O Vakamareqeta na Nomu iVotavota Vakayalo?

1, 2. (a) Na cava na “vale i Tevita,” ena tara tale vakacava? (b) O cei nikua era qaravi Jiova vata tiko?

ENA dua na nodra bose vakairogorogo na ilawalawa dauvakatulewa e Jerusalemi ena 49 S.K, e tukuna kina na tisaipeli o Jemesa: “E sa vakamacalataka vinaka o Simioni [Pita] na imatai ni gauna e golevi ira kina na veimatanitu na Kalou me digitaka e dua na ilawalawa me vakatokai ena yacana. E duavata kei na tikina qo na nodra vosa na Parofita me vaka e volai, ‘Oti ya au na qai lesu meu tara tale na vale i Tevita sa bale tu, au na tara na kena irusarusa me duri tale, mera vakasaqarai Jiova kina na tagane era vo tu mai, wili kina o ira kece na lewe ni veimatanitu, o ira era vakatokai ena yacaqu, e kaya o Jiova, o koya e vakayacora na ka kece qo me vaka e sa nakita makawa tu mai.’”​—Caka. 15:​13-18.

² ‘A bale na vale se vale vakatui i Tevita’ ena gauna a kau tani kina vei Setekaia na veiliutaki vakatui. (Emosi 9:11) Ia ena tara tale na “vale” qori ni sa veiliutaki vakatui me tawamudu o Jisu na kawa i Tevita. (Isik. 21:27; Caka. 2:​29-36) A vakamacalataka o Jemesa ena bose vakairogorogo ya, ni sa vakayacori na parofisai i Emosi ena nodra kumuni na Jiu kei na kai veimatanitu mera lewe ni matanitu vakalomalagi. Nikua, o ira na ivovo ni lotu vaKarisito lumuti kei ira na vica vata na milioni na ‘so tale na sipi’ i Jisu era duavata ni kacivaka tiko na ka dina vakaivolatabu nira dauveiqaravi i Jiova.​—Joni 10:16.

SOTAVA NA TAMATA I JIOVA NA ITUVAKI DREDRE

3, 4. Na cava e vukei ira na tamata i Jiova mera yalodina tiko ga e Papiloni?

³ Ena gauna era kau vakavesu kina na Jiu e Papiloni, e dusia vakamatata qori ni sa bale na “vale i Tevita.” E takalevu e Papiloni na lotu lasu, ia a rawa vakacava mera yalodina tiko ga na tamata ni Kalou nira tu vakavesu me 70 na yabaki mai na 607 B.S.K. ina 537 B.S.K.? Ena sala vata ga eda yalodina tiko kina na tamata i Jiova ena vuravura e lewa tu qo o Setani. (1 Joni 5:19) Na noda vakavutuniyautaki ena ivotavota vakayalo e vukei keda meda yalodina tiko ga.

⁴ E noda ivotavota tale ga vakayalo na vosa volai ni Kalou. O ira na Jiu era tu vakavesu e Papiloni a sega vei ira na iVolatabu taucoko, ia era kila na Lawa a soli vei Mosese kei na kena iVunau e Tini. Era kila na “sere vaka-Saioni,” e rawa nira cavuqaqataka e levu na vosa vakaibalebale, era kila vinaka tale ga na nodra ivakaraitaki ni yaloqaqa na dauveiqaravi i Jiova e liu. Io, era luluvu na tu vakavesu qori nira vakasamataki Saioni, era sega tale ga ni guilecavi Jiova. (Wilika Same 137:​1-6.) Qori sara ga na ka e vukei ira mera yalodina tiko ga e Papiloni, dina ga ni levu na kena ivalavala ni sokalou kei na ivakavuvuli lasu.

