N̄wed Otode Abasi
“Akanam baba ikọ prọfet itoho ke uduak owo: edi mme owo ẹtịn̄ ikọ eke otode Abasi, nte Edisana Spirit esịnde mmọ ẹtịn̄.”—2 PETER 1:21.
1, 2. (a) Ntak emi ndusụk owo ẹsibụpde m̀mê Bible enyene ufọn ọnọ udu uwem eyomfịn-e? (b) Nso udịm nsọn̄ọ ita ke nnyịn ikeme ndida ndiwụt nte ke Bible oto Abasi?
NTE Bible enyene ufọn ọnọ mme owo ẹmi ẹdude uwem ke emi ọyọhọ isua ikie 21 ekperede nditọn̄ọ mi? Ndusụk owo ikereke ke enyene. “Owo ndomokiet ikpọdọhọke ẹkama [n̄wed] kemistri ẹkesiode ẹdi ke 1924 ke ubet ukpep kemistri eyomfịn—ẹkpep ata ekese n̄kpọ ẹban̄a kemistri toto ke ini oro,” ntre ke Dr. Eli S. Chesen ekewet, anamde an̄wan̄a ntak emi enye ekekerede ke Bible edi n̄kpọ eset. Ke enyọn̄ enyọn̄, mfan̄a emi etie nte esịne ifiọk. Kamse, owo emekpep ekese aban̄a ifiọk ntaifiọk, nsọn̄idem ekikere, ye edu uwem owo tọn̄ọ ke mme ini Bible. Ke ntre, ndusụk owo ẹyịk ẹte: ‘Didie ke utọ n̄wed eset oro ekpekeme ndibọhọ mme ndudue ifiọk ntaifiọk? Didie ke enye ekpekeme ndisịne nti item kaban̄a udu uwem eyomfịn?’
2 Bible ke idemesie ọnọ ibọrọ. Ke 2 Peter 1:21, ẹdọhọ nnyịn ẹte ke mme prọfet Bible “[ẹketịn̄] ikọ eke otode Abasi, nte Edisana Spirit esịnde mmọ ẹtịn̄.” Bible ke ntem owụt ete ke imọ idi n̄wed emi otode Abasi. Didie, ndien, ke nnyịn ikeme ndinam mbon efen ẹnịm ke akpanikọ nte ke emi edi ntre? Ẹyak nnyịn ikere iban̄a mme nsọn̄ọ ita ndiwụt nte ke Bible edi Ikọ Abasi: (1) Enye enen ke n̄kan̄ ifiọk ntaifiọk, (2) enye ọdọn̄ọ mme nsinsi edumbet oro ẹnyenede ufọn kaban̄a udu uwem eyomfịn, ndien (3) enye ọdọn̄ọ mme akpan prọfesi oro ẹkesude, nte mme akpanikọ eke mbụk ẹsọn̄ọde.
N̄wed Oro Odude ke N̄kemuyo ye Ifiọk Ntaifiọk
3. Ntak emi mme efiọhọ ifiọk ntaifiọk mîsịnke Bible ke itiendịk?
3 Bible idịghe n̄wed ifiọk ntaifiọk. Nte ededi, enye edi n̄wed akpanikọ, ndien akpanikọ ekeme ndibịghi ke anyan ini. (John 17:17) Mme efiọhọ ifiọk ntaifiọk isịnke Bible ke itiendịk. Ke ini enye enemede mme n̄kpọ ẹnyenede ebuana ye ifiọk ntaifiọk, enye enen̄ede ọbọhọ mme ukpepn̄kpọ “ifiọk ntaifiọk” eset ẹmi ẹkedide ikpîkpu n̄ke. Ke akpanikọ, enye idọn̄ọke mme ikọ oro ẹnende ke n̄kan̄ ifiọk ntaifiọk kpọt edi n̄ko ẹnen̄erede ẹtuaha ye mme ekikere oro ẹkenyịmede ke eyo oro. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a n̄kemuyo oro odude ke ufọt Bible ye ifiọk ibọkusọbọ.
