Noda iVotavota Vakayalo

1. Ena nona yalololoma o Jiova, na cava e maroroya voli mai me yaga ina kawatamata?

O JIOVA na “Kalou e bula qai dei,” e maroroya na nona itukutuku ni veivakabulai vei ira na kawatamata. Ena dei tu ga qori baleta ni “vosa i Jiova ena tu ga me tawamudu.” (1 Pita 1:​23-25) Eda kalougata ni lomani keda o Jiova, e maroroya voli mai kina na itukutuku talei qori ena nona Vosa volai na iVolatabu!

2. Na cava e maroroya na Kalou ena nona Vosa volai mera vakayagataka na nona tamata?

² A maroroya na Kalou ena nona Vosa na yaca a digitaka me vakatokai kina, mera vakayagataka na nona tamata. E cavuti taumada ena iVolatabu “na Kalou ko Jiova” e “nai tukutuku kei lomalagi kei vuravura.” (Vkte. 2:4) A ceuti vakacakamana vakalevu na yaca ni Kalou ena vatu raraba e volai kina na iVunau e Tini. Kena ivakaraitaki, na imatai ni vunau e tekivu va qo: “Koi au, ko Jiova na nomu Kalou.” (Lako 20:​1-17) E se bula tiko na yaca ni Kalou baleta na Turaga Cecere Duadua o Jiova e maroroya na nona Vosa kei na yacana, dina ni saga o Setani me vakawabokotaka qori.​—Same 73:28.

3. E levu tu na ivakavuvuli lasu vakalotu, ia na cava e maroroya voli mai na Kalou?

³ O Jiova e maroroya tale ga na ka dina ena nona Vosa. Dua na ka na levu ni ivakavuvuli lasu vakalotu e veiyasa i vuravura, ia eda kalougata vakalevu ni vakatakila vei keda na Kalou na rarama vakayalo kei na ka dina! (Wilika Same 43:​3, 4.) Dua na iwiliwili levu ni kawatamata era lako voli ena butobuto, ia eda marau nida lako tiko ga ena rarama vakayalo e vakatakila vei keda na Kalou.​—1 Joni 1:​6, 7.

NODA IVOTAVOTA MEDA VAKAMAREQETA

4, 5. Na itavi bibi cava e soli vei keda me tekivu mai na 1931?

⁴ Nida lotu vaKarisito, e tiko e dua na noda ivotavota talei. E tukuni ena Collins Cobuild English Dictionary: “Na ivotavota ni dua na vanua ena okati kina na kena itovo, ivakarau vakavanua, se ivakarau ni bula sa dau muri tiko mai me vica vata na yabaki qai vakadewataki voli mai na dua na itabatamata ina dua tale.” Na noda ivotavota vakayalo e okati kina na noda vakalougatataki ena kilaka dodonu mai na Vosa ni Kalou, na noda kila vinaka tale ga na ka dina me baleti Jiova kei na nona inaki. E okati tale ga kina e dua na itavi bibi.

⁵ Na itavi bibi qori e soli me noda ivotavota vakayalo ena dua na noda soqo ni tikina ena 1931 e Columbus, Ohio, mai Merika. A tabaki tu ena porokaramu ni soqo na matanivola “JW.” E tukuna e dua na tacida yalewa: “Eso era nanuma ni ibalebale ni JW na Just Wait, Just Watch, eso era tukuna sara na Jehovah’s Witnesses.” Eda vakatokai tu meda Gonevuli ni iVolatabu, ia a caka e dua na inakinaki ena Sigatabu na ika26 Julai, 1931 meda sa vakatokai ena yaca iVakadinadina i Jiova. E marautaki dina meda vakatokai ena yaca vakaivolatabu qori. (Wilika Aisea 43:12.) E nanuma lesu e dua na tacida tagane: “Au sega ni guilecava rawa na rogolevu ni kaila kei na vakasausau e lalata na vanua ni soqoni.” O keda duadua ga ena vuravura qo eda vinakata na yaca qori, qai vakalougatataki keda o Jiova ena noda vakatokai voli ena yaca qori me sivia e 80 na yabaki. Dua dina na itavi bibi meda iVakadinadina i Jiova!

