N̄kani Owo Ẹdi Edidiọn̄ Ẹnọ Mme Uyen
“Ndien n̄ko, O Abasi, kûkpọn̄ mi tutu nsịm usọn̄ ye iwat, tutu nsiak ubọk fo nnọ emana emi, nsiak odudu fo nnọ kpukpru mmọ eke ẹdidide.”—PSALM 71:18.
1, 2. Nso ke mme asan̄autom Abasi oro ẹdide n̄kani owo ẹkpenyene ndifiọk, ndien nso ke nnyịn idineme idahaemi?
EBIOWO kiet mi ke Edem Usoputịn Africa ama ekese eyenete kiet oro ẹyetde aran, oro edide akani owo, onyụn̄ obụp enye ete, “Idem fo etie didie?” Enye ama ọbọrọ ete, “Mmekeme ndifehe itọk, mmekeme ndinek unek, mmonyụn̄ n̄keme ndifrọ,” onyụn̄ odomo ndinam mme n̄kpọ emi n̄wụt ebiowo oro. Enye ama adian do ete, “Edi n̄kemeke ndife.” Ama an̄wan̄a ebiowo oro ke ikọ esie ọkọwọrọ ete, ‘Nnam se n̄kemede, edi nnamke se mmen̄kemeke.’ Ebiowo oro akakade ekese akanieren oro ebe isua 80 idahaemi, ndien enye osụk eteti nte eyenete oro ekesinamde mbubru, onyụn̄ eti nsọn̄ọnda esie.
2 Nti edu n̄kani owo ẹkeme ndinen̄ede ntụk mme owo. Nte ededi, emi iwọrọke ke owo ama ededi akani owo ke enye eyenyene ọniọn̄ ye edu Christ. (Ecclesiastes 4:13) Bible ọdọhọ ete: “Iwat edi anyanya ubọn̄, ke usụn̄ eti ido ke ẹdikụt enye.” (Mme N̄ke 16:31) Edieke afo edide akani owo, nte afo ọmọfiọk adan̄a nte ikọ ye mme edinam fo ẹkemede ndinyene ufọn nnọ mbon en̄wen? Ẹyak ineme ndusụk uwụtn̄kpọ Bible oro ẹwụtde adan̄a nte n̄kani owo ẹken̄wamde mme uyen.
Mbuọtidem Oro Enyenede Akwa Ufọn
3. Didie ke mbuọtidem Noah enyene ufọn ọnọ kpukpru mbon oro ẹdude uwem idahaemi?
3 Mbuọtidem ye nsọn̄ọnda Noah ẹsụk ẹnyenyene ufọn tutu mfịn emi. Noah ama ekpere ndisịm isua 600 ke ini enye ọkọkọn̄de ubom, atan̄ unam ọdọn̄, onyụn̄ ọkwọrọ ikọ ọnọ mbọhọidụn̄ esie. (Genesis 7:6; 2 Peter 2:5) Ke ntak uten̄e Abasi oro Noah ekenyenede, enye ye ubon esie ẹma ẹbọhọ akwa Ukwọ ndien Noah ama akabade edi ete ete kpukpru mbon oro ẹdude uwem mfịn. Edi akpanikọ ke Noah okodu uwem ke ini mme owo ẹkesidude uwem ẹbịghi. Kpa ye oro, idem ke ini emi Noah ekenen̄erede ọsọn̄, enye ama ọsọn̄ọ ada anam akpanikọ, ndien oro ama ada uwak edidiọn̄ edi. Didie?
