Mme Ọsọn̄urua N̄kpọ Ẹtode Gospel John
SPIRIT Jehovah ọkọnọ akanieren apostle John odudu ndiwet nduaidem nduaidem mbụk aban̄ade uwem ye utom Jesus. Ẹkewet Gospel emi ke Ephesus m̀mê ekperede do ke n̄kpọ nte 98 C.E. Edi mbụk emi edi nso uduot? Ndien nso idi ndusụk ọsọn̄urua n̄kpọ ẹsịnede ke enye?
Udiana N̄kpọ ke Akamba Udomo
John akasasat n̄kpọ ewet, afiakde ewet esisịt se Matthew, Mark, ye Luke ẹma ẹkewewet. Ke akpanikọ, mbụk ke se enye okokụtde ke enyịn edi udiana n̄kpọ ke akamba udomo sia edide se iwakde ikan mbahade 90 eke ikie, eneme aban̄a mme n̄kpọ oro owo mîsiakke ke mme Gospel eken. Ke uwụtn̄kpọ, enye ikpọn̄ asian nnyịn aban̄a Jesus ndikebemiso ndu uwem mbemiso edide owo ye nte ke “Ikọ akabade edi obụkidem.” (1:1-14) Ke adan̄aemi mme ewet a-Gospel eken ẹdọhọde nte ke Jesus akanam temple asana ke utịt ini utom esie, John ọdọhọ ete ke Christ ama anam ntre n̄ko ke ntọn̄ọ. (2:13-17) Akanieren apostle emi ikpọn̄ asian nnyịn aban̄a ndusụk utịben̄kpọ oro Jesus akanamde, utọ nte edinam mmọn̄ akabade wine, edinam Lazarus emi ama akakpa eset, ye edimụm iyak ke utịbe utịbe usụn̄ ke Enye ama ekeset ke n̄kpa.—2:1-11; 11:38-44; 21:4-14.
Kpukpru mme ewet a-Gospel ẹtịn̄ nte Jesus ọkọtọn̄ọde usọrọ Editi n̄kpa esie, edi John kpọt owụt nte ke Christ ama ọnọ mme apostle esie ukpep kaban̄a nsụhọdeidem ke ndiyet mmọ ukot okoneyo oro. Akande oro, John ikpọn̄ ewet utịn̄ikọ oro Jesus ọkọnọde sụk enye ye mme apostle ye akam oro enye ọkọbọn̄de ke ibuot mmọ ke ini oro.—13:1-17:26.
Ke Gospel emi, enyịn̄ oro, John, ada ọnọ Andinịm owo baptism, ewetn̄wed emi okot idemesie ‘mbet oro Jesus amade.’ (13:23) Apostle emi ke akpanikọ ama ama Jesus, ndien ima oro nnyịn imade Christ ọmọkọri ke ini John owụtde enye nte Ikọ, uyo uwem, un̄wana ererimbot, Eti Ekpemerọn̄, usụn̄, akpanikọ, ye uwem. (1:1-3, 14; 6:35; 8:12; 10:11; 14:6) Emi ekem ye uduak oro John ekewetde ete: “Ẹwet (mme n̄kpọ) ẹmi, man mbufo ẹnịm ke akpanikọ ẹte Jesus edi Christ, Eyen Abasi; man, ke edinịm ke akpanikọ, mbufo ẹkpenyene uwem ke enyịn̄ Esie.”—20:31.
Nsụhọdeidem ye Idara
Gospel John anam ẹdiọn̄ọ Jesus nte Ikọ ye Eyenerọn̄ emi osiode isop idiọkn̄kpọ onyụn̄ asiak utịben̄kpọ oro ẹsọn̄ọde nte ke Enye edi ‘Edisana Eyen Abasi.’ (1:1-9:41) Adianade ye mme n̄kpọ eken, mbụk emi owụt nsụhọdeidem ye idara oro John Andinịm owo baptism ekenyenede. Enye ekedi ebeiso ọnọ Christ okonyụn̄ ọdọhọ ete: “Emi mmendotke nditat urụk ikpaukot Esie.” (1:27) Ẹkesida ikpaunam m̀mê urụk ẹtebe ikpaukot. Ofụn eyetat urụk ikpaukot owo en̄wen onyụn̄ emen mmọ akama ọnọ enye, nte emi ekedide usụhọde usụhọde utom. John Andinịm owo baptism ke ntem okowụt nsụhọdeidem ye edidiọn̄ọ usụhọde idaha esie ke ndimen ndomo ye Eteufọk esie. Eti ukpepn̄kpọ, koro mbon nsụhọdeidem kpọt ẹdot ke utom Jehovah ye Edidem Messiah esie!—Psalm 138:6; Mme N̄ke 21:4.
