Mbiowo Ẹdi ‘Nsan̄autom Emi Ẹnamde Nnyịn Inyene Idatesịt’

1. Nso ikanam Paul adat esịt aban̄a mme Christian ke Corinth?

KE ISUA 55 E.N., apostle Paul okodu ke obio Troas. Edi enye ama enen̄ede ekere aban̄a Corinth. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua oro, ama enen̄ede abiak enye ndikop ke nditọete do ke ẹtọhọ ke otu idemmọ. Ntre, nte ete esinamde n̄kpọ, enye ama ewet leta ọnọ ẹsọk mmọ man enen̄ede mmọ. (1 Cor. 1:11; 4:15) Enye ama ọnọ Titus nsan̄autom esie aka ebịne mmọ n̄ko onyụn̄ ọdọhọ enye afiak editịn̄ ọnọ imọ ke Troas nte n̄kpọ etiede. Paul ke ekebet Titus ke Troas oyom ndikop nte n̄kpọ etiede ye mbon Corinth. Edi idotenyịn Paul ama akpa mfụhọ ke ini Titus mîkedịghe idisịm. Nso ke Paul akanam? Enye ama osio aka Macedonia, ndien esịt ama adat enye ke ini Titus ekedide edisobo ye enye do. Titus ama ọdọhọ ke nditọete ke Corinth ẹma ẹnam item oro Paul ọkọnọde ke leta esie ye nte ke mmọ ẹnen̄ede ẹyom ndikụt enye. Ke ini Paul ọkọbọde eti etop emi, enye ama ‘ọdọdiọn̄ adat esịt.’—2 Cor. 2:12, 13; 7:5-9.

2. (a) Nso ke Paul ekewet ọnọ mbon Corinth aban̄a mbuọtidem ye idatesịt? (b) Mme mbụme ewe ke idibọrọ?

² Esisịt ini ke oro ebede, Paul ama ewet udiana leta ọnọ ẹsọk mbon Corinth. Enye ọkọdọhọ mmọ ete: “Idịghe nte ke nnyịn idi mme andikara mbuọtidem mbufo, edi nnyịn idi nsan̄autom ndinam mbufo ẹnyene idatesịt, koro mbuọtidem mbufo anam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda.” (2 Cor. 1:24) Nso ke ikọ Paul ọkọwọrọ? Ndien didie ke ikọ oro ekpebehe mbiowo mfịn?

MBUỌTIDEM YE IDATESỊT NNYỊN

3. (a) Nso ke ikọ Paul emi ọkọwọrọ: “Mbuọtidem mbufo anam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda”? (b) Didie ke mbiowo ẹkpebe uwụtn̄kpọ Paul?

³ Paul ama etịn̄ aban̄a akpan n̄kpọ iba ke utuakibuot nnyịn—oro edi, mbuọtidem ye idatesịt. Ti ke enye ekewet ntem aban̄a mbuọtidem: “Idịghe nte ke nnyịn idi mme andikara mbuọtidem mbufo, . . . koro mbuọtidem mbufo anam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda.” Ikọ emi owụt ke Paul ama enyịme ke nditọete ke Corinth ikọsọn̄ọke ida ke ntak esie m̀mê ke ntak owo en̄wen ekededi, edi ke ẹkesọn̄ọ ẹda ke ntak mbuọtidem oro mmọ ẹnyenede ke Abasi. Ntem Paul ama okụt ke ufọn idụhe ndikara mbuọtidem nditọete esie, ikonyụn̄ idọn̄ke enye ndinam ntre. Enye ama enyene mbuọtidem ke mmọ ẹdi mme anam-akpanikọ Christian emi ẹkeyomde ndinam se inende. (2 Cor. 2:3) Mfịn, mbiowo ẹtiene uwụtn̄kpọ Paul ke ndinịm ke nditọete mmọ ẹnyene mbuọtidem ke Abasi ẹnyụn̄ ẹda eti esịt ẹnam n̄kpọ Abasi. (2 Thess. 3:4) Utu ke mbiowo ndibọp n̄kpọsọn̄ ibet nnọ esop, mmọ ẹsitiene mme edumbet N̄wed Abasi ye ndausụn̄ esop Jehovah. N̄kọ mbiowo mfịn idịghe mme andikara mbuọtidem nditọete mmọ.—1 Pet. 5:2, 3.

