‘Kot Mbiowo’
“Nte owo ọdọn̄ọ ke otu mbufo? yak enye okot mbiowo ufọk Abasi.”—JAMES 5:14.
1, 2. (a) Ke ewe idiọk idaha ke mme asan̄autom Jehovah ẹkụt idemmọ idahaemi, ndien didie ke mmọ ẹkeme ndikere n̄kpọ? (b) Mme mbụme ewe ẹyom ibọrọ idahaemi?
“NDIỌKEYO” ẹdu mi. Mme owo ke ẹnam n̄kpọ ibụk ibụk, ẹma inyene, ẹtan̄ idem, ediwak ini ẹsịnde nsọk ẹnọ ndutịme ke “ukperedem ini” ẹmi. (2 Timothy 3:1-5) Nte mme Christian oro ẹdude uwem ke idiọk editịm n̄kpọ emi odude kemi, nnyịn imesikụt ikpọ n̄kpọndịk ita ẹsịnde nnyịn ke itiendịk: Satan kpa Devil, ererimbot ubonowo oro mîten̄eke Abasi, ye mme ndammana ntụhọ unamidiọk nnyịn.—Rome 5:12; 1 Peter 5:8; 1 John 5:19.
2 Ke mme n̄kpọndịk ẹmi edịgherede, nnyịn ke ndusụk ini imekeme ndikere ke imanana un̄wam. M̀mọ̀n̄, ndien, ke nnyịn ikeme ndikụt ibetedem man an̄wam nnyịn iyọ ke edinam akpanikọ? Anie ke nnyịn ikeme ndiwọn̄ọde mbịne kaban̄a ndausụn̄ ke ini isobode mme ubiere ẹban̄ade mme edinam Christian nnyịn ye utuakibuot nnyịn?
Un̄wam Odu Ekpere
3. Anie ke nnyịn ikeme ndinyene nsọn̄ọ ndọn̄esịt nto, ndien didie?
3 Ifiọk nte ke Jehovah edi Ebiet oro ukeme nnyịn otode ọnọ nnyịn nsọn̄ọ ndọn̄esịt. (2 Corinth 1:3, 4; Philippi 4:13) David andiwet psalm, oro okokụtde un̄wam Abasi, ama ọdọhọ ete: “Kpat usụn̄ fo nọ Jehovah, nyụn̄ buọt idem fo ye enye, ndien enye eyenam.” “Top mbiomo fo nọ Jehovah, ndien enye eyekama fi: enye idiyakke edinen owo esehede ke nsinsi.” (Psalm 37:5; 55:22) Nnyịn ikeme ndiwụt esịtekọm didie ntem kaban̄a utọ ibetedem oro!
4. Didie ke Peter ye Paul ẹnọ ndọn̄esịt?
4 Nnyịn imekeme ndikop ndọn̄esịt n̄ko nto ifiọk oro nte ke idịghe nnyịn ikpọn̄ isobo mme idomo ye n̄kpọndịk. Apostle Peter akakpak ekemmọ mme Christian ete: “Ẹsọn̄ọ ẹda ke mbuọtidem ẹn̄wana ye enye [Satan kpa Devil], ke ẹfiọkde ẹte kpa utọ ndutụhọ emi ke ọyọyọhọ ke otu nditọete mbufo ẹmi ẹdude ke ererimbot.” (1 Peter 5:9) Ke akpanikọ, kpukpru Christian ẹyom ndisọn̄ọ nda ke mbuọtidem. Edi akpanikọ, ediwak ini nnyịn imekeme ‘ndikop mfịghe ke kpukpru edem,’ nte apostle Paul okokopde. Edi, enye ‘ikodụhe ke mbaba.’ Ukem nte enye, ekeme ndifịna nnyịn ekikere “edi itiehe ke n̄kịmenyịn.” Idem ọkpọkọm ẹkọkọbọ nnyịn, “Abasi ikpọn̄ke nnyịn.” Edieke ‘ẹyịbide nnyịn ẹduọk ke isọn̄,’ owo “ibiatke nnyịn uwem.” Mmọdo, “esịt iduọhọ nnyịn.” Nnyịn idomoke ‘ndidọn̄ enyịn ke se owo okụtde ke enyịn, edi idọn̄ enyịn ke se owo mîkwe ke enyịn.’ (2 Corinth 4:8, 9, 16, 18) Didie ke nnyịn ikeme ndinam emi?