SEGA NI KA VOU NA LETOLUVAKALOU

5. Na ivakadinadina cava e vakaraitaka nira vakabauta na letoluvakalou o ira e Papiloni kei Ijipita makawa?

⁵ E takalevu e Papiloni na ivakavuvuli ni letoluvakalou. Kena ivakaraitaki, e dua na letoluvakalou e Papiloni o Sin (kalou ni vula), o Shamash (kalou ni matanisiga), kei Ishtar (na kalou yalewa ni vakatubukawa kei na ivalu). A takalevu mai Ijipita makawa na rai nira dau vakawati na kalou tagane kei na kalou yalewa ra qai vakaluveni tagane, qori “e basika kina na letoluvakalou, ia e sega ni iliuliu tu ga o tama, ena so na gauna e dau yalorawarawa me ravouvou, ia ena vakaliuci tu ga o kalou yalewa.” (New Larousse Encyclopedia of Mythology) E Ijipita eratou letoluvakalou na kalou o Osiris, na kalou yalewa o Isis, kei na luvedrau tagane o Horus.

6. O na vakamacalataka vakacava na Letoluvakalou, eda taqomaki vakacava mai na ivakavuvuli cala qori?

⁶ O lotu ni Veivanua Vakarisito e vakabauta tale ga na Letoluvakalou. Era tukuna na italatala ni dua ga na Kalou na Tamana, na Luvena, kei na yalo tabu. Ia qori e saqati kina na veiliutaki cecere i Jiova ni nanumi e tiki ni letoluvakalou o koya​—e vaka me dua ga na ikatolu ni kalou. Era taqomaki na tamata i Jiova mai na ivakavuvuli cala qori baleta nira duavata kei na vosa uqeti vakalou qo: “Mo ni rogoca, na Isireli: O Jiova na noda Kalou ko Jiova sa dua bau.” (Vkru. 6:4) A tukuna tale ga o Jisu na malanivosa qori, sega beka ni dodonu meda duavata na lotu vaKarisito dina ena ka e tukuna?​—Mari.12:29.

7. Na cava ena sega ni rawa kina ni papitaiso e dua e vakabauta na Letoluvakalou me ivakaraitaki ni nona yalayala vua na Kalou?

⁷ Na ivakavuvuli ni Letoluvakalou e veisaqasaqa kei na ivakaro i Jisu vei ira na nona imuri mera “vakavulici ira na lewe ni veivanua kece ga mera noqu tisaipeli, ni papitaisotaki ira ena yaca i Tamada kei na Luvena kei na yalo tabu.” (Maciu 28:19) Me rawa ni papitaiso e dua me lotu vaKarisito dina qai dua na iVakadinadina i Jiova, ena dodonu me vakabauta ni cecere duadua na Tamada o Jiova, me vakabauta tale ga na itutu kei na lewa i Jisu na Luve ni Kalou. E dodonu me vakabauta tale ga o koya e via papitaiso ni yalo tabu e igu tawarairai ni Kalou, e sega ni tiki ni Letoluvakalou. (Vkte. 1:2) Ke dua e vakabauta tiko ga na Letoluvakalou, ena sega ni rawa ni papitaiso me ivakaraitaki ni nona yalayala vua na Kalou o Jiova. Eda kalougata dina ni taqomaki keda na noda ivotavota vakayalo mai na noda vakabauta na ivakavuvuli e beci kina na Kalou!

TETE NA VAKATEVORO!

8. Era raici ira vakacava na kalou kei na timoni e Papiloni?

⁸ E tiki ni lotu kei Papiloni na ivakavuvuli lasu, o ira na kalou tagane kei na kalou yalewa, na timoni kei na vakatevoro. E tukuni ena International Standard Bible Encyclopaedia: “O ira na timoni era taravi ira na kalou era qaravi e Papiloni ni tu vei ira na kaukaua mera vakatauvimatetaki ira na tamata se vakaleqa na nodra vakasama. Dua na ka na sasaga ni lotu mera vorati na timoni, era dau masuta kina na kalou ena veiyasana kece na tamata me vukei ira mera vorata na timoni.”

9. (a) Ni oti na nodra tu vakavesu e Papiloni, era rawai vakacava e levu na Jiu ena ivakavuvuli ni lotu lasu? (b) Eda taqomaki vakacava mai na leqa e rawa ni yaco nida vakadonuya meda veitaratara kei ira na timoni?