6. Na itukutuku dodonu cava e okati me noda ivotavota vakayalo?

⁶ E okati tale ga me noda ivotavota vakayalo na levu ni itukutuku dodonu qai yaga me baleta na veigauna sa oti. Kena ivakaraitaki, na itukutuku me baleti Eparama, Aisake kei Jekope. De dua eratou dau veivosakitaka na peteriaki qori kei na nodratou vuvale na sala me ratou vakamarautaki Jiova kina. E sega kina ni kurabuitaki na nona cata na veiyacovi vakasisila o Josefa me kua kina ni “valavala ca vua na Kalou.” (Vkte. 39:​7-9) Na ivakavuvuli vaKarisito e dau vakadewataki ena kena veitukuniyaki se mai na ivakaraitaki. Dua vei ira qori e baleta na iVakayakavi ni Turaga, a vakadewataka na yapositolo o Paula vei ira na ivavakoso vaKarisito. (1 Kor. 11:​2, 23) Nikua, e volatukutukutaki ena Vosa ni Kalou na itukutuku matailalai eda gadreva me rawa nida sokalou ‘vakayalo’ vua na Kalou, me ‘yavutaki tale ga ena dina.’ (Wilika Joni 4:​23, 24.) E vakarautaki na iVolatabu me vakararamataki keda na kawatamata kece, ia eda marautaka sara vakalevu qori na dauveiqaravi i Jiova.

7. Na yalayala veivakacegui cava e okati me noda ivotavota?

⁷ E okati tale ga me noda ivotavota vakayalo na ivolatukutuku e se qai tabaki wale ga qo e vakadinadinataka ni ‘totaki keda o Jiova.’ (Same 118:7) Qori e vakanuideitaki keda, ena gauna mada ga eda tusaqati kina. E levu tiko ga na noda ivotavota vakayalo qai okati kina na yalayala veivakacegui qo: “ ‘Nai yaragi kecega sa caka me kemu ena sega ga ni yaco; kei na yame kecega ena mai veilewai kei iko ko na vakacala ga. Oqo na nodrai votavota na tamata i Jiova, kei na nodra veivakadonui maivei au,’ sa kaya ko Jiova.” (Aisea 54:17) E sega ni dua na iyaragi i Setani e rawa ni vakaleqai keda me tawamudu.

8. Na cava eda na vulica ena ulutaga qo kei na kena e tarava?

⁸ A saga voli mai o Setani me vakawabokotaka na Vosa ni Kalou, me kauta laivi na yaca Jiova, me tabonaka tale ga na ka dina. Ia a kaukaua cake vua o Jiova, ni vakaseva kece na nona sasaga. Ena ulutaga qo kei na kena e tarava, eda na vulica kina (1) na sala e maroroya voli mai kina na Kalou na nona Vosa; (2) na ka e cakava o Jiova me maroroi tiko ga kina na yacana; (3) kei na sala e ivurevure qai dau maroroya kina na ka dina eda marautaka tu nikua na Tamada vakalomalagi.

MAROROYA O JIOVA NA NONA VOSA

9-11. Na ivakaraitaki cava e dusia ni maroroi vinaka tu ga na iVolatabu, dina ni saqati vakalevu?

⁹ E levu era saga mera vakawabokotaka na iVolatabu, ia o Jiova e maroroya voli mai na nona Vosa. E tukuni ena Enciclopedia Cattolica (Catholic Encyclopedia): “Ena 1229, a vakatabuya na Matabose kei Toulouse mera vakayagataka na tauvanua [na iVolatabu ena nodra vosa] ena nodra via vakamalumalumutaki ira na ilawalawa na Albigenses kei na Waldenses  . . Ena dua na bose a caka e Tarragona, Sipeni, ena 1234, a vakarota tale ga o James I e dua na vakatatabu va qori.  . . A curutakoso na Roman See (valenivolavola ni lotu e Roma) ena imatai ni gauna ena 1559, ena gauna a vakatabui kina ena ivola i Paul IV na kena tabaki na iVolatabu ena nodra vosa ga, me kua tale ga ni dua me taukena vakavo ke vakadonuya na mataveivaqaqai ni lotu Katolika.”

