Vakayagataki na Yaca i Jiova ena Pasifika

DAUVOLAVOLA NI YADRA! E VITI

ERAU tadu na vulagi ena dua na yanuyanu ena Pasifika. E matalia vei ira na le vuqa e kea ni rau a bobo ni bera ni rau vakayagataka na magiti a vakarautaki vei rau. “Cava drau cakava tiko?” era taroga na itaukei.

“Keirau vakavinavinakataka vua na Kalou na nona loloma,” erau kaya na vulagi.

“E tiko e vei na nomudrau Kalou?” era via kila na itaukei.

“Mai lomalagi,” erau kaya.

“O cei na yacana?”

“O Jiova.”

“E dau kana tale ga na nomudrau Kalou?” era se baci taroga.

“E Yalo na Kalou,” erau sauma na vulagi. “E sega ni vakataki keda; E tawamate rawa. E bulia na vuravura, lomalagi, wasawasa, kei na ka kece ga, okati kina o keda.”

Era kurabuitaka na itaukei na matata vinaka ni itukutuku dina e vakarogoi oqo vei ira, ra qai via kila se cava erau gade mai kina ina nodra yanuyanu. Erau kaya: “Keirau lako mai me keirau vakatakila vei kemuni na yaca ni Kalou dina o Jiova, kei na Luvena o Jisu, na noda iVakabula.”​—From Darkness to Light in Polynesia.

O cei o irau na vulagi oqo? Erau dua beka vei ira era vakatokai nikua mera iVakadinadina i Jiova? Sega. Erau qasenivuli mai Tahiti, rau daukaulotu tale ga, erau sobu tu oya ena yanuyanu o Mangaia (ena ceva kei Yatu Kuka) ena 15 June, 1824. Na cava erau vakayagataka kina na yaca i Jiova? Se qai imatai beka ga ni gauna me vakayagataki kina oqo? Na isaunitaro oqori e vakamacalataka na vuna e se bibi tiko ga kina na yaca i Jiova ena keda maliwa e levu na yanuyanu ena Pasifika.

Tete na Kena Vakayagataki na Yaca ni Kalou

E levu vei ira na daukaulotu era lako mai ina Pasifika era a tadu mai Igiladi kei Mereke ena ika19 ni senitiuri, ra qai vakayagataka na yaca i Jiova ena nodra vosa e veisiga kei na nodra ivola. Yaco kina me nanuma cala e dua na daunitukutuku makawa, ni o ira na daukaulotu e liu oqo “era imuri i Jiova era sega ni tisaipeli i Karisito.”

Nodra ivola mada ga na daukaulotu oqo e dau tekivutaki vakalevu ena matavosa: “Me vakabulai kemuni mada ga na Kalou, na noda Turaga o Jiova, kei Jisu Karisito na tui ni sautu.” E sega gona ni kurabuitaki na nona kaya o Albert J. Schütz, e dua na daunivosa kilailevu ni ivola a tabaki e Viti ena 1825 e dua ga na malanivosa vakavalagi e kune kina, oya na yaca i Jehova.

E cakayaco dina vei ira na itaukei ena Pasifika na nodra vakayagataka na yaca i Jiova o ira na daukaulotu e liu. So vei ira era vakavulici oqo era yaco mera daukaulotu, se ra ivakavuvuli mera kauta yani na itukutuku era vulica ina veiyanuyanu tale e so. Na kena cavuti lesu na nodrau tadu yani ina yanuyanu o Mangaia na daukaulotu mai Tahiti, a kaya na ivola The Covenant Makers​—Islander Missionaries in the Pacific: “Erau vakabauta na ivakavuvuli mai Tahiti ni o Jiova e Kalou dina duadua ga. E bulia na vuravura taucoko, o keda tale ga eda nona ibulibuli . . . [Erau] tukuna ni o Jiova na Kalou dina duadua ga kei na Luvena o Jisu Karisito a noda iVakabula na kawatamata.”

Nira kauta yani na itukutuku vakaivolatabu ina veiyanuyanu tale e so, era sotava kina e so na daukaulotu e liu na ituvaki leqataki sara, ni so na gauna e dau voravora nodra itovo na lewenivanua. Ni vakamacalataki na bula dredre e sotavi, e kaya na ivola na Mission, Church, and Sect in Oceania: “Na kaukaua ga ni nodra vakabauti Jiova e seavu rawa kina na nodra rere kei na yalolailai.”

