Nte Ẹkpesọn̄ọde Mbọbọ Ndọ
“ENEN owo ndisio n̄wan esie ndọ ke ntak ekededi?” ntre ke mme Pharisee ẹmi ẹkeyomde ndikọk afia mmụm Akwa Andikpep, Jesus Christ, ẹkebụp. Enye ama ọbọrọ mbụme mmọ ke nditịn̄ mban̄a akpa ndọ eke owo onyụn̄ onịm edumbet ke n̄kpọ emi: “Se Abasi ama akadian, yak owo okûdianade.”
Mme Pharisee ẹma ẹfan̄a ẹte ke Moses ama anam ndutịm ọnọ usiondọ ke ndidọhọ ẹwet “n̄wed usiondọ.” Jesus ama ọbọrọ mmọ ete: “Oto nsọn̄esịt mbufo ke Moses onyịme mbufo ẹsio iban mbufo. Edi toto ke editọn̄ọ ikedịghe ntre. Edi ndọhọ mbufo nte, Owo ekededi eke edisiode n̄wan esie ndọ, ke mîtoho ke edidue ye erenowo, onyụn̄ ọdọde efen, esịn efịbe.”—Matthew 19:3-9.
Ke akpa, ndọ akana edi nsinsi mbọbọ. Idem n̄kpa ikpekekemeke ndidianade mme akpa ọdọndọ oro, koro ẹkebot mmọ nte mme mfọnmma owo ye nsinsi uwem ke ekikere. Nte ededi, mmọ ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ. Idiọkn̄kpọ mmọ ama otịmede ndọ eke owo. Asua edide n̄kpa ama ọtọn̄ọ ndibahade mme ọdọndọ. Abasi ada n̄kpa nte utịt ndọ, nte nnyịn ikotde ke Bible ite: “N̄wan ọbọbọ ke ndọ ke adan̄a ini nte ebe esie odude uwem; edi ebe esie ama ede, enye atara, onyụn̄ enyene unen ndidọ owo eke amade; edi yak enye ọdọ owo Abasi ikpọn̄îkpọn̄.” (1 Corinth 7:39) Emi edi ata isio ye mme utọ ekikere ido ukpono Hindu emi ẹkotde suttee, emi ke ini ebe akpade ẹkpekde mîdịghe ẹnyịkde n̄wan ndifọp idemesie ke ikan̄ n̄wot ye ekikere nte ke mbọbọ ndọ osụk akakaiso ke n̄kpa ama ekebe.
Ndutịm Ibet Moses
Etisịm ini emi ẹkenọde Ibet Moses, itie ebuana ndọ ama atahade okosịm udomo oro Jehovah, ke ekerede aban̄a nsọn̄esịt nditọ Israel, akanamde ndutịm ọnọ usiondọ. (Deuteronomy 24:1) Ikedịghe uduak Abasi nditọ Israel ndida ibet emi nnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ man ẹsio iban mmọ ndọ ke ntak n̄kpri ndudue, nte ẹkụtde ẹto ewụhọ esie nte ke mmọ ẹkenyene ndima ekemmọ owo nte idemmọ. (Leviticus 19:18) Idem edinọ n̄wed usiondọ akanam n̄kpọ nte ukpan, koro nte ubak ndutịm ediwet n̄wed usiondọ oro, ebe oro oyomde ndisio ndọ ekenyene ndika mbịne irenowo oro ẹmekde, ẹmi ẹdidide ẹma ẹdodomo ndisịn emem. Baba, Abasi ikọnọhọ ibet emi ndisọn̄ọ unen owo ndisio n̄wan esie ndọ “ke ntak ekededi.”—Matthew 19:3.