¹⁰ Se mani vakacava na levu ni sasaga me vakawabokotaki na iVolatabu, e se maroroi vinaka tu ga. Rauta na 1382, a tabaka o John Wycliffe kei ira na nona ilala na imatai ni vakadewa vakavalagi ni iVolatabu. E dua tale na daunivakadewa ni iVolatabu o William Tyndale, a vakamatei ena 1536. E tukuni ni a kacivaka ena gauna e vesu tu kina ena dua na kau, “Turaga, ni dolava na matana na tui Igiladi.” Oti era kunati koya qai vakamai.

¹¹ E se maroroi vinaka tu ga na iVolatabu, dina ni saqati vakalevu. Kena ivakaraitaki, a basika ena 1535 na nona ivakadewa ni iVolatabu vakavalagi o Miles Coverdale. A vakayagataka o Coverdale na vakadewa ni “Veiyalayalati Vou” nei Tyndale kei na “Veiyalayalati Makawa,” oya mai na Vakatekivu ina Veigauna. A vakayagataka na iVolatabu vakaLatina kei na ivakadewa vakaJamani nei Martin Luther me vakadewataka kina eso tale na wase ni iVolatabu. Nikua, eda marautaka na New World Translation of the Holy Scriptures, e matata, e vakadewataki vakadodonu, e yaga tale ga ena noda cakacaka vakaitalatala. Eda marau nira sega ni tarova rawa na timoni se na tamata na kena maroroi voli mai na Vosa i Jiova.

MAROROYA O JIOVA NA YACANA

12. Na cava e cakava na New World Translation ena kena maroroi na yaca ni Kalou?

¹² A raica na Kalou o Jiova me maroroi na yacana ena nona Vosa. Qori sara ga na ka e cakava na New World Translation. Ena ivakamacala lekaleka ni New World Translation, e vola na kena komiti era lewena na dauvakadewa gugumatua: “Na inaki levu ni ivakadewa qo me vakalesuya na yaca ni Kalou ena iVolatabu vakavalagi, na vanua ga e dodonu me curu kina. E caka qo ni vakayagataki na yaca vakavalagi sa ciqomi raraba tu ‘Jehovah,’ e basika vaka6,973 ena iVolatabu vakaIperiu, vaka237 ena iVolatabu vaKirisi vaKarisito.” Nikua na New World Translation sa vakadewataki taucoko se vakatikina ena sivia na 116 na vosa, qai sivia na 178,545,862 na ilavelave era sa tabaki.

13. Eda kila vakacava ni sa kilai voli mai na yaca ni Kalou me tekivu mai na gauna a buli kina na kawatamata?

¹³ Sa kilai voli mai na yaca ni Kalou me tekivu mai na gauna a buli kina na kawatamata. Erau kila qori o Atama kei Ivi, e rau kila mada ga na kena icavucavuti. Ni oti na waluvu, a sega ni dokai tamana o Ame, a mani tukuna o Noa: “Sa vakavinavinakataki ko Jiova na Kalou i Semi; ia ko [luvei Ame] Kenani, me sa nona tamata wale.” (Vkte. 4:1; 9:26) E tukuna na Kalou: “Koi au ko Jiova; sai koya oqo na yacaqu; ia na vakarokoroko me caka vei au ka’u na sega ni solia vua e dua tani.” E tukuna tale ga: “Koi au ko Jiova, ka sa sega e dua tani, sa sega tale na Kalou, sai au ga.” (Aisea 42:8; 45:5) A raica o Jiova me maroroi na yacana, me vakatakilai tale ga vei ira na tamata ena veiyasa i vuravura. E ka dokai dina meda vakayagataka na yaca Jiova da qai nona iVakadinadina! E vaka ga eda kacivaka tiko: “Keitou na vakarewataka na drotini e na yaca ni noda Kalou.”​—Same 20:5.