4, 5. (a) Nso ke mbiausọbọ eset mîkọfiọkke iban̄a udọn̄ọ? (b) Ntak emi Moses nte eyịghe mîdụhe ekemehede ye mme edinam mbiausọbọ Egypt?
4 Mbiausọbọ eset iketịmde ifiọk nte udọn̄ọ asan̄ade atara, mmọ ikonyụn̄ ifiọkke nte usanaidem edide akpan n̄kpọ ke ndikpan udọn̄ọ. Ediwak ido usọbọ idem eset ẹtie nte n̄kpọ eset ke mme idaha eyomfịn. Kiet ke otu mbịghi-n̄kan uwetn̄kpọ ibọkusọbọ oro ẹdude edi Ikpan̄wed Ebers, uwetn̄kpọ ifiọk ibọkusọbọ mbon Egypt, ebịghide afiak edem ekesịm 1550 M.E.N. Enye ọdọn̄ọ usọbọ 700 ọnọ nsio nsio udọn̄ọ, “ọtọn̄ọde ke ofiom ndidom owo tutu esịm ubiak mbara nnuenukot.” Ata ediwak usọbọ ikenyeneke ufọn, edi ndusụk mmọ ẹkenen̄ede ẹsan̄a ye n̄kpọndịk. Kaban̄a edikọk unan, kiet ke otu item ibọk oro ẹkenọde ekedi ediyet ifuọ owo oro ẹbuakde mme n̄kpọ efen.
5 Ẹkewet uwetn̄kpọ ibọkusọbọ mbon Egypt emi ke n̄kpọ nte ukem ini oro ẹkewetde akpa n̄wed Bible, emi ekesịnede Ibet Moses. Moses, emi akamanade ke 1593 M.E.N., ọkọkọri ke Egypt. (Exodus 2:1-10) Sia ẹkebọkde ke ufọk Pharaoh, ẹma “ẹkpep [Moses] ofụri ifiọk nditọ Egypt.” (Utom 7:22) Enye ama emehe ye “mbiaibọk” Egypt. (Genesis 50:1-3) Ndi mme edinam ibọkusọbọ mmọ oro mîkenyeneke ufọn m̀mê oro ẹkesan̄ade ye n̄kpọndịk ẹma ẹkara mme uwetn̄kpọ esie?
6. Nso item usanaidem ke Ibet Moses ke ifiọk ibọkusọbọ eyomfịn akpada nte owụtde eti ibuot?
6 Ke edide isio, Ibet Moses ama esịne mme ewụhọ usanaidem ẹmi ifiọk ibọkusọbọ eyomfịn ẹdidade nte se iwụtde eti ibuot. Ke uwụtn̄kpọ, ibet aban̄ade nna ekọn̄ okoyom ẹtetịbi isọn̄ ẹbụk ifuọ ke edem nna. (Deuteronomy 23:13) Emi ekedi ata ntotụn̄ọ ido edikpan udọn̄ọ. Enye ama an̄wam owo okûsabade ebiet mmọn̄ otode onyụn̄ ọnọ ukpeme ọbiọn̄ọ n̄kpri unam udọn̄ọ utọrọ ẹsan̄ade ke ofụm ye mme udọn̄ọ utọrọ eken oro ẹsụk ẹdade uwem ediwak miliọn owo ke isua kiet kiet, akpan akpan ke mme idụt oro ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ ndinyene uforo.