5. Un̄wam ita ewe ke Jehovah ọnọ?
5 Jehovah, kpa ‘Okop akam,’ ọmọnọ usụn̄ un̄wam ita. (Psalm 65:2; 1 John 5:14) Akpa, enye ọnọ ndausụn̄ ebe ke Ikọ esie eke odudu spirit, kpa Bible. (Psalm 119:105; 2 Timothy 3:16) Ọyọhọ iba, edisana spirit esie ọmọnọ nnyịn odudu ndinam uduak esie. (Men Utom Mme Apostle 4:29-31 domo.) Ndien ọyọhọ ita, esop Jehovah eke isọn̄ odu ke mben̄eidem ndin̄wam nnyịn. Nso ke ana nnyịn inam man ibọ un̄wam?
“Owo [ke] Enọ”
6. Nso un̄wam ke Jehovah ọkọnọ ke Taberah, ndien didie?
6 N̄kpọntịbe kiet ke eyo prọfet Moses an̄wam nnyịn ndikụt ima ima edikere mban̄a Jehovah ke ndinọ mme asan̄autom Esie un̄wam. Emi okotịbe ke Taberah, emi ọwọrọde “sak; ikan̄; ibụmede ikan̄.” Ke ebiet emi ke wilderness Sinai, Abasi ama anam ikan̄ obụmede ata mme okụni n̄kụni nditọ Israel. “Mbuaha udịm owo” oro ẹketienede nditọ Israel ẹwọrọ ke Egypt ẹma ẹdiana ye mmọ ke ndiwụt unana uyụhọ ke udia oro Abasi ọkọnọde. Ke okụtde iyatesịt Abasi onyụn̄ ekerede ke mbiomo mbio ẹmi ye se mmọ ẹyomde ẹkan imọ ubọk, Moses ama eseme ete: “Ami n̄kwe nte mbiomde kpukpru mbio ẹmi ikpọn̄: koro mmọ ẹdobide mbiomo ẹkan mi. Ndien edieke afo anamde ntem ye ami, mbọk, wowot mi, edieke nnemde fi: man n̄kukụt idiọk itie mi.” (Numbers 11:1-15) Didie ke Jehovah akanam n̄kpọ? Enye ama emek “mbiowo Israel, owo ata ye duop” onyụn̄ esịn mmọ spirit esie ke idem man mmọ nte odotde ẹkeme ndibuana ke ndutịm utom ye Moses. (Numbers 11:16, 17, 24, 25) Ke ẹmekde utọ irenowo ẹmi ẹdotde do, un̄wam ama odu awak akan ọnọ nditọ Israel ye “mbuaha udịm owo” oro.—Exodus 12:38.
7, 8. (a) Didie ke Jehovah ọkọnọ “owo [ke] enọ” ke Israel eset? (b) Ewe edida mbuan ke akpa isua ikie ke Paul akada Psalm 68:18 akabuan?
7 Ke nditọ Israel ẹma ẹkedu ke Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ke ediwak isua, Jehovah ke ndamban̄a usụn̄ ama ọdọk ke Obot Zion onyụn̄ anam Jerusalem ibuot obio ndamban̄a obio ubọn̄ ye David nte edidem esie. Ke itoro Abasi, kpa “Ata Ọkpọsọn̄,” David ama emenede uyo esie ọkwọ ete: “Afo ọkọdọk ke enyọn̄, atan̄ mbuotekọn̄ ọnyọn̄: ọbọ enọ ke otuowo.” (Psalm 68:14, 18) Ke akpanikọ, mme owo oro ẹketan̄de ke mbuotekọn̄ ke ini ẹkekande Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹma ẹdu ndin̄wam nditọ Levi ke utom mmọ.—Ezra 8:20.
8 Ke akpa isua ikie E.N., Christian apostle Paul ama odụri ntịn̄enyịn owụt ntịn̄nnịm edisu eke mme ikọ andiwet psalm oro. Paul ekewet ete: “Ẹma ẹnọ kpukpru nnyịn kiet kiet n̄kpọ mfọn eke nnyịn, nte Christ ododomo ọnọ nnyịn. Mmọdo ẹdọhọde ẹte, Ke adan̄aemi Enye ọdọkde ke enyọn̄, Enye ada mbuotekọn̄ ọnyọn̄, ndien ọnọ owo [ke] enọ. Ikọ emi, ẹte, Enye ọdọk, ọwọrọ didie? ọwọrọ ete, Enye ama onyụn̄ osụhọde edi mi ke ata idak isọn̄? Enyeemi okosụhọrede edi Enyeemi ọdọkde, okon̄ akan kpukpru mme heaven, man Enye ọyọhọ ke kpukpru n̄kpọ.” (Ephesus 4:7-10) Anie edi “Enyeemi” oro? Idịghe owo en̄wen ikan andida ke ibuot Jehovah, kpa Akamba David ye Messiah Edidem, Jesus Christ. Enye edi enyeemi Abasi akanamde eset onyụn̄ emenerede “onịm ke enyọn̄.”—Philippi 2:5-11.
