Titus—‘Andisan̄a ye Ami Nnam N̄kpọ nnọ Mbufo’

MME mfịna ẹma ẹsidemede ndusụk ini ke esop Christian akpa isua ikie. Ẹkenyene ndibiere mmọ ẹmi, ndien emi ama esiyom uko ye nsụkibuot. Eren oro okokụtde unen ke ndisobo se iwakde ikan utọ n̄kpọ-ata oro kiet ekedi Titus. Nte owo emi akabuanade ke utom ye apostle Paul, enye ama esịn ukeme ofụri esịt ndin̄wam mbon en̄wen ẹnam mme n̄kpọ ke usụn̄ Jehovah. Paul ke ntre ama asian mme Christian ke Corinth ete ke Titus ekedi ‘andisan̄a ye imọ nnam n̄kpọ nnọ mmọ.’—2 Corinth 8:23.

Anie ekedi Titus? Nso udeme ke enye ekenyene ke ndibiere mme mfịna? Ndien didie ke nnyịn ikeme ndibọ ufọn nto edikere mban̄a edu esie?

Eneni Edina Mbobi

Titus ekedi owo Greece oro mînaha mbobi. (Galatia 2:3)a Sia Paul okotde enye “ata eyen mi ke mbuọtidem eke nnyịn edem mbiba ibuanade,” ekeme ndidi Titus ekedi kiet ke otu nditọ eke spirit apostle oro. (Titus 1:4; men 1 Timothy 1:2 domo.) Titus okodu ye Paul, Barnabas, ye mbon eken oro ẹketode Antioch, Syria, ke ini mmọ ẹkekade Jerusalem ke n̄kpọ nte 49 E.N. ndineme mbụme aban̄ade edina mbobi.—Utom 15:1, 2; Galatia 2:1.

Ẹnọ ekikere ẹte ke sia ẹkenemede edikpụhọde ido ukpono eke mme Gentile oro mînaha mbobi ke Jerusalem, ẹkesan̄a ye Titus man ẹwụt ke mme Jew ye mbon oro mîdịghe mme Jew ẹma ẹkeme ndinyene mfọn Abasi edide mmọ ẹma ẹna mbobi m̀mê ikanaha. Ndusụk mme andibuana ke esop Jerusalem oro ẹkedide mme Pharisee mbemiso ẹnyịmede Ido Ukpono Christ ẹma ẹfan̄a ẹte ke akana mme Gentile oro ẹkpụhọde ido ukpono ẹna mbobi ẹnyụn̄ ẹnịm Ibet, edi ẹma ẹbiọn̄ọ eneni emi. Ndinyịk Titus ye mme Gentile eken ẹna mbobi ekpekedi nditre ndinyịme nte ke edinyan̄a ọkọn̄ọ ke mfọnido Jehovah oro owo mîdotke ye ke mbuọtidem ke Jesus Christ utu ke mme utom Ibet. Enye n̄ko ekpekedi edisịn uyarade oro nte ke mme Gentile, m̀mê mme owo ẹtode idụt, ẹma ẹbọ edisana spirit Abasi.—Utom 15:5-12.

Ẹdọn̄ Aka Corinth

Ke ẹma ẹkebiere eneni aban̄ade edina mbobi, ẹma ẹnọ Paul ye Barnabas ọyọhọ odudu ndikwọrọ ikọ nnọ mme idụt. Ke ukem ini oro, mmọ n̄ko ẹma ẹdomo ndikere mban̄a mme ubuene. (Galatia 2:9, 10) Ke akpanikọ, ke ini ẹfiakde ẹtịn̄ ẹban̄a Titus ke uwetn̄kpọ eke odudu spirit ke n̄kpọ nte isua itiokiet ke ukperedem, enye odu ke Corinth nte isụn̄utom Paul ke nditịm etịbe ke ufọn ikọt Abasi. Nte ededi, nte Titus akanamde utom emi, enye ama odu ke idaha efen oro akakamade mfịghe.