7. Nso item usanaidem ke Ibet Moses akan̄wam ndibiọn̄ọ edisuan udọn̄ọ ẹmi ẹbede-be owo?
7 Ibet Moses ama ọdọn̄ọ mme ewụhọ usanaidem efen oro ẹken̄wamde ẹbiọn̄ọ edisuan udọn̄ọ oro ẹbede-be owo. Ẹkesinịm owo oro ekenyenede m̀mê oro ẹkekerede ke enyene udọn̄ọ oro ebede-be owo nsannsan. (Leviticus 13:1-5) Ẹkenyene ndiyet ọfọn̄ m̀mê n̄kpọ udọn̄ n̄kpọ oro okotụkde unam oro akakpade ke idemesie (ndusụk otode udọn̄ọ) mbemiso ẹfiakde ẹda ẹnam n̄kpọ mîdịghe ẹbiat ẹfep. (Leviticus 11:27, 28, 32, 33) Ẹkeda owo ekededi oro okotụkde okpo nte edidehe ndien enye ekenyene ndinam idem asana emi ekesịnede ediyet ekụra esie nnyụn̄ nyere mmọn̄. Ke ikpehe ini edidehe edide usen itiaba, enye ekenyene ndifep nditụk mbon en̄wen.—Numbers 19:1-13.
8, 9. Ntak ẹkemede ndidọhọ ke item usanaidem eke Ibet Moses ama enen̄ede aka anyan akan ini oro?
8 Edumbet usanaidem emi ayarade ọniọn̄ oro akakade ata anyan ọkpọn̄ eyo oro. Ifiọk ibọkusọbọ eyomfịn emekpep ekese aban̄a editara nsuana ye edikpan udọn̄ọ. Ke uwụtn̄kpọ, n̄kọri ibọkusọbọ ke ọyọhọ isua ikie 19 ama ada ekesịm edida ibọk mbiọn̄ọ n̄kpri ndiọi unam udọn̄ọ—usanaidem ndisụhọde udọn̄ọ. Utịp ekedi akamba edisụhọde ibat ke udọn̄ọ ye n̄kpan̄a nsek. Ke isua 1900, idotenyịn uwem ke ini emana ke ediwak idụt Europe ye ke United States ama osụhọde akan 50. Ọtọn̄ọde ke ini oro, enye ọmọkọri akamba akamba, idịghe ke ntak n̄kọri ibọkusọbọ ke ndikpan udọn̄ọ kpọt edi n̄ko ke ntak eti usanaidem ye idaha udu uwem.
9 Edi, ediwak tọsịn isua mbemiso ifiọk ibọkusọbọ ekekpepde aban̄a mme usụn̄ oro udọn̄ọ esitarade asuana, Bible ama etịn̄ mme usụn̄ ukpan nte ukpeme kaban̄a udọn̄ọ. Idịghe n̄kpọ n̄kpaidem, Moses ama ekeme nditịn̄ mban̄a nditọ Israel ke ofụri ofụri ke eyo esie nte ẹdude uwem ẹsịm isua 70 m̀mê 80. (Psalm 90:10) Didie ke Moses ekekeme ndidiọn̄ọ mban̄a utọ edumbet usanaidem oro? Bible ke idemesie anam an̄wan̄a ete: “Ẹkeda mme angel” ẹnọ Ibet. (Galatia 3:19) Ih, Bible idịghe n̄wed ọniọn̄ owo; enye edi n̄wed otode Abasi.
Eti N̄wed Kaban̄a Udu Uwem Eyomfịn
10. Okposụkedi ẹkewetde Bible ẹma ke se ikperede ndisịm isua 2,000 ẹmi ẹkebede, nso idi akpanikọ kaban̄a item esie?
10 Mme n̄wed oro ẹnọde item ẹsikabade n̄kani ẹnyụn̄ ẹsọp ẹfiak ẹdụn̄ọde mmọ m̀mê en̄wen ẹda itie mmọ. Edi Bible enen̄ede edi n̄wọrọnda. Psalm 93:5 ọdọhọ ete: “Mbet fo ẹsọn̄ọ ẹda.” Okposụkedi ẹkewetde Bible ẹma ke se ikperede ndisịm isua 2,000 ẹmi ẹkebede, mme ikọ esie ẹsụk ẹnyenyene n̄kpọ ndinam. Ndien mmọ ẹnyene n̄kpọ ndinam ye ukem odudu inamke n̄kpọ m̀mê ewe edi uduot ikpọkidem m̀mê idụt oro nnyịn idụn̄de. Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ nsinsi item Bible oro ‘ẹsọn̄ọde ẹda.’