4. Didie ke nsọn̄ọnda Noah enyene ufọn ọnọ mme asan̄autom Abasi mfịn?
4 Noah ama ekpere ndisịm isua 800 ke ini Nimrod ọkọtọn̄ọde ndibọp Tọwa Babel man ọbiọn̄ọ ewụhọ oro Jehovah ọkọnọde ete “ẹyọhọ ke ererimbot.” (Genesis 9:1; 11:1-9) Nte ededi, Noah iketieneke Nimrod isọn̄ ibuot. Ke ntre, anaedi owo ikokpụhọke usem esie ke ini ẹketịmerede usem mme owo oro ẹkesọn̄de ibuot. Ke akpanikọ, odot kpukpru mme asan̄autom Abasi ẹkpebe mbuọtidem ye nsọn̄ọnda oro Noah ekenyenede ke eyo usọn̄ ye ke ofụri eyouwem esie.—Mme Hebrew 11:7.
Ufọn Oro Mmọ Ẹnamde Ẹnọ Ubon Mmọ
5, 6. (a) Nso ke Jehovah ọkọdọhọ Abraham anam ke ini enye ekedide isua 75? (b) Nte Abraham ama enịm ewụhọ Abasi?
5 Uwụtn̄kpọ mme ete-ekpụk oro ẹketienede Noah ke edem ẹwụt nte n̄kani owo ẹkemede ndin̄wam mbonubon mmọ ẹnyene mbuọtidem. Abraham ekedi n̄kpọ nte isua 75 ke ini Abasi ọkọdọhọde enye ete: “Nam daha ke isọn̄ fo ye ke ebiet emana fo, ye ke ufọk usọ, ka ke isọn̄ eke ndiwụtde fi: ndien nyanam fi akabade edi akamba idụt, nnyụn̄ ndiọn̄ fi.”—Genesis 12:1, 2.
6 Kere nte ekpetiede fi ke idem edieke ẹkpedọhọde fi ọkpọn̄ ufọk mbufo, mme ufan fo, idụt emana fo, ye mme iman fo aka ebiet emi afo mûdiọn̄ọke. Se ẹkedọhọde Abraham anam edi oro. Enye ama “adaha aka nte, Jehovah ọkọdọhọde enye,” onyụn̄ odụn̄ ke tent nte odudụn̄ ke isọn̄ Canaan ke ofụri eyouwem esie. (Genesis 12:4; Mme Hebrew 11:8, 9) Okposụkedi Jehovah ọkọdọhọde ke iyanam enye akabade edi “akamba idụt,” Abraham ama akpa ke ata anyan ini mbemiso ubon esie ẹketọtde ẹwak. Sarah n̄wan esie akaman eyen kiet kpọt, oro edi Isaac, ọnọ enye ke enye ama akasan̄a isua 25 ke isọn̄ un̄wọn̄ọ. (Genesis 21:2, 5) Kpa ye oro, Abraham ikakpaha mba inyụn̄ ifiak inyọn̄ obio oro enye okotode edi. Nso eti uwụtn̄kpọ mbuọtidem ye ime ke emi edi ntem!
7. Didie ke ime Abraham akan̄wam Isaac eyen esie, ndien didie ke emi otụk ofụri ubonowo?
7 Ime Abraham ama enen̄ede an̄wam Isaac emi okodụn̄de nte odudụn̄ ke isọn̄ Canaan ke ofụri eyouwem esie, emi ekedide isua 180. Ime oro Isaac ekenyenede ọkọkọn̄ọ ke mbuọtidem esie ke un̄wọn̄ọ Abasi, kpa mbuọtidem oro ete ye eka esie oro ẹkesọn̄de ẹkekpepde enye, n̄ko se Jehovah eketịn̄de ọnọ Isaac ama anam mbuọtidem esie etetịm ọsọn̄. (Genesis 26:2-5) Nsọn̄ọnda Isaac edi akpan n̄kpọ oro akanamde un̄wọn̄ọ Jehovah osu nte ke “mfri” oro edidiọn̄de kpukpru ubonowo edito ubon Abraham. Ke ediwak isua ikie ẹma ẹkebe, Jesus Christ emi edide akpan ubak “mfri” oro ama ebererede usụn̄ ọnọ kpukpru mbon oro ẹbuọtde idem ke enye nditie ke emem ye Abasi nnyụn̄ nnyene nsinsi uwem.—Galatia 3:16; John 3:16.