4. (a) Nso ke ikọ Paul ọkọwọrọ ke ini enye ekewetde ete: “Nnyịn idi nsan̄autom ndinam mbufo ẹnyene idatesịt”? (b) Didie ke mbiowo ẹkpebe edu Paul mfịn?

⁴ Paul ama ewet n̄ko ete: “Nnyịn idi nsan̄autom ndinam mbufo ẹnyene idatesịt.” Enye eketịn̄ ikọ emi aban̄a idemesie ye n̄kpet n̄kpet nsan̄a esie. Ntak emi idọhọde ntre? Ọfọn, kpasụk ke leta oro, Paul ama eti mbon Corinth aban̄a owo iba ke otu nsan̄a esie emi ke ini enye ekewetde ete: “Nnyịn, oro edi, ami ye Silvanus ye Timothy, [ima ikwọrọ Jesus] ke otu mbufo.” (2 Cor. 1:19) Akan oro, ini ekededi emi Paul etịn̄de aban̄a “nsan̄autom” ke leta esie, enye eketịn̄ aban̄a n̄kpet n̄kpet nsan̄a esie, utọ nte Apollos, Aquila, Prisca, Timothy, Titus, ye mbon eken. (Rome 16:3, 21; 1 Cor. 3:6-9; 2 Cor. 8:23) Ntem, ke ini Paul ọkọdọhọde ete: “Nnyịn idi nsan̄autom ndinam mbufo ẹnyene idatesịt,” enye akanam mbon Corinth ẹfiọk ke imọ ye nsan̄a imọ ikoyom ndinam ofụri se ikekeme man inam kpukpru owo ke esop ẹkop idatesịt. Mbiowo ẹnyene ukem udọn̄ oro mfịn. Mmọ ẹyom ndinam ofụri se mmọ ẹkekeme man ẹn̄wam nditọete mmọ “ẹnam n̄kpọ Jehovah ye idatesịt.”—Ps. 100:2; Phil. 1:25.

5. Ibọrọ mbụme ewe ke iyom ndineme, ndien nso ke ikpekere iban̄a?

⁵ Ke ndondo emi, ẹma ẹdọhọ otu ifịk ifịk nditọete emi ẹdụn̄de ke nsio nsio ebiet ke ererimbot ẹte ẹbọrọ mbụme emi, “Nso ke ebiowo eketịn̄ m̀mê akanam emi akanamde fi enen̄ede okop idatesịt?” Nte inemede ibọrọ mmọ, men ibọrọ mmọ domo ye se afo ọkpọbọrọde. N̄ko-n̄ko, ẹyak kpukpru nnyịn ikere iban̄a nte nnyịn ikemede ndinam esop nnyịn enen̄ede okop idatesịt.a

“ẸKỌM EDIMA PERSIS”

6, 7. (a) Nso idi usụn̄ kiet emi mbiowo ẹkemede ndikpebe Jesus, Paul, ye mme asan̄autom Abasi eken? (b) Ntak emi nditi enyịn̄ nditọete nnyịn esinamde mmọ ẹnen̄ede ẹkop idatesịt?