11. Ke mme iduọk isua ẹmi ẹkebede, nso ke ẹkenam ediwak ete ye eka ẹnịm ke akpanikọ kaban̄a editụnọ nditọwọn̄?
11 Ediwak iduọk isua ẹmi ẹkebede ediwak ete ye eka—ke ẹdide se “mbufa ekikere” kaban̄a edibọk nditọ ẹsịnde udọn̄ ẹnọ—ẹkekere ẹte “ẹbebet ndinọ ibet.” Mmọ ẹma ẹkop ndịk ẹte ke ndinịm mme adan̄a nnọ nditọ ayada ọkpọsọn̄ ubiak ye edikpu edi. Mme ọnọitem oro ẹnyenede nti uduak kaban̄a edibọk nditọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ẹte mme ete ye eka ẹnọ nditọ mmọ ata mmemmem edinen̄ede kpọt. Ediwak utọ nta mme ọnọitem oro idahaemi ke “ẹkpak mme ete ye eka ndimana nsọn̄ ubọk esisịt, ndifiak ndori ukpan,” nte The New York Times ọtọtde.
12. Nso ke ikọenyịn̄ Greek oro ẹkabarede “ntụnọ” ọwọrọ, ndien ntak emi nditọwọn̄ ẹyomde utọ ntụnọ oro?
12 Nte ededi, ke ofụri emi, Bible ọmọnọ akpan item emi adade ukem ukem ke ibuot nneme aban̄ade edibọk nditọ. Enye eteme ete: “Mme ete, ẹkûfiomo nditọ mbufo; edi ẹkama mmọ ke ntụnọ ye item Ọbọn̄.” (Ephesus 6:4) Ikọenyịn̄ Greek oro ẹkabarede “ntụnọ” ọwọrọ “edibọk, ukpep, item.” Bible ọdọhọ ke ntụnọ, m̀mê item, edi uyarade ima ete ye eka. (Mme N̄ke 13:24) Nditọwọn̄ ẹsikọri ke idak in̄wan̄în̄wan̄ ndausụn̄ ido uwem oro ẹn̄wamde mmọ ndikọri ifiọk eti ye idiọk. Ntụnọ oro ẹnọde nte enende an̄wam mmọ ndidu ke ifụre; enye etịn̄ ọnọ mmọ ete ke ete ye eka mmọ ẹkere ẹban̄a mmọ ye orụk owo emi mmọ ẹdikabarede ẹdi.—Men Mme N̄ke 4:10-13 domo.
13. (a) Ke ini edide edisịm ntụnọ, nso item ke Bible ọnọ mme ete ye eka? (b) Nso orụk ntụnọ ke Bible esịn udọn̄ ọnọ?
13 Edi Bible ọnọ mme ete ye eka item ke n̄kpọ aban̄ade ntụnọ mi. Owo ikpedehede ikama odudu ukara ete ye eka ke idiọk usụn̄. (Mme N̄ke 22:15) Owo ikpedehede inam eyen ndomokiet odu ke idak ọkpọsọn̄ ufen. Edu afai inyeneke itie ke ubon emi adade Bible odu uwem. (Psalm 11:5) Afai eke ntụk—ndiọi ikọ, akak akak ukụt ndudue nnọ, ye mme ubiak ubiak ikọ, ẹmi kpukpru ẹkemede ndibụn̄ eyenọwọn̄ esịt—inyụn̄ inyeneke itie. (Men Mme N̄ke 12:18 domo.) Ke ọniọn̄, Bible ọtọt mme ete ye eka ete: “Ẹkûfiomo nditọ mbufo, mbak esịt ediduọ mmọ [m̀mê, “mbufo ẹyebọ uko mmọ ẹduọk,” Phillips].” (Colossae 3:21) Bible otoro edidori ukpan. Ke Deuteronomy 11:19, ẹteme mme ete ye eka ẹte ẹda mme idaha ẹdemerede ẹsịn nti ido eke uwem ye eke spirit ke esịt nditọ mmọ. Utọ in̄wan̄în̄wan̄ item oro owụtde eti ibuot do kaban̄a edibọk nditọ enyene ufọn mfịn nte ekenyenede ke mme ini Bible.
