Mme Nsunsu Prọfet Mfịn
JEREMIAH akanam n̄kpọ nte prọfet ke Jerusalem ke ini obio oro ọkọyọhọde ye ukpono ndem, oburobụt ido, mbiara edu-uwem, ye ediduọk iyịp mbon oro mîduehe isop. (Jeremiah 7:8-11) Enye ikedịghe n̄kukụre prọfet oro akanamde n̄kpọ ifịk ifịk ke ini oro, edi n̄wakn̄kan mmọ eken ẹkenam n̄kpọ ẹnọ idemmọ ẹnyụn̄ ẹbiara fap. Ke nso usụn̄? Jehovah ọdọhọ ete: “Ọtọn̄ọde ke prọfet, tutu osịm oku, ẹnyụn̄ ẹnam nsunsu. Mmọ ẹnyụn̄ ẹkọk unan adiaha ikọt mi enyọn̄ enyọn̄, ẹte, ‘Emem, emem;’ ndien baba emem idụhe.”—Jeremiah 6:13, 14.
Mme nsunsu prọfet ẹma ẹdomo ndinam etie nte ke kpa ye ofụri mbiara edu uwem ke idụt oro, mme n̄kpọ ẹma ẹfọn ndien mbio obio ẹma ẹdu ke emem ye Abasi; edi oro ikedịghe ntre. Ubiereikpe Abasi ke akana ebet mmọ, nte Jeremiah ye unana ndịk akatan̄ade. Edi Jeremiah, prọfet akpanikọ, idịghe mme nsunsu prọfet, ke ẹkewụt nte enende ke ini mbonekọn̄ Babylon ẹkesobode Jerusalem ke 607 M.E.N. (B.C.E.), ẹsobode temple, ẹnyụn̄ ẹwotde mbio obio mîdịghe ẹdade mbuotekọn̄ ẹka nsannsan Babylon. Ibat ibat mme ẹnyene-mbọm mbon oro ẹkesụhọde ke idụt oro ẹma ẹfen̄e ẹka Egypt.—Jeremiah 39:6-9; 43:4-7.
Nso ke mme nsunsu prọfet ẹkenam? “Jehovah ọdọhọ ete, Mmọdo, sese, ami mmọn̄ nnam ikọ ye mme prọfet, ẹmi ẹyịpde ikọ mi kiet ye mbọhọidụn̄ esie.” (Jeremiah 23:30) Mme nsunsu prọfet ẹkeyịp ukeme ye mme utịp oro ẹkpenyenede ẹto edikpan̄ utọn̄ nnọ ikọ Abasi ebe ke ndisịn udọn̄ nnọ mme owo ndikpan̄ utọn̄ nnọ nsu utu ke ntọt akpanikọ ẹmi ẹketode Abasi. Mmọ iketịn̄ke “ata n̄kpọsọn̄ utom Abasi,” edi ẹketịn̄ mme ekikere idemmọ, mme n̄kpọ oro mme owo ẹkeyomde ndikop. Etop Jeremiah ke akpanikọ okoto Abasi, ndien edieke nditọ Israel ẹkpekenamde n̄kpọ ẹban̄a mme ikọ esie, mmọ ẹkpekebọhọ. Mme nsunsu prọfet ‘ẹma ẹyịp ikọ Abasi’ ẹnyụn̄ ẹda mme owo usụn̄ ẹka nsobo. Enye ekedi kpa nte Jesus eketịn̄de aban̄a mme nsunsu adaiso ido ukpono eke eyo esie ete: “Mmọ ẹdi nnan mme ada-usụn̄. Ndien nnan ama ada nnan usụn̄, mmọ mbiba ẹyeduọn̄ọ ke ukpe.”—Utom 2:11; Matthew 15:13b, 14.
Nte ekedide ke eyo Jeremiah, mme nsunsu prọfet ẹdu mfịn ẹmi ẹdọhọde nte idade ke ibuot Abasi a-Bible; edi mmọ n̄ko ẹyịp ikọ Abasi ke ndikwọrọ mme n̄kpọ oro ẹwọn̄ọrede owo ẹkpọn̄ se Abasi enen̄erede etịn̄ ke Bible. Ke nso usụn̄? Ẹyak nnyịn ibọrọ mbụme oro ebe ke ndida, nte uwụtn̄kpọ, akpan ukpepn̄kpọ Bible oro aban̄ade Obio Ubọn̄.