9. (a) Mmanie ẹkedi owo ke enọ ke akpa isua ikie? (b) Mmanie ẹdi owo ke enọ ke eyomfịn?
9 Mmanie, ndien, ẹdi “owo [ke] enọ” ẹmi (m̀mê, “mbon ẹmi irenowo ẹnamde”)? Paul anam an̄wan̄a ete ke Akpan Andida ke Ibuot Abasi “ọkọnọ ndusụk owo nte mme apostle; onyụn̄ ọnọ ndusụk owo nte mme asiak uduak Abasi, onyụn̄ ọnọ ndusụk owo nte mme ọkwọrọ gospel, onyụn̄ ọnọ ndusụk owo nte mme andikpeme ye mme anditeme; man otodo ẹnam ikọt Abasi ẹfọn ẹma, ẹnyụn̄ ẹnam utom Abasi okụt unen, ẹnyụn̄ ẹnam Idem Christ ọkọri.” (Ephesus 4:11, 12) Kpukpru mme anditiene Christ oro ẹkenamde utom nte mme apostle, asiak uduak Abasi, ọkwọrọ gospel, mme andikpeme, ye mme anditeme ẹkenam ntre ke idak ndausụn̄ ukara Abasi. (Luke 6:12-16; Utom 8:12; 11:27, 28; 15:22; 1 Peter 5:1-3) Ke usen nnyịn, nyobiowo oro ẹdotde ke n̄kan̄ eke spirit ẹmi edisana spirit emekde ẹnam utom nte mme esenyịn ke esop Mme Ntiense Jehovah ẹmi ẹwakde ẹbe 70,000 ke ofụri ererimbot. Mmọ ẹdi mme owo ke enọ nnyịn. (Utom 20:28) Ye utom edikwọrọ Obio Ubọn̄ atarade-tara akaiso ke ofụri ererimbot, ediwak nditọete iren ke “ẹnyanarede ẹbịne” ẹnyụn̄ ẹbiom mme mbiomo oro ẹnyenede ebuana ye “itieutom esenyịn.” (1 Timothy 3:1, NW) Ke ẹmekde mmọ, mmọ n̄ko ẹkabade ẹdi mme owo ke enọ.
10. Didie ke edinam oro Isaiah akanamde “mbọn̄” an̄wan̄a odot ye utom mbiowo Christian mfịn?
10 Mbiowo Christian ẹmi, m̀mê mme owo ke enọ, ẹdot ye edinam an̄wan̄a oro prọfet Isaiah ọkọnọde ke ini ekebemde iso etịn̄ aban̄a utom “mbọn̄,” kpa mme akamautom ke idak ukara Obio Ubọn̄. Owo mmọ kiet kiet ana “ebiet ọtọ udịbe ofụm, ye etehe ubọhọ edịm; ebiet akpa mmọn̄ ke edisat isọn̄, ebiet mfụt akwa itiat ke isọn̄ n̄kpa mba.” (Isaiah 32:1, 2) Emi ayarade adan̄a nte un̄wam ima ima usenyịn irenowo ẹmi ẹmekde mi ẹkpenyenede ndidi. Didie ke afo ekeme ndibọ ufọn nto emi ke ata ọyọhọ udomo?