14, 15. (a) Ke nso usụn̄ ke Bible ọnọ se ikande ikpîkpu item oro esịnede ifiọk? (b) Mme ukpepn̄kpọ Bible ewe ẹkeme ndin̄wam irenowo ye iban ẹtode nsio nsio orụk ye idụt ndida kiet eken ukem ukem?
14 Bible ọnọ se ikande ikpîkpu item oro esịnede ifiọk. Etop esie edemede owo esịt. Mme Hebrew 4:12 ọdọhọ ete: “Ikọ Abasi enyene uwem, onyụn̄ ananam n̄kpọ, onyụn̄ ọsọp akan kpukpru ofụt iso iba, ekịm abahade ukpọn̄ ye spirit, ye ikek ye ndia; onyụn̄ enyene ukeme ndidụn̄ọde ekikere ye uduak esịt owo.” Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet ke odudu oro Bible enyenede ndinụk ẹnam n̄kpọ.
15 Mfịn mme n̄kpọ ubiọn̄ọ eke orụk, eke idụt, ye eke ekpụk ẹbaharede mme owo. Mme utọ ubọk-nnam ibibene oro ẹmetịp n̄kpọ ẹsịn ke akpakịp ediwot mme owo oro mîduehe ke mme ekọn̄ ke ofụri ererimbot. Ke n̄kan̄ eken, Bible ọdọn̄ọ mme ukpepn̄kpọ ẹn̄wamde iren ye iban ẹtode nsio nsio orụk ye idụt ndida kiet eken ukem ukem. Ke uwụtn̄kpọ, Utom 17:26 ọdọhọ ete ke Abasi “anam kpukpru mme idụt ẹto ke ekpụk kiet ẹwọrọ.” Emi owụt ete ke orụk kiet enen̄ede odu—kpa ekpụk ubonowo! Bible aka iso esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete “[idi] mme andikpebe Abasi,” emi etịn̄de aban̄a ete: “[Enye] iten̄eke owo enyịn: edi ke kpukpru idụt Enye adadara owo ekededi eke abakde Enye onyụn̄ anamde nti ido.” (Ephesus 5:1; Utom 10:34, 35) Ifiọk emi enyene utịp edidianakiet ọnọ mbon oro ẹnen̄erede ẹyom ndida mme ukpepn̄kpọ esie ndu uwem. Enye anam utom ke ata esịt esịt—ke esịt owo—abiatde mme ubọk-nnam n̄kpọ ubiọn̄ọ oro ẹbaharede mme owo. Nte enye enen̄ede enyene ufọn ke ererimbot mfịn?
16. Bụk ifiọkutom kiet ndiwụt nte ke Mme Ntiense Jehovah ẹdi ata otu nditọete ofụri ererimbot.
16 Ke ata akpanikọ enye enyene! Ẹmetịm ẹdiọn̄ọ Mme Ntiense Jehovah kaban̄a otu nditọete ofụri ererimbot mmọ, emi adiande mme owo ẹtode nsio nsio idaha ke uwem ọtọkiet emi ke ẹsiode oro efep mîkpodụhe ke emem ye kiet eken. Ke ini ntuaha eke ekpụk ke Rwanda, ke uwụtn̄kpọ, Mme Ntiense Jehovah ke ekpụk kiet kiet ẹma ẹkpeme nditọete Christian mmọ iren ye iban ẹketode ekpụk eken, ẹsịnde uwem mmọ ke itiendịk ke ndinam oro. Ke idaha kiet, Ntiense Hutu kiet ama edịp ubon Tutsi kiet ekesịnede owo itiokiet ẹtode esop esie ke ufọk esie. Ke mfụhọ, ẹma ẹyarade ẹnyụn̄ ẹwot ubon Tutsi oro ke akpatre. Eyenete Hutu oro ye ubon esie idahaemi ẹma ẹsobo iyatesịt mme owotowo oro ndien ẹkenyene ndifehe n̄ka Tanzania. Ẹma ẹtọt ediwak ukem uwụtn̄kpọ oro. Mme Ntiense Jehovah ẹsọsọp ẹfiọk ẹte ke utọ edidianakiet oro ekeme ndidu koro odudu etop Bible oro onụkde owo anam n̄kpọ omotụk esịt mmimọ ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ. Nte ke Bible ekeme ndidian mme owo ke ererimbot emi ọyọhọde ye usua mi edi okopodudu uyarade nte ke enye oto Abasi.
