“Ẹbịne Ndikama Isen Owo”

“Ẹnọ ikọt Abasi se inanade mmọ; ẹbịne ndikama isen owo.”—ROME 12:13.

1. Nso idi akpan n̄kpọ oro owo oyomde, ndien didie ke ẹwụt enye?

NDISAN̄A ke efak oro etiede ndobo ndobo ke esen esen n̄kann̄kụk ke eyo ama ọkọsọn̄ ke okoneyo ekeme ndidi akwa n̄kpọ nnanenyịn ke eyomfịn. Edi ekeme ndidi n̄kpọ nnanenyịn ukem ntre ndidu ke otuowo ndien ufiọkke owo ndomokiet owo inyụn̄ ifiọkke fi. Ke akpanikọ, nte ẹbotde owo oyom ẹkere ẹban̄a enye, ẹyom enye, ẹnyụn̄ ẹma enye. Idụhe owo emi amade ẹnam n̄kpọ ye imọ nte esenowo m̀mê nte owo an̄wa.

2. Didie ke Jehovah anam nnyịn inyene mme nsan̄a oro iyomde?

² Jehovah Abasi, Andinam ye Andibot kpukpru n̄kpọ, otịm ọfiọk udọn̄ emi owo enyenede kaban̄a nsan̄a. Nte Andidiọn̄ edibotn̄kpọ edide owo, toto ke ntọn̄ọ Abasi ama ọfiọk ete ke “ifọnke owo ndidu ikpọn̄,” ndien enye ama anam n̄kpọ aban̄a oro. (Genesis 2:18, 21, 22) N̄wetnnịm n̄kpọ Bible ọyọhọ ye mme uwụtn̄kpọ edinam mfọnido oro Jehovah owụtde mme owo ye emi mme asan̄autom esie ẹwụtde. Emi an̄wam nnyịn ikpep ‘ndibịne ndikama isenowo,’ kaban̄a idatesịt ye inemesịt mbon en̄wen ye kaban̄a uyụhọ idem nnyịn.—Rome 12:13.

Ndinyene Ima Nnọ Isenowo

3. Nam an̄wan̄a se edikama isenowo enen̄erede ọwọrọ.

³ Ẹkabade ikọ oro “ndikama isen owo” emi ẹdade ẹtịn̄ ikọ ke Bible ẹto ikọ Greek oro phi·lo·xe·niʹa, emi otode mme orụn̄ ikọ iba ẹwọrọde “ima” ye “esenowo.” Ntem, ndikama isenowo enen̄ede ọwọrọ “ndima isenowo.” Nte ededi, emi idịghe n̄kpọ oro ẹnyụn̄ ẹnamde-nam m̀mê ediwụt eti edu. Enye abuana mme ntụk ye ima owo. Ikọedinam oro phi·leʹo, nte The Exhaustive Concordance of the Bible eke James Strong owụtde, ọwọrọ “ndidi ufan (ndima [owo m̀mê n̄kpọ]), oro edi ndinyene ima nnọ (owụtde ọkpọkpọ edidian idem, ke ekikere m̀mê ke ntụk).” Ntem, ndikama isenowo aka anyan ebe ima oro ọkọn̄ọde ke edumbet, ndusụk oro ẹwụtde nte n̄kpọ oro anade ẹnam m̀mê mbiomo. Enye esiwak ndidi ediwụt ataata uma, ima, ye itieufan.

4. Ẹkpenyene ndiwụt mmanie edu edikama isenowo?

⁴ Andibọ ima emi edi “esenowo” (Greek, xeʹnos). Anie ke emi ekpedi? Inikiet efen, Concordance eke Strong akabade ikọ oro xeʹnos nte ‘esen (ke ataata usụn̄ ododụn̄, m̀mê ke ndamban̄a usụn̄ obufa); ke ndiwụt ke usụn̄ efen esen m̀mê (ke n̄kan̄ eken) esenowo.’ Ntre ndikama isenowo, nte ẹwụtde ke Bible, ekeme ndidi mfọnido oro iwụtde owo oro nnyịn imade, mîdịghe ekeme ndinam enye atara osịm idem ata esenowo. Jesus ama anam an̄wan̄a ete: “Edieke mbufo ẹmade mmọ eke ẹmade mbufo, nso utịp ke ẹnyene? Nte kpa mme publican inamke sụk ntre? Ndien edieke ẹkọmde nditọ-ete mbufo ikpọn̄-ikpọn̄, nso ke ẹnam ẹbe adan̄a? Nte kpa mme Gentile inamke sụk ntre?” (Matthew 5:46, 47) Ata edikama isenowo aka anyan ebe ubahade ye odusat emi asari ye ndịk ẹsịnde.

