O Cei Era Vakalagilagia Tiko na Kalou Nikua?

“Sa ganiti kemuni, na neimami Turaga ka neimami Kalou, me cabo vei kemuni na neimami veivakalagilagi kei na vakarokoroko kei na kaukauwa.”​​—⁠VAKATAKILA 4:​11, VV.

1, 2. (a) Na cava e so na ivakaraitaki ni kena vakatotomuri na veika era buli? (b) Na taro cava e basika, na cava na kena isau?

DUA na siga ena veiyabaki ni 1940, a nanuma o George de Mestral na idinia mai Suwitisiladi me taubale, a mani kauta tu na nona koli. Ni lesu i nona vale, a raica sara nira sa kabita tu nona isulu kei na vuti ni nona koli na se ni co. Ena nona via kila, a mani vakadikeva sara na se ni co oqo ena iloilo ni vakalevutaki ka qai kurabui ni raica na iqaso lalai ena se ni co era dau kabita na ka kece e taloki. Na ka e raica oqo sa qai bulia kina na Velcro​​—⁠e dau kabita tale ga na isulu. Sega wale ga ni o De Mestral a vakatotomuria na veika buli. Mai Mereke, erau bulia rawa na waqavuka na veitacini na Wright ni rau vulica na ivakarau ni nodra vuka na manumanu vakatabana. A bulia tale ga o Alexandre-Gustave Eiffel, na idinia mai Varanise, na vale cecere mai Parisi e vakayacani vua, ni vakatotomuria na sala e taura kina na dibida na bi ni yagoda.

² Na ivakaraitaki oqo e dusia na ka e vakatokai na biomimetic, na tabana ni saenisi e dau saga me vakatotomuria na ibulibuli ni veika era buli.a Ia me tarogi: E dau vakacava sara mada na levu ni nodra vakacaucautaki koya a bulia na se ni co lalai, na manumanu vuka lelevu, na sui ni dibida, kei na veika totoka tale e so, o ira na daubuliyaya era yavutaka ena veika oqori na veika era bulia? Ena vuravura nikua, e ka ni rarawa ni sega ni vakacaucautaki se vakalagilagi na Kalou ena ka era bulia.

3, 4. Na cava na ibalebale ni vosa vakaiperiu e vakadewataki me “lagilagi,” kei na cava me dusia ni vakayagataki me baleti Jiova?

³ E so era na vakasamataka, ‘Na cava e gadrevi kina me vakalagilagi na Kalou? Sega beka ni sa lagilagi rawa tu?’ E dina ni o Jiova e Kalou lagilagi duadua ena vuravura kei na lomalagi, ia era sega ni raici koya vaka oqo na tamata kece. Ena iVolatabu, na vosa vakaiperiu e vakadewataki me “lagilagi” e tiko kina na vakasama ni dua na ka “e bibi.” E dusia na veika e cecere se nona yaga e dua vei ira tale e so. Ni vakayagataki me baleta na Kalou, e dusia na veika e uasivi kina na Kalou vua na tamata.

⁴ Lailai sara nikua era kauaitaka na veika e uasivi kina na Kalou. (Same 10:4; 14:⁠1) Ke ra mani vakabauta mada ga na Kalou o ira na tamata rogo nikua, era na dau vakauqeta me kua ni rokovi na Dauveibuli lagilagi duadua ni lomalagi kei na vuravura. Na sala cava era cakava kina oqo?

‘Sega na Nodra Ulubale’

5. Era vakamacalataka vakacava na saenitisi na totoka ni veika buli?

⁵ Era kaya e levu na saenitisi ni sega na Kalou. E rawa gona vakacava nira vakamacalataka na totoka ni veika buli, okati kina na buli ni kawatamata? Era kaya ni veika oqo e basika mai vakacalaka. Kena ivakaraitaki, a vola o Stephen Jay Gould, e vakabauta na bula vakaidewadewa: “Eda bula tu oqo na tamata ena vuku ni dua na mataqali ika e duatani na ibulibuli ni tutuna qai veisau na tutuna oya me yava me rawa ni bula kina e vanua . . . Eda na via kila na kena isau mai ‘cake’​​—⁠ia e sega ni tiko.” Vakatale ga oya na ka erau vola o Richard E. Leakey kei Roger Lewin: “Kena irairai ni basika mai vakacalaka na kawatamata.” E so mada ga na saenitisi era qoroya na totoka kei na ibulibuli ni veika bula, ia era sega ni vakacaucautaka kina na Kalou.