N̄wed Prọfesi Akpanikọ
17. Didie ke mme prọfesi Bible mîbietke mme ntịn̄nnịm ikọ owo?
17 “Baba ikọ prophet kiet ke N̄wed Abasi idịghe se owo ekemede ndisiak ke usụn̄ esie mmọ,” ntre ke 2 Peter 1:20 ọdọhọ. Mme prọfet Bible ikodụn̄ọkede mme edu ke mme mbubehe ererimbot oro okodude adan̄aoro ndien ekem ẹnọ mme ekikere oro ẹsịnede ifiọk ẹkọn̄ọde ke ọkpọkpọ edikabade se mme edinam ẹmi ẹwọrọde. Mmọ ikonyụn̄ itịn̄ke mme ntịn̄nnịm ikọ oro mîn̄wan̄ake ẹmi ẹkemede ndibuan ye mme n̄kpọntịbe ini iso ekededi. Ẹyak nnyịn ikere, nte uwụtn̄kpọ, iban̄a prọfesi Bible emi ekenen̄erede edi nnennen emi okonyụn̄ etịn̄de se ikakam idide isio ye se mme owo ẹmi ẹkedude uwem ini oro ẹkpekekemede ndidori enyịn mban̄a.
18. Ntak emi mme andidụn̄ Babylon eset nte eyịghe mîdụhe ẹkenen̄ede ẹnyene ifụre, edi nso ke Isaiah ekebem iso etịn̄ aban̄a Babylon?
18 Ke ọyọhọ isua ikie itiaba M.E.N., Babylon eketie nte ibuot Obio Ukara Babylon oro owo mîkemeke ndikan. Obio oro akatian̄ade ada ke Akpa Euphrates, ndien ẹma ẹda mmọn̄ akpa oro ndinam ntatara, editụn̄ọ afua ye ndutịm usụn̄ mmọn̄. Ẹma ẹbọp ikpọ adiana-iba ibibene ẹkan obio oro n̄ko ẹkụk, ẹdọn̄de tọwa ukpeme. Mme andidụn̄ Babylon nte eyịghe mîdụhe ẹma ẹnen̄ede ẹnyene ifụre. Edi, ke ọyọhọ isua ikie itiaita M.E.N., idem mbemiso Babylon ọkọdọkde ekesịm etịn̄e ubọn̄ esie, prọfet Isaiah ama ebem iso etịn̄ ete: “Babylon . . . eyebiet nsobo oro Abasi okosobode Sodom ye Gomorrah. Owo iditiehe ke esịt tutu amama, idinyụn̄ idụn̄ke ke esịt ke ofụri emana: nditọ Arabia idinyụn̄ iwụkke tent ke esịt: mme ọbọk ufene idinyụn̄ iyakke ufene mmọ ẹna do.” (Isaiah 13:19, 20) Tịm fiọk ete ke prọfesi oro iketịn̄ke ite ke ẹyesobo Babylon kpọt edi nte ke owo ididụn̄ke enye tutu amama. Nso uko uko ntịn̄nnịm ikọ ke ẹketịn̄ ntem! Ndi Isaiah ekewet prọfesi esie ke enye ama okokụt nte ẹsobode Babylon? Mbụk ọbọrọ baba!