Jehovah, Mfọnmma Akama Esen

5, 6. (a) Nso ke Jesus ekenyene ke ekikere ke ini enye ọkọdọhọde ete, “Ete mbufo ke heaven [ọfọn] ama”? (b) Didie ke ẹkụt ntatubọk Jehovah?

⁵ Ke ama okowụt mme mmeme oro ima emi mme owo ẹwụtde kiet eken enyenede, nte ẹwụtde ke enyọn̄ emi, Jesus ama adian mme ikọ ẹmi: “Mbufo ẹfọn ẹma ndien, kpa nte Ete mbufo ke heaven ọfọnde ama.” (Matthew 5:48) Nte ededi, Jehovah edi mfọnmma ke kpukpru usụn̄. (Deuteronomy 32:4) Nte ededi, Jesus okowụt akpan ikpehe kiet emi aban̄ade mfọnmma Jehovah, nte enye eketịn̄de ke mbemiso ete: “[Abasi anam] utịn Esie asiaha ọnọ mme idiọk owo ye nti owo, onyụn̄ [anam] edịm edep ọnọ ndinen owo ye mme anam ukwan̄-ido.” (Matthew 5:45) Ke ini edide edisịm ediwụt mfọnido, Jehovah inyeneke odusat.

⁶ Nte Andibot, Jehovah edi andinyene kpukpru n̄kpọ. “Kpukpru mme unam akai [ẹdi] okịm, ye ufene ke tọsịn ikpọ obot: se isan̄ade ke ikọt odu ye ami,” ntre ke Jehovah ọdọhọ. (Psalm 50:10, 11) Edi, enye imụmke n̄kpọ ndomokiet ke ibụk inịm inọ idemesie. Ke mfọnido esie, enye ọnọ kpukpru edibotn̄kpọ esie n̄kpọ. Andiwet psalm eketịn̄ aban̄a Jehovah ete: “Afo atat ubọk fo, onyụn̄ ọnọ kpukpru mme andidu uwem se mmọ ẹmade, ẹyụhọ.”—Psalm 145:16.

7. Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto usụn̄ emi Jehovah anamde n̄kpọ ye isenowo ye mbon oro ẹdude ke unana?

⁷ Jehovah esinọ mme owo se mmọ ẹyomde—idem mbon oro mîfiọkke enye, ẹmi ẹdide isenowo ẹnọ enye. Paul ye Barnabas ẹma ẹti mme okpono ndem ke obio Lystra ẹte ke Jehovah “iyakke n̄kpọ-ntiense anana ọnọ Enye, ke emi Enye ọfọnde ido, onyụn̄ ọnọde mbufo edịm heaven ye ini eduek, onyụn̄ ọnọde mbufo udia, anam esịt mbufo ọyọhọ ye idatesịt.” (Utom 14:17) Jehovah ọfọn ido onyụn̄ atat ubọk, akpan akpan ye mbon oro ẹdude ke unana. (Deuteronomy 10:17, 18) Ekese ẹdu ndikpep nto Jehovah ke ndiwụt mfọnido ye ntatubọk—ediwụt mfọnido—nnọ mbon en̄wen.

