Ntak Etịn̄de Idiọkn̄kpọ Oro Ẹnamde?
“OWO emi ayararede ikọ akabade edi asua owo,” ntre ke ndusụk owo ẹsitịn̄ ke Edem Usoputịn Africa. Oro edi se iketịbede inọ Olu ke ini enye ọkọdọhọde ke akamba eyeneka esie eren enyene ebuana idan̄ ye eyeneka esie an̄wan. Eyeneka esie oro ama ofiori ete: “Afo edi osu nsu!” Do enye ama amia Olu idiọk idiọk, ebịn enye osio ke ufọk, onyụn̄ ọfọp kpukpru ọfọn̄ Olu. Mbio obio ẹkeda ye akamba eyeneka esie. Sia owo mîkayakke enye odu aba ke obio, Olu ekenyene ndikpọn̄ obio. Ekedi n̄kukụre ke ẹma ẹkekụt ke eyenan̄wan oro oyomo ke mme owo ẹkedifiọk ẹte ke Olu eketịn̄ akpanikọ. Akamba eyeneka emi ama ayarade idiọkn̄kpọ esie, ndien ẹma ẹfiak ẹda Olu ke obio. Ekeme ndidi mme n̄kpọ ẹkpekedi ata isio isio. Ekeme ndidi ẹkpekewot Olu.
Nte an̄wan̄ade, mbon oro mînyeneke ima inọ Jehovah imaha ẹyarade ndudue mmọ. Ntụhọ anamidiọk owo edi ndisịn nsuannọ nnyụn̄ nsua owo ekededi oro ọnọde enye. (Men John 7:7 domo.) Eyịghe idụhe ediwak owo ẹkabarede imụm nte itiat ke ini edide edisịm ediyarade mme ndudue mbon en̄wen nnọ mbon oro ẹnyenede odudu ndinen̄ede mmọ.
Ndiwụt Esịtekọm nnọ Ufọn Nsuannọ
Ke otu ikọt Jehovah, nte ededi, ẹnyene isio isio edu ẹban̄a nsuannọ. Mme abak Abasi iren ye iban ẹwụt esịtekọm ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ẹban̄a ndutịm oro Jehovah anamde ndin̄wam mbon oro ẹduede ke esịt esop Christian. Mmọ ẹfiọk ẹte ke utọ ntụnọ oro edi uyarade ima-mfọnido esie.—Mme Hebrew 12:6-11.
Ẹkeme ndida se iketịbede ke uwem Edidem David nnam emi an̄wan̄a. Okposụkedi enye ekedide edinen owo toto ke uyen esie, ini ama odu emi enye akanamde akwa idiọkn̄kpọ. Akpa, enye ama esịn efịbe. Ekem, ke ukeme ndidịp idiọkn̄kpọ esie, enye ama odiomi man ẹwot ebe an̄wan oro. Edi Jehovah ama ayarade idiọkn̄kpọ David ọnọ prọfet Nathan, emi akakade ebịne David uko uko kaban̄a n̄kpọ oro. Ke adade okopodudu uwụtn̄kpọ, Nathan ama obụp David se ẹkpenamde owo inyene emi enyenede ediwak erọn̄ edi omụmde n̄kukụre eyenerọn̄, kpa ufene oro edide n̄kpọuto, eyen ubuene owot ndida n̄kama ufan esie esen. David, akani ekpemerọn̄, ama okop iyatesịt. Enye ama ọdọhọ ete: “Owo oro akanamde ntre enyene ndikpa.” Ekem Nathan ama emen uwụtn̄kpọ oro akabuan ye David, ọdọhọde ete: “Afo edi owo oro.”—2 Samuel 12:1-7.
David ikayatke esịt ye Nathan; enye ikonyụn̄ idomoke ndikan̄ idem m̀mê enye ndibiere ndinọ ufen. Utu ke oro, nsuannọ Nathan ama otụk ubieresịt esie ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ. Ke esịt amiade ufen, David ama etịn̄ ete: “Mmanam idiọkido ye Jehovah.”—2 Samuel 12:13.
Nathan ndikayarade idiọkn̄kpọ David, ọkọrọ ye nsuannọ ido Abasi oro ẹkenọde, ama on̄wụm eti mfri. Okposụkedi owo mîkofụkke David man okûbọ mme utịp idiọkn̄kpọ esie, enye ama akabade esịt onyụn̄ anam emem ye Jehovah. Utọ nsuannọ oro eketie David didie ke idem? Enye ekewet ete: “Yak owo eti ido amia mi ke ima, onyụn̄ asua ọnọ mi: aran ibuot ke ibuot mi idisịnke.”—Psalm 141:5.