Akpanikọ Aban̄ade Obio Ubọn̄
Obio Ubọn̄ Abasi ekedi akpan ibuotikọ ukpepn̄kpọ Christ, ndien ẹsiak enye ke se iwakde ikan utịm ike-ikie ke mme Gospel. Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke utom ukwọrọikọ esie, Jesus ama ọdọhọ ete: “Mmenyene ndikwọrọ eti mbụk Ubọn̄ Abasi nnọ mme obio en̄wen n̄ko: koro ẹkedọn̄ Mi ẹte ndinam oro.” Enye ama ekpep mme anditiene enye ndibọn̄ akam nte: “Yak Ubọn̄ Fo edi.”—Luke 4:43; 11:2.
Nso, ndien, idi Obio Ubọn̄? Nte ekemde ye The New Thayer’s Greek English Lexicon, ikọ Greek oro ẹkabarede “obio ubọn̄” ke Bible ọwọrọ akpa, “odudu ubọn̄, itie edidem, edikara, ukara” ndien ọyọhọ iba, “ikpehe isọn̄ oro odude ke idak ukara edidem.” Otode ke emi nnyịn nte owụtde ifiọk imekeme ndibiere nte ke Obio Ubọn̄ Abasi edi ataata ukara oro Edidem akarade. Nte emi edi ntre?
Ih, edi ntre, ndien Edidem oro idịghe owo efen ikan Jesus Christ. Mbemiso emana Jesus angel Gabriel ama ọdọhọ Mary ete: “Enye eyekpon, eyenyụn̄ ekere Eyen Andikon̄ N̄kan; Jehovah Abasi eyenyụn̄ ọnọ Enye ebekpo ete Esie David.” (Luke 1:32) Jesus ndibọ ebekpo owụt ete ke enye edi Edidem, Akara ukara. N̄kpọ efen ndiwụt ke Obio Ubọn̄ edi ataata ukara edi prọfesi Isaiah emi: “Eyen amana ọnọ nnyịn, ẹnọ nnyịn eyeneren: ndien ukara eyedoro enye ke afara . . . N̄kọri ukara ye emem esie idinyeneke utịt.”—Isaiah 9:6, 7, King James Version.
M̀mọ̀n̄ ke Jesus akara? Ke Jerusalem? Baba. Prọfet Daniel ama okụt Jesus ọbọde Obio Ubọn̄ ke n̄kukụt, ndien n̄kukụt esie okowụt nte Jesus odude ke heaven. (Daniel 7:13, 14) Emi odu ke n̄kemuyo ye usụn̄ nte Jesus eketịn̄de n̄kpọ aban̄a Obio Ubọn̄. Enye ekesiwak ndikot enye “Ubọn̄ Heaven.” (Matthew 10:7; 11:11, 12) Enye n̄ko odu ke n̄kemuyo ye mme ikọ oro Jesus eketịn̄de ọnọ Pilate ke ini Jesus akadade ke ikpe ke iso esie: “Obio Ubọn̄ Mi idịghe eke ererimbot emi: edieke Obio Ubọn̄ Mi ekpedide eke ererimbot emi, ikọt Mi ẹkpen̄wana ẹn̄wan, mbak ẹdiyak Mi ẹsịn mme Jew ke ubọk: edi Obio Ubọn̄ Mi itoho do.” (John 18:36) Nte ọkwọrọikọ m̀mê oku fo ama ekpep fi ete ke Obio Ubọn̄ Jesus edi ata ukara, akarade oto heaven? Mîdịghe nte enye ekpep nte ke Obio Ubọn̄ oro edi ikpîkpu n̄kpọ oro odude owo ke esịt? Ke edide ntre, enye ke oyịp fi ikọ Abasi.