8. Didie ke Jehovah owụt ntatubọk esie ke ndinọ nnyịn mme n̄kpọ oro iyomde ke n̄kan̄ eke spirit?

⁸ Ke adianade ye edinọ mme edibotn̄kpọ esie mme n̄kpọ obụkidem oro mmọ ẹyomde uwak uwak, Jehovah ese aban̄a se mmọ ẹyomde ke usụn̄ eke spirit. Jehovah ama anam n̄kpọ ke usụn̄ oro enen̄erede owụt ntatubọk kaban̄a mfọnọn̄kpọ eke spirit nnyịn, idem mbemiso nnyịn owo ndomokiet ikọfiọkde ite ke nnyịn idu ke mbrenyịn ke n̄kan̄ eke spirit. Nnyịn ikot ke Rome 5:8, 10 ite: “Abasi otịm ayarade ima eke amade nnyịn, ke emi Christ akpade ke ibuot nnyịn ke adan̄aemi nnyịn isụk idide mme idiọk owo kan̄a. . . . Abasi [akada] n̄kpa Eyen Esie esịn emem ke ufọt nnyịn ye Idem Esie ke adan̄aemi nnyịn ikedide mme asua.” Ndutịm oro anam mme anam idiọkn̄kpọ owo ẹdidu ke itie ebuana ubon oro okopde inemesịt ye Ete nnyịn eke heaven. (Rome 8:20, 21) Jehovah n̄ko ama okụt ete ke nnyịn imenyene nnennen ndausụn̄ ye item man nnyịn ikeme ndikụt unen ke uwem kpa ye idaha idiọkn̄kpọ ye unana mfọnmma nnyịn.—Psalm 119:105; 2 Timothy 3:16.

9, 10. (a) Ntak emi nnyịn ikemede ndidọhọ ke Jehovah edi mfọnmma andikama esenowo? (b) Didie ke mme ata andituak ibuot ẹkpekpebe Jehovah ke afan̄ emi?

⁹ Ke ikerede iban̄a emi, nnyịn imekeme ndidọhọ ke Jehovah enen̄ede edi mfọnmma andikama esen ke ediwak usụn̄. Enye ifụmike mbon unana ye mme usụhọde owo. Enye owụt ata udọn̄ ọnọ onyụn̄ ekere aban̄a isenowo, idem mme asua esie, ndien enye iyomke n̄kpọ obụkidem ndomokiet ke usiene. Ke kpukpru emi, nte enye idịghe akakan uwụtn̄kpọ mfọnmma andikama esen?

¹⁰ Nte Abasi utọ ima-mfọnido ye ntatubọk oro, Jehovah oyom mme andituak ibuot nnọ enye ẹkpebe imọ. Ke ofụri Bible, nnyịn imokụt mme n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ edu mfọnido emi. Encyclopaedia Judaica ọdọhọ ete “ke Israel eset, edikama isenowo ikedịghe sụk nti eduuwem, edi n̄wọrọnda edinam ido uwem . . . Ido Bible aban̄ade ndidara akaisan̄ oro akpade mba ye edidara esenowo ke ufọk esie ekedi edu emi edikama isenowo ye kpukpru ikpehe oro ẹnyenede ebuana ye enye ẹtode ẹkọri ẹkabade ẹdi ido oro ẹtịmde ẹma ke n̄ka mme Jew.” Utu ke ndidi edu oro akpan idụt m̀mê ekpụk ekededi enyenede, edikama isenowo ekpenyene ndidi edu kpukpru mme ata andituak ibuot nnọ Jehovah.

Andikama Mme Angel Isen

11. Ewe n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ owụt ete ke edikama isenowo ekeme ndida mme edidiọn̄ oro owo mîkodorike enyịn ndi? (Se n̄ko Genesis 19:1-3; Judges 13:11-16.)

¹¹ Kiet ke otu mbụk Bible oro ẹtịmde ẹfiọk emi aban̄ade ediwụt edu edikama isenowo edi eke Abraham ye Sarah ke ini mmọ ẹkenamde idụn̄ ke ọtọwọk ikpọ ofriyo Mamre, ekperede Hebron. (Genesis 18:1-10; 23:19) Apostle Paul nte eyịghe mîdụhe ama enyene n̄kpọntịbe emi ke ekikere ke ini enye ọkọnọde item emi: “Ẹkûfre ndikama isen owo, koro ndusụk owo ẹma ẹsan̄a ntem ẹda mme angel ẹdụk ufọk, idiọn̄ọke.” (Mme Hebrew 13:2) Edidụn̄ọde mbụk emi eyen̄wam nnyịn ndikụt nte ke edikama isenowo idịghe sụk ido edinam m̀mê usụn̄ oro ẹkebọkde owo. Utu ke oro, enye edi edu Abasi oro adade mme utịbe edidiọn̄ edi.

