Idịghe Mme Andinyam Ikọ Abasi
“NNYỊN ikanyanyam ukwọrọikọ nnyịn ibọ okụk.” Oro edi mme ikọ akani “ọkwọrọ ederi ọbọn̄ akam ke urụk ukopikọ” emi ẹkenamde ndụn̄ọde ke ntọt ndụn̄ọde oro ẹkenamde ye mme ọkwọrọ ederi television mbon America ke utịt utịt 1991.
Edinam emi okowụhọ ke utom ukwọrọikọ eke mme ọkwọrọ ederi television ita ke United States. Enye akayarade nte ke mbita ẹmi ẹmewo mme owo ẹbọ ediwak miliọn dollar ke mme itie duop kpukpru isua. Ẹkenam “ukwọrọikọ” kiet an̄wan̄a nte edide “obufa-ndutịm ufọkutom utịp etịbe.” Ẹma ẹdori ediwak mmọ ikọ ke udia inọ. Nte emi akpa fi idem?
Ido Ukpono Odu ke Idak Ndụn̄ọde
Idịghe ukwọrọikọ eke television ikpọn̄ edi idem eke akani ido, mme ido ukpono oro mînamke n̄kpọ ibe ubọk edi se mme ukara, san̄asan̄a n̄ka ukpeme, ye mme owo ke ofụri ofụri ẹkpemede-kpeme. Ke ndusụk idaha mme mbubehe oro ufọkederi enyenede, mme ufọn n̄kpọ ukaraidem oro ido ukpono ẹn̄wamde ke okụk, ye ọkpọmiọk ọkpọmiọk usụn̄uwem eke mme ọkwọrọ ederi oro ẹkpede uwak okụk ẹsidemede mme mbụme kaban̄a m̀mê enen ndinam ntre.
Didie ke ndusụk mme adaiso ido ukpono ẹda ekekem ye eti utịn̄ikọ aban̄ade utom ukwọrọikọ Christian emi apostle Paul eketịn̄de ke se ikperede isua 2,000 ẹmi ẹkebede? Enye ekewet ete: “Nnyịn itiehe nte ediwak owo ẹmi ẹnyanyam ikọ Abasi ẹn̄wana udori; edi itịn̄ ikọ ke Christ ke iso Abasi, nte owo emi edide owo akpanikọ ye owo Abasi etịn̄de.” (2 Corinth 2:17) Mmanie ke utịn̄ikọ oro odot mfịn?
Man an̄wam fi ndidụn̄ọde mme n̄kpọ, ẹyak nnyịn inọ akpan ntịn̄enyịn ke nte ẹken̄wamde utom ukwọrọikọ Christian eke Paul ye nsan̄a esie ke okụk. Ke usụn̄ ewe ke enye ekenyene ukpụhọde ye eke mbon en̄wen ke eyo esie?
Mme Ọkwọrọikọ eke Akpa Isua Ikie Oro Ẹsan̄ade-San̄a
Nte ọkwọrọikọ oro asan̄ade-san̄a, Paul ikedịghe isio. Ke eyo oro ediwak owo ẹma ẹsinam isan̄ man ẹsuan mme ekikere mmọ kaban̄a ido ukpono ye akwaifiọk owo. Luke andiwet Bible etịn̄ aban̄a “ndusụk nyon̄ Jew, ẹmi ẹdide mbiaidiọn̄.” (Utom 19:13) Ke ini Jesus Christ okobiomde mme Pharisee ikpe, enye ama adian do ete: “Mbufo [ẹkanade] inyan̄ ye obot, ẹte inam kpa owo kiet okpono Abasi ke ido mbufo.” (Matthew 23:15) Jesus ke idemesie ekedi ọkwọrọikọ oro asan̄ade-san̄a. Enye ama ọnọ mme apostle ye mme mbet esie ukpep ndikpebe enye ke ndikwọrọ ikọ idịghe ke Judea ye Samaria ikpọn̄îkpọn̄ edi n̄ko “tutu osịm utịt ererimbot.”—Utom 1:8.