⁶ Ediwak nditọete nnyịn ẹdọhọ ke mmimọ imesinen̄ede ikop idatesịt ke ini mbiowo ẹwụtde ke imama mmimọ. Akpan usụn̄ kiet emi mbiowo ẹsinamde emi edi ke nditiene uwụtn̄kpọ David, Elihu, ye Jesus. (Kot 2 Samuel 9:6; Job 33:1; Luke 19:5.) Mme asan̄autom Jehovah emi kiet kiet ẹma ẹwụt ke mmimọ imama mbon en̄wen ke ndikot ọkpọkpọ enyịn̄ mmọ. Paul n̄ko ama ọfiọk ufọn editi nnyụn̄ n̄kot enyịn̄ nditọete. Enye akada leta esie kiet ekeberi ke ndikọm se ibede nditọete 25 nnyụn̄ nsiak enyịn̄ mmọ, esịnede Persis, eyenete an̄wan emi Paul ọkọdọhọde ete: “Ẹkọm edima Persis.”—Rome 16:3-15.

⁷ Esisọn̄ ndusụk mbiowo nditi enyịn̄ owo. Edi ke ini mmọ ẹsịnde ukeme ndinam ntre, etie nte emi mmọ ẹkpedọhọde nditọete mmọ ẹte, ‘Afo edi akpan owo ọnọ mi.’ (Ex. 33:17) Mbiowo ẹyenam nditọete mmọ ẹnen̄ede ẹkop inemesịt ke ini mmọ ẹtide enyịn̄ mmọ ke ini ẹkotde mmọ ẹbọrọ mbụme ke Ukpepn̄kpọ Enyọn̄-Ukpeme m̀mê ke mme mbono esop eken.—Men John 10:3 domo.

“ENYE AMA ANAM EKESE UTOM KE ỌBỌN̄”

8. Nso idi akpan usụn̄ kiet emi Paul ekekpebede uwụtn̄kpọ oro Jehovah ye Jesus ẹkenịmde?

⁸ Paul ama owụt ke imama mbon en̄wen ke ndisitoro mmọ ke ofụri esịt, ndien emi edi usụn̄ en̄wen ndinam nditọete nnyịn ẹnen̄ede ẹkop idatesịt. Mmọdo, kpasụk ke leta oro enye ọkọdọhọde ke iyom ndinam nditọete imọ ẹnyene idatesịt, enye ekewet ete: “Mmobụre akwa mbụre mban̄a mbufo.” (2 Cor. 7:4) Anaedi itoro oro ama anam esịt enen̄ede adat nditọete ke Corinth. Paul ama etịn̄ ukem n̄kpọ emi aban̄a mme esop en̄wen. (Rome 1:8; Phil. 1:3-5; 1 Thess. 1:8) Ke nditịm ntịn̄, ke enye ama akasiak Persis ke leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk esop Rome, enye ama adian do ete: “Enye ama anam ekese utom ke Ọbọn̄.” (Rome 16:12) Anaedi itoro emi ama enen̄ede anam esịt adat anam-akpanikọ eyenete an̄wan emi. Paul eketiene uwụtn̄kpọ emi Jehovah ye Jesus ẹkenịmde ke nditoro mbon en̄wen.—Kot Mark 1:9-11; John 1:47; Edi. 2:2, 13, 19.