12. Didie ke Abraham okowụt ima emi enye enyenede ọnọ isenowo?

¹² Genesis 18:1, 2 owụt ete ke Abraham ikọdiọn̄ọke ikonyụn̄ idorike enyịn ndisobo isenowo oro, ukem nte ndidọhọ ke ẹdi sụk isenowo ita oro ẹsan̄ade-san̄a ẹbe. Nte ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹtịn̄de, ido Mbon Edem Usiahautịn ekedi nte ke akaisan̄ ke esen idụt enyene unen ndidori enyịn ndidi se ẹwụtde edu edikama esenowo idem edieke enye mîdiọn̄ọke baba owo kiet do. Edi Abraham ikebetke-bet isenowo oro ẹda unen mmọ ẹnam n̄kpọ; enye ama anam usio-ukot. Enye ama ‘adaha’ ndikosobo ye isenowo ẹmi ẹkedude nsannsan ẹkpọn̄ enye—kpukpru emi ke “ufọt uwemeyo,” ndien Abraham ekedi isua 99 ke emana! Nte emi iwụtke ntak emi Paul eketịn̄de aban̄a Abraham nte uwụtn̄kpọ oro nnyịn ikpekpebede? Se edikama isenowo enen̄erede edi edi oro, ndima m̀mê ndinyene ima nnọ isenowo, ndikere mban̄a se mmọ ẹyomde. Enye edi in̄wan̄în̄wan̄ edu.

13. Ntak emi Abraham ‘okonụhọde’ ọnọ isenowo?

¹³ Mbụk oro n̄ko asian nnyịn ete ke enye ama okosobo ye isenowo oro, Abraham “onụhọ ke isọn̄.” Ndinụhọ nnọ mme ataata isenowo? Ọfọn, ndinụhọ, nte Abraham akanamde, ekedi usụn̄ kiet ndikọm esenowo oro ẹkponode m̀mê owo emi okponde itie, owo inyeneke ndidue nda nte ke edi edinam utuakibuot, emi enyenede Abasi ikpọn̄. (Men Utom 10:25, 26; Ediyarade 19:10 domo.) Ke ndinụhọ, idịghe sụk edinyụk ibuot ke isọn̄ edi ndinụhọ “ke isọn̄,” Abraham ọkọnọ isenowo ẹmi ukpono nte mme akpan owo. Enye ekedi ibuot ọnọ akamba, enyene-uforo ubon ete-ekpụk, kpa ye oro enye ama abat isenowo ẹmi nte ẹdotde ndibọ ukpono oro okponde akan imọ ke idem imọ ndibọ. Didie ke emi okpụhọde ntem ye edu edinyene eyịghe mban̄a isenowo, edu yak-ẹdiọn̄ọ-enye-kan̄a! Abraham ke akpanikọ ama anam se ikọ emi enen̄erede ọwọrọ: “Ẹsọp ndikpono kiet eken.”—Rome 12:10.

14. Nso ukeme ye n̄waidem ikabuana ke Abraham ndiwụt isenowo edu edikama isenowo?

¹⁴ N̄kaiso mbụk oro owụt ete ke ntụk Abraham ekedi nnennen. Udia oro ke idem esie ekedi n̄wọrọnda. Idem ke ubon oro enyenede ekese ufene, owo isitaha “nsek enan̄ eke ọfọnde” kpukpru usen. Kaban̄a ido edinam emi edide ọsọ ke n̄kan̄ oro, Daily Bible Illustrations eke John Kitto ọdọhọ ete: “Owo isidiaha ndunịm kpukpru ini ibọhọke ke mme ini usọrọ, m̀mê ke ini esenowo edide; ndien ke mme utọ ini oro ikpọn̄ ke ẹkesikam ẹta unam, idem kpa ye mbon oro ẹnyenede ediwak ufene.” Ufiop ufiop idaha eyo do ikesiyakke ẹnịm udia ekededi oro ekemede ndibiara, ntre man ẹnọ utọ udia oro, ẹkesinyene ndinam kpukpru n̄kpọ ke ebe oro. Eyịghe idụhe ikọ oro “awara” m̀mê “wara” odude utịm ikata ke ekpri mbụk emi, ndien Abraham ama “efehe” ata edifefehe aka ndikanam udia oro!—Genesis 18:6-8.