⁹ Ni oti na nodra tu vakavesu e Papiloni na Jiu, e levu era rawai ena ivakavuvuli e sega ni vakaivolatabu. Ni sa takalevu na ivakavuvuli vaKirisi, sa rawarawa sara na nodra vakamuai ira e levu na Jiu na timoni nira sa vakabauta o ira qori ni rawa nira ca se vinaka na timoni. Na noda ivotavota vakayalo e taqomaki keda mai na leqa e rawa ni yaco nida vakadonuya meda veitaratara kei ira na timoni, baleta eda kila ni cata o Jiova na ivalavala vakatevoro e Papiloni. (Aisea 47:​1, 12-15) Eda dusimaki tale ga ena rai ni Kalou me baleta na vakatevoro.​—Wilika Vakarua 18:​10-12; Vakatakila 21:8.

10. Na cava e rawa ni tukuni me baleta na ivalavala ni sokalou kei na ivakavuvuli i Papiloni na Ka Levu?

¹⁰ Era sega ni dau vakatevoro ga na kai Papiloni, sa laurai tale ga qori vei ira na tokoni Papiloni na Ka Levu, na lotu lasu kece e vuravura. (Vkta. 18:​21-24) E tukuni ena Interpreter’s Dictionary of the Bible: “O Papiloni [na Ka Levu] e sega ni veivakamuai ga ena dua na matanitu se dua na itovo vakavanua. E kilai ena levu ni qaravi matakau, sega ni vanua se iyalayala ni vanua.” (Vol. 1, t. 338) E se tiko voli ga o Papiloni na Ka Levu qai sinai ena vakatevoro, qaravi matakau, kei na so tale na valavala ca, ia ena sega ni dede qori.​—Wilika Vakatakila 18:​1-5.

11. Na ivakasala cava e sa tabaki ena noda ivola me baleta na vakatevoro?

¹¹ E tukuna o Jiova: “Ka’u sa sega ni vosota rawa nai valavala ca [“vakatevoro,”NW].” (Aisea 1:13) Na vakatevoro e dau sema tale tu ga ina ivakavuvuli nida rawa ni veitaratara kei ira na mate, qai veivakamuai vakalevu ena ivakarau ni rai ena ika19 ni senitiuri. A tukuna kina na Zion’s Watch Tower ni Me 1885: “E sega ni ka vou na vakabauta nira lai bula tale tiko ena dua na vanua se ituvaki na mate. E tiki ni nodra sokalou ena gauna makawa, e yavu sara ga ni itukuni kece.” E tomana na ulutaga qori ni vakasama sega ni vakaivolatabu me baleta na nodra veitaratara kei na mate o ira na bula, “e ubia qai bukana vakalevu na nodra dau lawakitaka na ‘timoni’ ni o ira era yalodra na sa mate. Era vakayagataka vinaka sara na iwalewale qori mera kua ni kilai kina ra qai vakamua tiko ga na nodra vakasama kei na nodra bula e levu.” Na ivakasala ena ivola taumada na What Say the Scriptures About Spiritism? e tautauvata kei na ivakasala ena noda ivola e sa qai tabaki ga.

ERA VAKARARAWATAKI TU NA MATE ENA RUKU I VURAVURA?

12. Ena veiuqeti ni Kalou, na cava a tukuna o Solomoni me baleta na kedra ituvaki na mate?

¹² “O ira . . . era sa mai kila na ka dina” e rawa nira sauma na taro qori. (2 Joni 1) Eda duavata kei na vosa i Solomoni: “Ni sa vinaka na koli sa bula ka ca na laioni sa mate. Ni ra sa kila ko ira sa bula ni ra na mate: ia ko ira na mate era sa sega ni kila e dua na ka . . . A ka kecega sa vakaitavi kina na ligamu, mo kitaka ga e nomui gu; ni sa sega na cakacaka, se na vakasama, se na kila ka, se na vuku, e nai bulubulu, o koya ko sa lako tiko kina.”​—Dauv. 9:​4, 5, 10.