E dua gona na kena ivakaraitaki a laurai ena 1823, na gauna a tekivu kacivaki kina na itukutuku vakaivolatabu ena yanuyanu o Raratoga, ena Yatu Kuka. Nona yaco yani e kea e dua na daukaulotu, o John Williams, e dausoko tale ga, a lesia e rua na veiwatini me ratou lai vakavulici ira na kai Raratoga. Ia, ni oti nodratou veileti kei na nodra tui e mateni sivia tu, eratou mani mokulaki vakaca na daukaulotu oqo. A butakoci na nodratou iyaya kece, ia eratou a dro bula rawa.

Ni ratou yaco yani i waqa, eratou vakamacalataki ira sara na kai Raratoga mera tamata kila duadua eratou se qai bau sotava. Nona rerevaka o Williams na ka ena rawa ni yaco, a mani vakatulewataka me se kua tale mada ni lakovi na yanuyanu oya. A mani bole e dua na cauravou e qasenivuli, na yacana o Papeiha me lai veivakalotutaki duadua ena yanuyanu oya. “Veitalia ke ra vakamatei au o ira na tamata kilavaki oqo,” e kaya, “Au na lakovi ira ga.”

A cavuta na malanivosa e qai yaco me vakayagataki vakalevu ena ivolatukutuku ni nodra cakacaka na daukaulotu e liu, a kaya o Papeiha: “Ko Jehova toku tiaki! Tei roto au i tona rima! (Sa noqu ivakatawa o Jiova! E lewa tale ga noqu bula!)” Me vakarawarawataka nona qalo i vanua, a vakaisulu mamare ga qai kauta e dua na ivola e lavetaki tu kina e so na tikinivolatabu ena vosa vakatahiti. Ia, a mani sega ni yaco vua e dua na ka, e vuavuaivinaka sara na nona cakacaka. Ni cabe i vanua, e kunea ni levu era taleitaka na veika e vunautaka.

E muri, a mani yaco o More Ta’unga, e turaga ni Raratoga me dua tale ga na daukaulotu. Ena 1842 a yaco me imatai ni daukaulotu me tauyavutaka e dua na itikotiko ni lotu ena yanuyanu o New Caledonia. Me baleta e dua na turaga e kea a vakavulici koya me kila na volavola kei na wilivola, a vola o More Ta’unga ena nona ivolanisiga: “E toso berabera nona tautauri. Ia, sega ni dede sa kaya vei au, ‘Au via masu.’ Au kaya vua me wawa tale mada. Se baci tarogi au tale, ‘Na cava o sega ni vakadonuya kina meu masu?’ Au kaya vua, ‘Mo kauta tani kece mada na nomu matakau, o na qai rawa ni masu vei Jiova. O koya ga e rawa ni rogoci iko.’ Mani tawana kece na nona kalou ena dua na kato, qai solia vei au, qai kaya, ‘Vakama! Tekivu oqo, au sa na vakalou vei Jiova.’ Yaco me kila vinaka sara na masu.”

Ra Ciqomi Jiova na Lewe ni Pasifika

Ni wasoma na nodra vakayagataka na daukaulotu na yaca ni Kalou, e sega gona ni kurabuitaki nodra ciqomi Jiova me nodra Kalou o ira na rogoca na itukutuku. E vakamacalataka na ivola na Missionary Adventures in the South Pacific e dua na bose levu a vakayacori ena dua na yanuyanu e koto ena vualiku ni Pasifika, ni kele yani na nodra waqa na daukaulotu na Morning Star. Na ivola e kaya ni o ira na itaukei ni yanuyanu oya “era a laveligataka na nodra sa na vakanadakuya na qaravi matakau, nira sa na qaravi Jiova. Me vakadeitaka na ka era sa nakita oqo, e levu e lave ruarua sara ga na ligadra ra qai laveta tu vakadede. Kuria oya, era dau qaravi ira vinaka na ivakavuvuli. E dau wase e dua na tikiniqele me vakatabui vei Jiova me tara kina na valenilotu kei na nona itikotiko na italatala.”