9. Ntak emi nditoro kiet eken ke esop anamde kpukpru owo ke esop ẹnen̄ede ẹkop idatesịt?

⁹ Mfịn n̄ko mbiowo ẹfiọk ke enen̄ede ọfọn ndidọhọ nditọete mmọ ke imama mmọ. (N̄ke 3:27; 15:23) Ini ekededi emi ebiowo anamde ntre, etie nte emi enye ọkpọdọhọde eyenete esie ete: ‘Mmokụt se anamde. Mmama fi-ed!’ Ndien nditọete ẹsima ndikop nte mbiowo ẹtorode mmọ. Eyenete an̄wan emi ebede isua 50 etịn̄ ekikere ediwak owo ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Owo isiwakke nditoro mi ke itieutom. Mme owo isikereke iban̄a owo, ẹnyụn̄ ẹmia mbuba ye kiet eken. Mmọdo, ke ini ebiowo otorode mi ke se nnamde ke esop, esinem mi tutu onyụn̄ ọnọ mi odudu! Esinam mi nnịm ke Ete mi eke heaven ama mi.” Eyenete eren emi ọbọkde nditọ iba ikpọn̄ ọdọhọ ntre n̄ko. Ebiowo ama otoro enye ke ofụri esịt ke ndondo emi. Nso ke emi akanam ọnọ eyenete emi? Enye ọdọhọ ete: “Ikọ ebiowo oro ama enen̄ede esịn udọn̄ ọnọ mi!” Ke nditịn̄ akpanikọ, edieke ebiowo otorode nditọete ke ofụri esịt, emi esinem mmọ ke idem onyụn̄ anam esịt enen̄ede adat mmọ. Ndien oro eyenen̄ede esịn udọn̄ ọnọ mmọ ndika iso nsan̄a ke usụn̄ oro adade esịm uwem inyụn̄ ‘ikpaha mba.’—Isa. 40:31.

“ẸKPEME ESOP ABASI”

10, 11. (a) Didie ke mbiowo ẹkeme ndikpebe uwụtn̄kpọ Nehemiah? (b) Nso ikeme ndin̄wam ebiowo ọnọ enọ eke spirit ke ini enye akade utom ubọkerọn̄?

¹⁰ Nso idi akpan usụn̄ kiet emi mbiowo ẹkemede ndiwụt ke imama nditọete mmimọ nnyụn̄ nnam esop enen̄ede okop idatesịt? Edi ndisịn udọn̄ nnọ mbon oro ẹyomde nsịnudọn̄. (Kot Utom 20:28.) Ke ini mbiowo ẹnamde ntre, mmọ ẹkpebe mbiowo eset. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a se Nehemiah, anam-akpanikọ esenyịn, akanamde ke ini enye okokụtde ke idem emem ndusụk nditọete esie. Bible ọdọhọ ke enye ama ọsọsọp adaha ke enyọn̄ esịn udọn̄ ọnọ mmọ. (Neh. 4:14) Mfịn, se mbiowo ẹsinyụn̄ ẹnamde edi oro. Mmọ ‘ẹsidaha ke enyọn̄’—oro edi, ẹdaha ke idemmọ ẹken̄wam nditọete mmọ ẹsọn̄ọ mbuọtidem mmọ. Man ẹsịn udọn̄ ẹnọ nditọete mmọ ntre, mmọ ẹsika ẹkese nditọete emi ke ufọk, edieke ẹkemede. Mmọ ẹsika utọ utom ubọkerọn̄ oro, man mmọ ‘ẹkpenọ nditọete mmọ ndusụk enọ eke spirit.’ (Rome 1:11) Nso idin̄wam mbiowo ẹnam ntre?

¹¹ Mbemiso ebiowo akade utom ubọkerọn̄, oyom enye ada ini etie ekere aban̄a eyenete emi enye oyomde ndika n̄kese. Nso mfịna ke eyenete oro osobo? Nso ikeme ndisịn udọn̄ nnọ enye? Ewe itie N̄wed Abasi m̀mê se ikọwọrọde owo emi ẹsiakde ke Bible ekeme ndin̄wam enye? Ndibem iso ntie n̄kere ntre ayan̄wam ebiowo enyene akpan n̄kpọ emi mmọ ẹdinemede, idịghe ndineme se ededi emi odụkde enye ibuot. Ke ini ebiowo akade utom ubọkerọn̄, enye ayayak nditọete esie ẹtịn̄ nte etiede mmọ ke idem ke adan̄aemi enye enen̄erede akpan̄ utọn̄. (Jas. 1:19) Eyenete an̄wan kiet ọkọdọhọ ete: “Esidọn̄ owo esịt tutu ke ini ebiowo enen̄erede akpan̄ utọn̄ okop se owo etịn̄de.”—Luke 8:18.