6. Na cava e tarovi ira e levu mera cabora na vakacaucau e dodonu ga me caka vua na Kalou, na Dauveibuli?

⁶ Nira kaya na tamata vuli ni ka dina na bula vakaidewadewa, era vakaibalebaletaka tiko ni o ira ga era lecaika era sega ni vakabauta oqori. E levu era raica vakacava na ka e tukuni oqo? Ena vica na yabaki sa oti, a vakatarogi ira na vakabauta na bula vakaidewadewa e dua na turaga e buta vinaka sara ena vakabauta oqo. E kaya: “Au kunea ni levu era vakabauta na bula vakaidewadewa era vakabauta ga ni tukuni vei ira ni tamata vuku kece era vakabauta.” Na nodra tukuna na tamata vuli ni sega na Kalou, e tarovi ira tale e so mera cabora na vakacaucau e dodonu ga me caka vua na Kalou, na Dauveibuli.​​—⁠Vosa Vakaibalebale 14:​15, 18.

7. Salavata kei na Roma 1:​20, na cava e laurai ena veika era buli, na cava na vuna?

⁷ Era vakabauta na saenitisi ni veika kece era basika mai vakacalaka baleta beka ni tiko na kena ivakadei? Sega sara! E wavoliti keda tu na ivakadei ni dua na Dauveibuli. A vola kina na yapositolo o Paula: “Ni sa kune na veika ni Kalou e vuni tu, io, na nona kaukauwa tawamudu kei na nona tu Vakalou, ni sa kilai oti e na veika sa buli, mai na gauna sa buli kina ko vuravura [na kawatamata]; o koya oqo sa sega kina na nodra ulubale [na sega ni vakabauta].” (Roma 1:​20) E kilai ni tiko dina na Dauveibuli ena veika e cakava. E tukuna gona o Paula ni tekivu mai na gauna e bula kina na kawatamata, sa tiko na ivakadei “kilai” ni bula dina na Kalou ni laurai na veika buli. Na cava sara mada na ivakadei oqo?

8. (a) E vakadeitaka vakacava na lomalagi na kaukaua kei na vuku ni Kalou? (b) Na cava e vakaraitaka ni dua a vakavuna na buli ni lomalagi kei na vuravura?

⁸ Na lomalagi e vakadeitaka ni bula dina na Kalou. “Sa tukuna na lagilagi ni Kalou ko lomalagi,” e kaya na Same 19:⁠1. “Na lomalagi,” okati e ke na matanisiga, vula, kei na kalokalo, era vakatakila na kaukaua kei na vuku ni Kalou. Eda qoroqoro ena levu ni kalokalo. Na veika tale ga oqo era sega ni veitosoyaki vakaveitalia e maliwalala, era vakamuria ga na lawa matailalai e vauca na veika buli.b (Aisea 40:26) E dodonu beka meda kaya nira basika mai vakacalaka? Levu na saenitisi era kaya ni basika vakasauri na lomalagi kei na vuravura. E vakamacala ena tikina oqo e dua na parofesa: “Era kaya na sega ni vakabauta na Kalou ni a sa tu makawa tu ga mai na lomalagi kei na vuravura. Ia, ke a dua na itekitekivu ni lomalagi kei na vuravura, e macala tu ga ni dua na ka a vakavuna. Baleta ni sega ni dua na ka e rawa ni yaco vakacalaka ke sega ni dua e vakavuna.”