Ke ini isan̄ mmọ, mme anditiene Jesus ẹma ẹsobo ye mme ọkwọrọikọ oro mîkedịghe mme Jew. Ke Athens, Paul ama enyene ntuaha ye mbon akwaifiọk Epicurus ye Stoic. (Utom 17:18) Ke ofụri Obio Ukara Rome, mbon N̄ka Akwaifiọk Greek eset ẹkesinam mbukpek ebe ke an̄wan̄wa utịn̄ikọ. Mme andituak ibuot nnọ Isis ye Serapis ẹma ẹnam odudu mmọ atara osịm iban ye ifịn ye mme un̄wọn̄ọ ndinam mmọ ẹdi ukem ye mme amanaisọn̄ ke n̄kan̄ ido ukpono ye ke n̄kaowo. Utuakibuot nnọ mfri idịbi eke Edem Usiahautịn ekedi ntọn̄ọ ọnọ ediwak ndịben̄kpọ ido ukpono mbon Greece ye Rome. Un̄wọn̄ọ ndinam se idide idiọkn̄kpọ an̄wan̄a ye udọn̄ ndibuana mme ndịben̄kpọ Abasi ama odụri mme anditiene ọsọk mme nsunsu abasi Demeter, Dionysus, ye Cybele.
Didie ke Ẹkese Ẹban̄a Okụk Oro Ẹbiatde?
Nte ededi, unam isan̄ ekedi ọsọn̄urua n̄kpọ. Ke esiode okụk mbiomo, okụk ẹkpede mbemiso ebede ke usụn̄, ye okụk ubom, mbonisan̄ ẹma ẹyom udia, itieidụn̄, ifia, edisịnen̄kpọ, ye ndutịm edise mban̄a nsọn̄idem. Mme ọkwọrọikọ, mme andikpep, mbon akwaifiọk, ye mme ekpep ndịben̄kpọ ẹkesiyụhọ mme udọn̄ ẹmi ke akpan usụn̄ ition. Mmọ (1) ẹkesikpep n̄kpọ ke ukpe okụk; (2) ẹnam usụhọde utom ye ubọkutom; (3) ẹbọ enọ ntatido ye enọ imaesịt; (4) ẹdian idem ye mbọn̄ n̄ka ẹdide mbon inyene, ediwak ini nte mme andikpep; ẹnyụn̄ (5) ẹben̄e eben̄e. Man otịm idem ọnọ unana ediwụt ntatido, ọwọrọetop eben̄e eben̄e owo N̄ka Akwaifiọk Greek eset oro Diogenes ama akam eben̄e anana-uwem mbiet n̄kpọ oyom un̄wam.
Paul ama ọdiọn̄ọ ndusụk mme ọkwọrọikọ ẹmi ẹkedọhọde nte idide mme Christian asan̄autom edi, emi ukem nte ndusụk mbon akwaifiọk Greek, ẹnamde ufan ye mbon inyene ẹnyụn̄ ẹbọde mme ubuene okụk ukwọrọikọ. Enye ama asua ọnọ esop ke Corinth, ọdọhọde ete: “Mbufo ẹme ime . . . ye enye adiade inyene mbufo, ye enye adade n̄kari omụm mbufo.” (2 Corinth 11:20) Jesus Christ akananam ibọhọ n̄kpọ ndomokiet ke un̄waenyịn, m̀mê idem Paul ye ekemmọ mbonutom esie ndikanam. Edi mme ọdiọkitọn̄ mme ọkwọrọikọ Corinth ẹkedi “mme apostle abian̄a, mme anamutom n̄kari,” ye mme asan̄autom Satan.—2 Corinth 11:13-15.