15. Nso idi nnennen idaha ekikere kaban̄a n̄kpọ obụkidem ke ndiwụt edu edikama isenowo, nte Abraham okonịmde uwụtn̄kpọ?

¹⁵ Nte ededi, uduak ikedịghe ndinyụn̄ nnam akamba usọrọ man ẹnem owo esịt. Kpa ye oro Abraham ye Sarah ẹkesịnde ofụri ukeme oro man ẹnam ẹnyụn̄ ẹnọ udia oro, tịm fiọk nte Abraham eketịn̄de aban̄a enye mi ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ: “Mbọk yak ẹda ekpri mmọn̄ ẹdiyet mbufo ukot, mbufo ẹnyụn̄ ẹtie ke idak eto ẹduọk odudu: ndien nyeda uyo esisịt ndi, mbufo ẹnyụn̄ ẹsọn̄ idem; ndien ẹdinyọn̄ọ: koro edide emi esịn mbufo ẹwaha ẹtiene owo mbufo.” (Genesis 18:4, 5) ‘Esisịt uyo’ oro ama akabade edi usọrọ emi ẹdade eyen enan̄ eke enyenede isek ẹtem ọkọrọ ye mfefere uyo emi ẹdade ata eti ndom uyo ẹbuen, bọta, ye mmọn̄eba—usọrọ emi ẹkpenamde ẹnọ edidem. Nso idi ukpepn̄kpọ oro odude mi? Ke ini ẹwụtde edu edikama isenowo, akpan n̄kpọ, m̀mê se ẹkpenọde ntịn̄enyịn, idịghe nte udia ye mmịn ẹdidide ọkpọmiọk ọkpọmiọk eketre, m̀mê akwa edinam unọ idem inemesịt oro edidude, ye mme ntre ntre. Edikama isenowo ikọn̄ọke ke m̀mê owo ẹkeme ndinọ mme ọsọn̄urua n̄kpọ. Utu ke oro, enye ọkọn̄ọ ke ataata edikere mban̄a mfọnọn̄kpọ mbon en̄wen ye ke udọn̄ oro owo enyenede ndinam eti n̄kpọ nnọ mbon en̄wen ke udomo oro owo ekemede. N̄ke Bible kiet ọdọhọ ete: “Ikọn̄ eke owo adiade ke ebiet eke ima odude, ọfọn akan edisehe unam ye usua ke esịt,” ndien edi mi ke ẹkụt ukpọhọde ataata edikama isenowo.—Mme N̄ke 15:17.

16. Didie ke Abraham okowụt esịtekọm ọnọ mme n̄kpọ eke spirit ke se enye akanamde ọnọ isenowo?

¹⁶ Ana nnyịn itịm ifiọk, nte ededi, ite ke n̄kpọ eke spirit ama abuana ke ofụri edinam oro. Abraham nte ededi ama ọfiọk ete ke isenowo oro ẹkedi mme isụn̄utom ẹtode Jehovah. Ẹwụt emi ke enye ndikọkọm mmọ ye mme ikọ ẹmi: “Ọbọn̄ mi, edi eke nnemde fi, mbọk, kûnyụn̄ ukpọn̄ owo fo.”a (Genesis 18:3; men Exodus 33:20 domo.) Abraham ikọfiọkke ke mbemiso m̀mê mmọ ẹma ẹnyene etop ẹnọ enye m̀mê ẹkenyụn̄ ẹsasan̄a ẹbe. Kpa ye oro, enye ama ọfiọk ete ke uduak Jehovah akada itie. Mme owo ẹmi ẹkeka utom oro Jehovah ọkọdọn̄de. Edieke enye edikemede nditịp n̄kpọ nsịn do, oro edidi n̄kpọ inemesịt ọnọ enye. Enye ama ọfiọk ete ke mme asan̄autom Jehovah ẹdot ndibọ se ifọnde ikan, ndien enye eyenọ se ifọnde ikan ke utọ idaha oro. Ke ndinam ntre, edidiọn̄ eke spirit eyedu, edide enyene enye m̀mê owo efen. Nte mme n̄kpọ ẹketịbede, ẹma ẹdiọn̄ Abraham ye Sarah akamba akamba ke ntak mmọ ndikakama isenowo ke esịt akpanikọ.—Genesis 18:9-15; 21:1, 2.