9. E laurai vakacava na vuku i Jiova ni dikevi na manumanu?

⁹ E laurai tale ga e vuravura na ivakadei ni bula dina na Kalou. E kaya na daunisame: “I Jiova, sa ka levu vakaidina na nomuni cakacaka! ka sa caka vakavuku kecega: sa roboti vuravura na nomuni yau.” (Same 104:24) Na ‘iyau’ i Jiova, e okati kina na manumanu, era ivakadei ni nona vuku. Me vaka eda sa raica mai liu, era dau saga na saenitisi mera vakatotomuria na kedra ibulibuli na ka bula. Dikeva mada e so tale na kena ivakaraitaki. Sa ra vulica tiko na dau vakadidike na ileu ni dia, me rawa nira bulia kina na isala kaukaua; era vakadikeva tale tiko ga e dua na mataqali lago e vinaka sara na ivakarau ni nodra rogo, mera vakavinakataki kina na irogorogo me baleti ira na didivara; na taba ni lulu tale ga era vakadikeva tiko me rawa nira bulia kina na waqavuka e sega ni kidava rawa na misini na radar. Ia se mani vakacava na nodra vakatotomuria na veika bula, era na sega ga ni yacova na kena ibulibuli dina. E kaya na ivola na Biomimicry​​—⁠Innovation Inspired by Nature: “Era sa cakava kece na veika bula na ka eda via cakava na tamata, ia era sega ni vakayagataka vakasivia na waiwai, benuca na vuravura, se vakaleqa nodra bula mai muri.” Sa tu tu na vuku!

10. Na cava e ka vakalialia kina me tukuni ni sega na Dauveibuli? Vakamacalataka.

¹⁰ Se o mani dagava na lomalagi se sarava na veika e buli e vuravura, e macala ni tiko o koya a bulia. (Jeremaia 10:12) Meda duavata mada ga kei na veika bula ni lomalagi era kacivaka: “Sa ganiti kemuni, na neimami Turaga ka neimami Kalou, me cabo vei kemuni na neimami veivakalagilagi kei na vakarokoroko kei na kaukauwa. Ni ko ni a bulia na veika kece.” (Vakatakila 4:​11, VV) Ia, e levu na saenitisi era sega ni raica rawa oqori ena ‘mata ni yalodra,’ dina ga nira na qoroya na ibulibuli ni veika era raica e matadra dina. (Efeso 1:​18) E rawa nida vakamacalataka vaka oqo: Na noda qoroya na totoka kei na ibulibuli ni veika bula da qai kaya ni sega na Dauveibuli e ka vakalialia me vaka ga na noda qoroya e dua na droini rairai totoka da qai kaya ni sega ni dua e droinitaka, o koya a veisautaka e dua wale ga na tiki ni laca me dua na cakacakaniliga vakasakiti. Sa rauta me tukuni vei ira era sega ni via vakabauta na Kalou ni “sega na nodra ulubale”!

Ra Veivakacalai na ‘Dauveituberi Mataboko’

11, 12. E yavutaki ena vakasama cava na ivakavuvuli ni sa lewai oti tu na noda bula, kei na cava e vakaraitaka ni sega ni vakalagilagi kina na Kalou?

¹¹ Levu na tamata daulotu era vakabauta deivaki ni nodra sokalou e vakalagilagi kina na Kalou. (Roma 10:​2, 3) Ia, na lotu sara mada ga e tiki ni isoqosoqo vakatamata e tarova na nodra vakalagilagia na Kalou e vica vata na milioni na tamata. E rawa vakacava oya? Meda dikeva mada e rua na sala.

¹² Kena imatai, na lotu e sega ni vakamua vua na Kalou na veivakalagilagi ena kena ivakavuvuli lasu. Dua na kena ivakaraitaki, na ivakavuvuli ni sa lewai oti tu na noda bula. Na ivakavuvuli oqo e yavutaki ena vakasama ni tu vua na Kalou na kaukaua me kila na ka ena yaco mai muri, sa na dodonu tale ga kina me kila na macala ni veika kece ga. Na ivakavuvuli gona oqo e kaya ni Kalou sa lewa oti tu na veika vinaka se veika ca ena yaco vua e dua. Kena ibalebale, sa na beitaki ga na Kalou ena rarawa kei na veika ca kece e yaco e vuravura nikua. Sa na sega tu ga ni vakalagilagi na Kalou ke beitaki ena cala e dodonu me beitaki kina na nona Meca levu duadua, o Setani, e vakatokai koya na iVolatabu me “turaga ni vuravura oqo”!​​—⁠Joni 14:30; 1 Joni 5:​19.