8. Didie ke Jacob okowụt ke imenyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem, ndien nso ikedi utịp?
8 Isaac n̄ko ama an̄wam Jacob eyen esie enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem oro ọkọsọn̄ọde enye idem tutu esịm eyo usọn̄. Jacob ekedi isua 97 ke ini enye akan̄wanade ye angel ke ofụri okoneyo oyom edidiọn̄. (Genesis 32:24-28) Mbemiso Jacob akakpade ke ini ekedide isua 147, enye ama esịn ukeme ọdiọn̄ nditọiren esie 12. (Genesis 47:28) Mme ntịn̄nnịm ikọ oro enye eketịn̄de, oro ẹwetde ke Genesis 49:1-28 ẹma ẹsu, ndien ke ẹsụk ẹsosu idahaemi.
9. Nso ufọn ke n̄kani owo oro ẹsọn̄de idem ke n̄kan̄ eke spirit ẹkeme ndinam nnọ ubon mmọ?
9 Ke akpanikọ, mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi oro ẹsọn̄de ẹkeme ndinen̄ede n̄n̄wam mbonubon mmọ. Ukpepn̄kpọ N̄wed Abasi oro asan̄ade ye nti item ye uwụtn̄kpọ nsọn̄ọnda mmọ ẹkeme ndinen̄ede n̄n̄wam uyen enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem. (Mme N̄ke 22:6) N̄kani owo ikpedehedei ifre akwa ufọn oro mmọ ẹkemede ndinam nnọ ubon mmọ.
Ufọn Oro Mmọ Ẹnamde Ẹnọ Ekemmọ Mme Andinịm ke Akpanikọ
10. Nso uyo ke Joseph ‘ọkọnọ aban̄a mme ọkpọ esie,’ ndien nso ufọn ke emi ekenyene?
10 N̄kani owo ẹkeme ndinam akwa ufọn nnọ ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ n̄ko. Ekpri uwụtn̄kpọ mbuọtidem oro Joseph eyen Jacob ekenịmde ke eyo usọn̄ esie ama enen̄ede otụk ata ediwak ikọt Jehovah oro ẹkedude uwem ke enye ama akakpa. Enye ekedi isua 110 ke ini ‘ọkọnọde uyo aban̄a mme ọkpọ esie’ ete nditọ Israel ẹtan̄ mme ọkpọ imọ ẹkpọn̄ Egypt ke ini mmọ ẹdiwọn̄ọde ke isọn̄ Egypt. (Mme Hebrew 11:22; Genesis 50:25) Item oro ama anam nditọ Israel ẹtetịm ẹnyene idotenyịn nte ke ini oyodu emi mmimọ idibọhọde ufụn oro mmimọ ikodude ke ediwak isua ke Joseph ama akakpa.
11. Ẹkeme ndidọhọ ke nso ufọn ke Joshua ọkọbọ oto Moses oro ekedide akanieren?
11 Moses ekedi kiet ke otu mbon oro ẹkebọde ufọn mbuọtidem oro Joseph ekenyenede. Ẹma ẹnọ Moses akwa ifet nditan̄ mme ọkpọ Joseph n̄wọrọ ke Egypt ke ini enye ekedide isua 80. (Exodus 13:19) Ini oro ke enye ekemehe ye Joshua emi ekedide akparawa. Joshua ama asan̄a utom ọnọ Moses ke isua 40 oro ẹketienede. (Numbers 11:28) Enye ama asan̄a ye Moses ọdọk Obot Sinai akada ebet enye ke ini enye ekebede aka etịn̄e obot oro, ama onyụn̄ aka okosobo ye Moses ke ini enye akadade itiatn̄wed ntiense osụhọrede ke obot edi. (Exodus 24:12-18; 32:15-17) Anaedi Moses oro ekedide akanieren ama esinọ Joshua nti item ọniọn̄.