N̄wed oro Paul ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Corinth owụt ete ke enye ke akpa ama ewet mmọ ete “ẹkûdụk ndụk ye mbon use.” Enye ekenyene ndidọhọ mmọ ẹsio anam use oro mîkakabakede esịt ẹfep ke otu mmọ. Ih, Paul ama ewet mmọ ọkpọsọn̄ leta, anamde ntre “ye ediwak mmọn̄-eyet.” (1 Corinth 5:9-13; 2 Corinth 2:4) Kan̄a ke emi, ẹma ẹnọ Titus aka Corinth akan̄wam ke etịbe oro ẹketịpde do ke ufọn mme Christian ẹtode Judea oro ẹkedude ke unana. Eyedi, ẹkenọ enye n̄ko aka ekese nte mbon Corinth ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a leta Paul.—2 Corinth 8:1-6.

Didie ke mbon Corinth ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a item Paul? Ke enyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ndidụn̄ọde mfiọk, ekeme ndidi Paul eketie ke Ephesus ọdọn̄ Titus ebe Inyan̄ Aegean aka Corinth, ọdọhọde enye afiak ọnyọn̄ editịn̄ nte n̄kpọ eketiede usọp usọp nte ekekeme. Edieke okokụrede utọ utom oro mbemiso ẹtrede isan̄ mmọn̄ ke ntak ini etuep (ke n̄kpọ nte ufọt ufọt November), ekeme ndidi Titus akasan̄a ke nsụn̄ikan̄ aka Troas mîdịghe asan̄a usụn̄ obot oro ebede Hellespont emi okoyomde usụn̄ akan. Eyedi Paul ama abak ekebehe ke ebiet oro ẹkenyịmede ke Troas, sia ntịme oro mme ọsọi silver ẹkesịnde akanamde enye ọsọp ọkpọn̄ Ephesus akan nte akaduakde. Ke ama ekebet ye ọkpọsọn̄ editịmede esịt ke Troas, Paul ama okụt ete ke Titus iditoho inyan̄ idibehe. Ntem, Paul ama asan̄a usụn̄ obot ye idotenyịn ndisobo enye ke usụn̄. Ke ndondo oro esịmde Europe, Paul ama asan̄a Usụn̄ Egnatia, ndien enye ke akpatre ama osobo ye Titus ke Macedonia. Ke akwa nsụkesịt ye idatesịt Paul, etop okotode Corinth ekedi eti. Esop oro ama anam n̄kpọ nte ọfọnde aban̄a item apostle oro.—2 Corinth 2:12, 13; 7:5-7.

Okposụkedi Paul eketịmerede esịt aban̄a nte ẹdinamde n̄kpọ ye isụn̄utom esie, Abasi ama an̄wam Titus ndikụre utom esie. Ẹma ẹdara Titus ke “ndịk ye nnyek-idem.” (2 Corinth 7:8-15) Ke ndida mme ikọ andinam n̄kpọ an̄wan̄a oro W. D. Thomas: “Nnyịn imekeme ndidọhọ nte ke ye unana edibuak mmọn̄ ke okopodudu nsuannọ Paul, [Titus] ke mbufiọk ye usọ ama ekpe ye mbon Corinth; ọsọn̄ọde ọnọ mmọ nte ke Paul, ke nditịn̄ ikọ nte enye eketịn̄de, akakam enyene mfọnọn̄kpọ eke spirit mmọ ke ekikere.” Ke edinam emi, Titus ama edima mme Christian ẹtode Corinth ke ntak edu nsụkibuot mmọ ye nti ukpụhọde oro mmọ ẹkenamde. Edu mmọ oro odotde itoro ekedi n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ enye.

Nso kaban̄a ikpehe utom Titus enye eken ke Corinth—editịm etịbe ke ufọn ikọt Abasi ke Judea? Titus ama anam n̄kpọ aban̄a oro n̄ko, nte ẹkemede ndikụt ke ntọt emi ẹkụtde ke 2 Corinth. Eyedi ẹkewet leta oro ke Macedonia ke ini idọk eke 55 E.N., ke mîbịghike nte Titus ye Paul ẹkesobo. Paul ekewet ete ke ẹma ẹnọ Titus, oro ọkọtọn̄ọde etịbe oro, ke emi ye mme andin̄wam iba oro owo mîsiakke enyịn̄ ẹfiak ẹka man ẹkekụre utom oro. Sia ekenyenede udọn̄ esịt akpanikọ ke idem mbon Corinth, Titus ama enen̄ede enyịme ndifiak n̄ka. Nte Titus akafiakde aka Corinth, ekeme ndidi enye ekemen udiana leta oro Paul akadade odudu spirit ewet ọsọk mbon Corinth.—2 Corinth 8:6, 17, 18, 22.

