Mme Ubon Oro Ẹketen̄ede Abasi Ke Eset—Ẹdi Uwụtn̄kpọ Ẹnọ Eyo Nnyịn

UBON—Edidiana Mme Idụt ama odomo ndinam enye edi ebiet ntịn̄enyịn ererimbot. Didie? Ebe ke nditan̄a 1994 nte “Isua Ubon Ofụri Ererimbot.” Okposụkedi mme adaiso ererimbot, mme ekpepn̄kpọ mban̄a itie ebuana owo, ye mme ọnọitem ubon ẹsọpde ndiseme mban̄a mme utọ n̄kpọ nte n̄kọri ke uman nditọ akpara ye n̄kọri ke ibat usiondọ, mmọ isọpke ndinọ usọbọ oro ẹfọnde ẹnyụn̄ ẹdide ata idem n̄kpọ ke mme utọ mfịna oro.

Nte ekeme ndidi Bible enyene mme usọbọ ọnọ mme mfịna ubon? Ye ndusụk owo ekeme nditie nte mîkemke ye eyomfịn ndinọ ekikere nte ke Bible ekeme ndin̄wam mme ubon mfịn. Kamse, ẹkewet enye ke ediwak isua ikie ẹmi ẹkebede ke edu ye ido N̄kan̄ Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn. Ke ata ekese ikpehe ererimbot, uwem omokpụhọde akamba akamba toto ke mme ini Bible. Edi, Jehovah Abasi, kpa enyeemi ẹsiode kpukpru ubon enyịn̄ ke enye, ọkọnọ odudu spirit ndiwet Bible. (Ephesus 3:14, 15; 2 Timothy 3:16) Nso ke Bible etịn̄ aban̄a mme mfịna ubon?

Jehovah ọfiọk nnennen n̄kpọ oro ẹyomde man uwem ubon enem onyụn̄ enyene uyụhọ. Ikọ esie, kpa Bible, ke ntre, enyene ekese nditịn̄ mban̄a uwem ubon, ndusụk ẹdide nte item. Bible n̄ko ọdọn̄ọ mme uwụtn̄kpọ ẹban̄ade mme ubon oro ẹkedade mme edumbet Abasi ẹsịn ke edinam. Nte utịp, mmọ ẹma ẹnyene ata n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye uyụhọ. Ẹyak nnyịn idụn̄ọde uwem ubon ke mme ini Bible inyụn̄ ise mme ukpepn̄kpọ oro ikemede ndikpep.

Itieibuot—Ọkpọsọn̄ N̄kpọ?

Kere, ke uwụtn̄kpọ, n̄kpọ aban̄ade itieibuot ubon. Ke ini mme ete-ekpụk, irenowo nte Abraham, Isaac, ye Jacob nte mfan̄a mîdụhe ẹkedi “mme ibuotufọk.” (Utom 7:8, 9, NW; Mme Hebrew 7:4) The New Manners and Customs of Bible Times, emi Ralph Gower ewetde, ọdọhọ ete: “Ubon ekedi . . . ‘ekpri obio ubọn̄’ emi ete akakarade. Enye akakara n̄wan, nditọ, nditọ nditọ, ye nditọufọk—kpukpru owo ke ubon.” Ke akpanikọ, mme ete-ekpụk ẹma ẹsiwak ndinyene odudu ke ubon nditọiren mmọ n̄ko.—Men Genesis 42:37 domo.