12. Mmanie ke oyom ẹsịn udọn̄ ẹnọ ke esop, ndien ntak-a?

¹² Oyom mbiowo ẹka utom ubọkerọn̄ ẹnọ mmanie? Paul eketeme mbiowo nte enye ete “ẹkpeme . . . ofụri otuerọn̄.” Mmọdo, kpukpru owo ke esop ẹyom nsịnudọn̄, esịnede mme asuanetop ye mme asiakusụn̄ oro ẹsọn̄ọde ẹda ẹnam utom ke ediwak isua. Ntak emi oyomde mbiowo ẹsịn udọn̄ ẹnọ mmọ? Koro ndusụk ini ekeme nditie nte mme mfịna idiọk ererimbot emi ẹmọn̄ ẹkan nditọete oro ẹsọn̄de idem do ke n̄kan̄ eke spirit ubọk. Ẹyak ineme n̄kpọ kiet oro eketịbede ọnọ David man iwụt ntak emi oyomde ẹn̄wam idem mme asan̄autom Abasi oro ẹsọn̄de idem.

“ABISHAI . . . EDI EDIN̄WAM DAVID”

13. (a) Ini ewe ke Ishbi-benob okoyom ndiwot David? (b) Nso ikanam Abishai ekeme ndinyan̄a David?

¹³ Esisịt ini ke ẹma ẹkeyet ekpri David aran nte edidem, enye ama an̄wana ye Goliath, kiet ke otu nditọ Rephaim, ekpụk ata ikpọ n̄kokon̄ owo. David ama ada uko owot owo oro. (1 Sam. 17:4, 48-51; 1 Chron. 20:5, 8) Ke ediwak isua ẹma ẹkebe, ke ini David akan̄wanade ekọn̄ ye mbon Philistia, enye ama afiak an̄wana ye akamba n̄kokon̄ owo. Enye ekekere Ishbi-benob, onyụn̄ edi kiet ke otu nditọ Rephaim n̄ko. (2 Sam. 21:16) Edi isan̄ emi, akayak nsịn̄ owo oro okpokowot David. Ntak-a? Idịghe ke ntak emi David mîkenyeneke aba uko, edi edi ke ntak emi idem ekememde enye. Bible ọdọhọ ete: “Idem onyụn̄ emem David.” Ke ndondo oro Ishbi-benob okụtde ke idem emem David, enye “aduak ndiwot David.” Edi ke ini enye oyomde ndida n̄kpọekọn̄ esie ntọ David, “inikiet inikiet, Abishai eyen Zeruiah edi edin̄wam David onyụn̄ ọtọ owo Philistia oro owot.” (2 Sam. 21:15-17) David ọkọbọhọ n̄kpa ke ikwa ifụhi! Anaedi David ama enen̄ede owụt esịtekọm nte Abishai eketịn̄de enyịn ekpeme imọ onyụn̄ ọsọsọp edin̄wam imọ ke ini ẹkeyomde ndiwot imọ. Nso ke mbụk emi ekpep nnyịn?

14. (a) Didie ke ikeme ndikan mme mfịna oro ẹtiede nte ndin̄wana ye Goliath? (b) Didie ke mbiowo ẹkeme ndin̄wam nditọete ẹfiak ẹnyene odudu ye idatesịt? Nọ uwụtn̄kpọ.