Nso idi ukpụhọde ke ufọt ukara Obio Ubọn̄ oro ye kpukpru nsio nsio orụk ukara owo? Nte ekemde ye The Encyclopedia of Religion, emi Mircea Eliade ewetde, Anam Ukpụhọde owo oro, Martin Luther, ke ini enemede aban̄a Obio Ubọn̄, ama ọnọ ekikere ete: “Ukara ererimbot . . . edi n̄ko se ẹkemede ndikot obio ubọn̄ Abasi.” Ndusụk owo ẹkpep ẹte ke mme owo, ebede ke mme ukeme mmọ, ẹkeme ndinam ukara owo enen̄ede ebiet Obio Ubọn̄ Abasi. Ke 1983 World Council of Churches (Esop Ufọkederi eke Ofụri Ererimbot) ama ọsọn̄ọ ọdọhọ ete: “Nte nnyịn itiede ntiense inọ ata udọn̄ nnyịn kaban̄a emem ye mme akpan edinam, Spirit Abasi ekeme ndida mmemmem ukeme nnyịn nnam mme obio ubọn̄ ererimbot emi ẹnen̄ede ẹbiet obio ubọn̄ Abasi.”
Tịmfiọk, nte ededi, nte ke Akam Ọbọn̄ oro (“Ete Nnyịn”), Jesus ama ekpep mme anditiene enye ete ẹbọn̄ akam ẹban̄a Obio Ubọn̄ ndidi ndien edi n̄kukụre ke ini oro ke enye akasian mmọ ete: “Yak inam uduak Fo [Abasi]; nte ẹnamde ke heaven, yak inam ke isọn̄ kpasụk ntre.” (Matthew 6:10) Ke ikọ efen, mme owo inamke Obio Ubọn̄ oro edi ke mmọ ndikpep ndinam uduak Abasi. Edi Obio Ubọn̄ ndidi edinam ẹnam uduak Abasi ke isọn̄. Didie?
Kpan̄ utọn̄ kop se prọfesi Daniel ibuot 2, ufan̄ikọ 44, ọdọhọde: “Ke eyo ndidem oro [mme andikara ẹdide owo ke utịt ini], Abasi enyọn̄ eyenam ubọn̄ eke mîdisoboke ke nsinsi, adaha ada . . . enye eyenuak onyụn̄ ama kpukpru mme idụt ẹmi.” Eyịghe idụhe Jesus ọkọdọhọde ete ke Obio Ubọn̄ imọ idịghe eke ererimbot emi! Utu ke oro, Obio Ubọn̄ oro eyesobo mme obio ubọn̄, kpa mme ukara, eke isọn̄ emi onyụn̄ ada itie mmọ ke ndikara ubonowo. Nte ukara ubonowo oro Abasi ọnọde, enye adan̄aoro eyekụt ete ke ẹnam uduak Abasi ke isọn̄.
Ntak utọ ọkpọsọn̄ edinam oro ke n̄kan̄ Obio Ubọn̄ amakabade ana in̄wan̄în̄wan̄ ke ini nnyịn ikerede iban̄a owo emi akarade ke ukara ererimbot emi. Apostle John ekewet ete: “Ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.” (1 John 5:19) “Andidiọk” oro edi Satan kpa Devil, emi Paul okokotde “abasi eyo emi.” (2 Corinth 4:4) Idụhe usụn̄ ndomokiet emi ẹkemede ndimen mme n̄ka ererimbot emi abasi edide Satan kpa Devil n̄kabuan ye Obio Ubọn̄ Abasi.
Emi edi ntak kiet emi akanamde Jesus okûsịn idem ke mbre ukara. Ke ini mme Jew mbon n̄ka idụt ẹkedomode ndimụm enye nnịm ke edidem, enye ama efehe ọkpọn̄ mmọ. (John 6:15) Nte ima ikokụt, enye ama asian Pilate in̄wan̄în̄wan̄ ete: “Obio Ubọn̄ Mi idịghe eke ererimbot emi.” Ndien ke n̄kemuyo ye emi, enye ama asian mme anditiene enye ete: “Mmọ idịghe eke ererimbot, kpa nte Ami mmendịghe eke ererimbot.” (John 17:16) Ke ntre, mme adaiso ido ukpono ẹmi ẹkpepde ẹte ke edinam ukpụhọde ke editịm n̄kpọ ẹmi edinam Obio Ubọn̄ Abasi awara edi ẹmi ẹnyụn̄ ẹsịnde udọn̄ ẹnọ otuerọn̄ mmọ ndinam n̄kpọ mbịne utịtmbuba oro edi mme nsunsu prọfet. Mmọ ẹyịp ukeme ye mme utịp n̄kpọ oro Bible enen̄erede etịn̄.