12. Nso eti uwụtn̄kpọ ke Joshua ekenịm ọnọ idụt Israel ke ofụri eyouwem esie?
12 Joshua n̄ko ama esisịn udọn̄ ọnọ nditọ Israel tutu esịm usen n̄kpa esie. Judges 2:7 ọdọhọ ete: “Ndien mmọ ẹnam n̄kpọ Jehovah ke ofụri eyo Joshua, ye ke ofụri eyo mbiowo oro ẹbịghide uwem ẹkan Joshua, emi ẹkekụtde kpukpru ikpọ n̄kpọ Jehovah, emi enye akanamde ye Israel.” Edi ke ufan̄ isua 300 ke Joshua ye n̄kani owo eken ẹma ẹkekpan̄a, tutu esịm eyo prọfet Samuel, ekesidi idụt Israel ẹma ẹtuak ibuot ẹnọ ata Abasi ndusụk ini, ẹtuak ẹnọ ndem ndusụk ini.
Samuel ‘Anam Edinen Ido’
13. Nso ukeme ke Samuel ekesịn man anam mme owo “ẹnam edinen ido”?
13 Bible itịn̄ke m̀mê isua ifan̄ ke Samuel okodu uwem, edi mme n̄kpọntịbe oro ẹwetde ke Akpa N̄wed Samuel ẹkeda isua 102, ndien Samuel ama odu uwem okụt ata ediwak ke otu mmọ. Mme Hebrew 11:32, 33 ọdọhọ ke ndinen ebiereikpe ye mme prọfet ẹma ẹnam mme owo “ẹnam edinen ido.” Ih, Samuel ama an̄wam ndusụk mbon eyo esie ẹfep m̀mê ẹkpọn̄ idiọkido. (1 Samuel 7:2-4) Didie ke enye akanam emi? Enye ama anam akpanikọ ọnọ Jehovah ke ofụri eyouwem esie. (1 Samuel 12:2-5) Enye ikefeheke ndinen̄ede nsua nnọ mme owo, kpa ye edidem n̄ko. (1 Samuel 15:16-29) Ke adianade do, ke Samuel ama ‘ọkọsọn̄ onyụn̄ etịbe iwat,’ enye ama enịm eti uwụtn̄kpọ ke ndibọn̄ akam mban̄a mbon en̄wen. Enye ọkọdọhọ nditọ Israel ete: “Nsa mi, nduehe Jehovah ke editre ndikpe enye ubọk nnọ mbufo.”—1 Samuel 12:2, 23.
14, 15. Didie ke n̄kani owo ẹkeme ndikpebe uwụtn̄kpọ Samuel mfịn ke edibọn̄ akam?
14 Kpukpru emi ẹwụt akpan usụn̄ oro n̄kani owo ẹkemede ndin̄wam ekemmọ mme asan̄autom Jehovah. Kpa ye unana nsọn̄idem ye mme mfịna eken, n̄kani owo ẹkeme ndisụk mbọn̄ akam mban̄a mbon en̄wen. Nte mbufo n̄kani owo ẹmefiọk ufọn oro akam mbufo anamde ọnọ esop? Mbuọtidem oro mbufo ẹnyenede ke iyịp Christ oro ẹkeduọkde anam mbufo ẹnyene eti itie ebuana ye Jehovah, ndien ime oro mbufo ẹnyenede anam mbufo ẹnyene mbuọtidem emi “ẹma ẹkedomo ẹse.” (James 1:3; 1 Peter 1:7) Ẹka iso ẹti ẹte: “N̄kpeubọk edinen owo, ke ini odude ke edinam, enyene odudu etieti.”—James 5:16.
