Taqomaka na Luvemu Mai na Vakacalaka

DAUVOLAVOLA NI YADRA! MAI SUWITENI

O HANNA, e se qai yabaki tolu, a tomani rau voli nona itubutubu, o Karl-Erik kei Birgitta, ena nodrau lai samaka na vale i dua eratou tiko veivolekati sa mate. Dede vakalailai, sa curu mai na dua na rumu o Hanna qai taura tiko mai e dua na tavaya wainimate vuanikau. E sa tiloma e so. Dua na ka na domobula i Birgitta ni sa raica vakavoleka na tavaya ni wainimate. E tavaya ni vuanikau ni mateniuto mei nodratou itokani.

A cicivaki sara yani vakatotolo i valenibula o Hanna, e lai qaravi kina ena bogi taucoko oya ena vanua era qaravi kina na davo bibi. Dina ga ni a rawa ni vakavuleqa ina nona bula na wainimate a gunuva, ia e sega ni mani lakovakaca sara vua. Na vuna? Baleta ni a se qai kana poreti wale ga ni bera ni tiloma na vuanikau. E lai veiwaki kei na poreti e so na poisoni, mani lako tani sara mai yagona ena gauna e luaraka mai kina na kena.

E sega ni dau yaco ga vakavudua na ka a sotava o Hanna. Era sotava e veisiga e vica vata na udolu na gone e vuravura na vakacalaka e gadrevi kina na veiqaravi vakavuniwai. Rauta ni dua mai na le walu na gone e Suwiteni era qaravi vakavuniwai ena veiyabaki ena vuku ni vakacalaka. O koya gona, ke o itubutubu, ena rawa ni yacovi luvemu e dua na leqa vaka oqo.

E sega ni qai ka vou mera dau mavoa na gone ena veivanua ga era matau kina, me vaka na nodra lomanivale se lomanibai. E duidui na mataqali mavoa era na dau sotava nira tubu tiko. Ni veisau sara tiko mada ga na nona pikini ena dua na vanua e cere, ena rawa ni lutu e dua na gonedramidrami se ora ena dua na tiki ni kakana se dua na ka lailai e tao e nona itilotilo. E rawa nira lutu na gone nira dau kaba, se ra kama se gaga ena poisoni ena nodra tara se kania na ka era yatova rawa. O ira na sa lai vuli e rawa nira mavoa ena coqa e gaunisala, se ena nodra qito voli e tautuba.

E rawa ni qarauni me kua ni yaco na mataqali vakacalaka vaka oqo. Mai na nomu yalomatua kei na nomu kila vinaka na ituvaki ni bula i luvemu, sa rawa ni o qarauni koya kina mai na mavoa se na mate. A vakadinadinataki oqo ena dua na porokaramu ni nodra taqomaki na gone a tekivutaki e Suwiteni mai na 1954. E liu, era dau mate e rauta ni 450 na gone ena vakacalaka e veiyabaki. Ia oqo, sa lutu sobu ina 70.

E Lomanivale

E kaya na vuniwai e kenadau ni nodra vakasama na gone, o Kerstin Bäckström: “E sega ni rawa ni o vakavulica na gone yabaki dua, yabaki rua, se yabaki tolu me qarauna na vakacalaka, o qai namaka me nanuma tiko.” O koya gona, na icolacola ni nona taqomaki o luvemu mai na vakacalaka e nomu sara ga o iko na itubutubu​—se o ira na qase cake era dau susugi luvemu.

Me kena itekitekivu, vakararai wavoki mada e loma ni nomu vale. Vakayagataka na ivukevuke ena taqana e 28. De dua e sega ni tu e veivanua kece na iyaragi ni taqomaki ni vakacalaka se ra sa rui sau levu beka. Ia ni o dikeva vakayalomatua, o na rawa ni raica e so na iwali ni ituvaki cava ga o sotava.

Me kena ivakaraitaki, ke qara na itautauri ni droa e valenikuro, e rawa nira lokataki ke o vakacuruma basikata na itautauri e dua na tikinikau. E rawa ni caka tale ga vaka kina ena isogo ni sitovu. Ena lailai na veivakaleqai ni taga palasitika ke ra dau buki vata nira maroroi tu.

De so tale na iwalewale ni kena levei na vakacalaka e vale o kila tu e rawa ni o wasea kei ira na nomu itokani era vakaluveni lalai tiko.

E Tautuba

Raica vinaka na vanua e dau qito voli kina o luvemu. Era dau sotava e levu cake na mavoa e tautuba na gone sivia na yabaki va. Era mavoa nira lutu mai na dua na vanua rewa se ra lutu mai na nodra basikeli. Na vakacalaka era sotava vakalevu taudua na gone yabaki tolu ina vitu, oya na coqa e gaunisala kei na luvu.