Nte emi ikọnọhọ irenowo odudu ndifịk iban ye nditọ mmọ? Baba. Edi akpanikọ, Abasi ọkọdọhọ akpa n̄wan, Eve, ete: “Eyenyụn̄ osụk idem ọnọ uberi ndien enye eyekan fi.” (Genesis 3:16) Mme ikọ oro ẹkewụt nte n̄kpọ ẹditiede ofụri ofụri ye iban oro ẹdọde ndọ, edi mmọ iketịn̄ke nte mme n̄kpọ ẹkenyenede nditie ke otu mme ata andituak ibuot nnọ Abasi. Mme ebe oro ẹbakde Abasi ẹkenyene nditi akpa uduak Jehovah. Jehovah akanam n̄wan edi “andin̄wam [erenowo] ye nte andinam enye ekem,” idịghe ofụn esie. (Genesis 2:20, NW) Sia iren ẹmi ẹketen̄ede Abasi ke eset ẹkediọn̄ọde nsụkibuot mmọ ye ibat oro mmọ ẹkenyenede ndinam nnọ Abasi, mmọ ikakamake odudu mmọ ke idiọk usụn̄. Utu ke ndinam n̄kpọ ye iban ye nditọ mmọ nte ikpîkpu ifịn, mme ete-ekpụk ẹmi ẹkebakde Abasi ẹma ẹwụt mmọ ata ima ye ima iman.

Ẹnọ ibio ibio ndise kaban̄a ima iman oro nditọwọn̄ ẹkesiwakde ndibọ ke Genesis 50:23 (NW). Do enye etịn̄ aban̄a nditọ Joseph eke emana ita ete: “Mmọ ẹkemana ẹdoro Joseph ke edọn̄.” Ke adan̄aemi emi n̄kukụre ekemede ndiwọrọ nte ke Joseph akada nditọ oro nte mme andito ubon esie, emi ekeme ndiwụt n̄ko nte ke enye ama esibre mbre ye nditọ oro ima ima, emende mmọ odori ke ukot esie otop. Mfịn mme ete ẹyenam ọfọn ndiwụt nditọ mmọ ukem ima iman oro.

Nte mme ibuotufọk, mme ete-ekpụk ẹmi ẹkebakde Abasi ẹma ẹse n̄ko ẹban̄a mme udọn̄ n̄kpọ eke spirit ubon mmọ. Ke ọwọrọde ke ubom ke Ukwọ ofụri ererimbot ama okokụre, “Noah [ama] anam itieuwa ọnọ Jehovah, onyụn̄ . . . awa uwa ke itieuwa oro.” (Genesis 8:20; men Job 1:5 domo.) Abraham, anam-akpanikọ ete-ekpụk oro, ama onịm eti uwụtn̄kpọ ebe ke ndinọ mbonubon ọkpọkpọ item. Enye ‘ama eteme nditọ esie ye ufọk esie eke editienede enye, ete ẹkpeme usụn̄ Jehovah, ndinam se ifọnde inyụn̄ inende.’ (Genesis 18:19) Ima ima itieibuot ke ntre ama otịp esịn ke mfọnọn̄kpọ eke ntụk ye eke spirit ubon.

Irenowo ẹdide Christian mfịn ẹtiene uwụtn̄kpọ emi. Mmọ ẹkama itieibuot ke mme n̄kpọ ẹban̄ade utuakibuot ebe ke ndin̄wam mme ubon mmọ ndinam n̄kpọ ekekem ye mme n̄kpọ oro Abasi oyomde onyụn̄ ebe ke ndinịm eti uwụtn̄kpọ ke idemmọ. (Matthew 28:19, 20; Mme Hebrew 10:24, 25) Nte mme ete-ekpụk, mme Christian ẹdide mme ebe ye mme ete n̄ko ẹsida ini ndinọ mbonubon mmọ ọkpọkpọ item.

Ndinam N̄kpọ ke Usụn̄ Enyenede Iwụk

Ke enye ke akpatre ama okosio akamba isọn emi enye akakamade ete-an̄wan esie, Jacob, ete-ekpụk oro, ama obụp ete: “Ini ewe ke ami ndinam nan̄a eke ufọk mi nde?” (Genesis 30:30) Nte kpukpru ete, Jacob ama enyene mfịghe edinyene mme n̄kpọ obụkidem oro ubon esie okoyomde, ndien enye ama anam utom ọkpọsọn̄ ndinam emi. Genesis 30:43 ọdọhọ ete: “Ntem ke owo oro oforo etieti, onyụn̄ enyene ediwak ufene, ye ifịn iban, ye ifịn iren, ye camel, ye ass.”