19. Ntak emi prọfesi Isaiah mîkosụho ọyọhọ ọyọhọ ke October 5, 539 M.E.N.?
19 Ke okoneyo October 5, 539 M.E.N., Babylon ama ọduọ ke ubọk udịmekọn̄ Media ye Persia ke idak Akwa Cyrus. Nte ededi, prọfesi Isaiah ikosụhu ofụri ofụri ini oro. Ke Cyrus ama ọkọbọ ukara, Babylon oro ẹkedụn̄de—okposụkedi ekedide enye oro mîyehe—ama aka iso odu ke ediwak isua ikie. Ke ọyọhọ isua ikie iba M.E.N., ke n̄kpọ nte ini oro ẹkesion̄ode Ikpan̄wed Inyan̄ Inụn̄ Isaiah ẹwet, mbon Parthia ẹma ẹda Babylon ẹnyene, emi ẹkesede ini oro nte ọsọn̄urua n̄kpọ emi mme idụt n̄kann̄kụk ẹken̄wanade ẹban̄a. Ewetmbụk owo Jew oro Josephus ama ọtọt ete ke “ediwak ibat” mme Jew ẹkedụn̄ do ke akpa isua ikie M.E.N. Nte ekemde ye The Cambridge Ancient History, mbon urua Palmyra ẹma ẹtọn̄ọ otu akama uforo mbubehe ke Babylon ke 24 E.N. Ntre, tutu ke akpa isua ikie E.N., Babylon ikanaha ndon ofụri ofụri; edi, ẹma ẹwet n̄wed Isaiah ẹkụre anyan ini mbemiso ini oro.—1 Peter 5:13.
20. Nso uyarade idu nte ke Babylon ke akpatre ama akabade etie “ibombom ibombom”?
20 Isaiah ikodụhe uwem ikụt nte Babylon edide se owo mîdụn̄ke. Edi ke prọfesi ndidi akpanikọ, Babylon ke akpatre ama akabade etie “ibombom ibombom.” (Jeremiah 51:37) Nte ekemde ye eyen ukpepn̄kpọ Hebrew oro Jerome (emi akamanade ke ọyọhọ isua ikie inan̄ E.N.), ke eyo esie Babylon ekedi ikọt utop emi “kpukpru orụk unam” ẹkekpọrọde ẹsan̄a, ndien enye osụk edi ndon tutu esịm mfịn emi. Edifiak mbọp Babylon nte itie unam isan̄ n̄kese ekeme nditap mme andika n̄kese, edi “eyen, ye ubon” Babylon ẹmesop ke nsinsi, nte Isaiah ekebemde iso etịn̄.—Isaiah 14:22.
21. Ntak emi mme prọfet eset ẹkekemede ndibem iso ntịn̄ ini iso ata nnennen nte mîkemeke ndikpu?
21 Prọfet Isaiah iketịn̄ke se ẹkekerede-kere oro esịnede ifiọk. Enye ikonyụn̄ ifiakke iwet mbụkeset man anam enye etie nte prọfesi. Isaiah ekedi prọfet akpanikọ. Kpa ntre ye kpukpru mme anam-akpanikọ prọfet Bible eken. Ntak emi irenowo ẹmi ẹkekemede ndinam se mme owo efen mîkemeke ndinam—ndibem iso ntịn̄ ini iso ata nnennen nte mîkemeke ndikpu? Ibọrọ edi in̄wan̄în̄wan̄. Mme prọfesi oro ẹketo Abasi prọfesi, kpa Jehovah, Enye emi “asiakde akpatre ke akpa.”—Isaiah 46:10.