Ntak Emi Enye Edide Akpan N̄kpọ?
Nte kpukpru ẹmi ẹdi sụk mfan̄a mbonifiọk? N̄wan̄ansa-o. Mme ukwan̄ ukpepn̄kpọ ẹban̄ade Obio Ubọn̄ ẹmetụn ediwak owo usụn̄ ẹmenyụn̄ ẹtụk idem se ẹnamde ke mbụk. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wed oro, Théo, kpa n̄wed ofụri-orụk-ifiọk mbon Roman Catholic, ọdọhọ ete: “Ikọt Abasi ke ẹsan̄a ẹka iso iso ẹbịne Obio Ubọn̄ Abasi emi Christ ọtọn̄ọde ke isọn̄ . . . Ufọkederi edi mfri Obio Ubọn̄ emi.” Edimen Ufọkederi Catholic n̄kabuan ye Obio Ubọn̄ Abasi ama ọnọ ufọkederi oro akwa odudu ukara ke nsunsu ekikere eke ini Ufọt Ufọt Eyo Ekịm. Idem mfịn emi, mme andikara ufọkederi ẹdomo ndinyene odudu ke mme mbubehe ererimbot, ẹnamde n̄kpọ ke ufọn ndusụk ndutịm n̄ka ukaraidem ẹnyụn̄ ẹbiọn̄ọde-biọn̄ọ mmọ eken.
Etịn̄ikọ kiet mban̄a n̄kpọ ama ọnọ ekikere efen oro atarade asuana mfịn ke ini enye ọkọdọhọde ete: “Edinam ukpụhọ ukara edi obio ubọn̄ koro ukpụhọ ukara edi mme owo ndidi ndidu ọtọkiet ke obufa ubonowo, ẹdemerede ẹto idiọn̄ọ Abasi oro ẹnọde ebe ke owo akpanikọ oro—Jesus . . . Gandhi . . . nditọ Berrigan.” Ukpepn̄kpọ oro nte ke ẹkeme ndida ndutịm ukaraidem mmenede Obio Ubọn̄ nnyụn̄ mfụmi ata akpanikọ oro aban̄ade Obio Ubọn̄ ama anam mme adaiso ido ukpono ẹmia mbuba ke ndibịne mme itieutom ukaraidem. Enye amanam ediwak owo ẹsịn idem ke ndutịme obio, idem ẹbuanade ke en̄wan ukpụhọ ukara. Ndomokiet ke otu emi idụhe ke n̄kemuyo ye akpanikọ oro nte ke Obio Ubọn̄ idịghe ubak ererimbot emi. Mme adaiso ido ukpono ẹmi ẹbụhọde ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke mbre ukaraidem inyịmeke nditre ndidi ubak ererimbot, nte Jesus ọkọdọhọde ke mme ata mbet imọ ididịghe. Mbon oro ẹkpepde ẹte ke ẹnyene Obio Ubọn̄ Abasi ẹbe ke edinam ukaraidem ẹdi mme nsunsu prọfet. Mmọ ke ẹyịp mme owo ikọ Abasi.
Edieke mme adaiso ido ukpono Christendom ẹnen̄erede ẹkpep se Bible etịn̄de, otuerọn̄ mmọ ẹkpediọn̄ọ ẹte ke Obio Ubọn̄ Abasi ke akpanikọ eyekọk mme utọ mfịna nte ubuene, udọn̄ọ, ukwan̄ikpe eke orụk, ye ufịk. Edi emi edidi ke ekemini Abasi ye ke usụn̄ Abasi. Enye iditoho mme ukpụhọde ndutịm ukaraidem, ẹmi ẹdibede ẹfep ke ini Obio Ubọn̄ edide. Edieke mme ọkwọrọ ederi ẹmi ẹkpedide mme prọfet akpanikọ, mmọ ẹkpekpep otuerọn̄ mmọ ẹte ke adan̄aemi ẹtiede ẹbet Obio Ubọn̄ Abasi ndinam n̄kpọ, mmọ ẹkeme ndikụt ata, eti un̄wam oro Abasi ọnọde, ndise mban̄a mme mfịna ukaraidem oro ukwan̄ikpe ererimbot emi adade edi.