Ndusụk isua ke ukperedem, nte ededi, ke Jacob ama ọkọnyọn̄ aka isọn̄ Canaan, etie nte enye ikọfiọkke nte ke Dinah eyenan̄wan esie ama ọkọri idiọk edu edidụk nsan̄a ye mme okpono ndem mbon Canaan.a (Genesis 34:1) Enye n̄ko ama okpu ndinam n̄kpọ ke ini okokụtde mme n̄kpọ ukpono ndem ke ufọk esie. Ke usụn̄ ekededi, ke eyen Canaan ama akadan̄ Dinah ke n̄kanubọk, Jacob ama anam n̄kpọ ke usụn̄ enyenede iwụk. Enye ama eteme ete: “Mbufo ẹsio kpukpru isen abasi eke ẹdude ke otu mbufo ẹfep, ẹnyụn̄ ẹnam idem mbufo ẹsana.”—Genesis 35:2-4.

Ana mme ete ẹdide Christian ẹtịm ẹnọ ntịn̄enyịn ke mme n̄kpọ eke spirit ubon mmọ. Edieke n̄kpọsọn̄ ndịghe ẹdude ẹnọ mme idaha eke spirit ubon mmọ, utọ nte n̄wed aban̄ade oburobụt ido m̀mê ndek ndek ikwọ ndidu ke ufọk, ana mmọ ẹnam n̄kpọ ke usụn̄ enyenede iwụk.

Nte enemde, utọ iban mbuọtidem nte Sarah, Rebekah, ye Rachel n̄ko ẹma ẹnyene ọkpọsọn̄ odudu ke ubon. Okposụkedi mmọ ẹkesụkde ibuot ẹnọ mme ebe mmọ, mmọ iketreke ndinam usio-ukot ke ini okodotde onyụn̄ edide se ẹyomde. Ke uwụtn̄kpọ, Exodus 4:24-26 asian nnyịn nte ke ini Moses ye ubon esie ẹkekade Egypt, “Jehovah [“angel Jehovah,” Septuagint] osobo ye enye [eyen Moses], onyụn̄ oyom enye ndiwot.” Nte an̄wan̄ade, eyen Moses okodu ke itiendịk edidi se ẹwotde ke ntak Moses okokpude ndinịm enye mbobi. Zipporah ama anam n̄kpọ usọp usọp onyụn̄ onịm eyen esie mbobi. Mmọdo, angel ama ọkpọn̄ enye. Ibanndọ Christian mfịn ẹkeme n̄ko ndinam usio-ukot ke ini idaha oro odude anamde emi odot.

Ukpep Oro Ete Ekesinọde ke Idak Ibet Moses

Ke 1513 M.E.N., eyo mme ete-ekpụk ama etre nte Israel akakabarede edi idụt. (Exodus 24:3-8) Mme ete ẹma ẹkaiso ndinam n̄kpọ nte mme ibuotufọk. Nte ededi, ibet ubon ama akabade edi udiana ọnọ Ibet idụt oro Abasi ọkọnọde Moses emi mme ebiereikpe oro ẹkemekde ẹkenyụn̄ ẹsede ẹban̄a. (Exodus 18:13-26) Itie oku ubon Levi ama ada itie edise mban̄a mme ikpehe utuakibuot aban̄ade uwa. Edi, ete ama akaiso ndinyene akpan utom ndinam. Moses ama eteme ete: “Yak mme ikọ ẹmi ami ntemede fi mfịn emi, ẹdu fi ke esịt: nyụn̄ dọdiọn̄ siak mmọ nọ nditọ fo, nyụn̄ kama mmọ ke inua fo ke ini afo etiede ke ufọk fo, ye ini afo asan̄ade ke usụn̄, ye ke ini afo anade ke isọn̄, ye ke ini afo adahade ke enyọn̄.”—Deuteronomy 6:6, 7.