Mme Akama Isenowo

17. Nso ke Jehovah okoyom oto nditọ Israel kaban̄a isenowo ye mbon unana ke otu mmọ?

¹⁷ Idụt oro ọkọwọrọde oto Abraham ikenyeneke ndifre n̄wọrọnda edu ukama isenowo esie. Ibet oro Jehovah ọkọnọde nditọ Israel ama esịne mme ndutịm ediwụt edu edikama isenowo nnọ isenowo ẹmi ẹdude ke otu mmọ. “Ẹbat esen eke odụn̄de ye mbufo nte amana ke otu mbufo, nyụn̄ ma enye nte idem fo: koro mbufo ẹkedide isen ke isọn̄ Egypt: ami ndi Jehovah Abasi mbufo.” (Leviticus 19:34) Mbon ẹmi ẹkenyene ndinọ mbon oro ẹdude ke unana n̄kpọ obụkidem un̄wam ikonyụn̄ inyeneke ndida mmọ ntre ntre. Ke ini Jehovah ọdiọn̄de mmọ ye ekese mbun̄wụm, ke ini mmọ ẹdatde esịt ke mme usọrọ mmọ, ke ini mmọ ẹtrede utom mmọ ẹduọk odudu ke mme isua Sabbath, ye ke mme ini efen, mbon ẹmi ẹkenyene nditi mbon n̄kpọnnam—mme ebeakpa, nditọakpa, ye isenowo.—Deuteronomy 16:9-14; 24:19-21; 26:12, 13.

18. Edikama isenowo edi akpan n̄kpọ adan̄a didie ke ebuana ye edibọ mfọn ye edidiọn̄ Jehovah?

¹⁸ Ẹkeme ndikụt nte ediwụt mbon en̄wen, akpan akpan mbon oro ẹdude ke unana, eti ido, ntatubọk, ye edu edikama isenowo edide akpan n̄kpọ ebe ke usụn̄ oro Jehovah ekesinamde n̄kpọ ye nditọ Israel ke ini mmọ ẹkekpude ndiwụt mme edu ẹmi. Jehovah ama anam an̄wan̄a ete ke ndiwụt isenowo ye mbon unana mfọnido ye ntatubọk ẹsịne ke otu mme n̄kpọ oro ẹyomde man ikọt imọ ẹka iso ẹbọ mme edidiọn̄. (Psalm 82:2, 3; Isaiah 1:17; Jeremiah 7:5-7; Ezekiel 22:7; Zechariah 7:9-11) Ke ini idụt oro eketịn̄de enyịn onịm mme ewụhọ ẹmi ye mme n̄kpọ eken oro ẹkeyomde, mmọ ẹma ẹforo ẹnyụn̄ ẹnyene ekese n̄kpọ obụkidem ye eke spirit. Ke ini ẹkekabarede ẹsịn idem ke ibụk ibụk mbubehe idemmọ ẹnyụn̄ ẹfrede ndiwụt mbon en̄wen oro ẹkedude ke unana nti edu ẹmi, mmọ ẹma ẹbọ ubiomikpe Jehovah, ndien ke akpatre ẹma ẹsobo mmọ.—Deuteronomy 27:19; 28:15, 45.

19. Nso efen ke nnyịn idineme iban̄a?

¹⁹ Edi akpan n̄kpọ didie ntem, ndien, nnyịn ndidụn̄ọde idem nnyịn nse m̀mê nnyịn ke idu uwem ekekem ye se Jehovah oyomde oto nnyịn ke afan̄ emi! Oyom inam emi mfịn akpan akpan ke ntak edu ibụk ye ubahade ẹmi ẹdude ke ererimbot. Didie ke nnyịn ikeme ndiwụt edu edikama isenowo Christian ke ererimbot emi abaharede? Oro edi ibuot nneme oro ẹnemede ke ibuotikọ emi etienede.

[Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emeti?

◻ Nso ke ikọ Bible oro ẹkabarede “ndikama isen owo” ọwọrọ?

◻ Ke mme usụn̄ ewe ke Jehovah edi mfọnmma uwụtn̄kpọ ke ediwụt edu edikama isenowo?

◻ Ke nso udomo ke Abraham akanam n̄kpọ ndiwụt edu edikama isenowo?

◻ Ntak anade kpukpru mme ata andituak ibuot “ẹbịne ndikama isen owo”?