Me laurai vinaka na rara kei na nodra iyaya ni qito na gone me kua kina ni yaco na vakacalaka nira vakayagataka tiko. Vakacava na ruku ni ililili, ikakaba, se na veivanua ni qito vaka oya, e dau sovanukutaki vakavinaka, se tu kina e so tale na ka malumu me itataqomaki ke ra mani lutu na gone?

E voleka beka e uciwai se ina tobu wai na nomudou vale? Ena rawa ni luvu e dua na gone yabaki dua se rua ena wai e vica wale ga na senitimita na kena titobu. “Ke lutu vakatoboicu i wai e dua na gone, ena sega ni kila rawa se e vei e cake, e vei e ra,” e kaya na kenadau ni nodra vakasama na gone, o Bäckström. “Ena sega ni tucake rawa tale.”

Oqo na ivakavuvuli rawarawa duadua me muri: Kua ni vakalaiva e dua na gone yabaki dua ina tolu me qito taudua voli e tuba ke sega ni dua me vakatawani koya tiko. Ke tiko volekata na nomudou itikotiko e dua na uciwai se tobu, waraka me qase cake o luvemu mo qai vakatara me qito taudua e tautuba ni sega ni vakatawani.

Ena Sala ni Lori

E vaka tale ga kina ke volekata na sala ni lori na nomudou vale. E kunea rawa o Bäckström “ni rawa ga ni katona na gone e se bera ni vuli na ivakamacala matata e soli yadua ga vua. Ia e bini e gaunisala na ka vereverea kei na veika e rawa ni rua tu na kena ibalebale.” Kakua ni vakalaiva na luvemu me takoso taudua e gaunisala vakavo ga ke sa yacova na yabaki ni vuli. Era kaya na kenadau nira se sega ni yalomatua na gone mera vodo basikeli ena dua na tolo ni sala osooso vakavo ga ke ra sa yabaki 12 se sivia.

Vakavulici luvemu me dau daramaka na isala ni itataqomaki ni qavokavoka ni dau vodo basikeli, vodo ose, se ni vaqiqi e sala. E dredre na qaravi ni mavoa ni qavokavoka ni rawa ni yaco kina na leqa levu​—se mate sara ga! Ena dua na nodra valenibula na gone, e 60 na pasede vei ira era qaravi ena vakacalaka ni vodo basikeli e mavoa na uludra kei na matadra, ia era sega ni mavoa bibi o ira na vakaisala.

Mo raica tale ga ni taqomaki vakavinaka na gone ni dou vodo motoka. E levu na vanua e vakalawataki kina mera vakabeleti na gone ena idabedabe e buli vakatabakidua baleti ira ena gauna ni vodo motoka. Oqo e sa vakalailaitaka sara ga na iwiliwili ni mavoa kei na mate vei ira na gone era sotava na vakacalaka e gaunisala. Kevaka e tu ena nomu vanua na idabedabe ni gone, e itataqomaki vinaka ke vakayagataki oqori ena motoka. Ia mo vakadeitaka rawa ni kena oqori e vakadonui vakalawa. Nanuma tiko ni nodra idabedabe na gonedramidrami e duidui mai na kena era vakayagataka na gone yabaki tolu lako cake.

Era isolisoli vakamareqeti mai vei Jiova na luveda, e dodonu meda taqomaki ira vakavinaka ena gauna kece. (Same 127:​3, 4) Ni rau itubutubu vinaka o Karl-Erik kei Birgitta, erau dau kauaitaka na nodratou taqomaki na luvedrau​—ni bera mada ga ni yaco na leqa vei Hanna, e vaka kina ni sa yaco oti. “Ia keirau sa qai dau qaqarauni sara vakalevu ni oti na vakacalaka oya,” e vakadinadinataka o Karl-Erik. Sa qai tinia o Birgitta: “Ia oqo ni keirau sa vakamakubuni, keirau sa dau lokataka sara ga na wainimate e vale.”

[Kato ena tabana e 22]

Qarauni ni Vakacalaka e Vale

• Wainimate: Me lokataki ena dua na kovate mera kua ni tara rawa na gone. Me vunitaki tale ga na wai e so e vuso ga e vale, kei na kena mada ga e voli vakarawarawa ena sitoa. Mera dau kerei tale ga na vulagi yani e vale mera maroroya vakavinaka na medra wainimate.

• Wainimate ni masimasi: Mera lokataki ena dua na kovate era sega ni tara rawa na gone. Mera maroroi tiko ga ena kedra tavaya taumada me rawa nira vakatakilakilataki vinaka tiko kina. Dau qaqarauni vinaka ena gauna o vakayagataki ira kina, mera maroroi vinaka, veitalia ke o mani curu vakalekaleka mada ga i tuba. Me maroroi vinaka na wainimate ni masi iyaya ni sa oti na masimasi.