Ndinam Usio-Ukot
11. Ke ini ikopde mmemidem ke n̄kan̄ eke spirit, didie ke nnyịn ikeme ndibọ un̄wam?
11 Owo oro mmọn̄ emende ke ndammana usụn̄ eyefiori oyom un̄wam. Mmen̄e ndomokiet idụhe. Ke ini uwem odude ke itiendịk, baba owo kiet isiyomke ẹkpakpak imọ man oyom un̄wam. Nte Edidem David ikoyomke un̄wam ito Jehovah ndien ndien? (Psalm 3:4; 4:1; 5:1-3; 17:1, 6; 34:6, 17-19; 39:12) Ke ini ikopde mmemidem ke n̄kan̄ eke spirit, ndusụk inanade idotenyịn, nnyịn kpasụk ntre iwọn̄ọde ibịne Jehovah ke akam inyụn̄ iben̄e enye ndikpeme nnyịn ebe ke edisana spirit esie. (Psalm 55:22; Philippi 4:6, 7) Nnyịn imesiyom ndọn̄esịt ito N̄wed Abasi. (Rome 15:4) Nnyịn imesika ibịne mme n̄wed Christian eke Watch Tower Society kaban̄a nti item. Emi esiwak ndin̄wam nnyịn ndikọk mme mfịna nnyịn. Nte ededi, edieke etiede nte mme mfịna ẹkan nnyịn ubọk, nnyịn imekeme n̄ko ndiyom item nto mbiowo esop oro ẹmekde. Ke akpanikọ, ini ẹkeme ndidu emi nnyịn inen̄erede iyom ‘ndikot mbiowo.’ Ntak ẹkotde mbiowo Christian? Didie ke mmọ ẹkeme ndin̄wam mbon oro ẹyomde un̄wam ke n̄kan̄ eke spirit?
12-14. (a) Nso idi usụn̄ eti ibuot nditiene ke ini owo ọdọn̄ọde? (b) Nte ekemde ye James 5:14, nso ke ẹnọ mme Christian oro ‘ẹdọn̄ọde’ item ndinam? (c) Nso orụk udọn̄ọ ke James 5:14 etịn̄ aban̄a, ndien ntak emi afo ọbọrọde ntre?
12 Ke ini nnyịn idọn̄ọde, nnyịn imesiduọk odudu man inọ ukeme ikpọkidem ndifiak nnyene nsọn̄idem ifet ndinam utom. Edi edieke udọn̄ọ nnyịn akade iso, nnyịn ke eti ibuot imesiyom un̄wam ibọkusọbọ oro odotde. Nte nnyịn ikpanamke ukem oro edieke nnyịn ikopde mmemidem ke n̄kan̄ eke spirit.
13 Tịmfiọk se mbet oro James etemede nnyịn ke afan̄ emi. Enye ọdọhọ ete: “Nte owo ọdọn̄ọ ke otu mbufo? yak enye okot mbiowo ufọk Abasi; mmọ ẹnyụn̄ ẹnụhọ ẹfụk enye ẹbọn̄ akam, ẹda aran ẹyet enye ke enyịn̄ Ọbọn̄.” (James 5:14) Nso orụk udọn̄ọ ke James etịn̄ aban̄a mi? Ndusụk mme andinam ikọ Bible ẹn̄wan̄a ẹbiere ẹte ke enye edi udọn̄ọ ikpọkidem, ẹdọhọde ẹte ke ediyet aran ekedi ọsọ edinam ibọkusọbọ ke ini oro. (Luke 10:34) Mmọ n̄ko ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke James ekenyene utịbe utịbe ukọkudọn̄ọ ebe ke enọ ukọkudọn̄ọ ke ekikere. Nte ededi, nso ke udọn̄ikọ owụt?
14 “Inemesịt” enyene ukpụhọde ye “ukụt.” Emi ọwọrọ ete ke James eketịn̄ aban̄a udọn̄ọ eke spirit. (James 5:13) “Mbiowo ufọk Abasi,” ikanaha ẹkot mme dọkta m̀mê idem mbon oro ẹkenyenede utịbe utịbe enọ ukọkudọn̄ọ. Ndien nso ke akana mmọ ẹnam? James ọkọdọhọ ete: “Mmọ ẹnyụn̄ ẹnụhọ ẹfụk enye ẹbọn̄ akam . . . ndien akam mbuọtidem eyenyan̄a enyeemi ọdọn̄ọde.” (James 5:14, 15; men Psalm 119:9-16 domo.) Se itịmde isọn̄ọ ite ke James etịn̄ aban̄a udọn̄ọ eke spirit edi akpanikọ oro nte ke enye esịn udọn̄ ọnọ ediyarade mme idiọkn̄kpọ ke ebuana ye idotenyịn ukọkudọn̄ọ oro ẹnyenede. Enye ewet ete: “Ẹyarade idiọkn̄kpọ mbufo ẹnọ kiet eken, ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹban̄a kiet eken, man ẹkọk udọn̄ọ mbufo.” Edieke akwa idiọkn̄kpọ edide ntak udọn̄ọ eke spirit oro, ẹkeme ndidori enyịn owo udọn̄ọ oro ndifiak n̄kop nsọn̄idem n̄kukụre edieke enye anamde n̄kpọ mfọn mfọn aban̄a item oro ọkọn̄ọde ke Ikọ Abasi, akabarede esịt, onyụn̄ ọwọn̄ọde ọkpọn̄ usụn̄uwem unamidiọk esie.—James 5:16; Utom 3:19.