13. Era ciqoma vakacava na Jiu na ivakavuvuli kei na itovo vaKirisi?

¹³ A dodonu mera kila na Jiu na ka dina me baleta na mate. Ia ena gauna a vidai vakava kina o Kirisi vei ratou na va na jenerali nei Alekisada na Ka Levu, a sagai me vakaduavatataki o Juta kei Siria ni vakayagataki na lotu kei na itovo vaKirisi. Sa ra mani vakabauta na Jiu na ivakavuvuli lasu ni bula tiko e dua na ka nida mate, qai tiko e dua na vanua ni veivakararawataki e ruku i vuravura. Era sega ni tekivuna na kai Kirisi na ivakavuvuli nira vakararawataki tu e ruku i vuravura o ira na sa mate, nira nanuma na kai Papiloni “ni ruku i vuravura . . . e dua na vanua vakarerevaki dina, . . . era tu kina na kalou kei na timoni era kaukaua dina qai vakadomobula.” (The Religion of Babylonia and Assyria) Io, era vakabauta na kai Papiloni ni bula tiko e dua na ka ena gauna eda mate kina.

14. Na cava a kila o Jope kei Eparama me baleta na mate kei na veivakaturi?

¹⁴ A sega ni tu vua na tamata yalododonu o Jope na iVolatabu, ia a kila na ka dina me baleta na mate. A kila tale ga ni Kalou dauloloma o Jiova qai vinakata dina me na vakaturi koya. (Jope 14:​13-15) A vakabauta tale ga o Eparama na veivakaturi. (Wilika Iperiu 11:​17-19.) Ena sega ni rawa mera vakaturi o ira era sega ni mate rawa, era sega gona ni vakabauta o ira na dau rerevaka na Kalou na ivakavuvuli ni bula tale tiko e dua na ka nida mate. E macala ga ni yalo tabu ni Kalou e dusimaki Jope kei Eparama me rau kila na kedra ituvaki na mate, me rau vakabauta tale ga na veivakaturi. Na ka dina qori e noda ivotavota tale ga.

BIBI DINA MEDA “SEREKI ENA IVOLI”

15, 16. Eda sereki vakacava mai na ivalavala ca kei na mate?

¹⁵ Eda kalougata ni vakatakila vei keda o Jiova na ka dina me baleta na nona sereki keda mai na ivalavala ca kei na mate e vakadewa mai o Atama. (Roma 5:12) Eda kila ni o Jisu “e sega ni lako mai me qaravi, ia me veiqaravi ga, me solia tale ga na nona bula me kedra ivoli e lewe levu.” (Mari. 10:45) Eda marau vakalevu meda kila nida rawa ni “sereki ena ivoli i Karisito Jisu”!​—Roma 3:​22-24.

¹⁶ Ena imatai ni senitiuri, a vinakati vei ira na Jiu kei ira na kai Veimatanitu mera veivutunitaka na nodra ivalavala ca, mera vakabauta tale ga na isoro ni veivoli i Jisu. Ke sega, era na sega ni vosoti. E tautauvata tale ga qori nikua. (Joni 3:​16, 36) Ke vakabauta tiko ga e dua na ivakavuvuli lasu, me vaka na Letoluvakalou kei na kena bula tiko e dua na ka nida mate, ena sega ni yaga vua na ivoli. Ia e rawa ni yaga vei keda na ivoli. Eda sa kila na ka dina me baleta na “Luvena lomani [na Kalou], ena vukuna eda sereki kina ena ivoli, me rawa ni vosoti na noda ivalavala ca.”​—Kolo. 1:​13, 14.

MEDA YALODINA NIDA VAKATOKAI ENA YACA I JIOVA!

17, 18. Eda na kunea e vei na keda itukutuku makawa, ena yaga vakacava vei keda na noda dikeva qori?

