urụk ukopikọ oro ẹkamade-kama ẹsan̄a, m̀mê ọkpọkpọ kọmputa nte utịben̄kpọ ke isua ikie ẹmi ẹkebede! Nte owụt ifiọk ndisọn̄ọ nyịre nnyụn̄ ndọhọ ke n̄kpọ ikemeke nditịbe n̄kukụre koro nnyịn mîkemeke ndinam enye an̄wan̄a nte ekemde ye ifiọk ntaifiọk idahaemi?
N̄kpọ efen ndikere mban̄a edi emi: Ke akpasarade usem Greek emi ẹkewetde “Obufa Testament,” ikọ oro ẹkedade ẹnọ “utịben̄kpọ” ekedi dyʹna·mis—kpa ikọ oro ke akpasarade ọwọrọde “odudu.” Ẹkabade enye n̄ko nte “utom odudu” m̀mê “ukeme.” (Luke 6:19; 1 Corinth 12:10; Matthew 25:15) Bible ọdọhọ ete ke mme utịben̄kpọ Jesus ẹkedi uyarade “[odudu] Abasi.” (Luke 9:43) Nte Ata Ọkpọsọn̄ Abasi—kpa Enyeemi “nsọn̄idem esie okponde”—ikpekemeke ndinam mme utọ utom oro?—Isaiah 40:26.
Uyarade Ndiwụt Nte Edide Akpanikọ
Edidụn̄ọde Gospel inan̄ oro ye ata ntịn̄enyịn ọnọ uyarade efen aban̄a mmọ ndidi se ẹnịmde ke akpanikọ. N̄kpọ kiet edi, mbụk ẹmi ẹdi ata isio ye n̄ke ye mbụkeset. Kere, ke uwụtn̄kpọ, mme nsunsu mbụk oro ẹkesuande ẹban̄a Jesus ke ediwak isua ikie ke enye ama akakpa. Abian̄a abian̄a “Gospel Thomas” obụk ete: “Ke ini ekpri eyeneren emi Jesus ekedide isua ition ke emana . . . , enye ama asan̄a ebe ke obio, ndien uyen kiet ama efehe editọ enye afara. Jesus ama okop iyatesịt onyụn̄ ọdọhọ enye ete: ‘Afo udukaha iso aba ke isan̄ fo’, ndien eyen oro ama ọduọ onyụn̄ akpa ke ebe oro.” Idịghe ọkpọsọn̄ n̄kpọ owo ndifiọk se mbụk emi edide—kpa mbụk oro ẹkerede-kere ẹtịbi edi. N̄ko-n̄ko, obom obom, okop-iyatesịt eyen oro ẹwụtde mi ibietke Jesus eke Bible.—Wụt ukpụhọde oro odude ke Luke 2:51, 52.
Idahaemi kere ban̄a mme mbụk Gospel ẹmi ẹdide akpanikọ. Mmọ isịneke ikọ n̄kponinua ye mme ekikere oro ẹkerede-kere ẹtịn̄. Jesus akanam mme utịben̄kpọ etiene ata udọn̄, idịghe ndiyụhọ nyoyok udọn̄. (Mark 10:46-52) Jesus akananam ikadaha odudu esie inam n̄kpọ ke ufọn idemesie. (Matthew 4:2-4) Ndien akananam enye ikadaha mmọ inam ke n̄wụtidem. Ke akpanikọ, ke ini Edidem Herod emi ekenyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ okoyomde Jesus anam mme “utịben̄kpọ” owụt imọ, Jesus ‘ikọbọrọke enye baba ikọ kiet.’—Luke 23:8, 9.
Mme utịben̄kpọ Jesus n̄ko ẹdi ata isio ye utom nta mbon abian̄a, mme ebre mfọni, ye mme ọkọkudọn̄ọ mbuọtidem. Mme utom odudu esie ẹkesinọ Abasi ubọn̄ kpukpru ini. (John 9:3; 11:1-4) Mme utịben̄kpọ esie ikesịneke mme edinam ntụk, mme ikọ mfọni, mme edinam n̄wụtidem, n̄kari, ye ukpono ibọk. Ke ini Jesus okosobode nnan eben̄e eben̄e kiet ekerede Bartimaeus emi okofioride ete, “Rabboni, nyom nditọn̄ọ ntak n̄kụt usụn̄,” Jesus n̄kukụre ọkọdọhọ enye ete: “Ka okwo; mbuọtidem fo ama anyan̄a fi. Ndien ndondo oro enye okụt usụn̄.”—Mark 10:46-52.
Mbụk Gospel ẹwụt nte ke Jesus akanam mme utịbe utom esie ye unana n̄kpọ un̄wam, san̄asan̄a n̄kpoto edinam, m̀mê n̄kari n̄kari ikan̄ oro ẹdomode. Ẹkenam mmọ ke eferife, ediwak ini ke iso ediwak ntiense. (Mark 5:24-29; Luke 7:11-15) Ke mîbietke mme ọkọkudọn̄ọ mbuọtidem eke eyomfịn, mme ukeme ukọkudọn̄ọ esie akananam ikpụho ke ntak emi ẹdọhọde ke ndusụk mbon udọn̄ọ ikenyeneke mbuọtidem. Matthew 8:16 ọdọhọ ete: “[Enye] onyụn̄ anam kpukpru mbon udọn̄ọ ẹkop nsọn̄idem.”