15. Nso orụk edinam ke ẹtoro ke James 5:13, 14?
15 N̄kpọ efen odu nditịm mfiọk ke item oro James ọnọde. Ke ini ukụt, akp ana Christian “ọbọn̄ akam.” Edieke enye odude ke inemesịt, “yak enye ọkwọ ikwọ itoro.” Idaha kiet kiet—edide owo okụt ukụt m̀mê odu ke inemesịt—oyom edinam. Ke n̄kan̄ kiet oyom akam, ke n̄kan̄ eken ediwụt idatesịt. Ntre, ndien, nso ke nnyịn ikpodori enyịn ke ini James obụpde ete: “Nte owo ọdọn̄ọ ke otu mbufo?” N̄ko-n̄ko enye otoro in̄wan̄în̄wan̄ edinam, ih, ndinam usio-ukot. “Yak enye okot mbiowo ufọk Abasi.”—Psalm 50:15; Ephesus 5:19; Colossae 3:16.
Nte “Mbiowo” Ẹn̄wamde
16, 17. Didie ke mbiowo ẹkeme ndin̄wam nnyịn ndida mme edumbet Bible nsịn ke edinam?
16 Ndusụk ini esidi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ nnyịn ndifiọk nte ikpadade mme edumbet Bible ibuan ye ọkpọkpọ idaha nnyịn. Mi mbiowo Christian ẹkeme ndidi ebiet emi ata eti un̄wam otode. Ke uwụtn̄kpọ, mmọ ẹsibọn̄ akam ke ibuot owo oro ọdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit ẹnyụn̄ “ẹda aran ẹyet enye ke enyịn̄ Ọbọn̄” ebe ke ndida item ndọn̄esịt otode Ikọ Abasi mbuan ke usọ usọ usụn̄. Mbiowo ke ntem ẹkeme nditịp ekese nsịn ke nnyịn ndifiak n̄kop nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit. (Psalm 141:5) Ediwak ini, kpukpru se nnyịn iyomde edi nsọn̄ọ nte ke nnyịn ke ikere n̄kpọ ke nnennen usụn̄. Ndineme mfịna nnọ ebiowo Christian oro enyenede ifiọk eyesọn̄ọ ubiere nnyịn ndinam se inende.—Mme N̄ke 27:17.
17 Ke ini ẹnọde ikot, oyom mbiowo Christian “ẹsọn̄ọ mbon iduọesịt idem.” Mmọ n̄ko ‘ẹyekama mbon mmemidem, ẹnyụn̄ ẹnyene anyanime ye kpukpru owo.’ (1 Thessalonica 5:14) Utọ n̄kpet n̄kpet, asian asian itie ebuana oro ke ufọt “mbiowo” ye “mbon mmemidem” an̄wam ke ọyọhọ ọyọhọ edifiak n̄kop nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit.
Mbiomo Idem Owo ye Akam
18, 19. Nso utom ke mbiowo Christian ẹnam ke ebuana ye N̄wed Mbon Galatia 6:2, 5?
18 Ana mbiowo Christian ẹbiom mbiomo otuerọn̄ Abasi oro mmọ ẹnyenede. Ana mmọ ẹnọ un̄wam. Ke uwụtn̄kpọ, Paul ọkọdọhọ ete: “Nditọete, edieke ẹkụtde owo ke ndudue ekededi, mbufo, ẹmi ẹdide mbon spirit, ẹsan̄a ke spirit ifụre ifụre ido, ẹda enye ẹfiak ẹsịn ke itie; nyụn̄ kpeme idem, mbak ẹdidomo fi n̄ko. Ẹbiom mbiomo [“mfịghe,” NW] kiet eken; ntem ke mbufo ẹdinịm ibet Christ.” Apostle oro ekewet n̄ko ete: “Owo kiet kiet enyene ndibiom mbiomo idemesie.”—Galatia 6:1, 2, 5.