Nte ededi, nditọ Israel ke akpatre ẹma ẹfụmi uduak ye se ibet oro ke ofụri ofụri ọkọwọrọde ẹnyụn̄ ẹda ikọ emi ẹnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ man ẹsio ndọ ke ntak ekededi oro odotde ibụmede ibụmede udọn̄ mmọ. Etisịm ọyọhọ isua ikie ition M.E.N., mmọ ẹkedinam n̄kpọ ye iban uyen mmọ ke n̄kari, ẹsiode mmọ ndọ ke ntak ekededi. Jehovah ama ọsọn̄ọ etịn̄ ọnọ mmọ nte ke imọ isasua usiondọ. (Malachi 2:14-16) Ekedi ke utọ idaha emi ke Jesus okobiom usiondọ ikpe nte emi nditọ Israel ẹkenamde ke eyo esie.
N̄kukụre Eti Isọn̄ Usiondọ
Jesus, nte ededi, ama etịn̄ eti isọn̄ usiondọ kiet: efịbe. (Matthew 5:31, 32; 19:8, 9) Ikọ oro ẹkabarede “efịbe” mi esịne kpukpru orụk obukpo unam idan̄ ke ọwọrọde ọkpọn̄ ndọ oro N̄wed Abasi onyịmede, edide ye owo ukem uduot m̀mê owo isio uduot m̀mê ye unam.
Idem kpa ye oro, Jesus ikesịnke udọn̄ inọ edisio mme nsan̄andọ oro ẹduede ndọ. Edi mbubehe nsan̄a oro mîduehe ndikere mban̄a mme utịp oro ẹdisụn̄ọde nnyụn̄ mbiere m̀mê imọ imoyom usiondọ. Iban oro ẹyomde usiondọ ke isọn̄ N̄wed Abasi emi ẹkeme n̄ko ndiyom ndikere mban̄a ikọ oro Abasi eketịn̄de ke ini ekebierede ikpe ọnọ akpa an̄wan ke idiọkn̄kpọ esie. Ke adianade ye ubiereikpe n̄kpa, Abasi ama etịn̄ ọnọ Eve san̄asan̄a ete: “Eyenyụn̄ osụk idem [“enyene ọkpọsọn̄ udọn̄,” NW] ọnọ uberi ndien enye eyekan fi.” (Genesis 3:16) Commentary on the Old Testament, emi C. F. Keil ye F. Delitzsch ẹwetde, etịn̄ aban̄a “ọkpọsọn̄ udọn̄” emi nte “udọn̄ emi ekperede nditie nte udọn̄ọ.” Nte ẹnyịmede, udọn̄ emi inen̄ekede isọn̄ ubọk ke idem kpukpru iban, edi ke ini n̄wan oro mîduehe ekerede aban̄a usiondọ, enye eyewụt eti ibuot ndikere mban̄a mme udọn̄ eke ntụk oro iban ẹkedade ẹto Eve. Nte ededi, sia idan̄ emi ọwọrọde ọkpọn̄ mbọbọ ndọ ke n̄kan̄ nsan̄a oro eduede ekemede ndida n̄kosịm nsan̄a oro mîduehe ndinyene mme udọn̄ọ ẹmende ẹto idan̄, esịnede AIDS, ndusụk owo ẹma ẹbiere ndisio ndọ nte Jesus akanamde an̄wan̄a.
Mme Ntọn̄ọ Mfịna Ubon
Nsọn̄esịt mme owo enyene ntọn̄ọ ke idiọkn̄kpọ oro akpa owo iba oro ẹkenamde ẹdian Abasi. (Rome 5:12) En̄wan ubon ọkọtọn̄ọ ke ini akpa owo iba oro ẹkenamde idiọkn̄kpọ ẹdian Ete mmọ eke heaven. Didie ke edi ntre? Ke ini urụkikọt okodomode Eve, akpa an̄wan, ndidia eto oro ẹkekpande, enye ama adia mfri oro inikiet inikiet. Ekedi n̄kukụre ke enye ama akanam akpan ubiere oro ama ke enye eketịn̄ ọnọ ebe esie aban̄a se urụkikọt akasiande enye. (Genesis 3:6) Ih, enye ama anam n̄kpọ ye unana edineme oro ye ebe esie. Oro edi ntọn̄ọ mfịna oro ediwak ubon ẹsobode mfịn—unana nneme esịt akpanikọ.