¹⁷ E levu tale na ka e rawa ni tukuni me baleta na ivakavuvuli dina eda sa ciqoma, na veika eda sotava na dauveiqaravi ni Kalou, kei na veivakalougatataki vakayago, vakayalo eda marautaka tiko. Sa vicasagavulu na yabaki na kena tabaki ena Yearbook na irogo veiuqeti ni noda cakacaka ena veiyasa i vuravura. E talanoataki na keda itukutuku makawa ena vidio Faith in Action, Part 1 kei na 2, kei na noda ivola me vaka na Jehovah’s Witnesses​—Proclaimers of God’s Kingdom. E dau veivakayaloqaqataki tale ga na kena dau tabaki ena noda mekesini na nodra italanoa na tacida.

¹⁸ Ena yaga na noda veiraurautaka na ka eda vulica me baleta na itukutuku makawa ni isoqosoqo i Jiova kei na gauna e vakayagataki kina, me vaka ga na kena yaga vei ira na Isireli na nodra vakasamataka na sala e vakabulai ira kina na Kalou mai na nodra vakabobulataki tu e Ijipita. (Lako 12:​26, 27) Ni sa qase o Mosese, a vakadinadinataka na cakacaka veivakurabuitaki ni Kalou, a uqeti ira kina na Isireli: “Nanuma na gauna eliu sara, mo ni vakasama na yabaki ni tabatamata e vuqa: taroga na tamamuni, ka na vakatakila vei kemuni ko koya; ko ira na nomuni qase, ka ra na tukuna vei kemuni.” (Vkru. 32:7) Nida ‘tamata i Jiova kei na sipi ni nona vanua veico,’ eda marau kece meda vakacaucautaki koya da qai tukuna vei ira na so tale na nona cakacaka veivakurabuitaki. (Same 79:13) Ena vinaka meda dikeva na keda itukutuku makawa, meda vuli mai kina da qai lalawataka na ka meda cakava ena veigauna e se bera mai.

19. Eda sa marautaka tiko na veivakararamataki vakayalo, na cava gona meda cakava?

¹⁹ Eda kalougata dina nida sega ni veilakoyaki voli ena butobuto, ia eda marautaka tiko na nona veivakararamataki vakayalo na Kalou. (Vkai. 4:​18, 19) Koya gona, meda vulica vagumatua na iVolatabu da qai gumatua ni vakatakila vei ira na so tale na ka dina. Qori eda sa vakatotomuria kina na nona masu na daunisame, a vakacaucautaki Jiova na Turaga Cecere ena nona kaya: “Au na tukuna na nomuni cakacaka dodonu, io, na nomuni duaduaga. O ni a vakavulici au, na Kalou, ni’u a gone: ka yacova na gauna oqo ka’u sa tukuna tiko na nomuni cakacaka e veivakurabuitaki. Oqo talega, ni ka’u sa qase ka sika mai, mo ni kakua ni laivi au na Kalou; ka me’u vakatakila mada eliu na nomuni kaukauwa vei ira nai tabatamata oqo, kei na nomuni qaqa vei ira kecega era na tubu maimuri.”​—Same 71:​16-18.

20. Nida dauveiqaravi i Jiova, na ile cava eda kila? O raica vakacava na ile qori?

²⁰ Nida dauveiqaravi yalayala i Jiova, eda kila na ile e vauca na veiliutaki cecere ni Kalou kei na noda yalodina na tamata. Io, eda kacivaka tiko na ka dina e sega ni vakatitiqataki rawa, ni iLiuliu Cecere Duadua e lomalagi kei vuravura o Jiova, e dodonu tale ga meda qaravi koya mai vu ni lomada. (Vkta. 4:11) Ena veidusimaki ni yalona tabu, eda kacivaka tale ga na itukutuku vinaka vei ira na yalomalumalumu, vakabulai ira sa ramusu na yalodra, qai vakacegui ira era tagi. (Aisea 61:​1, 2) E guce tiko ga na nona sasaga o Setani me lewai keda na tamata ni Kalou kei na kawatamata kece, eda vakavinavinakataka gona na noda ivotavota vakayalo, da qai vakadeitaka meda yalodina tiko ga vua na Kalou, meda vakacaucautaki koya tale ga na Turaga Cecere Duadua o Jiova ena gauna qo qai tawamudu.​—Wilika Same 26:11; 86:12.