19 Didie ke nnyịn ikeme ndibiom mfịghe kiet eken ndien kpa ye oro ibiom mbiomo idem nnyịn? Ukpụhọde oro odude ke se mme ikọ Greek oro ẹkabarede “mfịghe” ye “mbiomo” ẹwọrọde ọnọ ibọrọ. Edieke Christian enyenede mfịna ke n̄kan̄ eke spirit oro akamade mfịghe etieti ọnọ enye, mbiowo ye ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ eken ẹyen̄wam enye, ke ntem ẹn̄wamde enye ndibiom mme “mfịghe” esie. Nte ededi, ẹdori enyịn owo oro ke idemesie ndibiom “mbiomo” utom idemesie nnọ Abasi.a Mbiowo ke idatesịt ẹbiom “mfịghe” nditọete mmọ ẹbe ke nsịnudọn̄, item N̄wed Abasi, ye akam. Edi, mbiowo imenke ọkpọkpọ “mbiomo” utom eke spirit nnyịn ifep.—Rome 15:1.
20. Ntak oro mînaha ẹfụmi akam?
20 Akam edi akpan n̄kpọ ndien ikpanaha ẹfụmi enye. Edi ediwak Christian oro ẹdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit ikemeke ndibọn̄ akam. Ke ini mbiowo ẹbọn̄de akam mbuọtidem ke ibuot owo oro ọdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit, edi ye nso uduak? “Ọbọn̄ eyenyụn̄ anam enye adaha ada,” ke mfụhọ, eyenyụn̄ ọsọn̄ọ enye idem ndibịne usụn̄ akpanikọ ye edinen ido. Christian oro ọdọn̄ọde ke n̄kan̄ eke spirit ekeme ndinyene ukwan̄ edu edi ekeme ndidi ikanamke akwa idiọkn̄kpọ ekededi, koro James ọdọhọ ete: “Ndien edieke enye akanamde idiọkn̄kpọ, ẹyefen enye.” Ndusụk ini item N̄wed Abasi adianade ye akam ofụri esịt mbiowo ẹsinụk owo oro ememde idem ke n̄kan̄ eke spirit ndiyarade akwa idiọkn̄kpọ oro ekemede ndidi enye ama anam ndinyụn̄ n̄wụt edu edikabade esịt. Emi, ke n̄kan̄ eken, ada edifen nnọ ke n̄kan̄ Abasi edi.—James 5:15, 16.
21. (a) Ntak emi ndusụk Christian ẹmen̄ede ndika mbịne mbiowo? (b) Nso ke ẹdineme ẹban̄a ke udiana ibuotikọ?
21 Ke ẹsakde iso ẹse n̄kpọ-ata eke edise mban̄a otu mbufa owo ẹmi ẹdukde ẹdi esop Christian, ifịk ifịk mbiowo ẹnyene ekese ndinam ke ndinọ ndausụn̄ oro ekemde. Ke akpanikọ, mme owo ke enọ ẹmi ẹdi eti ndutịm otode Jehovah ndin̄wam nnyịn iyọ ke ndiọkeyo ẹmi. Edi, ndusụk Christian ẹsisịn ndiyom un̄wam mmọ, ẹkerede ẹte ke nditọete ẹmi ẹnana ini ẹkaha m̀mê ke mme mfịna ẹfịk mmọ ẹkaha. Udiana ibuotikọ eyen̄wam nnyịn ndikụt nte ke irenowo ẹmi ẹsikop inemesịt ndin̄wam, koro mmọ ke imaesịt ẹnamde utom nte udiana mme ekpemerọn̄ ke esop Christian.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a A Linguistic Key to the Greek New Testament, eke Fritz Rienecker, akabade phor·tiʹon nte “mbiomo oro ẹdoride enyịn owo ndibiom” onyụn̄ adian do ete: “Ẹkesida enye ke usem mbonekọn̄ ẹtịn̄ ikọ ẹban̄a ekpat m̀mê mbiomo owo ekọn̄.”
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Ke ini nnyịn iyomde un̄wam, ewe un̄wam ita ke Jehovah ọnọ?
◻ Mmanie ẹdi mme owo ke enọ eke eyomfịn?
◻ Ini ewe ke nnyịn ikpokot mbiowo?
◻ Nso un̄wam ke nnyịn ikeme ndidori enyịn nto mbiowo Christian?
[Ndise ke page 15]
Nte afo ọmọbọ ufọn ke n̄kan̄ eke spirit oto akam, ukpepn̄kpọ Bible, ye un̄wam otode mbiowo Christian?