Utu ke ndiyat esịt ntan̄idem ntan̄idem ye Jesus, John Andinịm owo baptism ama ọdọhọ ete: “Enyene-an̄wanndọ edi ebe-n̄wan: edi ufan ebe-n̄wan, emi adade-da okop enye uyo, adara etieti ndikop uyo ebe-n̄wan: ntem ke idara mi emi ama akabade ọyọhọ.” (3:29) Nte andida ke ibuot ebendọ, ufan esinam ediomi ndọ, ndusụk ini anamde ndutịm usọrọ ndọ onyụn̄ adade enọ ọsọk n̄wanndọ esinyụn̄ ada ekọmurua ndọ ọsọk ete eyenan̄wan. Ufan ebendọ emi enyene ntak ndidara ke ini anamde utom ama. Kpasụk ntre, John ama adara ke ndida Jesus ndian kiet ye akpa mbon oro ẹkebuanade ke otu an̄wanndọ Esie. (Ediyarade 21:2, 9) Nte utom ufan ebendọ mîsibịghike, ntre utom John ama etre ibịghike. Enye ọkọdọdiọn̄ ekpri, ke adan̄aemi Jesus ọkọdiọn̄de-diọn̄ okpon.—John 3:30.
Jesus Ekere Aban̄a Mme Owo
Ke obube mmọn̄ kiet odude ekpere obio Sychar, Jesus ama asian n̄wan Samaria kiet abana ndamban̄a mmọn̄ oro ọnọde nsinsi uwem. Ke mme mbet esie ẹkedisịmde, “idem (ama) akpa mmọ ndikụt nte Enye enemede nneme ye n̄wan.” (4:27) Ntak utọ n̄kpaidem oro? Ih, mme Jew ẹkebat mbon Samaria ke usụhọde, ikonyụn̄ inyeneke mbubehe ndomokiet ye mmọ. (4:9; 8:48) N̄ko ikawakke nditịbe owo Jew oro edide andikpep ndinyene nneme ye n̄wan ke an̄wa. Edi mbọm oro Jesus ekenyenede aban̄a mme owo akanam enye ọnọ ikọ ntiense emi, ndien ke ntak emi, mbio obio ẹma “ẹwọn̄ọ ke obio ẹdi ẹditiene Enye.”—4:28-30.
Edikere mbana mme owo akanam Jesus ọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi okopde nsatitọn̄, yak enye etiene Mi edin̄wọn̄.” (7:37) Nte an̄wan̄ade, enye ke ntem eketịn̄ otụk ido edinam kiet oro ẹkesinamde ke ọyọhọ usen itiaba ke Usọrọ Mme Ataya. Kpukpru usenubọk ke usen itiaba, oku eyekoi mmọn̄ ke n̄kpọdiọhọ-mmọn̄ Siloam onyụn̄ an̄wan̄a enye ọduọk ke itieuwa ke temple. Adianade ye mme n̄kpọ eken, ẹkedọhọ ke emi ada abana edin̄wan̄a spirit nduọk. Ọtọn̄ọde ke Pentecost eke 33 C.E., spirit Abasi ama enyịk mme mbet Christ ndida ọnọ-uwem mmọn̄ nsọk mme owo ke ofụri isọn̄. Ke Jehovah ikpọn̄îkpọn̄, kpa “idịm mmọn̄ uwem,” ebe ke Christ, ke owo ekededi ekeme ndinyene nsinsi uwem.—Jeremiah 2:13; Isaiah 12:3; John 17:3.
Eti Ekpemerọn̄ Ekere Aban̄a!
Edikere oro Jesus ekerede aban̄a mme owo ayarade ke utom esie nte Eti Ekpemerọn̄ emi ekerede aban̄a mme mbet esie ẹmi ẹbietde erọn̄. Idem nte n̄kpa esie akasan̄ade ekpere, Jesus ama ọnọ mme mbet esie ima ima item onyụn̄ ọbọn̄ akam ke ibuot mmọ. (10:1-17:26) Utu ke ndibiet inọ m̀mê owo n̄wo, enye asan̄a ebe ke inuaotop odụk ufọkerọn̄. (10:1-5) Ufọkerọn̄ ekedi aba emi ẹkesidọn̄de erọn̄ ke okoneyo mbak inọ ye unam ẹmi ẹdade unam efen ẹnam udia. Ibibene esie ekesidi itiat, iso-ọfọn ẹwụkde n̄kûkịm ke enyọn̄, ye inuaotop kiet emi ekpemeusụn̄ etiede ekpeme.