13. Na cava e ka vakalialia kina me nanumi ni sega ni rawa ni lewa vinaka na Kalou na nona rawa ni kila na veika ena yaco mai muri? Vakamacalataka.

¹³ E sega ni vakaivolatabu na ivakavuvuli ni sa lewai oti tu na noda bula, qai vakaucacataki kina na Kalou. E vakacala na ka e rawa ni cakava kei na ka e dau cakava. E vakamatatataki tu ena iVolatabu ni rawa ni kila na Kalou na veika ena yaco mai muri. (Aisea 46:​9, 10) Ia, e ka vakalialia me nanumi ni sega ni rawa vua me lewa vinaka na nona rawa ni kila na veika ena yaco mai muri se me beitaki ena veika kece e yaco. Kena ivakaraitaki: Ke tu vei iko na kaukaua vakaitamera, o na nanuma beka mo laveta na veika bi kece ga o raica? Sega! E vakatale ga oya na Kalou, na nona rawa ni kila na veika ena yaco mai muri e sega ni uqeti koya me kila rawa tu se lewa na veika kece ga ena qai yaco. E taurivaka vakayalomatua na veika sa kila rawa tu.c Sa qai macala ni sega ni vakalagilagi na Kalou ena ivakavuvuli lasu, okati kina na ivakavuvuli ni sa lewai oti tu na noda bula.

14. Na sala cava e sega ni dokai kina na Kalou ena lotu?

¹⁴ Na ikarua ni sala e sega ni dokai kina na Kalou ena lotu oya ena nodra itovo na lewena. E namaki vei ira na lotu Vakarisito mera muria na ivakavuvuli i Jisu. Me salavata kei na so tale na ka, o Jisu a vakavulici ira nona imuri mera “veilomani” ra qai “sega ni vakavuravura.” (Joni 15:12; 17:​14-​16) Vakacava o ira na italatala ni lotu ni Veivanua Vakarisito? Era vakamuria vinaka beka na ivakavuvuli oqo?

15. (a) E vakacava na kedra itukutuku na italatala ni lotu ena veika e vauca na ivalu ni veimatanitu? (b) E tarai ira vakacava e vica vata na milioni na nodra itovo na italatala ni lotu?

¹⁵ Dikeva mada na kedra itukutuku na italatala ni lotu ena veika e vauca na ivalu. Era tokona, vakadonuya lo, ra qai liutaka sara mada ga na ivalu ni veimatanitu. Era masulaka na lewe ni mataivalu ra qai vakadonuya na veivakamatei. Eda na taroga kina, ‘Era vakasamataka tu beka na italatala vaka oqo ni veika tale ga oqori era dau cakava nodra meca ena ito kadua?’ (Raica na kato “E Tovaki Cei Beka na Kalou?”) Era sega ni vakalagilagia na Kalou na italatala ni lotu ena nodra kaya ni tokona na Kalou na ivalu e dave kina na dra; era sega tale ga ni cakava oqori ena nodra kaya ni sa madra na ivakatagedegede ena iVolatabu kei na nodra galuvaka na itovo vakasisila kece ga. Eda nanumi ira kina na iliuliu ni lotu e vakatokai ira o Jisu mera “daukitaka nai valavala ca” ra qai ‘dauveituberi mataboko’! (Maciu 7:​15-​23; 15:14) Na nodra itovo na italatala ni lotu e vakavuna na kena batabata na nodra lomana na Kalou e vica vata na milioni.​​—⁠Maciu 24:⁠12.

O Cei Era Vakalagilagia Dina Tiko na Kalou?

16. Me saumi na taro me baleti ira era vakalagilagia dina tiko na Kalou, na cava meda rai kina ena iVolatabu?

¹⁶ Kevaka sa ra sega ni vakalagilagia na Kalou na tamata rogo ni vuravura, o cei ga era cakava tiko? Me saumi na taro oqori, meda rai sara mada ena iVolatabu. Na Kalou tale ga e tu vua na dodonu me lewa na sala me vakalagilagi kina, qai kotora oqori ena nona Vosa, na iVolatabu. (Aisea 42:⁠8) Meda dikeva mada e tolu na sala e vakalagilagi kina na Kalou, ena sala kece oqo ena tukuni kina se o cei era vakalagilagi koya dina tiko nikua.

