Na Levulevu Sivia​—Sa Tetevi Vuravura Beka?

“E LIU, e dau nanumi nira levulevu sivia ga o ira na leweniveivanua vutuniyau e vuravura, ia sa tete sara tale tiko ga na leqa oqo ina veivanua se qai vakatorocaketaki,” e kaya na Lancet, na nodra ivola na vuniwai mai Peritania. E kaya tale ga nira tukuna o ira na kenadau ni kakana, ni leqa oqo sa na vakavuna me “tetevi vuravura” kina na matenisuka, tubunidra, kenisa kei na mateniuto, na mataqali mate e rawa ni vu mai na levulevu sivia.

Mai Jaina, e laurai ena loma ni walu na yabaki sa oti, ni sa vakatolutaki na kedra iwiliwili na turaga era levulevu sivia, qai vakaruataki na kedra iwiliwili na marama. Sa tautauvata sara toka ga kina kei Mereke na kedra iwiliwili na tauvi tubunidra. E sivia e veimama na kisi vovou ni matenisuka e kune mai Idia kei Jaina. Mai Ijipita, na kedra iwiliwili na tauvi matenisuka e tauvata kei Mereke, qai veimama na kedra iwiliwili na marama mai Ijipita era levulevu sivia tu ena gauna sara ga oqo. Mai Mexico, e laurai ni sa tubu totolo sara tiko na kedra iwiliwili na levulevu sivia, e laurai oqo ena ivakatagedegede kece ni bula ena vanua taucoko oya qai tubu sara tale ga kina na iwiliwili ni matenisuka. Sa bau vakilai ena veivanua dravudravua mai Aferika na tubu ni kedra iwiliwili na levulevu sivia kei na matenisuka.

Ena so na vanua, e vu ni levulevu sivia na laukana ni kakana urouro, ia e laurai ni vuna levu duadua na kena sa rui uli vakalevu na suka ena kakana eda volia ena sitoa ni nakiti “me vakanavinakataka.” Kuria oqo, ena veivanua e Esia kei Aferika e vakayagataki vakalevu na waiwai ena saqa ni kakana, e macala ni oqo ena vakalevutaka na uro. Na vakayagataki tale ga ni misini vovou nikua ena veivale ni buli iyaya kei na veiwere ni teitei, sa musuka sobu na cakacaka. Sa qai tu tale na nodra vinakata na tamata me vakalailaitaki na gauna ni nodra cakacaka, ia me vakalevutaki na gauna ni gade. O koya li ni sa binikasauru tu na kompiuta kei na retioyaloyalo, sa qai vakalailaitaka sara na nodra yavavala na tamata cakacaka e vanua ni nodra cakacaka ni sa “sega ni qai gadrevi tale mo duri mo kauta e dua na itukutuku vua e dua drau cakacaka vata se mo drau lai veivosaki, ni sa rawa ni o vakauitukutuku ga ena kompiuta.”

Sa tubu sara tale tiko ga vakatotolo na kedra iwiliwili na gonevuli era levulevu sivia, vakauasivi ena veivanua sa sega ni qai vakayagataki kina na igu ena cakacaka se ka ni veivakalasai. Bibi mera yadrava tale ga na qasenivuli ni rawa ni vakatau na nona uluvinaka se sega, e dua na gone mai na kakana e kania. Kaya gona kina o Gail Harrison, ena School of Public Health, ena univesiti mai Kalifonia, ni sega ni rauta na sasaga lalai sa caka tiko ena veikoronivuli me tarova na nodra levulevu sivia na gone, ia “e bibi me veitauriligataki e vuravura na sasaga oqo, mera cakacaka vata o ira na kila vinaka na ka me caka kei na ivakatagedegede ni ka me virikotori me wali” na leqa ni levulevu sivia kei na veimataqali mate e rawa ni vu mai kina.