Mme item oro Jesus ọkọnọde mme mbet esie ẹma ẹkpan edikpep n̄kpọ ke ukpe okụk. Enye ama ọnọ item ete, “Mbufo ẹkebọ ke ikpîkpu, ẹnọ n̄ko ke ikpîkpu.” (Matthew 10:8) Okposụkedi uben̄e eben̄e ekedide ọsọ n̄kpọ, owo ikesidaha enye ke n̄kpọ ke eyo oro. Ke kiet ke otu mme uwụtn̄kpọ esie, Jesus ama owụt akama ukpọhọde kiet nte ọdọhọde ete, “Ndiben̄e eben̄e edi mi n̄kpọ bụt.” (Luke 16:3) Ntre, akananam nnyịn ikwe ke mbụk Bible nte mme anam-akpanikọ mbet Jesus ẹben̄ede okụk m̀mê mme n̄kpọ. Mmọ ẹkedu uwem ke edumbet emi: “Edieke owo mînyịmeke ndinam utom, enye okûnyụn̄ adia n̄kpọ.”—2 Thessalonica 3:10.
Jesus ama esịn udọn̄ ọnọ mme mbet esie ndise mban̄a se mmọ ẹyomde ke usụn̄ iba. Akpa, mmọ, nte Paul ekesịnde enye, “ẹkpeda se itode ke gospel ẹdu uwem.” Didie? Ebe ke ndibọ enọ ntatubọk oro ẹnọde ke unyịmesịt. (1 Corinth 9:14; Luke 10:7) Ọyọhọ iba, mmọ ẹma ẹkeme ndise mban̄a n̄kpọ obụkidem oro mmọ ẹyomde.—Luke 22:36.
Mme Edumbet Oro Paul Akadade Anam N̄kpọ
Didie ke Paul akada mme edumbet oro ẹkesiakde mi anam n̄kpọ? Ọfọn, kaban̄a isan̄ isụn̄utom apostle oro ọyọhọ ikaba, Luke ekewet ete: “Nnyịn isio ke Troas, inen̄ede iwat ika Samothrace, ndien ke ndan̄nsiere isịm Neapolis; inyụn̄ ito do ikosịm Philippi, emi edide obio Macedonia, ebeiso obio ke edem oro, onyụn̄ edide colony: nnyịn inyụn̄ idan̄ ke obio oro ndusụk usen.” Mmọ ke idemmọ ẹkese ẹban̄a ofụri isan̄, udia, ye itienna oro akabuanade.—Utom 16:11, 12.
Ke akpatre, n̄wan kiet emi ekekerede Lydia ama onyịme “ikọ oro Paul etịn̄de. Edi ke ini ẹnịmde enye ye ufọk esie baptism, enye ekpe ye nnyịn ete, Edieke mbufo ẹbatde ẹte ndi owo akpanikọ nnọ Ọbọn̄, ẹdi ke ufọk mi ẹditie do. Enye onyụn̄ eyịre nnyịn.” (Utom 16:13-15) Ekeme ndidi ke nsụhọde n̄kaha ke ntak ntatido Lydia, Paul ama ekeme ndiwet nnọ ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ke Philippi ete: “N̄kọkọm Abasi mi ke kpukpru editi eke ntide mbufo; nnyụn̄ nnam kpukpru n̄kpeubọk mi kaban̄a kpukpru mbufo kpukpru ini ye idatesịt, koro mbufo ẹkebuanade ke utom usuan gospel toto ke akpa usen tutu osịm emi.”—Philippi 1:3-5.
Luke asiak ediwak mme idaha oro mme owo ẹkedarade mme Christian anamutom oro ẹsan̄ade-san̄a mi. (Utom 16:33, 34; 17:7; 21:7, 8, 16; 28:2, 7, 10, 14) Ke n̄wed eke odudu spirit esie, Paul ama ọbọ onyụn̄ owụt esịtekọm aban̄a ntatido ye mme enọ oro enye ọkọbọde. (Rome 16:23; 2 Corinth 11:9; Galatia 4:13, 14; Philippi 4:15-18) Edi, enye m̀mê mme nsan̄a esie ikakamake ekpọhọikọ itịn̄ nte ke ẹkpenyene ndinọ mmimọ enọ m̀mê un̄wam ke okụk. Mme Ntiense Jehovah ẹkeme ndidọhọ nte ke eti edu emi ke osụk ododu ke otu mme esenyịn mmọ oro ẹsan̄ade-san̄a.