• Sitovu: Mera dau vuki e loma na itautauri ni kuro ena gauna era dabe tiko kina ena dela ni sitovu. Ke tiko na itataqomaki ni kuro, vakayagataka. Taqomaka na sitovu me kua ni bale de mani via kabata na kena isogo na gone. Me vakadredretaki nona rawa ni dolava na isogo ni sitovu na gone. Ena rawa beka ni kama na gone ke tara na isogo ni sitovu? Ke vaka kina, me dua na kena itataqomaki me kua ni tara rawa na isogo katakata.

• Na iyayanivale e rawa ni veivakacalakataki: Me maroroi na isele, ikoti kei na veiyaya gagata e loma ni kovate, se droa e rawa ni lokataki, se biu ena vanua era sega ni tara rawa na gone. Ni o vakayagataki ira na iyaya vaka oqori, mera kua ni biu volekata na bati ni teveli, mera biu ena vanua era na sega ni tara rawa na gone. E rerevaki tale ga ke ra taura rawa na gone na masese kei na taga palasitika.

• iKabakaba: Me vakabai na mua ni ikabakaba ruarua me rauta toka ni 75 na senitimita na kena cere.

• Katubaleka kei na varada: Mera cere vinaka na kena loka se sinucodo me kua ni dolava rawa na gone se me ciqi rawa kina ni dau dolavi me vakacagicagitaki na rumu.

• Vatanivola: Ke ra dau via kaba se vakalilili na gone, mera vakoti vinaka i lalaga na vatanivola, mera kua ni bale rawa.

• iSucusucu ni livaliva kei na kena wa: Mera ubi na isucusucu ni livaliva ke ra sega ni vakayagataki. Na wa ni livaliva ni icina dabe kei na iyaya vaka oya mera vakabiri e lalaga se ina veika tudei e lomanivale me kua ni dreta rawa na gone de ra qai lutuki koya. De na vinaka me vakatikitikitaki sara ga na cina. Me kua ni dau davo tu na vatuniyayani ena kena vata, se me savu tu na kena wa.

• Wai katakata: Me kua ni sivia na 50 na dikiri Celsius na katakata ni wai e vale, me kua kina ni kama o gone ke mani dolava rawa na paipo.

• iYaya ni vakatatalo: Mera biu laivi na iyaya ni vakatatalo e gagata na muadra. Mera kau tani tale ga na iyaya ni vakatatalo somidi se na kena e rawa nira sereki vakamatailalai, de biuta o gone i gusuna qai lai ora kina. Me vakabiri vakaukaua na mapolo e dau mata ni tedi bea kei rau tale ga na daligana. Mera vakavulici na gone era sa qase cake mera dauvagalalataka na nodra iyaya ni vakatatalo somidi ke tiko ena fuloa o gonedramidrami.

• Loli kei na bisikete: Mera kua ni dau biu tu vakaca na loli, bisikete, se na veika vaka na pinati kei na bongo. Ena rawa ni tao ena itilotilo ni gone.

[Credit Line]

Source: The Office of the Children’s Ombudsman

[Kato ena tabana e 28]

Ke Yaco na Vakacalaka

• Poisoni: Ke sa tiloma na gone e dua na poisoni, me kubukubu sara vakavinaka ena wai qai vagunuvi koya ena dua se rua na bilo wai se sucu. Oti oya, qiria sara e dua na vuniwai se kere ivakasala ena tabana e qarava na veika e baleta na poisoni. Ke takava na mata ni gone e dua na wainimate kaukaua, me totolo sara nomu tavoya vakalevu ena wai me tini na miniti se sivia na kena dede.

• Kama: Tonia ena wai liliwa (sega ni mani liliwa sara) me rauta ni 20 na miniti ke kama lailai ga. Ke kama levu, se kama na matana, dua na isema ni yagona, ketena e ra se na nona iyaya vakatagane se vakayalewa, mo cicivaki koya sara vakatotolo i valenibula. Me raici vakavuniwai na kama bibi.

• Ora: Ke tao ena itilotilo ni gone e dua na ka, me sagai vakatotolo sara me kau laivi na ka oya. E dua na kena iwalewale e vakayacoka sara oya na Heimlich maneuver. Ke o sega ni kila se cava oya, taroga e dua na vuniwai me vakamacalataka vei iko, se mo tiko ena vuli e vulici kina na qaravi ni vakacalaka vei ira na gone.

[Credit Line]

Source: The Swedish Red Cross

[iYaloyalo ena tabana e 29]

Daramaka na isala ni itataqomaki ni qavokavoka

[iYaloyalo ena tabana e 29]

Taqomaki ena idabedabe ni gone ena motoka