Ke ini nnyịn n̄ko, ikọt Jehovah ẹkeme ndinam akwa idiọkn̄kpọ, idem mbon oro ẹma ẹkenam akpanikọ ke ediwak isua. Ke ẹfiọkde ẹte ke mbiowo ẹkeme ndin̄wam, ekese owo ẹsinam usio-ukot ndika mbịne mmọ n̄kọbọ un̄wam. (James 5:13-16) Edi ndusụk ini anamidiọk ekeme ndidomo ndidịp idiọkn̄kpọ esie, nte Edidem David akanamde. Nso ke ikpanam edieke nnyịn inyenede ifiọk iban̄a akwa idiọkn̄kpọ ke esop?
Edi Mbiomo Anie?
Ke ini mbiowo ẹfiọkde ẹban̄a akwa idiọkn̄kpọ, mmọ ẹyeka ẹbịne owo oro anamde emi man ẹkenọ un̄wam ye edinen̄ede oro oyomde. Edi mbiomo mbiowo ndikpe ikpe utọ mbon oro ke esịt esop Christian. Ke ẹdude ke edidemede ẹban̄a idaha eke spirit esie, mmọ ẹn̄wam ẹnyụn̄ ẹnọ owo ekededi oro oyomde ndidụk usụn̄ oro mîwụtke eti ibuot m̀mê idiọk usụn̄ item.—1 Corinth 5:12, 13; 2 Timothy 4:2; 1 Peter 5:1, 2.
Edi nso edieke afo mûdịghe ebiowo ndien afo enyene ifiọk aban̄a ndusụk akwa idiọkn̄kpọ oro Christian efen anamde? Ẹkụt mme edumbet ke Ibet oro Jehovah ọkọnọde idụt Israel. Ibet ọkọdọhọ ete edieke owo okụtde edinam mbon nsọn̄ibuot, edisọn̄ ibuot ye ukara, uwotowo, m̀mê akwa ubiatibet efen, edi mbiomo esie nditịn̄ nnyụn̄ nnọ uyarade ke se enye ọfiọkde. Leviticus 5:1 ọdọhọ ete: “Ndien adan̄aemi owo eduede ke ama okokop uyo eke owụkde, onyụn̄ edide ntiense, mme enye okokụt, m̀mê ọfọfiọk; edieke enye mîtịn̄ke, idiọkido esie oyobiomo enye.”—Men Deuteronomy 13:6-8; Esther 6:2; Mme N̄ke 29:24 domo.
Okposụkedi mîdụhe ke idak Ibet Moses, mme edumbet ẹnyenede mi ẹkeme ndinọ mme Christian ndausụn̄ mfịn. (Psalm 19:7, 8) Ntre edieke enyenede ifiọk aban̄a akwa idiọkn̄kpọ ekemmọ Christian, nso ke akpanam?
Ndise Mban̄a N̄kpọ Oro
Akpa kan̄a, edi akpan n̄kpọ nte eti ntak odu nte ke ẹma ẹnen̄ede ẹnam akwa idiọkn̄kpọ. “Kûdi ntiense uban̄a mbọhọidụn̄ fo ke ikpîkpu,” ntre ke owo ọniọn̄ eketịn̄. “Nte afo ọmọn̄ ada n̄kpọkinua fo osu nsu?”—Mme N̄ke 24:28.
Afo emekeme ndibiere ndika nnennen mbịne mbiowo. Ikwan̄ake ndinam ntre. Nte ededi, usụn̄ edinam oro owụtde ima akan, nte ido edide, edi ndika mbịne owo oro anamde n̄kpọ emi. Ekeme ndidi mme n̄kpọ idịghe nte mmọ ẹtiede. Mîdịghe ekeme ndidi mbiowo ke ẹsese ẹban̄a n̄kpọ oro. Neme n̄kpọ oro ye owo oro sụn̄sụn̄. Edieke ntak osụk odude ndinịm ke akpanikọ nte ke ẹma ẹnam akwa idiọkn̄kpọ, sịn udọn̄ nọ enye ndika mbịne mbiowo n̄kọbọ un̄wam, nyụn̄ nam an̄wan̄a nte owụtde ọniọn̄ ndinam ntre. Kûtịn̄ uban̄a n̄kpọ oro unọ mbon en̄wen, koro oro edidi ikọedem.