Ke ukperedem, ke ini ẹsobode ye utịp idiọkn̄kpọ mmọ, Adam ye Eve ẹma ẹnam ukem n̄kpọ oro ediwak mme ọdọndọ ẹsinamde ke ini ẹdude ke afanikọn̄, oro edi, ẹdiduọhọ mmọ en̄wen. Akpa owo oro, Adam, ọkọduọhọ n̄wan esie ye Jehovah ke se enye akanamde, ọdọhọde ete: “N̄wan emi afo ọkọnọde ete odu ye ami, enye ọkọnọ mi mfri eto oro, ami nnyụn̄ ndia.” N̄wan ke n̄kan̄ eken ọkọdọhọ ete: “Urụkikọt akabian̄a mi, ndien ndia.”—Genesis 3:12, 13.
Ubiereikpe oro Jehovah ọkọnọde Adam ye Eve ama ebemiso owụt ikpehe mfịna efen oro edidemerede. Kaban̄a itie ebuana esie ye ebe esie, Jehovah ama asian Eve ete: “Enye eyekan fi.” Ediwak ebe mfịn, ukem nte Isao oro ẹkesiakde ke akpa ibuotikọ nnyịn, ẹkara iban mmọ ke idiọk usụn̄ ye unana edikere mban̄a mme ntụk iban mmọ. Edi, ediwak iban ẹkaiso ndinyene ọkpọsọn̄ udọn̄ mban̄a ntịn̄enyịn ebe mmọ. Ke ini owo mîyụhọke ọkpọsọn̄ udọn̄ oro, iban ẹkeme ndiyom ntịn̄enyịn oro ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ke ibụk ibụk usụn̄. Sia ediwak ebe ẹkarade iban ndien ediwak iban ẹnyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹban̄a ntịn̄enyịn mme ebe mmọ, ibụk atara asuana, ndien emem osop. Ke ntọt oro ẹkemịn̄de ẹkotde “Nte Ẹkpedụn̄ọrede Usiondọ Eyomfịn,” Shunsuke Serizawa ọkọdọhọ ete: “Edieke nnyịn ifụmide akpan mfịna oro odude ke n̄kpọ ‘ediyom usụn̄ idemowo’ emi, oro edi, mme owo ndinyene ntụhọ edinịm mme udọn̄ idemmọ ke ebeiso n̄kpọ, ke mbuari eyekabade edi se owo mîkemeke ndidụn̄ọde mme ntak usiondọ mfịn.”
Jehovah, nte ededi, ọmọnọ ndausụn̄ ke Ikọ esie man mme okopitem ọdọndọ ẹkeme ndinyene ukeuke inemesịt ke ndọ kpa ye idaha unana mfọnmma mmọ. Isao ama etiene ndausụn̄ Abasi ndien ke adara inemesịt uwem ufọk kemi. Ẹyak nnyịn ise nte mme edumbet Bible an̄wamde mme owo ndisọn̄ọ mbọbọ ndọ.
Ẹneme Mme N̄kpọ
Ke ediwak ndọ, unana nneme, ntụhọ ediduọhọ kiet eken, ye ibụk ibụk edu ẹsinam edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ ebe ye n̄wan ndidiọn̄ọ mme ntụk kiet eken. Anam ndụn̄ọde oro, Caryl S. Avery, ọdọhọ ete, “Sia edibuana mme ntụk edide se ẹyomde kaban̄a n̄kpetn̄kpet itie ebuana, n̄kpetn̄kpet itie ebuana oyom ọyọhọ mbuọtidem. Ndien mfịn mbuọtidem anana.” N̄kọri ke ebuana ntụk esịtidem esinam utọ mbuọtidem oro ọkọri. Emi oyom nneme esịt akpanikọ ke ufọt ebe ye n̄wan.