Iberike Edem ke Ntatido
Paul ikeberike edem ke ntatido. Enye ama ekpep ubọkutom oro okoyomde ọkpọsọn̄ utom ye ediwak hour edi osụn̄ọde ke esisịt okụk. Ke ini apostle oro ekebehede ke Corinth nte isụn̄utom, “enye [ama] okụt Jew kiet emi ekerede Aquila . . . ye Priscilla n̄wan esie. . . . Ntre ke enye etiene mmọ; ndien sia enye anamde orụk ubọkutom kiet ye mmọ, enye odụn̄ ye mmọ ntre anam utom; koro nte ubọkutom mmọ asan̄ade mmọ ẹdi mme anam ufọkọfọn̄.”—Utom 18:1-3.
Ke ukperedem, ke Ephesus, Paul okosụk ọsọsọn̄ idem unam utom. (Men Utom 20:34; 1 Corinth 4:11, 12 domo.) Ekeme ndidi enye ọkọdiọn̄ọ nte ẹkamade cilicium, kpa nsọsọn̄, ọfọn̄ tent oro ẹdade idet ebot ẹnam anam utom ke obio emana esie. Nnyịn imekeme ndikere nte Paul etiede ke ifịm, onụk ibuot esịn ke okpokoro utom esie, afatde onyụn̄ okịmde tutu ke ufọt okoneyo. Sia ọkpọsọn̄ uyom mîkesidụhe ke itieutom, anamde edi mmemmem n̄kpọ nditịn̄ ikọ ke adan̄aemi ẹnamde utom, ekeme ndidi Paul ama esinyene ifet ndinọ enyene ufọkutom, mbon oro enye ekpede utom, ifịn, mbonurua, ye mme ufan ikọ ntiense.—Men 1 Thessalonica 2:9 domo.
Paul nte isụn̄utom ama esịn ndinyanyam ukwọrọikọ esie m̀mê ndiwụt ke usụn̄ ekededi nte ke imọ ikodu uwem ke ndida Ikọ Abasi nyom udori. Enye ama asian mbon Thessalonica ete: “Mbufo ke idem mbufo ẹmotịm ẹfiọk adan̄a nte ẹkpekpebede nnyịn; nnyịn ikakamake idem otịme otịme ke otu mbufo; nnyịn ikonyụn̄ idiaha udia ke ikpîkpu ke ubọk owo ekededi; edi ikan̄wana idem inam ọkpọsọn̄ utom ke okoneyo ye uwemeyo, mbak nnyịn ididi mbiomo inọ owo ekededi ke otu mbufo. Inamke ntre koro nnyịn mînyeneke unen ndikpetre utom; edi ikanam ntre, man inọ mbufo uwụtn̄kpọ, ete, ẹkpekpebe nnyịn.”—2 Thessalonica 3:7-9.
Mme Andikpebe eke Ọyọhọ Isua Ikie Edịp
Tutu osịm mfịn emi Mme Ntiense Jehovah ẹtiene eti uwụtn̄kpọ Paul. Mbiowo ye mme asan̄autom unamutom isibọhọ okụk utịtọfiọn̄ m̀mê okụk ukwọrọikọ ito esop oro mmọ ẹdude. Utu ke oro mmọ ẹsise ẹban̄a ubon mmọ nte kpukpru owo eken, n̄wakn̄kan ke otu mmọ ẹnam utom. Mme asiakusụn̄ uyọhọ-ini n̄ko ẹsise ẹban̄a idemmọ, ediwak mmọ ẹnamde sụk utom oro ekemde ndiyụhọ mme akpan n̄kpọ oro ẹyomde. Isua kiet kiet ndusụk ke otu Mme Ntiense ẹsibiat okụk idemmọ ke ndinam isan̄ n̄ka anyan ebiet oro owo mîsiwakke ndida eti mbụk nsịm. Edieke mme ubon n̄kann̄kụk ẹnọde mmọ ikot ndibuana ye mmọ ke udia m̀mê ẹnọde mmọ itieidụn̄, mmọ ẹsiwụt esịtekọm ẹban̄a emi edi idaha utọ ntatido oro inam n̄kpọ ke idiọk usụn̄.