Edieke owo oro mîtịn̄ke inọ mbiowo ke ufan̄ ini oro ekemde, do afo ekpenyene nditịn̄. Ebiowo kiet m̀mê iba ẹyeneme n̄kpọ oro ye owo oro ẹdoride ikọ do. Oyom mbiowo ‘ẹtịm ẹyom ẹnyụn̄ ẹdụn̄ọde ẹnyụn̄ ẹtịm ẹbụp’ man ẹse m̀mê ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ. Edieke edide ẹma ẹnam, mmọ ẹyese ẹban̄a n̄kpọ oro nte ekemde ye ndausụn̄ N̄wed Abasi.—Deuteronomy 13:12-14.
Ke nsụhọde n̄kaha ẹyom ntiense iba ndisọn̄ọ edori ikọ ke idiọk edinam. (John 8:17; Mme Hebrew 10:28) Edieke owo oro akan̄de ikọ oro ndien ikọ ntiense fo edi n̄kukụre se ẹnyenede, ẹyeyak ikọ oro ẹsịn Jehovah ke ubọk. (1 Timothy 5:19, 24, 25) Ẹnam emi ke ntak ifiọk oro nte ke kpukpru n̄kpọ ẹna “iferi ye ata in̄wan̄” ke enyịn Jehovah ye nte ke edieke owo oro eduede, ke akpatre idiọkn̄kpọ esie “eyesịm” enye.—Mme Hebrew 4:13; Numbers 32:23.
Edi yak idọhọ ke owo oro akan̄ ẹdori ikọ emi ndien afo edi n̄kukụre ntiense. Nte ẹkpewọn̄ọde edori fi ikọ idahaemi nte ke ama ọdọk owo edidọk? Baba, ibọhọke edi ama abia enye ọnọ mbon oro mînyeneke ubọk ke n̄kpọ emi. Nditịn̄ mme idaha oro ẹtụkde esop nnọ mbon oro ẹnyenede odudu ye mbiomo ndise mban̄a nnyụn̄ nnen̄ede mme n̄kpọ idịghe edidọk. Ke akpanikọ, enye odu ke n̄kemuyo ye udọn̄ nnyịn ndinam se inende inyụn̄ idide akpanikọ kpukpru ini.—Men Luke 1:74, 75 domo.
Ndimụm Edisana Idaha N̄kama ke Esop
Ntak kiet nditịn̄ idiọkn̄kpọ oro ẹnamde edi nte ke emi anam n̄kpọ ndikpeme edisana idaha esop. Jehovah edi Abasi oro mînyeneke ndek, edisana Abasi. Enye oyom kpukpru mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ẹsana ke n̄kan̄ eke spirit ye eke ido uwem. Ikọ esie eke odudu spirit ọnọ item ete: “Nte nditọ nsụkibuot, ẹkûkama aba idem ekekem ye mme idiọk udọn̄ eke mbufo ẹkenyenede, ke adan̄aemi ẹnanade ifiọk; edi kpa nte Andikot mbufo edide Edisana, mbufo nde ẹkabade ẹsana ke ofụri eduuwem mbufo; koro ẹwet ntem ẹte, Mbufo ẹdisana, koro Ami ndide edisana.” (1 Peter 1:14-16) Mme owo oro ẹnamde ndek ndek ido m̀mê idiọkn̄kpọ ẹkeme ndida ndek ye unana unyịme Jehovah ẹsọk ofụri esop ibọhọke ẹnam n̄kpọ ndinen̄ede m̀mê ndisio mmọ mfep.—Men Joshua, ibuot 7 domo.
Leta oro apostle Paul ekewetde ọnọ ẹsọk esop Christian ke Corinth owụt nte editịn̄ idiọkn̄kpọ oro ẹkenamde akanamde n̄kpọ ndinam ikọt Abasi do ẹsana. Ke akpa leta esie, Paul ekewet ete: “Ẹma ẹkekop ẹte, use odu ke otu mbufo, kpa orụk use eke mîdụhe ke otu mme Gentile, ete, owo mbufo kiet akada n̄wan ete esie ọdọ.”—1 Corinth 5:1.