15 Oyom mbufo ẹbọn̄ akam ẹban̄a utom Obio Ubọn̄ Jehovah. Ndusụk nditọete nnyịn ẹdu ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ntak emi mmọ ẹdade san̄asan̄a. Mbon en̄wen ẹsobo oto-obot afanikọn̄, ekọn̄, ye en̄wan mbio-obio. Ndien mbon en̄wen, oro ẹdude ke esop nnyịn, ke ẹsobo idomo ye ukọbọ. (Matthew 10:35, 36) Oyom mbufo ẹbọn̄ akam n̄ko ke ibuot mbon oro ẹdade usụn̄ ke utom ukwọrọikọ, ẹnyụn̄ ẹsede enyịn ke esop. (Ephesus 6:18, 19; Colossae 4:2, 3) Ọfọn didie ntem mbufo ndisisiak mbon en̄wen enyịn̄ ke akam mbufo, kpa nte Epaphras ekesisiakde!—Colossae 4:12.
Ndinọ Emana Oro Ẹdidide Ukpep
16, 17. Nso ke ẹkebem iso ẹtịn̄ ke Psalm 71:18, ndien didie ke emi osu?
16 Ke ntak emi mmọ ẹnamde utom ọtọkiet, “mme erọn̄ en̄wen,” emi ẹnyenede idotenyịn edidu uwem ke isọn̄ ke nsinsi, ẹbọ ata eti ukpep ẹto mme anam-akpanikọ “ekpri otuerọn̄,” emi ẹnyenede idotenyịn eke heaven. (Luke 12:32; John 10:16) Ẹma ẹbem iso ẹtịn̄ ẹban̄a emi ke Psalm 71:18 ẹte: “Ndien n̄ko, O Abasi, kûkpọn̄ mi tutu nsịm usọn̄ ye iwat, tutu nsiak ubọk fo nnọ emana emi, nsiak odudu fo nnọ kpukpru mmọ eke ẹdidide.” Mbon oro ẹyetde aran ke spirit ẹnyịme ndinọ nsan̄a mmọ oro ẹdide mme erọn̄ en̄wen ukpep mbemiso ẹkpọn̄de mmọ ẹka heaven ndikada ubọn̄ ye Jesus Christ.
17 Ẹkeme ndidọhọ ke se Psalm 71:18 etịn̄de aban̄a ndikpep “mmọ eke ẹdidide” enyene n̄kpọ n̄ko ndinam ye mme erọn̄ en̄wen, emi ẹbọde ukpep ẹto mbon oro Abasi eyetde aran. Jehovah ọnọ n̄kani owo ifet ndisiak enyịn̄ esie nnọ mbon oro ẹtọn̄ọde ndibuana ke utuakibuot akpanikọ obufa. (Joel 1:2, 3) Mme erọn̄ en̄wen ẹnem esịt ke ukpep oro mmọ ẹbọde ẹto mbon oro ẹyetde aran, ẹnyụn̄ ẹnyịme ndibuana se mmọ ẹkpepde ye mbon oro ẹmade ndinam n̄kpọ Jehovah.—Ediyarade 7:9, 10.
18, 19. (a) Nti mbụk ewe ke ediwak asan̄autom Jehovah oro ẹsọn̄de ẹkeme ndinọ nnyịn? (b) Nso ke ana mme Christian oro ẹdide n̄kani owo ẹfiọk?