Ke akpatre, mmọ ẹkpekpep otuerọn̄ mmọ ẹte ke ẹma ẹbebem iso ẹtịn̄ ke Bible ẹban̄a ndiọi idaha ẹmi ẹkamade ekese mfụhọ ke isọn̄ ye idiọn̄ọ nte ke Obio Ubọn̄ ekpere. Ih, Obio Ubọn̄ Abasi eyesọp ndisịbe ndụk nnyụn̄ nda itie mme ndutịm ukaraidem ẹmi ẹdude kemi. Nso edidiọn̄ ke oro edidi ntem!—Matthew 24:21, 22, 36-39; 2 Peter 3:7; Ediyarade 19:11-21.
Ubonowo ke Idak Obio Ubọn̄ Abasi
Nso ke edidi Obio Ubọn̄ Abasi ediwọrọ ọnọ ubonowo? Ọfọn, nte afo emekeme ndikere nte afo adahade ada kpukpru usenubọk ye ọyọhọ nsọn̄idem? Baba owo kiet oro afo ọdiọn̄ọde idọn̄ọke inyụn̄ ikpaha. Idem ẹfiakde ẹnọ fi mbonima fo oro ẹkekpan̄ade ebe ke ediset ke n̄kpa. (Isaiah 35:5, 6; John 5:28, 29) Mme mfịna ndutịm uforo emi ẹtode ibụk ibụk unyamurua m̀mê mme ndutịm uforo oro mîdaha ukem ukem idụhe aba. Afo eyenyene inem inem ufọkidụn̄ fo ye ediwak isọn̄ nditọ kpukpru se afo oyomde man ada ọbọk ubon. (Isaiah 65:21-23) Afo emekeme ndinam isan̄ n̄ka kpukpru ebiet ke ini kiet ekededi ke uwemeyo m̀mê okoneyo ye unana ndịk edidi se ẹdịghede uwem. Ekọn̄ idụhe aba—n̄kpọ ndomokiet idụhe ndidịghe ifụre fo. Kpukpru owo ẹnyene mfọnọn̄kpọ fo ke ekikere. Idiọkowo idụhe aba. Ima ye edinen ido akara. Nte afo emekeme ndikere mban̄a utọ ini oro? Emi edi utọ ererimbot emi Obio Ubọn̄ edidade edi.—Psalm 37:10, 11; 85:10-13; Micah 4:3, 4.
Nte emi edi ikpîkpu n̄kpọ ndap? Baba. Kot mme itien̄wed oro ẹsiakde ke udọn̄ikọ oro eketienede, ndien afo eyekụt ete ke kpukpru n̄kpọ oro ẹtịn̄de do ẹwụt ataata un̄wọn̄ọ Abasi. Edieke owo mîwụtke fi in̄wan̄în̄wan̄ akpanikọ emi aban̄ade se Obio Ubọn̄ Abasi ekemede edinyụn̄ anamde ọnọ ubonowo tutu osịm emi, do owo omoyịp fi ikọ Abasi.
Ye inemesịt, mme n̄kpọ inyeneke ndibono ntre. Jesus ọkọdọhọ ete ke eyo nnyịn ke “[ẹyekwọrọ] gospel Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ekondo nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt, ndien adan̄aoro ke utịt eyedi.” (Matthew 24:14) Magazine emi afo okotde edi ubak utom ukwọrọikọ oro. Nnyịn imesịn udọn̄ inọ fi ite etre ndidi se mme nsunsu prọfet ẹbian̄ade. Dụn̄ọde Ikọ Abasi ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ man okụt akpanikọ oro aban̄ade Obio Ubọn̄ Abasi. Ndien, sụhọde idemfo nọ Obio Ubọn̄ oro, emi edide ndutịm Akwa Ekpemerọn̄, Jehovah Abasi. Ke akpanikọ, enye edi n̄kukụre idotenyịn owo, ndien enye idikpụhe.
[Ndise ke page 5]
Luther ama ekpep ete ke ẹkeme ndise ukara owo nte Obio Ubọn̄ Abasi
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Courtesy of the Trustees of the British Museum
[Ndise ke page 7]
Nte ima ima Ekpemerọn̄, Jehovah, ebe ke Obio Ubọn̄ esie eyeda mme idaha edi oro owo ndomokiet mîkemeke ndida ndi