Ẹkeme ndidọn̄ otuerọn̄ ẹnyenede nsio nsio ekpemerọn̄ ke ufọkerọn̄ kiet, edi mme erọn̄ ẹdikop sụk uyo andikpeme mmọ kiet kiet. Ke n̄wed esie oro. Manners and Customs of Bible Lands, Fred H. Wight ọdọhọ ete: “Ke ini oyomde ẹbahade nsio nsio otuerọn̄, ekpemerọn̄ kiet kiet eyewọrọ ada ke adiana ke adiana onyụn̄ okot ete: ‘Tahhoo. Tahhoo!’ m̀mê mbiet ikot ntem oro enye emekde. Erọn̄ ẹyemenede ibuot mmọ, ndien ke kpukpru mmọ ẹma ẹkebụmede ẹdaha ẹda, kiet kiet eyetọn̄ọ nditiene andikpeme enye. Mmọ ẹtịm ẹmehe ye uyo andikpeme mmọ. Isenowo ẹsiwak ndikot mmọ ke ukem uyo oro, edi ukeme mmọ ndinam mme erọn̄ ẹtiene mmọ esikpu kpukpru ini.” Nte inem n̄kpọ, Jesus ọkọdọhọ ete: “Mme erọn̄ Mi ẹkop Mi uyo. Ami mmonyụn̄ mfiọk mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹtiene Mi. Ami nnyụn̄ nnọ mmọ nsinsi uwem.” (10:27, 28) “Ekpri otuerọn̄” ye “mme erọn̄ en̄wen” ẹkop uyo Jesus, ẹtiene ndausụn̄ esie, ẹnyụn̄ ẹdara ima ima ukpeme esie.—Luke 12:32; John 10:16.
Eyen Abasi Emi Anamde Akpanikọ Kpukpru Ini
Christ ama anam akpanikọ kpukpru ini ọnọ Abasi onyụn̄ edi eti uwụtn̄kpọ nte ima ima ekpemerọn̄ ke ofụri eyouwem esie ke isọn̄. Mbọm esie n̄ko ama ayarade ke ini enye okowụtde idemesie ke ama ekeset. Ekedi edikop mbọm mban̄a mbon en̄wen akanam Jesus adan̄aoro akpak Peter ete ọbọk mme erọn̄ Imọ.—18:1-21:25.
Nte owo emi ẹkọn̄de ke eto ẹwot, Jesus ọnọ nnyịn n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ edinam akpanikọ tutu osịm n̄kpa. Esuene kiet oro enye ọkọbọde ke ndisu prọfesi ekedi mbonekọn̄ ‘ndideme edisịnen̄kpọ esie ke otu idemmọ.’ (Psalm 22:18) Mmọ ẹma ẹsịn afia ndibiere owo eke ekpenyenede ekpri ọfọn̄idem esie (Greek, khi·tonʹ), emi ẹkedọkde-dọk. (19:23, 24) Ẹkeme ndidi ẹkeda wool m̀mê linen ẹdọk utọ ekpri ọfọn̄idem oro onyụn̄ ekeme ndidi enye ekedi afia m̀mê enyene nsio nsio uduot. Ekese ikesinyeneke ubọk, ẹkesisịne enye ke idak idem onyụn̄ osụhọde osịm edọn̄ m̀mê idem itọn̄ukot. Ke akpanikọ, Jesus ikedịghe ama inyene obụkidem, edi enye ama esisịne utọ eti edisịnen̄kpọ ntre, kpa ọfọn̄idem esie oro owo mîkekịmke-kịm.
Ini kiet emi Jesus okowụtde idemesie ke ama ekeset, enye ama ọkọm mme mbet esie ke ikọ ẹmi: “Emem osụk odu ye mbufo.” (20:19) Ke otu mme Jew, emi ekedi ekọm ofụri ini. (Matthew 10:12, 13) Ye ediwak owo, edida utọ ikọ oro ekeme ndiwọrọ esisịt nnọ mmọ. Edi ikedịghe ntre ye Jesus, koro enye ama ebebemiso asian mme mbet esie ete: “N̄kpọn̄ emem ye mbufo; nyak emem Mi nnọ mbufo.” (John 14:27) Emem oro Jesus ọkọnọde mme mbet esie ọkọkọn̄ọ ke mbuọtidem oro mmọ ẹkenyenede ke idemesie nte Eyen Abasi okonyụn̄ odu ndisụk mmọ esịt ye ekikere.
Ke mbiet usụn̄ oro, nnyịn imekeme ndinyene “emem Abasi.” Nnyịn ikpakam idara anana-mbiet ifụre oro otode n̄kpet n̄kpet ebuana ye Jehovah ebe ke edima Eyen esie.—Philippi 4:6, 7.
[Ebiet Ẹdade Ndise Ẹto ke page 25]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.