14. E vei tale na vanua e basika kina na yaca ni Kalou?

¹⁴ Na yaca ni Kalou e sega ni basika ga ena iVolatabu. Kena ivakaraitaki na vatu na Moabite Stone, a kune mai Dhiban (Dibon), ena 21 na kilomita ena tokalau ni Waitui Mate. E volai tu ena vatu qori na yaca ni Tui Isireli o Omirai kei na ka e cavuta o Mesa na Tui Moapi me baleta na nona valuti Isireli. (1 Tui 16:28; 2 Tui 1:1; 3:​4, 5) E vakasakiti tale ga na vatu qori ni volai kina na yaca ni Kalou ena va na matuavosa vakaIperiu (YHWH). E basika tale ga vakavica qori ena tikitikinikuro qele volai ni Lakisi era kune e Isireli.

15. Na cava na Septuagint, na cava e vakarautaki kina?

¹⁵ O ira na daunivakadewa vakaivolatabu ena gauna makawa era vakaitavi tale ga ena kena maroroi voli mai na yaca ni Kalou. Ni oti na nodra tu vakavesu na Jiu e Papiloni ena 607 B.S.K. ina 537 B.S.K., e levu vei ira qori era sega ni lesu e Juta kei Isireli. Ena ikatolu ni senitiuri B.S.K., e levu na Jiu era sa vakaitikotiko e Alekisadria mai Ijipita. Era vinakata me vakadewataki na iVolatabu vakaIperiu ena vosa vaKirisi, ni sa vosataki tu ena veimatanitu na vosa qori. A vakacavari na vakadewa ena ikarua ni senitiuri B.S.K., a vakatokai na ilavelave qori me Septuagint. Eso na ilavelave ni Septuagint e laurai kina na yaca Jiova ena vosa vakaIperiu.

16. Tukuna e dua na ivakaraitaki ni kena vakayagataki na yaca ni Kalou ena dua na ivola e tabaki ena imatai ni gauna ena 1640.

¹⁶ E laurai na yaca ni Kalou ena Bay Psalm Book, na imatai ni ivola e tabaki ena veivanua vakaMerika era qali e Igiladi. Na kena ilavelave taumada (tabaki ena 1640) e tu kina na Same, e vakadewataki mai na vosa vakaIperiu ina vosa vakavalagi ena gauna ya. E vakayagataki na yaca ni Kalou ena so na tikinivolatabu me vaka na Same 1:​1, 2, e tukuni kina “ni kalougata o koya” e sega ni muria na nodra ivakasala na tamata ca, “ia e marautaka vakalevu na lawa i Jiova.” Me ikuri ni ivakamacala me baleta na yaca ni Kalou, raica na brochure Na Yaca Vakalou Ka Na Tudei Tu Ga Ka Sega ni Mudu.

MAROROYA O JIOVA NA KA DINA VAKAYALO

17, 18. (a) Na cava na ka “dina”? (b) Na cava na “dina ni itukutuku vinaka”?

¹⁷ Eda marau nida qaravi “Jiova, na Kalou daudina.” (Same 31:5) E tukuni ena Collins Cobuild English Dictionary: “Na dina ni dua na ka ena laurai mai na kena ivakadinadina kece, sega ni veika e raitayaloyalotaki se buli ga.” Ena iVolatabu vakaIperiu, na vosa e dau vakadewataki me “ka dina” e dusia e dua na ka e donu, nuitaki qai yalodina. Na vosa vaKirisi e vakadewataki me “ka dina” e vakaibalebaletaka na ivakadinadina ni dua na ka se na ka e kilikili qai dodonu.