Me vakamacalataka na tavuki i Malietoa, na nodra turaga levu mai Samoa, a kaya na ivola na Wiliamu​—Mariner-Missionary​—The Story of John Williams: “E dede toka nona vosa o Malietoa vei ira na nona tamata, a yalataka e matadra ni sa na qaravi Jiova, ena tara tale ga e dua na valenilotu me qaravi kina o Jiova. E vakaroti ira tale ga na vo ni nona tamata mera tekivu vulici Jiova kei Jisu Karisito.”

E cakayaco vakalevu na veika e yaco oqo ena nodra bula e vuqa ena Pasifika. Ena gauna mada ga oqo na veivanua me vakataki Viti kei Samoa, e matau meda rogoca ni cavuti ena retio se wiliki ena niusiveva na yaca i Jiova.

Ia e sega ni yala ga e keri. Ena nona ivola na Treasure Islands, imatai ni itabataba ena 1977, e vakamacalataka o Pearl Binder na bibi ni yaca i Jiova vei ira na kai Rabi se Banabans. Eda kila nira lewenivanua taumada mai Kiribati ni bera nira qai toki mai, mera lai vakaitikotiko ena yanuyanu o Rabi. E vola o Binder: “O ira na daukaulotu era lako mai i Banaba era vakavulica vei ira na lewenivanua e dua na ka talei cake sara. . . . Oya mera vakabauti Jiova, e yaco kina me ka bibi duadua e nodra bula, e vakaduavatataki ira ena sala e sega ni bau yacova e dua tale na ka, vakauasivi ena loma ni vitusagavulu na yabaki ni nodra bula drakidrakita tu, e se vakaukauataki ira tiko ga vakayalo. Ke a sega o Jiova, na Kalou era mai vakatakila na tamata yago vulavula (dina ni levu na yago vulavula era sa cakitaki koya), a sega ni macala na nodra bula na kai Rabi se Banabans.”

Yaca ni Kalou ena iVakadewa ni iVolatabu

Dua nodra inaki levu na daukaulotu e liu, oya me tabaki na ivakadewa matata ni iVolatabu ena dui vosa ni veiyanuyanu ena Pasifika. Ena nodra sasaga vagumatua, a tabaki rawa kina na iVolatabu ena vuqa na vosa e taurivaki ena yasayasa taucoko ena Pasifika. Era nanuma gona na dauvakadewa ni dodonu mera vakatotomuria ga na irorogo ni icavucavuti ni yaca i Jiova ena vosa vakavalagi, me vaka ga nodra cakava ena so tale na yaca ena iVolatabu.

E ka talei dina oqo vei ira na gonevuli gugumatua ni iVolatabu na raica ni o ira na dauvakadewa e liu, era vakayagataka na yaca i Jiova nira vakadewataka sega wale ga na iVolatabu Vakaiperiu ia na iVolatabu Vakirisi tale ga, se so e vakatoka na Veiyalayalati Vou. E laurai ena dua na vakadidike ena vitu na vosa e vosataki ena Pasifika ni vakayagataki vaka72 na yaca i Jiova ena veitikinivolatabu ena iVolatabu Vakirisi. Oqo e sega ni vakatabakidua ga ina vakadewa a tabaki ena ika19 ni senitiuri. E okati tale ga kina na ivakadewa ni iVolatabu Vakarotuma ena gauna oqo, a tabaki ena 1999. Na iVolatabu oqo e vakayagataka na yaca i Jiova ena 48 na tikinivolatabu ena iVolatabu Vakirisi.

Ena icavacava ni ika19 ni senitiuri, o William Wyatt Gill, a dede sara na nona daukaulotu tu ena Pasifika, a vola me baleta e dua vei ira na ivakadewa e liu ni iVolatabu: “Sa vasagavulukarua mai oqo na yabaki na noqu vakayagataka tu mai na iVolatabu Vakararatoga, au rawa gona ni kaya ni sa dua dina na ivakadewa totoka ni iVolatabu taumada. . . . Me vaka ena ivakadewa kece ni vosa ena Pasifika kei na kena Vakapapua Niu Kini, na yaca tabu i ‘Jiova’ e sega ni vakadewataki, e vakatotomuria ga na irorogo ni kena icavucavuti vakavalagi. Votu sara tale ga e ke na duidui levu e koto ena maliwa ni Kalou bula kei ira na nodra veikalou na lotu butobuto.”