¹⁴ Nnyịn mme asan̄autom Jehovah ke inam utom ukwọrọikọ ke ofụri ererimbot kpa ye mme afanikọn̄ oro Satan ye mme isụn̄utom esie ẹdade ẹtiene nnyịn. Ndusụk nnyịn imosobo ikpọ mfịna emi ẹtiede nte ndin̄wana ye Goliath, edi sia iberide edem ọyọhọ ọyọhọ ye Jehovah, nnyịn iman̄wana inyụn̄ ikan mme mfịna oro. Edi, ndusụk ini, ndin̄wana kpukpru ini ye mme mfịna ererimbot emi esinam idem emem nnyịn. Ke ini idem ememde nnyịn ntre, mfịna emi nnyịn ikpakande uforo uforo ẹkeme ndikan nnyịn ubọk. Nte ediwak owo ẹtịn̄de, un̄wam oro ebiowo ọnọde ke mme utọ ini oro ekeme ndin̄wam nnyịn ifiak ikop idatesịt onyụn̄ ọnọ nnyịn odudu. Asiakusụn̄ kiet emi ebede isua 60 ọkọdọhọ ete: “Isan̄ kiet, idem ikọsọn̄ke mi, ndien utom ukwọrọikọ ama anam mi n̄kpa mba. Ebiowo ama okụt nte idem ememde mi onyụn̄ edi ebịne mi. Ima ineme inem inem nneme emi otode Bible. Mma nda mme ekikere oro enye ọkọnọde mi nsịn ke edinam, ndien mma ndia ufọn.” Eyenete an̄wan oro adian do ete: “Ebiowo oro ama enyene ima tutu ndikụt nte idem ememde mi onyụn̄ ọnọ mi un̄wam!” Ke akpanikọ, idụhe se inemde nte ndifiọk ke imenyene mbiowo emi ẹkerede ẹban̄a nnyịn, emi ukem nte Abishai eset, ẹtiede-tie ẹbet ‘ndidi ndin̄wam nnyịn.’

“MAN MBUFO ẸKPEFIỌK IMA ORO AMI NNYENEDE . . . NNỌ MBUFO”

15, 16. (a) Ntak emi nditọete ẹkenen̄erede ẹma Paul? (b) Ntak emi nnyịn imade mbiowo emi ẹkerede ẹban̄a nnyịn?

¹⁵ Ndidi ekpemerọn̄ idịghe ifia ubọk kiet. Ndusụk ini, mbiowo ẹsitaba idap ẹbọn̄ akam ẹkere ẹban̄a otuerọn̄ Abasi mîdịghe ẹtaba idap ẹnọ nditọete ibetedem. (2 Cor. 11:27, 28) Kpa ye oro, mbiowo ẹsikop inemesịt ndinam utom mmọ, ukem nte Paul. Enye ekewet ntem ọnọ mbon Corinth: “Mmenen̄ede n̄kop idatesịt ndiyak kpukpru se nnyenede nnọ nnyụn̄ nyak idem mi ofụri ofụri nnọ ukpọn̄ mbufo.” (2 Cor. 12:15) Ke nditịm ntịn̄, ke ntak ima emi Paul akamade nditọete esie, enye ama ada ofụri ukeme esie ọsọn̄ọ mmọ idem. (Kot 2 Corinth 2:4; Phil. 2:17; 1 Thess. 2:8) Imosụk ise nditọete ẹkemade Paul ntre!—Utom 20:31-38.

¹⁶ Nnyịn mme asan̄autom Abasi mfịn imama n̄ko mbiowo oro ẹnyenede ima inyụn̄ ikọm Jehovah iban̄a enye ndinọ nnyịn mbiowo ke ini ibọn̄de akam idem nnyịn. Mmọ ẹnam nnyịn inen̄ede ikop idatesịt ke ndikere mban̄a nnyịn. Imesikop nsịnudọn̄ ke ini mmọ ẹdide ẹdise nnyịn. Akan oro, imenen̄ede iwụt esịtekọm nte ke mmọ ẹtetie ẹbet ndidi ndin̄wam nnyịn ke ini etiede nte afanikọn̄ ererimbot ẹmọn̄ ẹkan nnyịn ubọk. Ke akpanikọ, utọ mbiowo oro ẹtịn̄de enyịn do ẹnen̄ede ẹdi ‘nsan̄autom emi ẹnamde nnyịn inyene idatesịt.’