Mme N̄ke ada uwụtn̄kpọ kiet ndisịn udọn̄ nnọ edibuana ntotụn̄ọ ekikere, ọdọhọde ete: “Uduak ke esịt owo edi udem; edi owo mbufiọk eyekot enye osio.” (Mme N̄ke 20:5) Ana mme nsan̄a ndọ ẹnyene mbufiọk ẹnyụn̄ ẹkot ntotụn̄ọ ekikere ẹsio ke esịt nsan̄andọ mmọ. Yak idọhọ ke nsan̄andọ fo okop iyatesịt. Utu ke ndidọhọ: “Usen mfịn ọdiọk ye ami,” ntak mûbụpke ke mfọnido ute: “Nte usen mfịn ọdiọk ye afo? Nso ikotịbe?” Ekeme ndida ini ye ukeme ndikpan̄ utọn̄ nnọ nsan̄andọ fo, edi esiwak ndidi inem n̄kpọ, se inọde uyụhọ, onyụn̄ akpan ubiatini ndida ini nnam n̄kpọ ke usụn̄ emi akan ndifụmi nsan̄a fo nnyụn̄ nse mban̄a n̄kpọsọn̄ ntụk oro ẹdidemerede ke ukperedem.
Man edi se ẹbuọtde idem, ana owo kiet kiet anam akpanikọ onyụn̄ odomo nditịn̄ mme ntụk esie ke usụn̄ oro an̄wan̄ade nsan̄a enye eken. Ikọ Abasi akpak ete, “Ẹtịn̄ akpanikọ . . . koro nnyịn idide mbak idem kiet eken.” (Ephesus 4:25) Nditịn̄ akpanikọ oyom mbufiọk. Yak idọhọ ke n̄wan ekere nte ke owo ikopke se itịn̄de. Mbemiso enye etịn̄de ikọ, enye ekpenyene nditi n̄ke emi: “Owo eke afarade ke ikọ esie ọfiọk ifiọk: ndien owo sụn̄sụn̄ esịt edi asian.” (Mme N̄ke 17:27) Utu ke ndidori ebe ikọ nte, “Akananam afo ukpan̄ke utọn̄ unọ mi!” okpotịm ọfọn akan nditịn̄ mme ntụk esie sụn̄sụn̄ mbemiso mfụhọ ye edikpu ẹkọride ke esịt esie. Enye ekeme ndiwụt nte etiede enye ke idem ke nditịn̄ n̄kpọ ntem, “Mmọdiọn̄ọ nte afo unyeneke ini, edi ndinyene esisịt ini efen efen ndidu ye afo eyenam mi nnen̄ede n̄kop inemesịt.”
Ke akpanikọ, “unana item esịn uduak okpu.” (Mme N̄ke 15:22) Nsan̄a fo ama fi, edi oro iwọrọke ite ke enye ekeme ndikot ekikere fo. Ana afo ada usọ anam nsan̄a fo ọdiọn̄ọ nte etiede fi ke idem. Emi eyen̄wam fi, nte Christian emi ọdọde ndọ, ndinam ima ima edinen̄ede man “ẹsịn ifịk ẹda emem nte urụk ẹbọp idem ẹdian ọtọkiet.”—Ephesus 4:2, 3.
Da Kazuo, ke uwụtn̄kpọ, emi ekedide ebe emi n̄wan akarade ye uyịre uyịre udọn̄ kaban̄a mbre mfọniso. Enye ama okụt idemesie ọduọde odụk isọn oro edide ediwak tọsịn dollar ke itie ikie. Ke ọbuọtde okụk ndida nsio isọn esie, enye ama obụhọ ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke okpụk. Ekem enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible ndien ke akpatre ama enyene uko nditịn̄ mfịna esie nnọ n̄wan esie. Enye ama eben̄e idem ọnọ mme edori ikọ oro n̄wan esie editịn̄de. Nte ededi, enye ama odu ke n̄kpaidem ke ini n̄wan esie, emi ama ekekpep Bible ke anyanini, ọkọbọrọde ke sụn̄sụn̄ edu ete: “Yak nnyịn idomo ndise nte nnyịn idikemede ndisio isọn oro.”