17. E vakaraitaka vakacava o Jiova ni tiki bibi ni lomana na vakalagilagi ni yacana? O cei nikua era vakacaucautaka tiko na yaca ni Kalou e vuravura raraba?

¹⁷ Kena imatai, e rawa nida vakalagilagia na Kalou ena noda vakacaucautaka na yacana. E laurai ena ka e kaya o Jiova vei Jisu ni tiki bibi ni lomana na kena vakacaucautaki na yacana. Ni vo e vica na siga me mate, a masulaka o Jisu: “I Tamaqu, mo ni vakalagilagia na yacamuni!” Sa qai sauma mai e dua na domo: “Au sa vakalagilagia oti, ka’u na vakalagilagia tale.” (Joni 12:​28, VV) Sega ni vakabekataki ni domo i Jiova oya. Mai na ka e kaya, e macala kina ni bibi dina vua na vakalagilagi ni yacana. Koya gona, o cei nikua, era vakalagilagi Jiova tiko ena nodra vakatakila na yacana kei na nodra vakacaucautaka e vuravura raraba? O ira ga na iVakadinadina i Jiova, ra qai cakava tiko oqori ena 235 na vanua!​​—⁠Same 86:​11, 12.

18. Eda na kilai ira vakacava era qarava “vakaidina” na Kalou, kei na ilawalawa cava sa sivia e 100 na yabaki na nodra vakavulica tiko na ka dina ena iVolatabu?

¹⁸ Kena ikarua, e rawa nida vakalagilagia na Kalou ena noda vakatavulica na ka dina me baleti koya. A kaya o Jisu ni o ira na dausokalou dina era na “lotu [vua na Kalou] . . . vakaidina.” (Joni 4:​24) Eda na kilai ira vakacava era qarava “vakaidina” na Kalou? Era dau cata na ivakavuvuli e sega ni yavutaki ena iVolatabu, e vakacalai kina na Kalou kei na lomana. Era vakavulica na ka dina ena Vosa ni Kalou, okati kina: o Jiova na Kalou Cecere Duadua, o koya ga e dodonu me vakalagilagi (Same 83:18); o Jisu na Luve ni Kalou, e iLiuliu digitaki ni Matanitu ni Kalou (1 Korinica 15:​27, 28); na Matanitu ni Kalou ena vakarokorokotaki kina na yaca i Jiova qai vakayacora na nona inaki ena vuravura vaka kina vei ira na tamata era bula kina (Maciu 6:​9, 10, VV); na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou ena vunautaki e vuravura taucoko. (Maciu 24:14) E dua ga na ilawalawa sa sivia e 100 na yabaki na nodra vakavulica tiko ena yalodina na ivakavuvuli dina vaka oqo​​—⁠o ira na iVakadinadina i Jiova!

19, 20. (a) Na cava na vuna ena vakalagilagi kina na Kalou ena nona itovo vinaka na lotu Vakarisito? (b) Na taro cava soti ena vukei keda meda kilai ira era vakalagilagia tiko na Kalou nikua ena nodra itovo vinaka?

¹⁹ Kena ikatolu, e rawa nida vakalagilagia na Kalou nida muria nona ivakatagedegede. A vola na yapositolo o Pita: “Me vinaka tiko ga na nomuni i vakarau e na kedra maliwa na tawa lotu, ke mani yaco me ra beitaki kemuni me vaka na tamata caka cala, me ra raica na nomuni cakacaka vinaka ka vakalagilagia na Kalou e na siga e na lesu tale mai kina.” (1 Pita 2:​12, VV) Na nona itovo na lotu Vakarisito e vakatakila na ka e vakabauta. Na nodra raica oqo na dauvakararai tu​​—⁠oya na nodra raica na vinaka ni nodra itovo na lotu Vakarisito ena vuku ni nodra vakabauta​​—⁠e vakalagilagi kina na Kalou.