¹⁸ O Jiova e maroroya voli mai na ka dina vakayalo, qai vakatakila tiko mai vakayauyau vei keda na kilaka qori. (2 Joni 1, 2) Sa qai makare tiko ga vei keda na ka dina ni toso na gauna, baleta na “nodra sala na yalododonu sa vaka na rarama sa cila tu, sa levu cake tiko na kena rarama ka yacova na siga levu”! (Vkai. 4:18) Io, eda duavata sara ga kei na ka e tukuna o Jisu ena nona masu vua na Kalou: “E dina na nomuni vosa.” (Joni 17:17) E tu ena vosa volai ni Kalou na “dina ni itukutuku vinaka,” qori na ivakavuvuli kece vaKarisito. (Kala. 2:14) E okati kina qori na ka dina me baleta na yaca i Jiova, nona veiliutaki cecere, na isoro ni veivoli i Jisu, na veivakaturi, kei na Matanitu ni Kalou. Meda dikeva mada ga qo na sala e maroroya voli mai kina na Kalou na ka dina, dina ga ni saga o Setani me tabonaka.

VAKASEVA O JIOVA NA SASAGA ME SAQATI NA KA DINA

19, 20. O cei o Nimiroti, na sasaga cava a guce ena nona gauna?

¹⁹ E dau tukuni na ivosavosa qo ni oti na Waluvu: ‘Me vakataki Nimiroti ga na dauvakasasa e dauvorati Jiova.’ (Vkte. 10:9) Ni dau vorati Jiova o Nimiroti, sa sokaloutaki Setani sara tiko ga me vakataki ira ga na dauveivorati e tukuna vei ira o Jisu: “E tamamuni na Tevoro, oni vinakata tale ga moni cakava na gagadre i tamamuni. E . . . sega ni dei ena dina.”​—Joni 8:44.

²⁰ A veiliutaki o Nimiroti ena vanua o Pepeli kei na so tale na siti ena kedrau tadrua na uciwai na Taikirisi kei na Uferetisi. (Vkte. 10:10) De dua a vakarota sara ga o Nimiroti me tara o Pepeli kei na kena vale cecere ena 2269 B.S.K. A inaki i Jiova mera tawana na vuravura kece na kawatamata, ia era kaya na dautara vale e Pepeli: “Tou ia mada, tou tara e dua na noda koro, ka dua na vale cecere, me yacovi lomalagi na delana; tou cakava me rogo kina na yacada, de sa da dui vakasevi yani e dela i vuravura taucoko.” Ia a guce na nodra sasaga ni sa “vakasesea maikea na vosa ni vuravura taucoko” na Kalou qai vakasevi ira na via tara tiko na vale cecere. (Vkte. 11:​1-4, 8, 9) De dua a saga o Setani me tauyavutaka e dua na lotu mera qai sokaloutaki koya na kawatamata kece, ia e guce na nona sasaga. Ena ivolatukutuku ni kawatamata, a dei tu ga na nona sokaloutaki o Jiova, ra qai sokaloutaki koya tiko ga e veisiga e levu tale.

21, 22. (a) Na cava e sega ni bau leqataki kina ni rawa vei lotu lasu me vakarusa na sokalou dina? (b) Na cava eda na dikeva ena ulutaga tarava?

²¹ E sega ni bau dua na gauna me leqataki kina ni na rawa vei lotu lasu me vakarusa na sokalou dina. Baleta? Ni maroroya voli mai na nona Vosa volai na noda Dauveivakavulici Levu, e vakatakila na yacana vei ira na kawatamata, qai vakatakila vakayauyau tiko mai na ka dina vakayalo. (Aisea 30:​20, 21) Eda marau ni salavata kei na ka dina na noda sokalou, ia ena rawa ga qori ke da yadra tiko ga vakayalo, nuitaki Jiova vakatabakidua da qai muria na veidusimaki ni yalona tabu.

²² Ena ulutaga e tarava, eda na dikeva kina na itekitekivu ni so na ivakavuvuli lasu. Eda na raica ni gauna era veidutaitaki kina kei na ka e kaya na iVolatabu, e laurai sara ga nira sega ni dina. Eda na raica tale ga na sala e vakalougatataki keda kina o Jiova, o koya e sega ni vakamelei rawa na nona maroroya voli mai na ka dina. Qori ena nona vakatakila vei keda na ivakavuvuli dina eda vakamareqeta qai noda ivotavota vakayalo.