Ọtọn̄ọde ke ndan̄nsiere, mmọ ẹma ẹka ẹbịne mbon oro mmọ ẹkekamade isọn ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndikpe isọn mmọ, idem ẹnyamde ufọk mmọ. Ama ada se ikperede ndisịm isua kiet ndisio isọn oro. Nso ikokpụhọde Kimie, n̄wan esie? Enye ọdọhọ ete: “Mme ikọ oro ẹkụtde ke N̄wed Mbon Philippi ibuot 4, ufan̄ikọ 6 ye 7, ẹdi ata akpanikọ. ‘Ẹkûtịmede esịt ke baba n̄kpọ kiet, edi ke kpukpru n̄kpọ, ẹsan̄a ye akam ye n̄kpeubọk ye ekọm, ẹsian Abasi se mbufo ẹyomde. Ndien emem Abasi, emi ayan̄ade ifiọk owo, eyekpeme mbufo esịt ye ekikere ke Christ Jesus.’” Enye ama adian ete: “Ufan mi kiet, ke odude ke n̄kpaidem ndikụt nte n̄kokopde inemesịt kpa ye nsọn̄ọn̄kpọ, ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible ye ami.” Kazuo ye n̄wan esie ẹma ẹna baptism ko ke edem ndien idahaemi ke ẹdara inem inem uwem ufọk.
Ke adianade ye edibuọt idem ke kiet eken ebe ke nditịn̄ akpanikọ, mme ebe ye ibanndọ ẹmi ẹkenyenede ifiọk n̄kpọntịbe eke enyọn̄ emi ẹma ẹnam n̄kpọ oro an̄wamde mme ọdọndọ ndikọk mme mfịna ndọ mmọ. Mmọ ẹma ẹnyene nneme ye Jehovah Abasi, kpa Anditọn̄ọ ndutịm ndọ. Kpa ye mfịghe ye mme mfịna oro mme ọdọndọ ẹsobode, enye eyenam mmọ ẹnyene emem Abasi oro ayan̄ade ifiọk owo edieke mmọ ẹnamde ukeme mmọ ke ndida mme edumbet esie nsịn ke edinam nnyụn̄ nyak mmọ eken nsịn enye ke ubọk. Ndibọn̄ akam ọtọkiet enen̄ede edi se in̄wamde. Ebe ekpenyene ndida usụn̄ onyụn̄ ‘an̄wan̄a esịt esie’ ọnọ Abasi, oyomde un̄wam ye ndausụn̄ esie ke mfịna ekededi oro enye ye n̄wan esie ẹsobode. (Psalm 62:8) Jehovah Abasi ke akpanikọ eyekop utọ akam oro.
Ih, ẹkeme ndisọn̄ọ mbọbọ ndọ. Idem idahaemi, emi idude uwem ye kpukpru unana mfọnmma nnyịn ke ntịme ntịme n̄kaowo, mme ọdọndọ ẹkeme ndikụt akwa idatesịt ke itie ebuana mmọ. Afo emekeme ndikụt nti ekikere efen ye item Abasi ke n̄wed Ndinam Uwem Ufọk Fo Enem, emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., emịn̄de. Akan oro, mme ọdọndọ ẹmi ẹsịnde ifịk ẹnam utom ndida mme edumbet Bible nsịn ke edinam ẹnyene idotenyịn ndidiana ọtọkiet ke ima ke obufa ererimbot Abasi oro mîdibịghike ndidi.