Bible itịn̄ke inọ nnyịn m̀mê apostle oro ọkọbọ etop emi oto anie. Ekeme ndidi nte ke Paul okokop n̄kpọ aban̄a idaha oro oto Stephanas, Fortunatus, ye Achaicus, ẹmi ẹkenamde isan̄ ẹto ke Corinth ẹka Ephesus emi Paul okodude. Paul n̄ko ama ọbọ leta oro okobụpde mbụme oto esop Christian ke Corinth. Se ededi ebiet emi etop okotode, ndondo oro mme ntiense ẹmi ẹkemede ndiberi edem ẹketọtde idaha oro okodude ẹnọ Paul, enye ndien ama ekeme ndinọ ndausụn̄ ke n̄kpọ oro. Enye ama ewet ete: “Ẹsio oburobụt owo oro ke otu mbufo ẹfep.” Ẹma ẹsio owo oro ẹfep ke esop.—1 Corinth 5:13; 16:17, 18.
Nte item Paul ama ada eti utịp edi? Ke akpanikọ ama ada! Nte an̄wan̄ade, enyịn ama edin̄wan̄a anamidiọk oro. Ke ọyọhọ leta iba oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Corinth, Paul ama eteme esop ete ‘ẹfen’ anamidiọk oro akakabarede esịt do ẹnyụn̄ ‘ẹdọn̄ enye esịt.’ (2 Corinth 2:6-8) Ntem editịn̄ idiọkn̄kpọ oro ama ada ekesịm edinam oro okosụn̄ọde ke ndinam esop asana nnyụn̄ nnam owo oro akabiatde itie ebuana esie ye Abasi do afiak enyene mfọn Abasi.
Nnyịn ikụt uwụtn̄kpọ efen ke akpa leta oro Paul ekewetde ọnọ ẹsọk esop Christian ke Corinth. Isan̄ enyeemi apostle oro asiak mme ntiense ẹmi ẹketịn̄de n̄kpọ oro. Enye ekewet ete: “Mbon ufọk Chloe ẹma ẹsian mi ẹban̄a mbufo, nditọete mi, ẹte utọk ke odu ke otu mbufo.” (1 Corinth 1:11) Paul ama ọfiọk ete ke utọk emi, ọkọrọ ye edinọ mme owo ukpono oro mîdotke, ama anam edu ubahade odu emi ekedịghede ndibiat edidianakiet esop. Ntem, ke ntak ekekerede ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ aban̄a mfọnọn̄kpọ mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ do, Paul ama anam n̄kpọ usọp usọp onyụn̄ ewet item edinen̄ede ọnọ ẹsọk esop oro.
Mfịn, ata ekese nditọete iren ye iban ke mme esop ke ofụri isọn̄ ẹnam utom ọkpọsọn̄ ndikpeme edisana idaha eke spirit esop ebe ke owo kiet kiet ndika iso nnyene nnennen idaha ke iso Abasi. Ndusụk owo ẹkụt ndutụhọ ke ndinam ntre; mmọ en̄wen ẹkam ẹkpan̄a man ẹmụm nsọn̄ọnda ẹkama. Ke akpanikọ ndifụmi m̀mê ndifụk idiọk edinam okpowụt unana ediwụt esịtekọm mban̄a mme ukeme ẹmi.
Un̄wam Odude ọnọ Mbon Oro Ẹnamde Idiọkn̄kpọ
Ntak emi ndusụk mbon oro ẹkeduọde ẹdụk akwa idiọkn̄kpọ ẹsịnde ndika mbịne mbiowo esop? Ediwak ini esidi koro mmọ mînyeneke ifiọk iban̄a mme ufọn oro edika mbịne mbiowo enyenede. Ndusụk mmọ ke ndudue ẹnịm ẹte ke edieke mmimọ itịn̄de se ikanamde, ẹyeyarade idiọkn̄kpọ mmimọ ẹnọ ofụri esop. Mbon en̄wen ẹbian̄a idem ete ke idiọkn̄kpọ mmimọ ikponke. Kpa ye oro mbon en̄wen ẹkere ke mmimọ imekeme ndinen̄ede idem mmimọ ye unana un̄wam mbiowo.