Titus ikedịghe eti anam ndutịm kpọt edi enye n̄ko ekedi orụk owo oro ẹkekemede ndiyak mme ekikọhọ ekikọhọ utom ke n̄kpọsọn̄ idaha nsịn ke ubọk. Enye ama enyene uko, ọkọri esịm ọyọhọ idaha, onyụn̄ enyene nsọn̄ọnda. Paul nte an̄wan̄ade ama ekere ke Titus ama enyene ukeme ndinam n̄kpọ mban̄a n̄kaiso n̄kpọ-ata oro ẹmi “mme akakan apostle” Corinth ẹkenịmde. (2 Corinth 11:5) Ẹsọn̄ọ ekikere ẹnyenede ẹban̄a Titus mi ke edineme oro ẹfiakde ẹneme ẹban̄a enye ke N̄wed Abasi, ke utom efen oyomde ntịn̄enyịn.

Ke Isuo Crete

Eyedi ndusụk ini ke ufọt 61 ye 64 E.N., ke Paul ekewet n̄wed ọnọ ẹsọk Titus, oro akanamde utom ini oro ke isuo Mediterranean ke Crete. Paul ọkọkpọn̄ enye do ‘man enen̄ede n̄kpọ eke ẹnanade enịm’ onyụn̄ “emek mbiowo enịm ke obio ke obio.” Ke ofụri ofụri, mbon Crete ẹma ẹwọrọ etop edidi “mme osu-nsu, ndiọi unam, mme ama udia eke ẹtiede ifu.” Ke ntre, ke Crete, ama oyom Titus afiak anam n̄kpọ ke uko ye nsọn̄ọnda. (Titus 1:5, 10-12) Oro ekedi ata akamba utom, sia akanade edi emi oyotụk ini iso Ido Ukpono Christ ke isuo oro. Ke idak ndausụn̄ edisana spirit, Paul ama an̄wam Titus ebe ke ndisiak se okpoyomde ke idem mbon oro ẹkemede ndidi mme esenyịn. Ẹsụk ẹkekere ẹban̄a mme n̄kpọ ẹmi ẹnamde owo ẹdot mi ke ebuana ye edimek mbiowo Christian.

N̄wed Abasi isiakke ini emi Titus ọkọkpọn̄de Crete. Enye ama odu do ebịghi ekem ndinam Paul ọdọhọ enye ese aban̄a se inanade Zenas ye Apollos, ẹmi ẹkewahade do ke ini ẹkekade isan̄ ke ini oro owo mîsiakke. Edi Titus ikodụhe ke isuo oro enen̄ede ebịghi. Paul ke okodiomi ndinọ Artemas m̀mê Tychicus aka do, ndien ekem Titus ekenyene ndisobo ye apostle oro ke Nicopolis, iso-ọfọn ọwọrọetop obio oro ekerede enyịn̄ oro emi okodude ke ufọt edem edere ye edem usoputịn Greece.—Titus 3:12, 13.

Ke ibio ibio editịn̄ oro Bible etịn̄de otụk Titus, nnyịn imọfiọk ite ke eyedi ke n̄kpọ nte 65 E.N., Paul ama ọnọ enye aka utom efen. Emi ama ada enye aka Dalmatia, ikpehe okodude ke edem usiahautịn Inyan̄ Adriatic ke Croatia eyomfịn. (2 Timothy 4:10) Owo isianke nnyịn se akanade Titus anam do, edi ẹnọ ekikere ẹte ke ẹkenọ enye aka eketịm mme mbubehe esop onyụn̄ anam utom isụn̄utom. Ke edide ntre, Titus akanam utom ke idaha oro ekebietde enye oro enye akanamde ke Crete.

Nnyịn iwụt esịtekọm didie ntem iban̄a mme esenyịn Christian oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha ẹbietde Titus! Mmọ nditịm ndiọn̄ọ mme edumbet N̄wed Abasi ye mmọ ndida mmọ nsịn ke edinam uko uko ẹn̄wam ndikpeme idaha eke spirit esop. Ẹyak nnyịn ikpebe mbuọtidem mmọ inyụn̄ ibiet Titus ke ndiyom mme ufọn eke spirit eke mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ.—Mme Hebrew 13:7.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 31]

Titus ekedi uko uko andisan̄a nnam n̄kpọ nnọ mme Christian ke Corinth ye mme ebiet efen