18 Mme asan̄autom Jehovah oro ẹsọn̄de, esịnede mbon oro ẹyetde aran ye mme erọn̄ en̄wen, ẹma ẹkụt mme akpan n̄kpọntịbe oro ẹkedade itie ke eset. Ndusụk ke otu mbon oro ẹkedude ke ini oro ẹkesiode akpa ndise “Photo-Drama of Creation” ẹsụk ẹdodu uwem mfịn. Ndusụk mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ nditọete oro ẹkesede enyịn ke utom ukwọrọikọ, oro ẹkekọbide ke 1918. Mbon eken ẹma ẹsitiene ẹtịn̄ ikọ ke itieutom ekebe utịn̄ikọ WBBR. Ediwak ke otu mmọ ẹkeme ndibụk nte ẹkekpede ikpe ke mme esop anana-ntọn̄ man Mme Ntiense Jehovah ẹnyene ifụre ndituak ibuot nnọ Abasi. Mbon eken n̄ko ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ye utuakibuot akpanikọ ke idak ukara ufịk. Ih, n̄kani owo ẹkeme nditịn̄ nte ẹkekade iso ẹyarade ifiọk akpanikọ nsịtnsịt. Bible esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete ima ndikop nti ifiọkutom emi.—Deuteronomy 32:7.
19 Ẹsịn udọn̄ ẹnọ mme Christian oro ẹsọn̄de ẹte ẹdi nti uwụtn̄kpọ ẹnọ n̄kparawa owo. (Titus 2:2-4) Ekeme ndidi afo ukwe kan̄a nte ime, akam, ye item fo ẹnyenede ufọn ẹnọ mbon en̄wen. Etie nte Noah, Abraham, Joseph, Moses, ye mbon eken ikọfiọkke nte mbuọtidem mmọ edinyenede ufọn ọnọ mme emana ini iso. Kpa ye oro, mbuọtidem ye nsọn̄ọnda mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹtụk mme owo; eke mbufo onyụn̄ otụk n̄ko.
20. Nso edidiọn̄ ke mbon oro ẹkade iso ẹdori enyịn ke Abasi tutu esịm akpatre ẹdinyene?
20 Edinem didie ntem ndidu “ata uwem,” edide edibe ke “akwa ukụt” odụk m̀mê ẹdinanam fi eset! (Matthew 24:21; 1 Timothy 6:19) Kere nte Jehovah edinamde usọn̄ etre ke Tọsịn Isua Ukara Christ. Obụkidem nnyịn ayaka iso esehe kpukpru usen, anamde inen̄ede ikop odudu, itịm ikụt usụn̄, itịm ikop ikọ, inyụn̄ inen̄ede iye, utu ke ndikaka iso nsọn̄ kpukpru usen. (Job 33:25; Isaiah 35:5, 6) Mbon oro ẹdidude uwem ke obufa ererimbot Abasi ẹdisesehe ke nsinsi nsinsi. (Isaiah 65:22) Kpukpru nnyịn ikpakam ika iso idori enyịn ke Abasi tutu esịm akpatre inyụn̄ ika iso inam n̄kpọ Jehovah ke ofụri ukpọn̄. Nnyịn imodori enyịn ke Jehovah oyosu kpukpru se enye ọn̄wọn̄ọde, ye nte ke se enye edinamde eyenen̄ede okpon akan se ededi oro nnyịn idoride enyịn ndikụt.—Psalm 37:4; 145:16.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
• Didie ke nsọn̄ọnda Noah oro ekedide akani owo edi edidiọn̄ ọnọ ofụri ubonowo?
• Nso ufọn ke mbuọtidem mme ete-ekpụk ekenyene ọnọ mbonubon mmọ?
• Didie ke Joseph, Moses, Joshua, ye Samuel ẹkesịn udọn̄ ẹnọ ekemmọ mme andituak ibuot ke eyo usọn̄?
• Nso ufọn ke n̄kani owo ẹkeme ndinam nnọ mme emana ini iso?
[Ndise ke page 26]
Ime oro Abraham ekenyenede ama enen̄ede otụk Isaac
[Ndise ke page 28]
Nti item Moses ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ Joshua
[Ndise ke page 29]
Akam oro afo ọbọn̄de aban̄a mbon en̄wen ekeme ndinen̄ede nnyene ufọn
[Ndise ke page 30]
Mme uyen ẹbọ ufọn ẹto se mmọ ẹkopde ẹto n̄kani owo oro ẹnamde akpanikọ