Edi mme utọ anamidiọk oro ẹyom ima ima un̄wam ẹto mbiowo esop. James ekewet ete: “Nte owo ọdọn̄ọ ke otu mbufo? Yak enye okot mbiowo Ufọk Abasi; mmọ ẹnyụn̄ ẹnụhọ ẹfụk enye ẹbọn̄ akam, ẹda aran ẹyet enye ke enyịn̄ Ọbọn̄: ndien akam mbuọtidem eyenyan̄a enyeemi ọdọn̄ọde, Ọbọn̄ oyonyụn̄ anam enye adaha ada; ndien edieke enye akanamde idiọkn̄kpọ, ẹyefen enye.”—James 5:14, 15.
Nso utịbe utịbe ndutịm ke emi edi ntem ndin̄wam mbon oro ẹnamde idiọkn̄kpọ ndifiak nnyene eti idaha eke spirit! Ebede ke ndinọ item oro osụkde ubiak emi otode Ikọ Abasi ye ke ndibọn̄ akam ke ibuot mmọ, mbiowo ẹkeme ndin̄wam mbon oro ẹdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit ndikpọn̄ idiọk usụn̄ mmọ. Ntem, utu ke ndinyene ekikere ubiomikpe, mbon oro ẹkabarede esịt ẹsiwak ndikụt nte mmọ ẹkopde nsọn̄idem onyụn̄ efịgherede mmọ ke idem, ke ini mmọ ẹsobode ye ima ima mbiowo. Akparawa kiet otode Edem Usoputịn Africa ama anam use onyụn̄ edịp idiọkn̄kpọ esie ke ediwak ọfiọn̄. Ke idiọkn̄kpọ esie ama akayarade, enye ama ọdọhọ mbiowo ete: “Ubaha nte ekpedide owo ama obụp mi aban̄a ebuana mi ye eyenan̄wan oro! Ndiyarade n̄kpọ emi anam nnyene ata ifụre.”—Men Psalm 32:3-5 domo.
Edinam Owụtde Ima Edumbet
Mme asan̄autom Abasi oro ẹnade baptism ‘ẹmewọrọ ke n̄kpa ẹbe ẹdụk uwem.’ (1 John 3:14) Edi edieke mmọ ẹnamde akwa idiọkn̄kpọ, mmọ ẹfiak ẹka usụn̄ n̄kpa. Edieke owo mîn̄wamke mmọ, esịt mmọ ekeme ndidoro ufiọn ke ndinam idiọkn̄kpọ, inyeneke udọn̄ ndikabade esịt nnyụn̄ mfiak ndi utuakibuot Abasi akpanikọ.—Mme Hebrew 10:26-29.
Editịn̄ idiọkn̄kpọ oro ẹnamde edi ediwụt ata edikere mban̄a nnọ anamidiọk oro. James ekewet ete: “Nditọete mi, edieke owo mbufo ekededi oyode ọkpọn̄ akpanikọ, ndien owo efen akabade enye; ẹfiọk ẹte, owo eke akabarede anamidiọk osio ke ndudue usụn̄ esie, ayanyan̄a ukpọn̄ esie ke n̄kpa, onyụn̄ ofụk ekese mme idiọkn̄kpọ.”—James 5:19, 20.
Ntre, ndien, ntak etịn̄de idiọkn̄kpọ oro ẹnamde? Koro emi ada ufọn edi. Ke akpanikọ, nditịn̄ idiọkn̄kpọ oro ẹnamde edi edinam owụtde ima edumbet Christian oro ẹnyenede ẹnọ Abasi, ẹnyenede ẹnọ esop, ẹnyụn̄ ẹnyenede ẹnọ anamidiọk oro. Nte mme andibuana ke esop kiet kiet ẹwụtde nsọn̄ọnda ke ndimụm ndinen edumbet Abasi n̄kama, Jehovah ọyọdiọn̄ ofụri esop uwak uwak. Apostle Paul ekewet ete: “[Jehovah ayanam] mbufo ẹsọn̄ọ ẹda tutu esịm utịt, ẹnana ubiomikpe ke usen Ọbọn̄ nnyịn Jesus Christ.”—1 Corinth 1:8.
[Ndise ke page 26]
Ndisịn udọn̄ nnọ Ntiense oro anamde idiọkn̄kpọ nditịn̄ nnọ mbiowo owụt ima
[Ndise ke page 28]
Mbiowo ẹn̄wam ndinam mbon oro ẹnamde idiọkn̄kpọ ẹfiak ẹnyene mfọn Abasi