Ibet oro ama esinam mme ini ẹdu, utọ nte Passover, emi ẹkekemede ndinọ ukpep ke nnennen ido unọ ukpep ye ke ido nneme. Nte usenọfiọn̄ Passover, Nisan 14, akasan̄ade ekpere, mme ubon Jew ẹma ẹsitọn̄ọ ndinam ntịmidem nnọ isan̄ uka Jerusalem mmọ nte ido esidide. (Deuteronomy 16:16; men Luke 2:41 domo.) Ewe eyenọwọn̄ mîdikopke nduaidem ke utọ ntịmidem oro? Isan̄ oro ke idemesie ekesidi n̄kpọ inemesịt. Etisịm ini oro ukwọedịm ama etre, ndien utịn ini utọ ama ọtọn̄ọ ndimen tuep ini etuep ke ofụm mfep. Nte snow ke Obot Hermon atarade, Akpa Jordan eyetọ ọyọhọ mben esie.

Ke usụn̄, ikụreke ke mme ete ndikesinọ nditọ mmọ ukpep ke ukpepn̄kpọ aban̄ade idụt mmọ edi n̄ko ediwak mbụk oro ẹnyenede ebuana ye mme ebiet oro mmọ ẹdisan̄ade ẹbe. Mmọemi ẹma ẹkeme ndisịne Mme Obot Ebal ye Gerizim, ke ebiet emi ẹkekotde mme isụn̄i ye mme edidiọn̄ eke Ibet. Mmọ ẹkeme n̄ko ndibe Bethel, emi Jacob okokụtde n̄kukụt esie aban̄ade eberi otode enyọn̄. Nso nneme oro aduaide owo idem ke emi ekesisụn̄ọ ntem! Nte isan̄ oro akade iso ndien nte mbonisan̄ ẹtode ikpehe efen ke idụt oro ẹsobode ye mme otu ubon, kpukpru owo ẹma ẹsidara ebuana oro ọbọpde-bọp.

Ke akpatre ubon oro eyedụk Jerusalem, “emi eyede ama.” (Psalm 50:2) Eyen ukpepn̄kpọ oro, Alfred Edersheim, ọdọhọ ete: “Anaedi ediwak ke otu mbonisan̄ ẹmi ẹma ẹsinam nna ke edem ibibene obio. Ẹkenọ mbon oro ẹkedan̄de ke esịt obio ufọk ke mfọn.” Ih, n̄kparawa mbon Hebrew ke idemmọ ẹma ẹbọ ukpep nnennen ke ima iman ye ntatubọk. Mme mbono eke isua ke isua eke Mme Ntiense Jehovah ẹsinyene ukem uduak oro mfịn.

Nisan 14 eyedisịm ke akpatre. Ẹyewot unam Passover ẹnyụn̄ ẹfọp ke ediwak hour. Ke ekperede ufọt okoneyo ubon eyeta eyenerọn̄ oro, uyo eke leaven mîdụhe, ye ndotndot ikọn̄. Nte ido edinam edide eyeneren eyebụp ete: “Ẹnam utom emi ẹban̄a nso?” Do ndien mme ete ẹyenọ ukpep ke nnennen usụn̄, ẹdọhọde ẹte: “Enye edi uwa passover Jehovah, emi ekebede mme ufọk nditọ Israel ke Egypt, ke ini enye okowotde nditọ Egypt, onyụn̄ anyan̄ade mme ufọk nnyịn.”—Exodus 12:26, 27; 13:8.