Ke n̄wed esie oro “Many Infallible Proofs:” The Evidences of Christianity, eyen ukpepn̄kpọ oro Arthur Pierson etịn̄ aban̄a mme utịben̄kpọ Christ ete: “Ibat mmọ, ọyọhọ ọyọhọ edu ukọkudọn̄ọ ke ebe oro emi enye ekesinamde, ye unana edikpu ndomokiet ke ukeme esie idem ke ndinam mme akpan̄kpa ẹset, anam akwa ukpụhọde odu ke ufọt utịben̄kpọ ẹmi ye mme abian̄a abian̄a utịben̄kpọ eke emana emi m̀mê eke emana efen ekededi.”
Nsọn̄ọ Otode Ererimbot
Pierson ọnọ mfan̄a efen oro ọsọn̄ọde mme mbụk Gospel ke ini enye ọdọhọde ete: “Idụhe n̄kpọ ndomokiet emi ọsọn̄ọde mme utịben̄kpọ n̄wed Abasi ke n̄wọrọnda usụn̄ akan nte ke mme asua ẹkịbi inua.” Mme adausụn̄ ẹdide Jew ẹma ẹnyene ata ọkpọsọn̄ udọn̄ ndiyom ndibiat enyịn̄ Jesus, edi ẹma ẹtịm ẹdiọn̄ọ mme utịben̄kpọ esie tutu mme andibiọn̄ọ enye idehede ifan̄a mmọ. Ofụri se mmọ ẹkekemede ndinam ekedi ndidọhọ ke utọ utom oro oto mme odudu demon. (Matthew 12:22-24) Ediwak isua ikie ke Jesus ama akakpa, mme andiwet Talmud mme Jew ẹma ẹkaiso nditoro Jesus ke mme utom odudu. Nte ekemde ye Jewish Expressions on Jesus, mmọ ẹkeda enye nte owo oro “eketienede mme edinam mfọni.” Nte ẹkpeketịn̄ utọ ikọ oro idem edieke ata esisịt usụn̄ okpokodude ndiwụt ke mme utịben̄kpọ Jesus ekedi ikpîkpu n̄ke?
Ẹnyene n̄kaiso uyarade ẹto Eusebius, ewetmbụk ufọkabasi eke ọyọhọ isua ikie inan̄. Ke n̄wed esie oro The History of the Church From Christ to Constantine, enye okot oto owo kiet ẹkekotde Quadratus emi ọkọnọde leta ẹsọk andikara ke nditịn̄ ikọ ke ufọn Ido Ukpono Christ. Quadratus ekewet ete: “Ẹma ẹsikụt utom Andinyan̄a nnyịn kpukpru ini, koro mmọ ẹkedi akpanikọ—mme owo oro ẹkenamde udọn̄ọ ẹkụre ye mbon oro ẹkenamde ẹset ke n̄kpa, ẹmi owo mîkekwe mmọ sụk ke ebe oro ẹkekọkde udọn̄ọ m̀mê oro ẹkenamde ẹset, edi emi ẹkedude kpukpru ini man ẹkụt, idịghe sụk ke ini Andinyan̄a okodude ye nnyịn, edi ke anyanini ke Enye ama ọkọnyọn̄; ke akpanikọ ndusụk mmọ ẹma ẹsụk ẹdu tutu osịm ini mi.” Eyen ukpepn̄kpọ oro, William Barclay, ọkọdọhọ ete: “Quadratus ọdọhọ ete ke tutu osịm ini imọ mbon oro ẹkenamde utịben̄kpọ ke idemmọ ke akpanikọ ẹkesụk ẹdodu uwem nte uyarade. Ke oro mîkpekedịghe akpanikọ n̄kpọ ndomokiet ikpakakpanke ukara Rome ndidọhọ ke enye edi nsu.”
Edinịm mme utịben̄kpọ Jesus ke akpanikọ owụt eti ibuot, ifiọk, onyụn̄ odu ke n̄kemuyo ọyọhọ ọyọhọ ye uyarade oro odude. Edi, mme utịben̄kpọ Jesus idịghe ikpîkpu mbụk. Mme Hebrew 13:8 eti nnyịn ete: “Jesus Christ etie ukem ukem, n̄kpọn̄, ye mfịn, ye ke nsinsi.” Ih, enye ke odu uwem ke heaven mfịn, ekeme ndida mme utịbe utịbe odudu esie nnam n̄kpọ ke usụn̄ okponde akan nte enye akanamde ke ini okodude ke isọn̄ nte owo. N̄ko-n̄ko, mme mbụk Gospel ẹban̄ade mme utịben̄kpọ esie (1) ẹkpep mme Christian mme ukpepn̄kpọ oro ẹnyenede ufọn mfịn, (2) ẹyarade eti edu Jesus, ẹnyụn̄ (3) ẹnyan ubọk ẹwụt ini ke n̄kpet n̄kpet ini iso idem ke ini mme n̄kpọntịbe oro ẹdinyenede ndyọ ẹkan ẹdidade itie!
Udiana ibuotikọ eyewụk ntịn̄enyịn ke mbụk ita oro ẹtịmde ẹdiọn̄ọ ke Bible ndinam mme akpan n̄kpọ ẹmi ẹn̄wan̄a.