Vuna Era Vakayagataka Kina na Yaca ni Kalou

Na cava era vakayagataka vakalevu kina na yaca ni Kalou na daukaulotu, na dauvakadewa iVolatabu, kei ira na ivakavuvuli? Na vuna nira raica ni dodonu me vakaduiduitaki na Kalou dina duadua ga o Jiova mai na vuqa na kalou lasu era a qaravi tu ena veiyanuyanu ena Pasifika. (Joni 17:3; 1 Korinica 8:5, 6) Na veikalou kece oqori era vakayacani tu, sa rauta mera a taroga na itaukei, “O cei na nomuni Kalou? O cei na yacana?” E rawa ni vakavu veilecayaki vei ira na itaukei oqori, ke vakayagataki na yaca ni dua na nodra “kalou,” se vakavuna mera kilasevati koya kina sa Kaukaua Duadua ni dua ga vei ira na nodra veikalou. Sa rauta mera vakayagataka vakalevu o ira na daukaulotu e liu na yaca i Jiova.

E kena ibalebale beka oqo ni o ira kece ga era vakayagataka na yaca i Jiova era kilai koya dina? Sega. O Hiram Bingham, e dua na daukaulotu qai dauvakadewa tale ga, e luve i koya na daukaulotu kilailevu e Hawaii, erau veiyacani ga, e raica sara ga na nodra kailavaka tiko na lewenivanua e Abaiang (mai Kiribati) “e dua ga na Kalou dina​—o Jiova” nira vakarusa tiko nodra matakau. Ia e tukuna na Missionary Adventures in the South Pacific me baleta na ka e yaco oqo:

“Ia, e kila tu o Bingham, nira vakarusa na nodra matakau e sega ni kena ibalebale nira sa tavuki mera lotu Vakarisito​—ena gauna mada oya. Nira se sega ni kila vinaka tu na ibalebale dina ni itukutuku ena kosipeli, ia sa tekivu rawa.” E vakaraitaka oqo, ni sega ni rauta wale ga na noda kila na yaca i Jiova. E vinakati vei ira na lotu Vakarisito dina mera kilai Jiova vakavoleka ra qai talairawarawa vua ena veibasoga kece ni nodra bula.​—Roma 10:13-17.

O Mosese sara mada ga, na turaga yalodina, e dina ni kila qai vakayagataka na yaca i Jiova, e levu tale na ka a gadrevi me kila. A masuta: “Au sa qai masuti kemuni mada, kevaka kemuni sa lomani au, mo ni vakatakila mai vei au na nomuni valavala, me’u kilai kemuni, mo ni lomani au kina.” (Lako Yani 33:13) Io, a sega ni rauti Mosese wale ga na nona kila na yaca i Jiova. A via kila o koya na veitovo i Jiova kei na sala me vakamarautaki koya kina. Ena vuku ni kerekere oqo, a yacovi Mosese kina e dua na ka lavotaki, oya na kena vakatakilai vua na ibalebale ni yaca i Jiova.​—Lako Yani 33:19; 34:5-7.

Vaka kina nikua, era sa vakayagataka tiko na vica na udolu na iVakadinadina i Jiova ena veiyanuyanu ena Pasifika na iVolatabu era a vakadewataka na daukaulotu e liu ena nodra vukei na tamata lomadina mera sega wale ga ni kila na ibalebale ni yaca i Jiova ia na veika tale ga e gadrevi vei ira era via qaravi koya “vakayalo ka vakaidina.” (Joni 4:23, 24) Io, e sa vakalagilagi na yaca i Jiova ena “veiyanuyanu ni wasawasa.” Era vakanuinui tu gona na le vica vata na udolu ena yacana cecekia.​—Aisea 24:15; 42:12; 51:5; Vosa Vakaibalebale 18:10.

[iYaloyalo ena tabana e 12]

Era vulica na lewe ni yanuyanu ena Pasifika na yaca ni Kalou mai vei ira na daukaulotu e liu ni lotu ni Veivanua Vakarisito, ra qai vakatakila vei ira tale e so

[Credit Line]

Vuni niu kei na itaba ena imawi: From the book Gems From the Coral Islands

[iYaloyalo ena tabana e 13]

O John Williams

[Credit Line]

Culver Pictures

[iYaloyalo ena tabana e 13]

Papeiha

[Credit Line]

Courtesy Institute of Pacific Studies, from Mission Life in the Islands of the Pacific, by Aaron Buzacott

[iYaloyalo ena tabana e 15]

Era vakatakila na iVakadinadina i Jiova na yaca ni Kalou e vuravura raraba