Edidem Solomon eke Israel ama ọdọhọ ete: ‘Ini odu eke ẹsakde ye ini eke ẹnekde.’ (Ecclesiastes 3:4) Ẹma ẹnam ini unọ idem nduọkodudu odu ọnọ nditọwọn̄ Israel. Etie nte Jesus Christ ama esida ese nte nditọwọn̄ ẹbrede mbre ke an̄waurua. (Zechariah 8:5; Matthew 11:16) Ndien ekedi ọsọ n̄kpọ mme ete ye eka oro ẹnyenede n̄kpọ ndisinam ndutịm nnọ inem inem mboho ubon oro ẹkesisịnede ikwọ, unek, ye usọrọ. (Luke 15:25) Kpasụk ntre mfịn mme ete ye eka ẹdide Christian ẹsinam usio-ukot ke ndidiomi eti unọ idem inemesịt ye ebuana ọtọkiet nnọ nditọ mmọ.

Mme Eka ye Nditọ ke N̄kaowo Jew

Nso utom ke mme eka ẹkenyene ke idak Ibet Moses? Mme N̄ke 1:8 ama ọnọ ewụhọ ete: “Eyen mi, kop item usọ, kûnyụn̄ ukpọn̄ mbet uka.” Ke idak ndutịm odudu ukara ebe esie, n̄wanndọ edide Jew eyeda mme n̄kpọ oro Abasi oyomde esịn ke edinam ke uwem ubon. Nditọ esie ẹkenyene ndikpono enye, idem ke enye ama ọkọsọn̄.—Mme N̄ke 23:22.

Eka ama esinyene akamba udeme n̄ko ke ndinọ nditọ esie ukpep. Ekpere ndidi enye ikpọn̄ ekesise aban̄a nsekeyen tutu enye okpon ekem se ẹsiode eba, nte eyịghe mîdụhe osụn̄ọde ke n̄kpet n̄kpet itie ebuana ke ufọt eka ye eyen. (Isaiah 49:15) Ke adan̄aemi mme ete ẹkesikpepde nditọiren mmọ ubọkọkọ, mme eka ẹkesikpep nditọiban mmọ utom esịtufọk. Mme eka n̄ko ẹma ẹsinyene ọkpọsọn̄ odudu ke idem nditọiren mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, Edidem Lemuel ama ọbọ ufọn oto “[ọkpọsọn̄ etop] oro eka esie eketemede enye.”—Mme N̄ke 31:1.

Enyene-ido an̄wan edide Jew ama esinyene ndusụk udomo ifụre ke “[ndise] ido ufọk esiemmọ.” Nte Mme N̄ke 31:10-31 ọdọhọde, enye ekeme ndidep mme n̄kpọ ke ufọk, edep in̄wan̄, idem onyụn̄ ese aban̄a ekpri mbubehe. Ye ebe oro owụtde esịtekọm, ekọmurua esie “akan pearl anyan usụn̄”!

Uwụtn̄kpọ Odude Ọnọ Mfịn

Ke mme ini Bible ndutịm ubon ekesinam n̄kpọ ke ufọn n̄kọri eke ntụk ye eke spirit ofụri mme andibuana ke enye. Mme ete ẹkenyene ndikama odudu mmọ ke ima ima usụn̄ man mme ubon mmọ ẹbọ ufọn. Mmọ ẹkenyene ndida iso ke utuakibuot. Mme ete ye eka ẹma ẹsinyene udọn̄ ke idem nditọ mmọ—ẹkpepde ẹnyụn̄ ẹtemede mmọ, ẹtuakde ibuot ye mmọ, ẹnyụn̄ ẹnamde mmọ ẹnyene ini unọ idem nduọkodudu. Mme eka oro ẹten̄ede Abasi ẹkesidi nti mme andin̄wam, ẹkponode itieibuot mme ebe mmọ ke adan̄aemi ẹnamde usio-ukot ke ibuot ubon mmọ. Mme okopitem nditọ ẹma ẹsida idatesịt ẹsọk mme ete ye eka mmọ ye Jehovah Abasi. Ke akpanikọ, ubon oro akabakde Abasi ke mme ini Bible ekedi eti uwụtn̄kpọ ọnọ eyo nnyịn.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 23]

Ubon fo ekeme ndikop inemesịt nte mme ubon oro ẹketuakde ibuot ẹnọ Jehovah ke mme ini Bible