22. Ntak emi ikpanamde ofụri ukeme nnyịn ndisịn udọn̄ nnọ mbon esịt akpanikọ ndidụn̄ọde Bible nnọ idemmọ?
22 Ntre ndi odot ẹdụn̄ọde Bible? Nnyịn imọfiọk ke odot! Edi ediwak owo inịmke ke akpanikọ. Mmọ ẹmenyene ekikere ẹban̄a Bible idem okposụkedi ekemede ndidi akanam mmọ ikotke enye. Ti prọfesọ oro ẹketịn̄de ẹban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ oro ekebemde iso. Enye ama enyịme ukpepn̄kpọ Bible, ndien ke ama okodụn̄ọde Bible ye ntịn̄enyịn, enye ama edisịm ubiere nte ke enye edi n̄wed otode Abasi. Enye ke akpatre ama ana baptism nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah, ndien mfịn enye anam utom nte ebiowo! Ẹyak nnyịn inam ofụri ukeme nnyịn ndisịn udọn̄ nnọ mbon esịt akpanikọ ndidụn̄ọde Bible nnọ idemmọ ndien ekem ẹnyene ekikere ẹban̄a enye. Nnyịn imenịm ite ke edieke mmọ ke ata akpanikọ ẹdụn̄ọrede ke idemmọ, mmọ ẹyedi ẹdifiọk ẹte ke n̄wọrọnda n̄wed emi, kpa Bible, ke akpanikọ edi n̄wed ofụri owo!
Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?
◻ Didie ke afo ekeme ndida Ibet Moses n̄wụt ke Bible itoho owo?
◻ Mme nsinsi edumbet ewe ke Bible ẹnyene ufọn ẹnọ udu uwem eyomfịn?
◻ Ntak emi owo mîkpekewetke prọfesi oro ke Isaiah 13:19, 20 ke n̄kpọntịbe oro ama akada itie?
◻ Nso ke nnyịn ikpesịn udọn̄ inọ mbon esịt akpanikọ ndinam, ndien ntak-a?
[Ekebe ke page 19]
Nso Kaban̄a Enye Emi Owo Mîkemeke Ndisọn̄ọ?
Bible ọdọn̄ọ nsio nsio utịn̄ikọ ẹmi ẹnanade uyarade oro ẹkụtde ke enyịn. Ke uwụtn̄kpọ, owo ikemeke ndisọn̄ọ—m̀mê ndifan̄a se enye etịn̄de aban̄a ikpehe oro owo mîkwe ke enyịn emi mme edibotn̄kpọ eke spirit ẹdụn̄de—ke n̄kan̄ ifiọk ntaifiọk. Nte mme utọ itie oro owo mîkemeke ndisọn̄ọ do ẹsịn Bible ke ntuaha ye ifiọk ntaifiọk?
Emi ekedi mbụme oro akasakde iso ese ekpepn̄kpọ mban̄a ekondo emi ọkọtọn̄ọde ndikpep Bible ye Mme Ntiense Jehovah ke ndusụk isua ẹmi ẹkebede. Enye eti ete: “Ami nnyene ndinyịme nte ke ekedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mi ndinyịme Bible ke akpa ifet koro mmen̄kekemeke ndisọn̄ọ ndusụk utịn̄ikọ Bible ke n̄kan̄ ifiọk ntaifiọk.” Owo esịt akpanikọ emi ama aka iso ndikpep Bible ndien ke akpatre ama edifiọk ete ke mme uyarade ẹmi ẹdude ẹwụt nte ke enye edi Ikọ Abasi. Enye anam an̄wan̄a ete: “Emi ama osụhọde udọn̄ edikụt nte ẹsọn̄ọde kpukpru akpanikọ Bible kiet kiet. Owo emi enyenede ntụhọ eke ifiọk ntaifiọk enyene ndinyene udọn̄ ndidụn̄ọde Bible ke idaha ekikere eke spirit, mîdịghe ntre enye idinyịmeke akpanikọ tutu amama. Owo ikemeke ndidori enyịn ifiọk ntaifiọk ndisọn̄ọ kpukpru utịn̄ikọ ke Bible. Edi n̄kukụre koro owo mîkemeke ndisọn̄ọ ndusụk ikọ, oro iwọrọke nte ke mmọ idịghe akpanikọ. Akpan n̄kpọ edi nte ke ẹwụt nte Bible edide nnennen ke ebiet ekededi eke ẹkemede ndisọn̄ọ.”
[Ndise ke page 17]
Moses ama ewet mme item usanaidem ẹmi ẹkenen̄erede ẹka anyan ẹkan ini mmọ ẹnịm