²⁰ O cei nikua era vakalagilagia tiko na Kalou ena nodra itovo vinaka? Na isoqosoqo ni lotu cava sara mada era vakacaucautaki ena levu na matanitu nira dau veisaututaki, dau muria na lawa ra qai dau sauma na ivakacavacava? (Roma 13:​1, 3, 6, 7) Na tamata cava era kilai e vuravura nira duavata kei na tacidra vakayalo​​—⁠na duavata e ulabaleta na duidui vakamatatamata, vakamatanitu, vaka kina vakayavusa? (Same 133:1; Cakacaka 10:​34, 35) Na ilawalawa cava e kilai e vuravura nira dau veivakavulici ena iVolatabu ra qai vakauqeta na rokovi ni lawa, bula vakavuvale, kei na bula savasava me vaka e volai ena iVolatabu? E dua ga na ilawalawa e laurai nodra itovo vinaka ena veibasoga ni bula oqo kei na so tale​​—⁠na iVakadinadina i Jiova!

O Vakalagilagia Tiko Beka na Kalou?

21. Na cava meda vaqaqa kina na noda vakalagilagi Jiova?

²¹ Meda dui vaqaqa, ‘Au sa vakalagilagi Jiova tiko beka?’ Na Same 148 e kaya ni levu na kabula era vakavinavinaka se vakalagilagia na Kalou. Na agilosi, na lomalagi, na vuravura kei na manumanu​​—⁠era vakavinavinaka kece vei Jiova. (Tikina e 1-​10) E ka ni rarawa ni levu na tamata nikua era sega ni cakava vaka kina! Na nomu muria na ivakarau ni bula e vakalagilagi kina na Kalou, o sa duavata kina kei ira na vo ni kabula ena vakavinavinaka vei Jiova. (Tikina e 11-​13) E sega tale ni dua na sala vinaka mo vakayagataka kina na nomu bula.

22. O na vakalougatataki vakacava ni o vakalagilagi Jiova, na cava mo nakita dei?

²² E levu na sala o na vakalougatataki kina ke o vakalagilagi Jiova. Ni o vakabauta na isoro ni veivoli i Karisito, o sa na veivinakati kei na Kalou, ena vinaka qai marautaki kina na nomu veiwekani kei na Tamamu vakalomalagi. (Roma 5:​10) Ni o vakasaqara na sala mo vakalagilagia kina na Kalou, o na sega ni vakanuinuikara, o na dau vakavinavinaka. (Jeremaia 31:12) Sa na rawa ni o vukei ira tale e so mera rekitaka na bula e vakainaki, o na kalougata kina vakalevu. (Cakacaka 20:35) Mo dua mada ga vei ira era nakita dei mera vakalagilagia na Kalou nikua me tawamudu!

[iVakamacala e ra]

O se Nanuma Tiko?

• Na cava eda rawa ni kaya kina nira sega ni veivuke na saenitisi ena nona vakalagilagi na Kalou?

• Na cava e rua na sala e tarova kina na lotu na nodra vakalagilagia na Kalou na tamata?

• Sala cava so eda rawa ni vakalagilagia kina na Kalou?

• Na cava mo vaqaqa kina na nomu vakalagilagi Jiova?

[Kato ena tabana e 12]

“E Tovaki Cei Beka na Kalou?”

E dua na turaga a lewe tu ni mataivalu e macawa ni Jamani ena iKarua ni iValu Levu, ia a qai yaco me iVakadinadina i Jiova, e nanuma lesu:

“Na veika a vakaleqai au vakalevu ena gauna ni ivalu . . . noqu raica ni sa voleka ni italatala ni lotu kece ga​​—⁠na Katolika, Lutheran, Episcopal, kei na so tale​​—⁠era masulaka na waqavuka kei ira na lewena ni bera nira biubiu mera lai vakalutu gasaukuro. Au dau veinanuyaka, ‘E tovaki cei beka na Kalou?’

“Era dau dara na sotia ni Jamani na beleti e volai tu kina na vosa Gott mit uns (E tiko kei keda na Kalou). Ia au dau vakasamataka, ‘Na cava na vuna e sega ni tovaki ira kina na sotia ena ito kadua na Kalou nira lotu vata qai dua vata ga na Kalou era masuta?’”

[iYaloyalo ena tabana e 10]

Era vakalagilagia dina tiko na Kalou na iVakadinadina i Jiova e vuravura raraba