Ofụri ukwọrọikọ ye edinọ ukpep oro Mme Ntiense Jehovah ẹnamde mi edi ke unyịmesịt, ndien mmọ ibọhọ okụk ke utom ukwọrọikọ mmọ. Nte ededi, ẹsibọ ukeuke etịbe kaban̄a utom ukwọrọikọ ofụri ererimbot mmọ ẹnọ ẹsọk Watch Tower Society kpa ke uduak oro. (Matthew 24:14) Utom ukwọrọikọ eke Mme Ntiense idịghe ke mbubịne ke kpukpru usụn̄. Nte Paul owo mmọ kiet kiet ekeme ndidọhọ ke akpanikọ ete: ‘Mma n̄kwọrọ gospel nnọ mbufo ke mfọn.’ (2 Corinth 11:7) Mme Ntiense Jehovah idịghe mbon oro “ẹnyanyam ikọ Abasi.”
[Ekebe ke page 27]
NTE NDUSỤK OWO ẸNỌDE ETỊBE KABAN̄A UTOM UKWỌRỌIKỌ OBIO UBỌN̄
◻ MME ETỊBE ẸNỌDE KABAN̄A UTOM OFỤRI ERERIMBOT: Ediwak owo ẹsisio mîdịghe ẹnam ndutịm ẹban̄a ibatokụk oro mmọ ẹdisịnde ke mme ekebe etịbe oro ẹdiande idiọn̄ọ: “Etịbe Kaban̄a Utom N̄ka Ofụri Ererimbot—Matthew 24:14.” Ke ọfiọn̄ kiet kiet mme esop ẹsinọ okụk emi ẹka ibuot itieutom ofụri ererimbot ke Brooklyn, New York, mîdịghe ẹka ọfis n̄kọk itieutom oro ekperede akan.
◻ MME ENỌ: Ẹkeme ndinọ enọ okụk imaesịt nnennen ẹsọk Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, 25 Columbia Heights, Brooklyn, New York 11201, m̀mê ọfis n̄kọk itieutom N̄ka ke n̄kann̄kụk. Ẹkeme n̄ko ndinọ mme n̄kpọuto m̀mê mme ọsọn̄urua n̄kpọ eken. Utọ enọ oro ekpenyene ndisan̄a ye ibio ibio leta oro etịn̄de nte ke emi edi ata enọ.
◻ ENỌ ẸSỊNDE KE UBIỌN̄: Ẹkeme ndinọ okụk ẹsọk Watch Tower Society ndikama nte ebuọt tutu andinọ akpa, ye ndutịm nte ndusụk edieke owo odude ke unana, ẹkeme ndifiak n̄kpọn̄ nnọ andinọ.
◻ INSURANCE: Ẹkeme ndiwet enyịn Watch Tower Society nte andibọ ufọn insurance m̀mê okụk ukpọn̄utom. Ẹkpenyene ndinam N̄ka ọdiọn̄ọ aban̄a mme utọ ndutịm oro.
◻ N̄WED OKỤK BAN̄K: Ẹkeme ndinọ Watch Tower Society n̄wed okụk ban̄k, n̄wed okụk oro ẹsịnde ke ban̄k ẹyom udori, m̀mê n̄wed okụk ukpọn̄utom owo ke ebuọt mîdịghe ẹkpe ke n̄kpa ẹnọ, nte ekemde ye ndutịm ban̄k n̄kann̄kụk. Ẹkpenyene nditọt N̄ka mban̄a utọ ndutịm oro ekededi.
◻ INYENE YE MBỤBEHE: Ẹkeme ndinọ Watch Tower Society inyene ye mbubehe edide ke ndinọ nte ata ẹnọ m̀mê ke idak ndutịm anamde ẹkaiso ẹkpe udori ẹnọ andinọ.
◻ ISỌN̄ YE UFỌK: Ẹkeme ndinọ Watch Tower Society isọn̄ ye ufọk oro ẹkemede ndinyam edide ke ndinọ nte ata enọ m̀mê ke ndimụm akpa ke isọn̄ ye inyene n̄kama nnọ andinọ, emi ekemede ndisụk n̄kaiso ndụn̄ do ke eyo uwem esie. Owo ekpenyene nditọt N̄ka mbemiso ayakde isọn̄ ye ufọk ekededi ọnọ N̄ka.
◻ UNEN N̄KPỌ AKPA YE EBUỌT: Ẹkeme ndiyak inyene m̀mê okụk nnọ Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania ke ndinọ enye unen ndidia n̄kpọ akpa oro asan̄ade ye ibet mîdịghe ẹkeme ndiwet enyịn̄ N̄ka nte adia ufọn̄ ke n̄wed ebuọt. Ebuọt oro adade ufọn ọsọk n̄ka ido ukpono ekeme ndibọ ndusụk ufọn ukpe tax. Ẹkpenyene ndinọ n̄wed unen m̀mê ebuọt emi ẹsọk N̄ka.
Ke oyomde ntọt efen efen kaban̄a mme utọ n̄kpọ ntre, wet Treasurer’s Office, Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, 25 Columbia Heights, Brooklyn, New York 11201, m̀mê ọfis n̄kọk itieutom N̄ka oro ekperede akan.
[Ekebe ke page 29]
ENYE AMA OYOM NDIN̄WAM
TIFFANY emi edide isua 11 ke emana edi eyen ufọkn̄wed ke Baton Rouge, Louisiana, U.S.A. Ndondo emi, ekpri n̄kaiferi Ntiense Jehovah emi ama otịm uwetn̄kpọ ke ibuotikọ oro “Unọ Ukpep ke America.” Nte utịp, ete ye eka esie ẹdide Ntiense ẹma ẹbọ leta emi ẹto akamba etubom ufọkn̄wed:
“Ke urua Unọ Ukpep Mbon America, ẹma ẹkot uwetn̄kpọ kiet oro ekedide n̄wọrọnda ke ubet ukpepn̄kpọ kiet kiet ke urụk ukopikọ. Mma n̄kop inemesịt ndida uwetn̄kpọ Tiffany usenubọk emi. Enye ke akpanikọ edi n̄wọrọnda eyenan̄wan. Enye enyene nsọn̄ọnda, uko, ndammana ukeme, ye mfọnido. N̄wakke ndikụt eyenọwọn̄ ọyọhọ ubet ukpepn̄kpọ itiokiet ye mme uwak edu ẹmi. Tiffany edi inyene ọnọ ufọkn̄wed nnyịn.”
Tiffany ekemen akpa ke udomo uwetn̄kpọ oro. Ke oro ebede enye ama ewet Watch Tower Society onyụn̄ ọdọhọ ete: “Anaedi ami n̄kakan ke udomo oro ke ntak n̄wed Questions Young People Ask—Answers That Work. . . . N̄kada mme ibuot oro ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a unọ ukpep. . . . Ẹsọsọn̄ọ ata etieti ke ndimịn̄ enyene-ufọn ye okopodudu n̄wed emi. Ke uwetn̄kpọ oro ami n̄kakande do, mma mbọ dollar itiaba. Mmọnọ dollar 7 emi ye 13 efen, ofụri ibat edide dollar 20 edi ke utom ukwọrọikọ ofụri ererimbot. . . . Ke ini n̄kọride n̄kpon, ami mmodori enyịn n̄ko ndiyak idemmi nnọ ke utom Bethel.”
[Ndise ke page 26]
Ke ndusụk ini, Paul ekesidu uwem oto ndinam ufọkọfọn̄